Дүйнөлүк адабият: Мен жазуучумун
Версия от 09:10, 22 октября 2018; Admine2 (обсуждение | вклад)
«Отө чукул! Дилбаян жазууга жардам бергилечи.Ыйлап-ыйлап атам», - ушул өңдүү кайрылууларды интернет айдыңынан көп кездештирүүгө болот. Чынында эле моюнга алсак, мындай «драма» ар бирибиздин эле башыбыздан өткөн.
Бул бөлүм чыгармачылык иштерди аткаруунун ар кандай куралдарын сунуштайт жана өзүңордүн ишиңерди тыкан уюштурууга, керектүү ресурстарды тандап алууга, аларды башкарууга, ар кандай тексттерди жазууга жана башка чыгармачылык иштерди аткарууга көмөктөшөт.
Содержание
Кеменгерлердин кеңештери
Томас Манн (Thomas Mann, немец жазуучусу) айткандай:, «Жазуучу – бул башкаларга караганда жазуудан кыйналган адам».
Ушундай жазуучу болуш үчүн өзүңдүн өмүрүңү чыгармачылыкка арноо менен эле чектелбестен, тынымсыз өнүгүп туруш керек. Ал үчүн кеменгерлердин кеңештери жардам берет.
5 Британ жазуучусу Жордж Оруэллдин 6 эрежеси (George Orwell)
- Басма сөздөн көрүп, көзүң жатыккан метафора, салыштыруу же башка кеп фигураларын эч качан колдонбогула.
- Кыска сөз колдонсо боло турган жерде эч качан узун сөз колдонбогула.
- Эгер эле мүмкүн болсо – ашыкча сөздү алып салгыла, дайыма алып салгыла.
- Жигердүү конструкция колдоно турган жерде, эч качан пассивдүү конструкция колдонбогула.
- Түшүнүктүү, оозеки сөздөгү эквиваленттерди колдонууга боло турган жерде, эч качан чет тилиндеги сөздөрдү, илимий терминдерди жана жаргондорду колдонбогула.
Ж. Оруэллдин айтканы боюнча ар бир жазылган сүйлөмдөн кийин жазуучу өзүнө бере турган суроолор
- Мен эмнени айткым келет?
- Муну кандай сөздөр менен мыкты айтууга болот?
- Кандай образ же фразеологизм бул ойду жакшыраак бере алат?
- Жазылгандарды кыскарта аламбы?
Америкалык жазуучу Стивен Кингдин алтын эрежелери (Stephen King)
- Дароо максатыңа умтул
- Черновикке жаза бер. Бир топко чейин жата берсин.
- Өзүңүн текстиңи кыскарт
- Ырааттуу жана чынчыл бол.
- Башка адамдар эмне дейт деп кечке ойлоно бербе.
- Көп оку
- Көп жаз
-
Ишимди таштап жазуучу болом
-
Эс алуу убактысы
-
Рахмат, бирок албайм
Чыгармачылык иштер үчүн куралдар
Бир нерсе жасоо же бир нерсеге жетишүү үчүн каражатты курал деп атайбыз. Китеп менен иштөөдөгү негизги курал катары сизге кереги тие тургандары бул – интеллектуалдык куралдар. Булар маалыматты ыратташтыруу, иштеп чыгуу, мындан тышкары жеке өзүңдүн текстини түзө турган каражаттар. Бул жазуу иштеринин алгоритмдери, форматы жана графикалык жабдуу: схемалар, таблицалар.
Жомок жаратуу
Белгилүү орус жомок изилдөөчүсү, филолог Владимир Яковлевич Пропп элдик жомоктордун структурасын талдоого алып, жомок жаратуудагы таяныч конструкцияларды түзүүгө боло турган туруктуу структуралык элементтерди же функцияларды бөлүп көрсөткөн. Бул элементтер 31. В. Пропптун концепциясы менен балдар жазуучусу Д. Родари таанышып, конструктор В. Я. Пропптун негизги элементтерине таянып сүрөттөрдү тартып, аларды балдардын адабий курстарында пайдаланган. Балдар бачым эле жомокту байланыштыруучу тексттерди түзүшүп, өздөрүнө өздөрү айтып беришкен. Кийинчерээк В. Я. Пропптун методун автоматтык түрдө жомок жаратуу үчүн компьютерге үйрөтүшкөн. 1977-жылы сюжеттерди генерациялаган Клейндин системасы пайда болгон. Андан кийин В. Пропптун методун америкалык окумуштуу Жозеф Кэмпбелл уланткан. Ж. Кэмпбелл америкалык режиссер Жорджа Лукасты «Жылдыздар согушу» тасмасынын сценарийин жаратууга шыктандырган. Бүгүнкү күнү көптөгөн тасмалар жана китептер ушул метод боюнча жаратылат. Сунушталган схеманы алып көрсөтүлгөн трафарет боюнча өзүңүн жомогуңу же кинотасмага сценарий жазууга болот. Төмөндө изилдөөчү В.Я. Пропп белгилеген негизги мотивдердин бир нече картасы көрсөтүлгөн.
Сүрөттөр. В. Пропптун картасы
Аңгемени кантип жазууга болот
Ар бир аңгеменин башы, ортосу жана аягы болот. Аңгемени тоо сыяктуу элестетсе болот. Эгер чындап эле тоого чыксак, бир картина экинчиси менен улам-улам алмашканын көрөбүз. Баяндоодо да ошондой эле:бир окуя экинчиси менен алмашат. Жазаардын алдында, ар бир бөлүктө кандай окуялар боло турганын ойлонгула. Башы, ортосу жана аягы тууралуу элестетүүңөр абдан маанилүү, мындан тышкары көркөм кепти ойлонуш керек.
Эссе. Мыкты текстке 7 кадам
Эссе — бул эркин формада жазылган, көлөмү анча чоң эмес, прозалык чыгарма. Француз тилинен которгондо үлгү, очерк. Эссе жанрынын биринчи негиздөөчүсү – француз жазуучусу, ойчул М. Монтень.
Эссе — бул эмне туралуу жазса, ошого карата жеке пикирин, мамилесин билдирүүчү дилбаян. Эсседе өзүңүн ой жүгүртүүлөрүң, ой толгоолоруң менен бөлүшүү маанилүү. Белгилүү жазуучулар жазган эссенин үлгүлөрү менен «Мен окурманмын» бөлүмүнөн таанышсаңыздар болот (Шилтеме жасоо керек). «Мен окурманмын».
Адатта көлөмү бюнча эссе анча чоң эмес чыгарма, ал эми баяндоо жеңил келип, чын дилден сүйлөшүүдөгү монологду эске салат.
Сиздерге эссе жазуунун планын сунуштайбыз.
- Киришүү. Бул 2-3 сүйлөмдөр алдыда айтыла турган көйгөйлөрдү жазуу үчүн кызмат кылат. Эссе тексттти баяндоодон башталат, мисалы: «Аталган текстте автор булар тууралуу айтат …; текст арналган…; текстте көтөрүлгөн негизги маселе …».
- Көйгөйлөрдү жана аны чечмелөөнү жазуу. Текстте жеке автор үчүн эле эмес, башка ар бир адам үчүн маанилүү көйгөйдү аныктагыла. Муну төмөнкүчө жазса болот: «Автор көйгөйдүн үстүндө ойлонууга мажбурлайт … Автор ушул сыяктуу түбөлүктүү маселелердин үстүндө ой жүгүртөт, мындай … Көйгөй … адамзатты канча бир кылымдан бери ойлонтуп келе жатат …».. Көйгөй тууралуу ой жүгүртүп, ал биздин күнгө канчалык заманбап, кайсы учурларда ушул сыяктуу көйгөйлөргө туш келүүгө туура келет. Текстти кайра айтып бербегиле, каармандар эмне кылып атканын айтпастан, алардын жүрүм-турумун, жасаган жоруктарын чечмелегиле, автор эмне кылып атканын, эмнеге көңүл бурганын жазгыла.
- Үч кит жана кар үймөгү. Ойдун негизги багыттарын жазгыла. Эссенин негизи боло турган үч башкы тезисти тандагыла. Ар бир тезиске 1-2 сүйлөм жазгыла, кайра окуп чыккыла, андан ары өзүңөрдүн оюңарды кар үймөгүндөй «үйө» бергиле: зарыл деталдарды жана мисалдарды келтирип, текстти андан ары өнүктүргүлө, көркөм каражаттарды ойлонуштургула ( «Жазуучунун сырлары»).«Писательские секреты»)
- Кеп. Өзүңөрдүн сөзүңөргө көңүл буруп жазылгандарды кайра-кайра окугула. Суроолорго жооп берүүгө аракет жасагыла: оюңардагыны ырааттуу берип жатасызбы? Өзүңүздүн оюңуздагыларды так, ачык жаза алат белеңиз? Бул окурмандарга кызыктуубу?.
- Корутунду. Корутунду жасап, айтылгандарды жалпылагыла. Мисалы: «Мына ушунтип, автор, акуталдуу (алгылыктуу) көйгөйлөрдү көтөрүп, чакырат …. Жалпылоо менен көйгөйдүн маанилүүлүгүн белгилөөгө каалоо жаралат …. Чыгарма булар тууралуу… терең ойлонууга мажбурлайт ...».
- Натйыжалуу эссенин корутундусу – окурманга чакырык же риторикалык суроо, мисалы: ”Китептер биздин турмушубуздан чыгып калабы? Ушундай турмуштук баалуулук …. Эгер биз баалабай калсак…. , анда…».
- Түзөтүүлөр Эми жазылган текстти кайра окуп чыгуу зарыл жана идеялар менен абзцтардын ортосундагы байланышты текшергиле. Ойду ача алдыңызбы? Ашыкча фрагменттер, сүйлөмдөр жокпу? Бардык учурда бирдиктүү стиль сакталганбы? Өзүңүздү сыйлап жана катуу талап коюңуз.
- Аталышы. Мунун үстүндө иштин аягында ойлонуу керек, текстти кайра окуп чыгып, биринчи орунга өзөктүү сөздөрдү алып чыккандан кийин атын коюуга болот. Анткени менен башка да пикир бар: аталышын иштин башында коюп алуу негизги ойго көңүлдү топтоого жана аны тексттин ичинде ачып берүүгө мүмкүндүк берет. Кандай болсо да, сиз тапкан аталыш кыска, өзгөчөлүү болсо оңунан чыгат.
Эсиңиздердеби, эсседе башкы ролду төмөнкүлөр ойнойт
- Жазып аткан адамда козголгон фактынын өзү эмес, таасир жана ассоциация;
- ойлонуу жана ой жүгүртүү;
- образдык жана афоризмге жыш болгон кеп.
Китеп тууралуу пикир
Китептин мазмунун майда-чүйдөсүнө чейин кайталап айтып бербестен, китеп тууралуу, каарманы тууралуу өзүңүн пикириңи билдирип, авторго, китепке, каармандарга баасын берип, б.а. чыгарма тууралуу пикир жаза алган окурман чыныгы окурман.
Чыгарма тууралуу пикир төмөнкү учурларды чагылдыра алат:
- чыгарма тууралуу жалпы таасир;
- чыгармага карата эмоционалдык баа берүү,
- өзүнүн жеке мамилесин билдирүү;
- чыгармадагы башкы ойду инсандык деңгээлде түшүнүү;
- каармандарга жана алардын жүрүм-турумуна баа берүү;
- аталган тексттеги автор пайдаланган көркөм сөз каражаттарына баа берүү;
- автордун позициясына баа берүү;
- коюлган жоболорду негиздөө.
Пикирдин негизинде – баа берүүчүлүк ой жүгүртүү жатат, ошондуктан пикирдин негизги өзгөчөлүгү – баа берүүнүн аргументтелиши. Бул пикирди структуралык жактан текстке жакындатат – ой жүгүртүүгө.
Ой жүгүртүүдөгү автордун негизги милдети – тиги же бул коюлган жоболорду негиздөө (тезис), тиги же бул кубулуштун, окуянын, анын маңызынын себептерин түшүндүрүү.
Ырастоо менен (тезис менен) аргументтердин ортосунда логикалык, маанилик жана грамматикалык байланыш маанилүү. Эгер деталдарга тыкыр көңүл буруп, чыгармада сизди эмне таасирлентип, эмне таң калтырганын эстөө да маанилүү, мына ошондо китеп тууралуу пикир жазуу оор болбойт.
Пикир жазуу жеңил болсун үчүн китепти окуп жаткан учурда окурмандын күндөлүгүн жазгыла!
Окурмандын күндөлүгү
Окурмандын күндөлүгү – бул окуган китеп тууралуу жеке таасирлер, пикирлер, корутундулар. Бул ойду, жеке пикирди туура берүүнүн куралы. Кызыктуу ойлорду, жаркын образдуу сүйлөмдөрдү көчүрүп алуга болот. Мына ушунун бардыгы жеке чыгармачылык ишти жазууга жардам берет.
Электрондук окурмандын күндөлүгү – бул маалымат технологияларынын жардамы менен маалыматты берүүнүн визуалдуу форматында түзүлгөн күндөлүк.
Электрондук окурман күндөлүгүн түзүү эмнени берет?
- Маалыматтык сабаттуулуктун жана маданияттын өнүгүшү.
- Интернет-коомчулуктун биргелешкен изилдөө, чыгармачылык ишмердигине катышуу мүмкүнчүлүгү.
- Тармактык кабарлашуунун көндүмдөрүнө ээ болуу.
- Маалыматты өз алдынча иргеп алуу билгичтигинин калыптанышы.
- Айлана-чөйрөнү таануунун кеңейиши, кептин жакшыруусу.
Электрондук окурман күндөлүгүн түзүүгө кришердин алдында бир нече суроонун үстүндө ойлонууга туура келет: Эмне жөнүндө айтууну каалайсыз? Маалыматты кандай формада берүүнү каалайсыз? Кандай программаларды колдоносуз? Күндөлүк китеп, презентация, өз алдынча жасалган, YouTubда, жеке вики-барактарда (социалдык тармактагы барактарда) жайгаштырылган ролик, блог түрүндө болушу мүмкүн. Электрондук окурман күндөлүгүн түзүү үчүн сервистер: Google-презентациялар, Calameo, Google-карталар, Timeline JS, ThingLink, Imagechef, Audacity – акысыз аудиоредактор жана рекордер, YouTubдагы видеоредактор (Microsoft PowerPoint программасын пайдалануу менен мисалы, видеороликтер). Өзүңүздүн информатика мугалимиңиз менен кеңешиңиз.
Синквейн жана даймонд
Мектеп окуучуларынын дил баяндарынын ичинен формасы жагынан бөтөнчөлөрү бар. Синквейн жана даймонд – бул ойдон чыгарылган (шарттуу) япон миниатюраларына окшош ыр формасы. Үйрөнгөн нерселерди кыска, нуска жалпылоо Cinquain.ru.
Синквейн - беш сап, ар бир сап өзгөчө мазмунга жана структурага ээ. Синквейндин схемасы:
1-сап – Тема. Бир зат атоочтун же сөз айкашынын жардамы менен жазылат..
2-сап – Теманы сүрөттөө. Эки сын атооч, зат атооч-темага карата жазылат.
3-сап – Теманын кыймыл-аракети. Теманы билдирген зат атоочко байланыштуу этиш (анын кыймыл аракетин билдирүүчү).
4-сап – Темага байланыштуу, темага карата мамиле. Төрт сөздөн турган сүйлөм.
5-сап – Бир сөз – теманын синоними.
Даймонд (англ. бриллиант). Окуган материалды жалпылоонун чыгармачылык формасы. Даймонд антонимдерди колдонууга негизделген (мааниси карама-каршы сөздөр). Синквейн сыяктуу текстте бериле турган керектүү ойду ачып берүү үчүн дал келе турган сөздөрдү тандап алына турган кылдат ишти талап кылат. Түзүүдө алдын ала тилдик каражаттарды тандап алуу үчүн машыгуу керек.
Жети же тогуз саптан турат.
Төмөнкү схемага:
1-сап – тема, зат атооч.
2-сап – теманы сүрөттөө, зат атоочту сүрөттөөчү эки сын атооч.
3-сап – ушул зат атоочко тиешелүү үч этиш.
4-сап – төрт зат атооч: анын экөө биринчи зат атоочко тишелүү болот (биринчи сапта), кийинки экөө – акыркы саптагы зат атоочко тиешелүү болот (жетинчи). Бул сапка темага карата белгилүү бир мамилени туюндурган төрт зат атоочтун ордуна, фраза же сүйлөм жазса да болот.
5-сап – акыркы (жетинчи) саптагы зат атоочко таандык үч этиш.
6-сап – жетинчи саптагы зат атоочко тиешелүү эки сын атооч.
7-сап – бир зат атооч – биринчи саптагы зат атоочтун антоними.
Тогуз сапты жазууда 4-сап – бул биринчи сөзгө тиешелүү 4 тактооч, 6-сап – 4-сапка карата 4 тактооч-тактоочко-антонимдер. Калган бардыгы көрсөтүлгөн мазмунга ээ, болгону саптардын катар ирети гана өзгөрөт. («Мен окурманмын»).
Графикалык баяндар – комикстер
Комикс – бул абдан жаш искусство. Комикстин жаралуу мезгили катары 1896-жылды эсептешет. Так мына ушул мезгилде New York World газетасына жарыяланган сүрөттөр менен тартылган аңгеме жанры катары эсептелип,, "комикс" деп аталган.
Балдарга да, чоңдорго да арналган комикстер бар, көңүлдүү жана олуттуу баяндар, жомоктор жана триллерлер, фантастика жана курч окуялар, мелодрамалар жана согуш тасмалары, детективдер жана фэнтезилер. Японияда балдарды мектепте комикс тартууга үйрөтүшөт. Ал эми манга (япон комикси) – өлкөнүн маданиятынын жана билим берүүсүнүн маанилүү бөлүгү. Жордж Рэймонд Ричард Мартин (англ. George Raymond Richard Martin, 20 сентябрь, 1948-жылы туулган, “Тактылар оюну” романы.) – азыркы америкалык жазуучу-фантаст, сценарист, продюсер жана редактор, көптөгөн адабий сыйлыктардын лауреаты, комикстерден улам жазуучу болуп калгандыгын айткан.
Мындай бир тенденция бар: классикалык адабиятты комикске которушат. Комикстерди адабий чыгармаларды кыскача айтып берүү деген туура эмес. Комикстер адабияттан башкача, бул баяндоонун башка тили, музыка, скульптура же искусствонун башка түрү сыяктуу. Ага жасалуучу ыкмалардын бири – комикс үчүн тандалып алынган китептерге кылдат мамиле жасоо, түп нусканын ички рухун, маңызын өтө кылдат сактоо, роман же тамсил, анча чоң эмес ыр болгону мааниге ээ эмес. Комикс жазуу адабий чыгармаларды экрандаштырууну эске салат. Комикс формасында өз алдынча чыгарма жазууга да болот. Азыркы мезгилде эң ийгиликтүүлөрү DC же Marvel компаниялары жараткан суперкаармандар тууралуу аңгемелер. Так мына ушул компанияларга Супермен, Бэтмен, Адам-Жөргөмүш, Икс Адамдар жана башкалар таандык. Алар дүйнөгө комикстерди этабы менен тартууну ойлоп чыгарышкан АКШдан келишкен.
Комикс жазуунун эрежеси
-
-
Идея
-
Репликалар
-
Үндөр
-
Каармандар
-
Эмоцияларды кантип тартууга болот
-
Каармандарды кантип тартууга болот
Комикстер мисал
-
Үйлөрдүн дубалындагы комикстер. Брюссель шаары
-
Үйлөрдүн дубалындагы комикстер. Брюссель шаары
-
Л. Кэрроллдун «Алиса укмуштар дүйнөсүндө» китебине тартылган комикстер
-
Америкалык жазуучу–фантаст Айзек Азимовдун «Алар кандай көңүлдүү» чыгармасына комикс (Давид Н., 7-класс, Бишкек ш.)
-
Н.В. Гоголдун роману боюнча комикс «Өлүү жандар» (9- класс)
-
-
1. Окуяны картинкалар аркылуу тартып берет. Тартылган сүрөттүн өзү сизден ашыкча чеберчиликти талап кылбайт: символикалык картинкаларды колдонсо болот (“чекит, үтүр – тумшугу чыкты…”). Маанилүү: эпизод же чыгарманын маңызын берүү керек..
2. Биринчи барак киришүү иретинде кызмат аткарат, автор анда жалпы башкы идеяларды берет: окуя кайсы учурда болуп өтүүдө, кайсы жерде жана бул окуянын башкы каарманы ким. Ири кадр, ошону менен комикс аякташы керек
3. Ар бир өзүнчө картинка бүткөн бир ойду билдирет, ал эми бардык окуя все действие на развороте, китептеги сыяктуу, – аягына чыккан абзац.
4. Каармандардын репликасын алардын башынан жогору жакка жазып, анча чоң эмес төрт бурчка алып, басма тамгалар менен жазылат. Комикстин каармандарынын сөзү узун болбойт.
5. Каармандардын ой жүгүртүүсү тоголок формада көрсөтүлөт. Алардын түшүндө көргөндөрү, ойлору комиксте булутттун формасы менен берилет.
6. Үндөр илеп, суроо же башка тыныш белгилери аркылуу берилет. Каармандын кыйкырыгы шиштери бар айлана аркылуу берилет. .
7. Бир нерсе тууралуу же эмне кайда болуп аткандыгы туралуу анча чоң эмес маалымат, же окуяга чейинки окуялар, жеке өзүнүн корутундулары комикстин сыртынан тышкары төрт бурчтук аркылуу берилет. Ал комикстердин арасында, жогору же ылдыйкы жактарында берилет..
Адабий долбоорлор
Долбоор. Бул эмне?
Долбоор (латын тилинен алганда projectus – алдыга чыккан) – баяндоо формасы аркылуу жалпыланган ой, идея, образ, ойдун маңызын ачып берүүчү эсептерди, схема, картина, образдарды негиздөө.
Адабият сабагында ар кандай долбоорлорду иштеп чыгууга болот: адабий конок, поэтикалык альбом, адабий-музыкалык композиция, конкурс, презентация, театрлаштыруу, мезгилдин «жандуу картиналарын» кайра жаратуу, сырттан экскурсия жасоо, ойдон чыгарылган адабий каармандын музейи, «Жазуучуну такка отургузуу» жарнамалык акция, бир күндүн музейи, адабий каарманга эстелик, «Оку жана сүрөтүн тарт», адабияттын музыкалык барактары, “Жибек жолунун поэзиясы” жана башка көптөгөн.
Коллажды кантип жасаса болот
Коллаж – бул кагаз, газета, фотография, лента жана башка обьектилер сыяктуу көптөгөн материалдардан турган искусство чыгармасы, ал негизге, адатта кадимки эле кагазга бекитилген. Коллаж (франц.тилинен алынган «coller», "чаптоо") дегенди туюндурат.
Коллаждын техникасы Байыркы Кытайда колдонулган, бирок айрыкча 20 кылымда белгилүү боло баштаган. Искусстводогу коллаждын техникасын биринчи болуп сүрөтчү Пабло Пикассо 1910-1912-жылдары колдонгон. Иштин негизин колдон жасалган материалдар түзөт: кездеме жана жүргүнчүлөрдүн билетине чейинки сүрөттөр фото сүрөттөр.
Адабият сабагындагы коллаж – сүрөт, макет, предмет, чыгармадагы «образды»анын деталы аркылуу берет. Коллажды чыгарманы ачып берүүчү образ-символдордун тутуму катары эле эмес, аны «коргоо» б.а. тиги же бул образ аркылуу эмне берилгендигин түшүндүрүү зарыл. Мындай иш үчүн чыгарманы түшүнүү зарыл, окулган нерсеге ар тараптан карап, чыгарма эмнени туюндуруп атканын, автордун стилин аныктоо керек.
Коллажды компьютерде жасаса да болот. MyCollages.ru – бул фотоколлаж үчүн программа. Аталган сервис онлайн түрүндө укмуштуудай коллаждарды жасоого мүмкүндүк берет, акысыз пайдаланса болот. Сиз коллажды компьютерде, телефондун жардамы менен да жасасаңыз болот. Ыңгайлуу интерфейс жана жөнгө салуунун ийкемдүү системасы өзүңүздүн коллаждын кайталангыс шаблонун жасоого мүмкүнчүлүк берет, эксклюзивдүү чыпкалар жана эффектилери менен бирге. Жасап көргүлө жана өзүңүздүн кайталангыс коллажыңызды жаратыңыз.
Инфографика, же Графикалык уюштуруу
«Инфографика» түшүнүгү текстти визуалдык, көркөм тартылган сүрөт аркылуу берүүнү билдирет. «Инфографика» термини маалыматты окурманга кыска, нуска берүү куралы катары чечмеленет. Бул көркөм сүрөттөр, графикалар, диаграммалар жана башка грфикалык обьектилер аркылуу кагазда же электрондук вариантта маалыматты берүүнүн альтернативалуу бир ыкмасы.
Графикалык жол менен берилген кандай маалымат болбосун инфографика деп аталат. Жазуучунун өмүр баянын же адабий каармандардын бүтүндөй бир галереясын сүрөттүн негизги маңызын аныктоо менен графикалык түрдө берүүгө болот.
Буктрейлер, же Видеоклиптер
Буктрейлер (англ. booktrailer) – бул кайсы бир китеп тууралуу эркин көркөм формада баяндап берүүчү анча чоң эмес видеоролик. Биринчи буктрейлерлер АКШда 1980-жылдары, ал эми Россияда – 2010-жылдары пайда болгон. Терминдин өзү 2003-жылы пайда болуп, бүгүнкү күнү китептин мазмуну менен байланышып, кыскаметраждуу кинотасманын мыйзамдары менен жаралган жарнамалык видеоклиптердин кайсынысы болсо да атала берет.
Буктрейлерде ачык көрүүгө жана угууга боло турган образдар, картиналардын тез-тез алмашуусу, кыскалык орун алат. Максаты: китепти кызыктуу, жагымдуу кылып, окурман бардыгын таштап, китептин артынан чуркай тургандай болот.
Буктрейлер жаратууну баштагандарга бир нече кеңеш
1. Жарнама үчүн китепти тандап алуу. Буктрейлер жаратуу үчүн китепти тандап алуунун мотивдери ар кандай болушу мүмкүн. Бул сүйүктүү китептердин, китеп-юбилярлардын жарнамасы, белгилүү бир окуяларга же күндөргө арнап буктрейлер жаратуу – бул адабият сабагындагы тапшырманы аткаруу.
2. Буктрейлерге сценарий жазуу (сюжетти ойлоо жана текст жазуу). Сюжет – сиздин видеоролигиңиздин негизи, б.а. ал жарала турган нерсе. Кызыктыра турган чаташууну кошуп, сюжетти улантса. Окурманга уламдан улам кызык болуп аягына чейин жетүүгө далбас урат. Аягы эмне менен бүткөнүн китепти толук окугадан кийин билүүгө болот. Видеоролик 3 мүнөттөн узак болбошу зарыл, бул эң ыңгайлуу убакыт, көрөрмандын – мыкты окурмандын көңүлүн кармап калуу үчүн эң ырас.
3. Иштин кийинки этабы – сүрөттү тандап алып, китептен иллюстрацияны сканерден өткөрүп, өзүңдүн видеону тартып же Интернеттен тематика боюнча видео табуу.
4. Эгер сценарийде көрсөтүлсө окулган текстти жазып, үн жазуу же редакциялоо үчүн Sound Forge программасын колдонсо болот.
5. Видео менен иштөө үчүн программа тандоо зарыл. Жаңы баштагандарга Windows Movie Maker программасын колдонсо болот. Бул программа бардык ПКда орун алган, ал Microsoft Windows пакетине кирет. Программа Movie Maker санариптик видеокамера менен видеофайлы иштеп чыгып, сүрөттөрдөн слайд-шоу жасаса болот, видеого мурда даярдалган титр, үндөрдү кошуп, керектүү фрагменттерди кесип, аларды жармаштырып, фрагменттен фрагментке эффекттүү өтүүгө болот. Клиптерди, видеопрезентацияларды жана өз алдынча кызыгып тарткан видеолорду жаратуу үчүн кенен колдонулат. Power Point программасын да колдонсо болот.
6. Жыйынтыктоочу этап – видеомонтаж. Видеонун бир нече фрагменттерин кесип/жармаштыруу, үн жүгүртмөлөрүн кошуу видеонун көлөмүн өзгөртүү, эффект берүү ж.б..
Глоссарий
- Драмалык чыгармалар – театралдык көрүнүштөргө арналган, диалог жана монолог формасында жазылган чыӊалуу менен өнүккөн кыймыл-аракеттер менен коштолгон адабий чыгармалар.
- Дэвид Óгилви (1911-1999) – жарнама ишинин классиги жана дүйнөдөгү эӊ ийгиликтүү бизнесмендердин бири. Ал жараткан тексттер жарнама чөйрөсүнүн бир бөлүгү болуп калуу менен бирге, келечектин стандарттарын түзүшкөн.
- Лирика (грек тилинен lyrikos – лира үндөрүнө айтылган) – көркөм адабияттын үч негизги түрүнүн бири (эпос жана драма менен катар), анда реалдуулук автордун ички кайгы-капаланууларын, ойлонууларын жана сезимдерин берүү жолу менен чагылдырылат, адатта ыр формасында.
- Рафаэль Санти (1483-1520) – италиялык сүрөтчү жана архитектор, баардык дүйнөлүк тарыхтагы эӊ улуу сүрөтчүлөрдүн бири.
- Уолстенхолм Дж. (1950-ж. туулган) – британиялык сүрөтчү жана иллюстратор. Анын ишинде китептер – кичинекей окуялардын башкы актерлору.
Пайдалуу шилтемелер
Библиография
- 1. Бочарский К. Без них текст станет лучше. Рейтинг паразитов. Сайт «Изба-читальня». Доступно: https://www.chitalnya.ru/workshop/573/. Дата посещения 20.11.2017.
- 2. Зинсер У. 3. Как писать хорошо: Классическое руководство по созданию нехудожественных текстов. — М.: АЛЬПИНА ПАБЛИШЕР, 2013. - 292 с.
- 3. Карепина А. В. Пишем убедительно. Сам себе копирайтер. — М. : Манн, Иванов и Фербер, 2013. – 208 с.
- 4. Книга моих историй. Советы и идеи. – М.: ООО “Манн, Иванов и Фербер”, 2014. – 96 с.
- 5. Книги пишем сами /Автор-сост. И.А. Низовская. - Бишкек:ОсОО “Папирус Принт”, 2017. – 54 с.
- 6. Напиши свою книгу приключений./П. Даусвел – М.: Манн, Иванов и Фербер, 2016. – 95с.
- 7. Приходько В. А. Постижение лирики. – М.: Детская литература, 1988. – 238 с.
- 8. Родари Д. Грамматика фантазии. Введение в искусство придумывания историй. – М.: Самокат, 2016. – 240с.
- 9. Элиот. Дж. Мировая литература в инфографике. – СПб: Питер, 2017. – 160 с.
Сизге чыгармачылык эргүү табууга көмөктөшүү үчүн белгилүү адабият (ал гана эмес) ишмерлеринин жазуу ишинин ар кандай көйгөйлөрү менен күрөшүүдөгү кеңештери камтылган сөздөрүн таап чыктык.
Максим Горький
Джон Стейнбек
Лев Толстой
Иван Бунин
Антон Чехов
Дэвид Огилви
Текстте украин жазуучусу В.Г. Короленконун «Менин Диккенс менен алгачкы таанышуум» аттуу эссесинен алынган. Сүйлөмдөрдүн орду алмашкан. Окуп чыгып, тексттеги сүйлөмдөрдүн логикалык чынжырын тапкыла.
В.Г. Короленко
… Китепкана биздин үйдөн бир топ алыс болчу, айланадагы болгон китептердин бардыгы менин карамагымда эле. Мен басып баратып эле окуй турган болдум. Бул манера окуу процессинин өзүнө өзгөчө түр берип турат, кумарлантып деп айтса да болот. Адегенде мен көчө кыймылына ыңгайлаша албай жүрдүм, ат арабанын астында кала жаздап, жолоочуларга урунуп алчудай болчумун. Эмдигиче кайсы бир келбеттүү, ак баскан муруттары тегизделген, жайык жүздүү поляк улутундагы адамга урунуп алып, ал мени жакамдан алып, келекелеген түр менен бир саамга карап туруп, анан коё берип жибергени эсимде… Убакыттын өтүшү менен мен алыстан китептин жээгинен жолуккандардын буттарын байкап, коркунучтардан эбин таап кутулуп кетүүнү үйрөндүм… Жай басып, кээде окуяларга кызыгуу менен карап, бурч-бучка токтой берчүмүн.
Мына ушунтип биринчи жолу, жолд баратып эле деп айтса да болот, Диккенс менен таанышкамын...
В. Г. Короленко. «Менин Диккенс менен алгачкы таанышуум»
Муза деген ким? Музалар кайда жашашкан жана эмне менен алектенишкен? Алардын кебетеси кандай болгон? Алардын жазуучулар жана адабият менен кандай байланышы бар?
Музалар – грек тилинде ойлонуучу дегенди туюндурат. Музалар Геликон жана Парнас тоолорунда жашашкан. Кудай аял Мнемозина эң жоогрку кудай Зевстен тогуз кыз төрөгөн: мына ушулар музалар. Ар бир музага өзгөчө милдеттер жүктөлгөн.
Музлар ар кандай искусство түрлөрүн жана илимди колдоочулар. Алардын ичинен бешөө адабият жана жазуучулар менен түздөн түз байланышкан. Каллиопа (ал биринчи төрөлгөн) – эпикалык поэзиянын музасы. Эвтерпа – лирикалык поэзиянын колдоочусу, Мельпомена – трагедиялык поэзиянын музасы, Талия – комедиянын, Эрато – махабат поэзиясыныкы.
Музалар дайыма жаш таптатынакай аялдардын образы аркылуу берилет, ар биринин өзүнүн атрибутикасы бар. Алар өткөндү жана келечекти алдын ала билип, бир мейкиндиктен башкасына өтүп кете турган жөндөмгө ээ. Эң кеңири таралган картина – автор отуруп, ойлонуп-толгонуп өзүнүн эң мыкты чыгармасын жазып жатат. Капысынан муза учуп келет, идеяга шыктандырып – бардыгы ишке ашат… Бирок алар ойлоно алышат. Ой пайда болору менен – чыгармачыл жандуу, күнүмдүк катардагы эмес – анда муза үчүн орун бар. Муза ар бирибиздин колдоочубуз. Алар бизди шыктандырат. Музасыз, өзгөчө абалсыз жаңы бир нерсе жаратуу мүмкүн эмес, жаңы жашоо жана жакын адамдын өлүмү, сүйүү жана нике, күнүмдүк чыгармачылык жана өмүрлүк жолду тандоо сыяктуу учурларды сезе албайсың. Анан албетте, музасыз болбойт, өзүнүн өмүрүн арналган максат-багытыңы, коштоочу жылдызыңы аныктап алуу зарыл.
1. Аларсыз текст жакшырат. Мителердин рейтинги
2. «Эң, абдан» деген сөз.». Мите сөздөрдүн рейтингиндеги лидерлерди эч өкүнбөй туруп өчүрөбүз. Фразаларды жана сиздин репутацияңарды жакшыртабыз.
3. Таандык ат атооч. Меники, өзүмдүкү, тигиники ж.б. Эч аябастан сызып таштагыла.
4. Канцеляризмдер.. Текстте «аталган», «ишке ашыруу» деген сөздөр орун алса – сиз начар текст жазып атканыңыздын айкын белгиси. Канцелярщинанын өкүмдары – «болуп саналат, эсептелет» деген сөз. Аны эң алмаштыруунун мыкты жолу – тире.
5. Калп кесиптик терминология. «Атмосфералык жаан-чачын» дегендин ордуна «жамгыр» деп жазабыз, «акча каражаты» дегендин ордуна – «акча». Гдрометборбордун кызматкерлери жана экономисттер ушунтип жазууга мажбурлашат. Бирок макул болбоңуз.
6. Көп сөздүүлүк. Бул сөздүн кереги барбы же жокпу, түшүнүүнүн эң жөнөкөй ыкмасы: сүйлөмдөгү кайсы сөз болсун манжаңыз менен жаап көрсөңүз, эгер ансыз мааниси жоголбосо, анда сызып таштайбыз. Эгер сүйлөмсүз абзац маанисин жоготпосо – сызып таштайбыз.
7. Пассивдүү этиштин мамилеси. Болжолу. Ашканада бирөө каза болуп, бирок башка бирөө жатып калат. «Дене ашканадан жылдырылып, конок бөлмөсүндөгү диванга жаткырылган», – ушунтип жазса деле болот, бирок мага көбүрөөк мындайча жазган жагат: «Майра жана Фредди денени ашканадан жылдырып, конок бөлмөсүндөгү диванга жаткырышты». Эмне үчүн дене ээ (баш мүчө) болуш керек? Ал жансыз да!
8. Этиштин жанындагы тактоочтор. «Үй күл болуп күйүп кетти» жана «үй күйүп кетти». Айырмасын көрдүңүздөрбү?
9. Сапаттык сын атоочтор. Кандай маани болсун туюндура берет, демек эч кандай маанини туюндурбайт. «Бийик мунара», «бай адам», «сапаттуу контент», «белгилүү кеңешчи». Канчалык «бийик» жана «бай»? Баа бербейбиз, өлчөйбүз. «Он жети кабат үйдөй бийик мунара» же «борбор шаардын чок ортосундаг чоң үйдөн башка деңиз жээгиндеги вилла да ага тиешелүү».
10. Кайталанган сөздөр. «Сөздүн аймагы» – америкалык профессор Рой Питер Кларк киргизген принцип. Бул принципке ылайык, бир эле сөздү тексттин анча чоң эмес үзүндүсүндө кайра-кайра кайталай берүүнүн кереги жок.
Бирдей сөздөр (бир уңгулуу) анын версиясы боюнча эң аз дегенде 200 сөздүн ордун басат. Жок дегенде 50сүн текшерип көргүлө.
11. Бириктирүүчү этиштер. ««катышууну чечүү», «билдирүү жасоо», «чечим чыгаруу» каршы «катышуу», «билдирүү», «чечүү».
Жазуучу үчүн эң башкы жана биринчи көнүгүүсү – эссе жазуу.
Жазуучулук – бул дайыма бир нерсени, чыныгы болуп жаткандарды өзү үчүн түшүнүүгө аракеттенүү.
Жазуучулук – бул каалоо болсо, үйрөнсө боло турган өнөр.
1. Жазгыла
2. Көбүрөөк жазгыла
3. Дагы көбүрөөк жазгыла
4. Мурункуга караганда дагы көбүрөөк жазгыла
5. Каалабаган учурда жазгыла
6. Каалаган учурда жазгыла
7. Айта турган бир нерсе болсо – жазгыла
8. Айта турган эч нерсе болбосо – жазгыла
9. Күн сайын жазгыла
10. ЖАЗУУНУ УЛАНТКЫЛА
