География: Гидросфера
Гидросфера – Жердин суу катмары. Ал бирдиктүү жана эч бир жерден үзүлбөйт. Бул барак силерди суунун жана кубулуштардын ар түрдүү дүйнөсүнө алып барат. Силер түзүлүштүн жалпы закон ченемдүүлүктөрү жана гидросферанын ар түрдүү бѳлүктѳрүнүн касиеттери менен таанышасыӊар, анда жүрүп жаткан ар түрдүү процесстер жана кубулуштар илимий көз карашта кантип түшүндүрүлѳрүн билесиңер.
Мисалы: Жер шарында суу кандай айланат? Эмне үчүн океандагы суу туздуу? Цунами деген эмне? Эмне үчүн океандын жээгинде жашаган адамдар бир күндѳ эки жолу суунун тартылуусу жана ташкындоосу сыяктуу кубулуштарды байкашат? Океан адамдардын жашоосунда кандай роль ойнойт? “Кара тамеки чеккичтер” деген эмне?
Ошондой эле силер дүйнѳнүн укмуштуудай дарыялары жана көлдөрү боюнча кызыктуу саякатка бара аласыӊар жана жер алдындагы суулар жана мөңгүлөр жөнүндө ѳзүңѳрдүн билим байлыгыңарды толтура аласыңар.
Содержание
Дүйнөлүк суунун айланышы
Гидросферанын курамына эмнелер кирет?
Гидросфера – биздин планетанын суу катмары, ѳзүнѳ химиялык байланышпаган, анын абалына карабастан (суюк, газ, катуу) бардык сууларды камтыйт. Гидросфера атмосфера менен литосферанын ортосунда жайгашкан геосфералардын бири болуп эсептелет. Бул үзгүлтүксүз катмар бардык океандарды, деңиздерди, континенталдык таза жана туздуу сууларды, муз массивдерин, атмосферадагы суу жана тирүү организмдердеги сууларды камтыйт.
Жер бетинин 70%ын гидросфера камтыйт. Анын көлөмү 1400 млн. кубметр, планетанын бардык көлөмүнүн 1/800 түзөт. Гидросферанын 98% суулары – Дүйнөлүк океан, 1,6 % материктик муздарда топтолгон, гидросферанын калган бөлүгү кургактыктагы таза сууларга, көлдөргө, жер алдындагы сууларга туура келет. Мына ошентип, гидросфера Дүйнөлүк океанга, жер алдындагы сууларга жана континенталдык сууларга бөлүнѳт, андан сырткары, ар бир топ өзүнүн ичинен тѳмѳнкүрѳѳк деңгээлдеги подгруппаларды камтыйт. Атмосферада суу стратосферада жана тропосферада жайгашкан, жер бетинде океандардын, деңиздердин, көлдөрдүн, дарыялардын, мөңгүлөрдүн сууларын, литосферада - чөкмө тектердин, фундаменттеги сууларын бѳлүп карашат.
Гидросфера бирдиктүү. Анын бирдиктүүлүгү Жердин мантиясындагы бардык жаратылыш сууларынын келип чыгуу жалпылыгында, алардын ѳнүгүүсүнүн бирдиктүүлүгүндѳ, мейкиндиктик үзгүлтүксүздүгүндѳ, Дүйнөлүк суунун айлануу системасындагы бардык жаратылыш сууларынын байланышкандыгында көрүнөт.
- Суунун айланышы
- Жаратылышта суунун айланышы
Дүйнөлүк океандын суулары
Дүйнөлүк океан
Океан... Жер бетиндеги жашоодогу анын мааниси канчалык бийик экендигин элестетүү кыйын. Асмандагы булуттар, жаан-чачын, кар, дарыя, көл, булактар – мунун баары убактылуу гана андан бөлүнүп кеткен океандын бөлүктөрү.
Дүйнөлүк океан Жер шарынын жаратылышынын кѳптѳгѳн мүнөзүн аныктайт: атмосферага топтолгон жылуулукту берет, аны нымдуулук менен кандырат, калган бөлүгү кургактыка ѳтѳт. Ал климатка, топуракка, өсүмдүктөр жана жаныбарлар дүйнөсүнө чоң таасирин тийгизет.
Акыркы баалоолор боюнча дүйнѳлүк океандын орточо тереңдиги 3 550 ден 3 730 метрге чейин. Океандын таманынын 2% азыраагын 6 000 метрден ѳйдѳ тереңдик ээлейт. Болжол менен океандык тамандын 7% 200 метрден аз, эң максималдуу – 11 022 метр (Мариан кобулу) терендикке ээ.
Эмне үчүн Океандагы суу туздуу?
Океандын туздуулугу бардык жеринде бирдей эмес. Негизги өзгөрүүлөр беттик катмарында байкалат. Бул катмардын туздуулугу атмосфералык жаан-чачындын жана буулануунун мамилелештигинен кѳз каранды, ал географиялык кеӊдикке жараша өзгөрүлөт. Жаан-чачындын саны буулануудан жогору, агын суулардын агышы кѳп, муздар эриген жерлерде туздуулугу аз. Дүйнөлүк океандын орточо туздуулугу 35 промилл (0 /00), б.а. суунун ар бир килограммында орточо 35 грамм туз болот. Эң туздуу – Кызыл деңиз 42 0/00
Суунун температурасы
Океандын суулары кургактык сыяктуу эле анын бетине күндөн келген жылуулук менен жылынат. Көп аянтты ээлѳѳ менен, океан кургактыкка караганда жылуулукту көбүрөөк алат. Үстүнкү беттеги суулардын температурасы бирдей эмес жана географиялык кеӊдикке жараша бѳлүштүрүлѳт. Океандын айрым райондорунда бул мыйзам ченемдүү бѳлүштүрүү океандык агымдар, туруктуу шамалдар, ал эми жээктердеги бѳлүктѳрдѳ - материктерден келген жылуу суулар менен бузулат.
Океандагы суунун температурасы тереңдиги менен өзгөрүлөт. Адегенде анын тѳмѳндѳшү абдан орчундуу, андан соң жайлайт. 3 - 4 миң метр тереңдикте адатта температура +2° тан 0° С чейин термелет.
Океандын туздуу суусу таза сууга салыштырмалуу 1 - 2° С температурада тоңот. Муздаганда тууздуу суунун тыгыздыгы жогорулап, анын жогорку катмары оорлоп жана төмөн түшө баштайт, ал эми океандын үстүңкү бетине суунун жылуураак катмарлары көтөрүлөт. Суунун мындай аралашуусу муздун пайда болушуна тоскоол болот. Муз арктикалык жана антарктикалык кеӊдиктерде, кыш узак жана суук болгон жерлерде гана пайда болот. Мелүүн алкактарда жайгашкан кээ бир терең эмес деңиздер дагы тоңот. Муз менен океандын аянтынын 15% капталат. Бир жылдык жана көп жылдык муздарды айырмалашат. Океандык муз эгерде ал кургактык менен байланышкан болсо, же болбосо сүзүп жүргөн дрейфтик болсо, кыймылсыз болушу мүмкүн. Океанда кургактыктагы мөңгүлөрдөн бөлүнгөн океанга түшкѳн муздар кездешет. Бул муздардын эң ирилери айсбергдер деп аталат. Гренландия аралы океанга тоо сыяктуу айсбергдерди «жиберет», ал эми Антарктиданын шельфтик мөңгүлөрү стол сыяктуу узундугу 100 кмге жеткен айсбергдерди калтырат. Бул ѳтѳ таза суунун байлыгы. Айсбергдер уюлдук кеӊдиктердин пейзажын кооздоо менен, кээде кемелер үчүн коркунуч туудурат. Муз катмары океандын ажырагыс бөлүгү катары биздин планетанын климатына орчундуу таасирин тийгизет.
Дүйнөлүк океандын сууларынын кыймылы
Дүйнөлүк океандын суусу эч качан тынч абалда болбойт. Суулардын кыймылы анын бетинде гана эмес тереӊдигинде дагы жүрөт. Океандагы суунун кыймылы толкундарда, агымдарда, суунун туруктуу тик аралашуусунда көрүнөт.
Толкун – бул кѳпчүлүгүндѳ суунун термелүү кыймылы, аны менен толкун, сейсмикалык толкун – цунами, көтөрүлүү жана тартылуу сыяктуу жаратылыштык кубулуштар байланышта.
Толкундардын пайда болуусунун башкы себеби болуп шамал эсептелет. Шамалдык толкундар көтөрүнкү жана тереӊдеген жердин салмактуу биригүүсү.
Толкундун негизги бөлүктөрү болуп: жалы — эң бийик бөлүгү; таманы – эң төмөн бөлүгү; капталы - толкундун «жалы» менен «тамандын» ортосундагы профиль болуп эсептелет. Жалдын жанындагы сызык толкундун фронту деп аталат.
Сейсмикалык толкундар - цунами суу астындагы жер титирөөлөрдүн жана жанар тоолордун атылуусунун таасири астында пайда болот. Алар пайда болгон жеринен бардык тарапка 700 – 800 км/с ылдамдыкта таралат. Ачык океанда 1 метрге жакын бийиктикте цунаминин узундугу 200 – 300 км болот. Ошондуктан, ачык океанда алар адатта кемелер үчүн сезилбейт. Жээктерде цунаминин ылдамдыгы азаят, ал эми бийиктиги 30 метрге чейин көбөйөт. Жээктерге тийишүү менен, бул толкундар миңдеген адамдардын өмүрүн алып, миллиондогон чыгымдарды алып келет.
Цунами- Көрүүчүлөрдүн айтуусу боюнча 2011 -жылдагы Япониядагы цунами
Айдын жана Күндүн тартылуу күчүнүн таасири алдында Океандын деӊгээлинин мезгилдүү термелүүсү - океан сууларынын көтөрүлүү, тартылуу кыймылдары пайда болот.
Агымдар – бул көбүнчө алдыга жылган суунун кыймылы. Үстүӊкү агымдардын негизги себеби дагы шамал. Ал азыраак кыймылдуу суулардын арасында аккан суу агымдарын пайда кылат. Бул агымдардын кеңдиги бир нече миңдеген километрге жетиши мүмкүн, ал эми узундугу көптөгөн миӊ километрге созулат. Алар ийилишет, тармактанышат, бөлүнүшөт, биригишет. Агымдардын багыттарына Жердин өз огунда айланышы – Кориолистин күчү таасир этет.
Агымдардын картосхемасы
Ири агымдардын таблицасы
Кориолистин күчү
Ар кандай тереӊдиктеги агымдардын пайда болушу суунун ар түрдүү тыгыздыгы менен түшүндүрүлөт, ал өйдөдөн суунун массасынын басымы, температура менен туздуулугунун өзгөрүлүшүнө жараша болот. Дүйнөлүк океандагы суунун дайыма вертикалдуу аралашышы дагы суунун тыгыздыгынын өзгөрүлгөндүгүнөн жүрөт: муздак (же туздуураак) суу төмөн түшөт, ал эми жылуу (анча туздуу эмес) жогору көтөрүлөт.
Дүйнөлүк океандын ресурстары
Дүйнөлүк океан – байлыктардын кенчи
Дүйнөлүк океан адам үчүн – бул чыныгы байлыктардын булагы. Ал дарыларды берген жана өзүнүн жээгинде миллиондогон эс алуучуларды кабыл алган дарыгер. Океан – деңиз продуктылардын, көптөгөн пайдалуу кеӊ байлыктардын, энергиянын булагы; ал “аба ырайынын ашканасы” дагы жана материктерди байланыштырган дүйнөдөгү эң кенен жол дагы. Океан бактериялардын ишине байланыштуу өзүн өзү тазалоочу (белгилүү бир чекке чейин) жөндөмдүүлүккө ээ, ошондуктан Жерден пайда болгон бардык таштандылар анда тазаланып, жок кылынат. Дүйнөлүк океандын ресурстарына деңиз суусу, бардык биологиялык, минералдык, энергетикалык ресурстардын түрлөрү жана рекреациялык ресурстар кирет.
Океандын биологиялык ресурстары
Океандын органикалык дүйнөсү кенен жана ар түрдүү. Океанда 160 миң түр жаныбарлар жана 10 миңден ашык балырлар бар. Жашоо орду жана жашоо образы боюнча деӊиз организмдери үч топко биригишет: нектон, бентос жана планктон.
Организмдердин тобу
Пайдалануу мааниси жана масштабы боюнча нектон алдыңкы орунду ээлейт. Анын биомассасында балыктар (85% чейин) үстөмдүк кылат. Нектондун жалпы массасынын 10-15% балыктар, кальмарлар, деңиз жыландары, молюскалар, рактүрдүүлөрдөн креветкалар түзөт. Деңиз сүт эмүүчүлөрдөн – киттер, калак буттуулар нектондун бардык биомассасынын 5% түзөт.
Салыштырмалуу чоӊ эмес өлчөмдө бентос пайдаланат. Зообентостун ичинен молюскалар (мидиялар, устрицалар, гребешкилер) жана деңиз кирписинин айрым түрлөрү чарбалык мааниге ээ. Рак түрдүүлөр (крабдар, омарлар, лангусттар) ийне теричендер (деӊиз кирпилери) кенен пайдаланат. Фитобентостон боз, кызыл жана жашыл балырлар жана жогорку гүлдүү суу өсүмдүктөрү практикалык колдонууну табышат.
Планктонго диатом балырлары, айрым балырлар, рак түрдүүлөр кирет. Жакынкы мезгилден баштап рак түрдүүлөрдүн бир түрүн – крилди пайдалана башташты.
Дүйнөлүк океандын минералдык ресурстары
Дүйнөлүк океандын түбү минералдык ресурстарга бай. Океан түбүндө таш көмүр жана темирмарганец кендери, титан, цирконий жана башка курулуш материалдары – галька, кум бар. Материктердин континенттик капталдарынан, кененирээк щельфтеринен нефть жана газ алынууда. Океандын түбүндөгү рифтерде (океан түбүнүн жаракасында) боз, ак же кара түстөгү сууну чыгарган суу астындагы ”тамеки тарткыч” – гидротермалдык булактар кездешет. Бул “тамеки тарткычтар” минералдык сырьёлорду өндүрүү боюнча чыныгы “фабрика” болуп эсептелет.
“Суюк кен” деп аташкан деңиз суусунун өзү – Океандын баалуу ресурсу. Деңиз суусунан эритме түрүндө кездешкен бир нече химиялык кошулмаларды алышат: тамак - аш тузу, магний, күкүрт, устрицалардын топтолушунан – кальцийдин карбонаты. Андан антарктикалык аймактан транспортоо жолу менен келген айсбергдерден жана таза сууну тузсуздандыруу жолу менен алышат.
Деңиз суусунан таза сууну кантип жасайт?
Андан сырткары, Дүйнөлүк океан энергия алуунун булагы болуп эсептелет. Океандын суусу келечектеги термоядролук электростанциялар үчүн отун - дейтериянын ири запасына бай. Арзан энергиялардын түгөнгүс, потенциалдык ресурстары толкундарда, ташкындарда, агымдарда топтолгон.
XX кылымда океанды рекреациялык ресурс катары дагы пайдалана башташты. Рекреация деп ден - соолукту чындоо, таанып билүү, спорттук жана маданий – көңүл ачуу үчүн бош убактагы эс алууну түшүнөбүз. Океандын рекреациялык ресурстарына деңиз жээгинде эс алуу жана дениз туризми кирет.
Кургактыктагы суу
Кургактыктагы сууларга дарыя, көл, мөңгү, саз, жер алдындагы суулар, жасалма көлмөлөр кирет. Бардыгын бириктиргенде гана 3,5% дүйнөлүк суунун запасын түзөт. Пайыздык катышы боюнча мөңгүлөрдө жана жер алдындагы сууларда кургактыктын сууларынын бардык көлөмү жайгашканы көрүнүп турат, ал эми дарыя, көл, саз жана жасалма суулардын бардыгын алганда 1% суулар туура келет.
- 10 Дүйнөдөгү ири дарыя
- Эң кооз жана чоң шаркыратмалар
- Дүйнөдөгү эң терең көл
- Жер алдындагы суулар
Мөңгүлөр
Мөңгү – кургактыкта таза муздун топтолушу. Мөңгүлөр кардан пайда болушат. Кар топтолуп, ныкталып мөңгүгө айланат. Бул тоолуу жана уюлдук областарда жүрөт. Карталарда мөңгүлөр ак, боз, көгүш түстөр менен берилет.
Мөңгүлөрдү алардын абалы боюнча үч негизги тобун бөлүп карашат:
1. Капталган (уюлдук областарда пайда болушат)
2. Тоолуу (тоолордун чокуларында пайда болушат)
3. Жарым капталган
Ийилчек болуу менен, көптөгөн мөңгүлөр, кар топтолгон жерден ылдый түшүү менен кыймылдашат, ушул жерден алар дарыялар жана көлдөрдүн башатын түзүү менен эришет.
Айрым мөңгүлөр тыным кылганда жана эригенде өзүнөн кийин моренаны калтырышат. Морена – мөңгү тарабынан калтырылган же ташылган сорттолбогон кесилген материалдарынын чогулушу. Ушуга байланыштуу кыймылдаган же жылып турма жана бөлүнүп калган аракеттеги, үстүңкү, ички жана түпкү мореналарды айырмалашат.
Мөңгүлөрдүн бардыгынын көп бөлүгү каптама мөңгүлөргө кирет. Алар кар сызыгы өтө төмөн болгон аймактарда пайда болушат. Мындай мөӊгүлөр калкан жана томпойгон (купол) формасына ээ. Кээ бир каптама мөӊгүлөрдөн муздардын катмарлары бөлүнүп чыгышы мүмкүн, сууга түшүү менен алар айсбергдерди пайда кылышат. Кээ бир айсбергдердин көлөмдөрү шаарлардын аянтынан чоӊ болгон учурлар белгилүү. Айсбергдердин көп бөлүгү суунун астында жайгашкан.
Мөңгүлөрдүн мааниси:
1. Дарыяларды жана көлдөрдү эриген кардын суусу менен камсыз кылат
2. Таза суунун башкы «сактагычы» болуп эсептелет
3. Рельефке таасир этет
Сөздүк
- Айсберг – сүзгөн тоо.
- Бентос – Океандын түбүндө жашаган организмдер (фитобентос (өсүмдүк), зообентос (жаныбар) болуп бөлүнөт. Деңиз бентосу балык ж.б. суу жаныбарлары үчүн жем, кээ бири өндүрүштүк мааниге ээ. Мисалы: креветкалар, устрицалар, деңиз таракчылары, омарлар, крабдар ж.б. Мисалы: креветкалар, устрицалар, деңиз таракчылары, омарлары, крабдар ж.б.
- Дарыя – жер бетиндеги жана жер астындагы суулардын чогулуп, табигый нук менен үзгүлтүксүз аккан агын суу.
- Дарыянын бассейни – агын суулары бир дарыя системасына чогулган жер бетинин бөлүгү. Айрым дарыя алаптары суу бөлгүчтөр менен коңшу алаптардан бөлүп турат.
- Дарыянын режими – жыл ичинде дарыя сууларынын деңгээлинин мезгилдүү өзгөрүүсү.
- Дарыя системасы – бардык өзүнүн куймалары менен дарыя. Көлгө же деңизге куючу башкы дарыя жана анын куймалары; гидрологиялык тармактын бөлүгү.
- Дейтерий – суутектин изотопу, сууда көп өлчөмдө кездешет - 1 атом ар бир 10 миң суутектин атомунда дейтерий ядросу бар. Изотопту адатта «2Н» же «D» катары белгилешет жана «оор суутек» катары чанда айтышат. Дейтерий көптөгөн салттык ядердик реакторлордо оор суу формасында (D2O) пайдаланылат жана ал келечектеги термоядролук реакцияларда пайдаланышы мүмкүн деп болжолдошууда.
- Жер шарындагы суу айлануу – Күн радиациясынын жана оордук күчүнүн таасири менен атмосфера менен жер бетинин ортосундагы ным (суу) алмашуу. Ал төмөнкү процесстерден турат: океандан, деңизден, көлдөн, дарыялардан жана кургактыктын бетинен суунун бууланышы, аба агымдары менен суу буунун конденсациясы, жаан-чачындын түшүшү, кургактыктын бети, жер кыртышынын катмарлары боюнча агышы.
- Жылуу агым – муздагыраак суулардын арасында өткөн агым.
- Кар сызыгы – чек ара, андан жогору кардын топтолушу мүмкүн болот. Полярдык кеӊдиктерде ал абдан төмөн, экватордо 5 км бийикте, тропикалык кеӊдикте 6 км ден өйдө өтөт.
- Кара “тамеки тарткычтар” – кара түстөгү сууларды чыгарган океандардын түбүндөгү гидротермалдык булактар.
- Куйма – дарыяга, деңизге, көлгө, суу сактагычка куйган агын суу.
- Мөңгү – катуу атмосфералык жаан-чачындардын акырындап өзгөрүүсүнүн жана топтолушунун жыйынтыгында кургактыкта пайда болгон муздардын кыймылдаган массалары.
- Минералдык суулар – составында кээ бир химиялык элементтердин, кошулмалардын, туздардын, газдардын көп өлчөмүн камтыган жер алдындагы суулар.
- Муздак агым – азыраак муздак суулардын арасында өтүүчү агым.
- Нектон – суунун тереңинде активдүү сүзүүчү жаныбарлар (балыктар, кальмарлар, киттер, калак буттуулар, деңиз жыландары, таш бакалар, пингвиндер).
- Океандын сууларынын ташкындуу жана тартылуу кыймылдары – Айдын жана Күндүн тартылуу күчтөрүнүн таасири астында Океандын денгээлинин мезгилдүү термелүүсү (бир суткада 2 жолу).
- Планктон – континенттик жана деңиз сууларында жашаган жана деңиз агымдарына туруштук бере албаган бир клеткалуу балырлар (фитопланктон) жана жаныбарлар (зоопланктон) - бир клеткалуу рачик, медузалар ж.б.
- Промилле (0 /00) – миңдик өлчөм, суунун туздуулугун өлчөөнүн көрсөткүчү.
- Саз – нымды сүйүүчү өсүмдүктөрү жана 0,3м ден кем эмес калыңдыктагы чым көңү менен өтө нымдуу жер бети. Кургактыктын саздыгынын же көлдөрдүн өсүшүнүн натыйжасында пайда болот.
- Суу бөлгүч – коңшу дарыялардын бассейндери ортосундагы чек ара.
- Суу башы – Дарыя башталган жер. Башталышы жер астынан чыккан суу, мөңгү, көл, саз болушу мүмкүн.
- Туздуулук – суусунда эриген бардык туздардын жалпы саны. Деңиз суусунун туздуулугу 1л деңиз суусунда эриген катуу минералдык заттардын жыйындысы; г менен белгиленет. Туздуулук өлчөөнүн бирдиги – промилле (0/00). Океан (деңиз) суусунун орточо туздуулугу 35 0/00.
- Чат – дарыянын деңизге (океанга), көлгө, суу сактагычка же башка дарыяга куйган жери.
- Цунами – суу астындагы жер титирөөлөрдүн жан жанар тоолордун атырылып чыгуусунун натыйжасында пайда болуучу сейсмологиялык узун деңиз гравитациялык толкундар.
Пайдалуу шилтелмелер
Адабияттар:
- Ветровые волны в Мировом Океане https://geographyofrussia.com/vetrovye-volny-v-mirovom-okeane/
- География: Справ. материалы: Кн.- с. Для учащихся сред. и ст. возраста/А.М. Берлянт, В.П. Дронов, И.В. Душина и др.; Под ред. В.П. Максаковского. – М.:Просвещение, 1989. – с. 24-34.
- Движение воды в океане https://geographyofrussia.com/dvizhenie-vody-v-okeane/
- Информационно-образовательный портал http://www.pedsovet.pro/
- Полная энциклопедия. Справочник для школьников и студентов. Биологические ресурсы Мирового океана http://www.polnaja-jenciklopedija.ru/zhizn-okeana/biologicheskie-resursy-mirovogo-okeana.html
- Сайт Livejournal.com http://solvaigsamara.livejournal.com/739389.html
- Сайт Geograpya.ru http://geografya.ru/gidrosfera.html
- Сайт Оkeanavt.ru http://www.okeanavt.ru/
- Сайт Открытый класс http://www.openclass.ru/node/417268
- Сайт kupidonia.ru http://kupidonia.ru/viktoriny/viktorina-okeany
- Сайт nat-geo.ru http://www.nat-geo.ru/fact/38525-chernye-kurilshchiki/
- Сайт shkolniku.com http://shkolniku.com/geografiya/task2475283.html
- Сайт wonderful-planet.ru http://wonderful-planet.ru/
- Сайт vivareit.ru http://vivareit.ru/interesnye-fakty-o-gidrosfere/
- Социальная сеть работников образования https://nsportal.ru/
Дүйнөдөгү эң суусу мол дарыя болуп Амазонка эсептелинет, ал Түштүк Америкада жайгашкан. Ар бир секунда сайын бул дарыя 200 миң куб метр суу агызат, бул дүйнөнүн бардык дарыя суусунун 15%ын түзөт. Алсак, Амазонка дарыясынын узундугу 7 миң кмге жакын, бирок ал аркылуу бир дагы көпүрө жок.
Түштүк Корея жарым аралында жыл сайын уникалдуу жаратылыш кубулушу жүрөт. Ал Түштүк-Кытай деңизи тартылуудан улам Модо жана Чиндо эки аралдарынын ортосунда ажыраган учур. Аталган жол узундугу 2 км, кеӊдиги 40 метрге ээ.
Дарыялардын кайчылашкан жери” деген түшүнүк жөнүндө силер уктуңар беле? Мындай сейрек кубулуш Польшада бар, ал жерде Нельба жана Велна дарыялары 90˚ бурч менен беттешишет. Эң кызыктуусу алардын суулары агымдын деңгээлинин, ылдамдыгынын жана температурасынын айырмачылыгынан улам кошулушпайт.
Мерцбахер көлү. Кыргыз Республикасында Тянь-Шань тоолорунда деңиз деңгээлинен 3 304 метр жогору турган немец окумуштуусу Готфрид Мерцбахердин атынан коюлган укмуштуудай көл жатат. Ал 1903 - жылы өзүнүн Хан-Тенгри экспедициясында биринчилерден болуп аны ачкан. Ар бир жайда бир эле убакта Мерцбахер көлү эриген суулардан пайда болгон көл соолуй баштайт жана үч күндүн ичинде толугу менен жоголот. Азыр окумуштуулар мындай жаратылыштык кубулушка түшүндүрмө берүүгө аракет кылышууда.
Дарыянын кайсы куймасы оң же сол экендигин аныкташ үчүн маңдайың менен дарыянын чатына анын агымынын багыты боюнча турушуӊ керек, ошондо оң жагында оң куйма, ал эми сол жагыңда сол куйма жайгашат.
