Дүйнөлүк адабият: Жазуучунун өнөрканасы
Көркөм адабият деген эмне? Ал качан жана кантип пайда болгон жана анын өзгөчөлүктөрү кандай? Элдик жомоктордун адабияттан айырмасы эмнеде? Эмне үчүн адабият искусство, ал эми жазуучулар өзгөчө адамдар деп эсептелинет? Анын адамга таасирин тийгизген сыйкыры жана түбөлүктүүлүгүнүн сыры эмнеде? Жаңылмачтар, макалдар, даанышман ойлор, цитаталар, учкул сөздөр, турмуш тууралуу акыйкат жана таамай сөздөр.
Бул бөлүм сизди көркөм сөздүн, фольклордун жана адабияттын сырларына жакындатып жана ар кандай авторлордун жазуучулук чеберчилигин ачып берүүгө көмөктөшөт.
-
Идея кантип китепке айланат
-
Китепти тышына карап баалашат
-
Шекспир түбөлүктүү
-
Курак аларга жолтоо болбойт
Содержание
Аталыш эмнени айтып турат
АТАЛЫШ — аталыш, адабий чыгарманын аталышы.
Адатта чыгарманын аталышы башкы каармандын атынан (анда ал башкы болуп аталат ), мисалы: А.С. Пушкиндин "Евгений Онегин", И.А. Гончаровдун "Обломов", Ч. Айтматовдун “Жамила”, же чыгарманын негизги маңызы, башкы конфликтти белгилеп көрсөтүү ж.б., үчүн аталат, мисалы, А.С. Грибоедовдун "Акылдан азап", И.С. Тургеневдин "Аталар жана балдар".
Чыгарманын аталышы автор тарабынан чыгарманын үстүндө иштөө процессинде өзгөртүлүшү мүмкүн («Согуш жана тынчтык» роман-эпопеясынын аталышын Л.Н. Толстой жарыялаганга чейин үч жолу өзгөрткөн: "Үч мезгил", "Жакшы бүтсө, баары жакшы", "Согуш жана тынчтык") же цензурага туш болуп өзгөрүшү мүмкүн: Н.В. Гоголдун "Өлүү жандары" "Чичиковдун жоруктары, же Өлүү жандар" деген ат менен чыккан.
Аталыш – бул окурман үчүн автордун жараткандары өсүп чыгуучу урук. Ал текстте эмне жөнүндө айтылса, ошонун бардыгын түз чагылдыра алат, же анын жашыруун маанисин ачып берип, өзүнө алданып калган күтүүлөрдүн ирониясын же эффектисин камтып, чыгарманын каармандарын салыштырып же карама-каршы коёт ж.б. Аталыш – тексттин кичинекей бир бөлүгү, бирок өзүнө тексттин бардыгын көтөрүп турган сыяктуу. (И. А. Бунин)
Аталыш – бул окурман алгач кездешүүчү, анын китеп менен таанышуусу ушундан баштала турган нерсе. Качандыр бир XVI-XVIII кылымдарда, аталыш бүт чыгарманын мазмунун кыскача айтып бере тургандай жазылчу. Узун жана кенен жазылган аталыштар азыр биз аннотация деп атаганга окшош*. Мына мисалы үчүн Даниель Дефонун китеби* "Робинзон Крузонун курч окуялары" же жөн гана "Робинзон Крузо" деп атаганга көнүп калганбыз. Чындыгында аталышы бир топ узун: "Йорктук моряк, Американын жээктериндеги, улуу Ориноко дарыясынын куймаларына жакын, кеме кыйрап, деңиз каракчылары күтүүсүздөн бошотоюн деген учурда, андан башка кемедегилердин бардыгы, каза таап, эл жашабаган аралда жыйырма сегиз жыл жападан жалгыз жашаган Робинзон Крузонун турмушу, адаттан тыш жана таң калыштуу курч окуялары. Аны өзү жазып калтырган".
Поэзияда кандай? Сиздер билгендей поэзияда тилдин бардык фактылары жана форманын бардык «майда-чүйдөсү» мааниге ээ болот. Бул чыгарманын аталышына да тиешелүү, ал тугай аталышы жок учурда да. Аталыштын жоктугу, бул өзүнчө коңгуроо сыяктуу: «Көңүл бургула, кандайдыр бир сөз менен туюндурууга болбой турган толтура ассоциациялар орун алган ырды окуйсуздар».Чыгарманын аталышы алдыда аныктоого мүмкүн болбогон ассоциацияларга жык текст күтүлө турганын астыртан кабарлап турат.
(А.С.Пушкин)
В поле чистом серебрится
Снег волнистый и рябой,
Светит месяц, тройка мчится
По дороге столбовой.
Пой! В часы дорожной скуки,
На дороге, в тьме ночной
Сладки мне родные звуки
Звонкой песни удалой.
Пой, ямщик! Я молча, жадно
Буду слушать голос твой.
Месяц ясный светит хладно,
Грустен ветра дальный вой...
Сюжеттин табышмагы
СЮЖЕ́Т (от франц. sujet - предмет), эпикалык жана драмалык чыгармаларда, кээде лирикалык чыгармалардагы окуянын өнүгүшү, окуянын жүрүшү. Сюжет – бул кайра айтып берүүгө жана иллюстрациялоого боло турган нерсе. Эгер сиз «Китеп эмне жөнүндө?, Китептеги сүрөттөөнүн предмети эмне?» деп сурасаңыз сюжет тууралуу биле аласыз. Жооп иретинде чыгарманын каармандарынын жорук-жосундары, алардын турмушундагы болуп өткөн окуяларды санап берсеңиз болот. Мына ушунун өзү сюжет.
Сюжеттин архетиптери
Адабияттагы архетип – бул роман, повесть, аңгеме жана фольклордук чыгармалардагы улам-улам кайталана берүүчу образ.
Бул кайсы бир деңгээлде окурманга белгилүү маанини алып жүрүүчү адабий модель.
Адабияттагы көбүрөөк таралган сюжеттерди төмөнкү тизме аркылуу көрсөтсө болот:
— Узак жол – каармандар кызыктуу кырдаалдарга туш болуп, кандайдыр бир жолду басып өтүшү керек.
— Куугунтуктоо же качуу – каарман кимдир бирөөнү кармап алат же кимдир бирөөдөн жашырынат.
— Каарманды куткаруу – каарманды жазалашат, ал аман калат.
— Кыйроо жана бийиктөө тарыхы – принцтер жакырланып, жакырлар – принцке айланат, бала эң сонун адамга же акмакка айланат.
— Өч алуу – каарман капа кылгандардан өч алат.
— Сүйүү – адамдар жолугушат, адамдар сүйүшөт …
— Кызыкчылыктардын кагылышы – бирөө тирүү калышы керек.
— Азгырык – каарманды бир нерсе азгырып, ал аң сезимдүү түрдө таттуу өлүм жолуна түшөт.
— Курмандыкка баруу – каарман кимдир бирөө же бир нерсе үчүн кандайдыр бир баалуу нерсесин курмандыкка чалат (өмүрүн, акылын).
— Таануу – каарман изилдеп, кандайдыр бир нерсени тааныйт.
Кайталанган сюжеттик линиялар дүйнөлүк адабияттагы классикалык чыгармаларда орун алат. Айрыкча чыгармачылыгы чыныгы элдик деп эсептелинген чыгаан жазуучулардын чыгармаларынан көрүнөт. Буга Пушкин, Толстой, Шекспир сыяктуу дүйнөлүк көркөм сөздүн генийлерин айтууга болот. Дээрлик ар бир сюжетти жогоруда саналып өткөн архетиптерге, ал тургай бир нечесин киргизүүгө болот. (“Мен жазуучумун. Жомок жаратуу бөлүмүн караңыздар”).
Заманбап фантастиканын айрым сюжеттери
Бул сюжеттик жүрүштөр жазуучулардын арасында өтө белгилүү деп эсептелинет.
1. ӨЛБӨСТҮК
Сюжеттердин ар түрдүү варианттарындагы өлбөс каармандар, өлбөс карасанатай же өлбөстүк карама-каршы тараптардын обьектиси болуп саналат. Эң кеңири таралган драмалык мотивдердин бири бул жерде өлбөс каармандын ажалдуу дүйнөгө карама-каршы коюлушу. Кээде каармандын драмалык каалоосу – өзүнүн жүгүнөн кутулуу болуп калат.
Мисалдар: Роджер Желязня «Дүйнө князы»; Нил Стивенсон «Бардык цикл» («Барочный цикл»); Сергей Лукьяненко «Кыялдар тизмеги».
Таралуу деңгээли: орто.
2. БАСЫП КИРҮҮ «ЧООЧУН»
Аталган сюжеттин башка планеталар тууралуу классикалык варианты катары Герберт Уэллстин «Дүйнөлөр согушу» аттуу атактуу романын алууга болот. Бирок, бир нерсени эстен чыгарууга болбойт «чоочундар» катары башка планетадагы акыл-эстин өкүлдөрүн эле түшүнүүгө болбойт. Чындыгында мындай мотив бир улут башка улуттун ээлигине кол салган согуш тууралуу чыгармалардын бардыгында эле жатат.
Сюжеттин түрлөрү – ар кандай багыттагы жана антураждагы фантастикалык согуш тууралуу чыгармалардын даяр негизи.
Мисалдар: Нил Стивенсон «Анафем»; Герберт Уэллс «Дүйнөлөр согушу»; Сергей Лукьяненко «Жылдыздар – муздак».
Таралуу деңгээли: орто.
3. ГЕНЕТИКАЛЫК ЭКСПЕРИМЕНТТЕР, МУТАЦИЯЛАР
Бул темага ар кайсы мезгилде, ар кандай авторлор кайрылып келишкен, дагы кайрылып жатышат. Аталган тематика көңүл ачуу индустриясынын бүтүндөй бир пластын жаратууга үлгүрдү: көп сандагы комикстер, суперкаармандар тууралуу кинотасмалар жана китептер – мына ушунун бардыгы жарым кылымдан көбүрөөк убакыттан бери жашап, ийгиликтүү жашоосун улантып келе жатат. Биздин алдыбызда азыркы фантастикалык прозанын өнүгүшүндө биринчи орундагы мотивдер турат.
Мисалдар: Дэниел Киз «Элджернон үчүн гүлдөр»; Аркадий жана Борис Стругацкийлер «Кара мүртөз ак куулар»; Фрэнк Герберт «Дюнанын хроникасы».
Таралуу деңгээли: бийик.
4. ЖЫЛДЫЗДУУ КЕМЕ
«Жылдыздуу кеме» сюжеттик багыттагы чыгармалар илимий фантастикага кирет. Бул жердеги башкы мотив тагдырдын тамашасы менен кеменин ичинде чогулуп калышкан топтун ичиндеги өз ара мамиле. Же бул кемедегилердин алыскы галлактикадагы акылды айран калтырган курч окуялары.
Мисалдар: Нил Стивенсон «Анафем»; Роберт Хайнлайн «Ааламдын өгөй балдары»; Вячеслав Рыбаков «Ишеним».
Таралуу деңгээли: төмөн.
5. ОЙЛОП ТАБУУЛАР ЖАНА ИЛИМИЙ ИЗИЛДӨӨЛӨР
Дагы бир жүздөгөн жылдарга ой жүгүртүүлөр жана жаңы китептерге жем таштаган чексиз сюжеттердин бири. Техникалык прогресс токтото албайсың – жыл сайын улам бир жаңы нерсе чыгып турат эмеспи, ал эми бул багытта авторлордун фантазиясында чек жок – ал тууралуу айтып да кереги жок! Китеп барактарында уламдан улам жаңы жаратуулар орун алып, жаңы жаралган сюжеттер, ал тургай адабияттагы бүтүндөй бир багыттар пайда болууда. Анын сыңары адабияттагы бул багыттын кубаты абдан жогору.
Мисалдар: Стивен Кинг «Узак жонт»; Александр Беляев «Профессор Доуэлдин башы».
Таралуу деңгээли: жогору.
6. ЖАСАЛМА ИНТЕЛЛЕКТ
Бул сюжеттик бутактануу, негизи боюнча мурункусунун уландысы. Роботтор, киборгдор сыяктуу жасалма акылды алып жүрүүчүлөр жана башкалар тууралуу ар кандай тарыхтар абдан белгилүү болуп кеткендиктен, аларды азыр өзүнчө сюжеттик багыт катары бөлүп көрсөтүүгө болот. Ушул сыяктуу тарыхтар өзүнө абдан кызыктуу драмалык күч-кубатты алып жүрөт. Акыл киргизилген (жасалма болсо да) робот менен аны өзүнө тең көрбөгөн адамдардын өз ара мамилеси – бул көптөгөн көркөм конфликттер үчүн жагымдуу кыртыш болуп саналат.
Мисалдар: Айзек Азимов «Эки жүз жаштагы адам»; Сергей Лукьяненко «Чагылуу лабиринти».
Таралуу деңгээли: орто.
7. КВЕСТ (БИР НЕРСЕНИ ИЗДӨӨ)
Квест – бардык мезгилдердеги жана бардык элдердеги эң кенен тараган сюжеттик өнүгүү. Антика доорундагы мифтерден, алтын руналар, уурдалган сулуулардан тартып Ж. Р. Р. Толкиндин «Шакектердин өкүмдары» трилогиясына чейин созулат.
Квест сюжети өзүнүн табияты боюнча элдик жомоктордун сюжетине окшош. Анын негизинде жоголуп кеткенди издөө, же жердин тогуз катмарына коркунучтуу жана татаал жүрүшкө чыгуу жатат. Квест улам бир жаңы муунду өзүнө тартып кызыктырып, жакын арада модадан чыкчу түрү жок. Анан калса ал башка фантастикалык жоромолдор менен эң сонун айкалышат.
Мисалдар: Роберт Льюис Стивенсон «Сырдуу арал»; Ж. Р. Р. Толкин «Шакектердин өкүмдары»; Льюис Кэрролл.
Таралуу деңгээли: абдан жогору.
Адабий чыгармадагы конфликт
Көркөм сөз
Көркөм кеп – көркөм чыгамалардын кеби. Көркөм кеп ар бир сөз, конструкция аркылуу автордун оюн ишке ашырып, чыгарманын мазмунун ачып берет. Тил бир эле учурда туюндуруу каражаты да, туюндуруунун предмети катары да чыгат: автор аны бир жагынан окуяларды, адамдарды жана предметтерди сүрөттөө үчүн колдонсо, бир жагынан окурмандар менен бирге каармандардын кебинин тилдик өзгөчөлүктөрүнүн үстүндө ой жүгүртөт.
Көркөм кептин өзгөчөлүгү
Көркөм кеп тууралуу сөз кылганыбызда, кептин «көркөм стили» тууралуу түшүнүк колдонулат. Көркөм стиль адамга эмоционалдык таасир берүү, тексттин эмоционалдык тарабы аркылуу дүйнө, коом тууралуу маалыматты берүү, образдар системасын түзүү максатына ээ, алар аркылуу автор окурманга чыгарманын идеясын берет, ойдогу сюжетке пикир күтөт, кайсы бир предметти сезим аркылуу кабыл алууну билдирет. Көркөм дүйнөдөн алынган маалымат чындык жана окурман дүйнөсү менен байланышат.
Троптор деген эмне?
Сөздүн чеберлери тилдин укмуштуудай ачык көркөм сөз каражаттарын (тропторду) жаратышат, ал казынаны улам толуктап жүрүп отурат, андан тилди алып жүрүүчүлөрдүн кимиси болсун алмашкыс баалуукту уучтап ала алат.
«Кандай ыр болбосун – бул сөздөрдүн мизине жайылган жапкыч. Бул сөздөр жылдыз сымал жанып турушат, алар бар үчүн ыр бар» (А. Блок).
Сөз чеберчилиги
«Жазылган нерсе кантип пайда болду, кантип бышып жетилди?...Кимдир бирөө өмүр сүрүп, сүйүп, азап чегип жана ырахатка батты; байкады, ойлонду, каалады, үмүттөндү жана өкүндү. ... Мына ошонтип ал ишенимдүү образдарды, ачык-терең ойлорду жана таамай сөздөрдү издей баштады. Бул жеңил боло койгон жок, дайыма, дароо эле оңунун чыга берген жок. Жоопкерчиликтүү жазуучу өзүнүн китебин узак убакытка барып жаратат: жылдап, кээде – өмүр бою;аны менен күнү да түндөсү да ажырашпайт; ага өзүнүн эң мыкты күчүн, эргиген сааттарын сарптайт; анын темасы менен «ооруйт» жазып «айыгат» …»
И. Ильин
Жазуучу Ю. Олешаны сөз чебери деп эсептөөгө болот. «Буюмдарды атагыч», – деп ал өзү жөнүндө айткан. Жазуучу А. Крестинский, «Үч толмоч» тууралуу жомоктон калган балалык таасирлери тууралуу айтып берүү менен Ю. Олешанын чеберчилигине токтолот: ал колдонгон салыштыруулар жана метафоралар: « …кулак түргүлө, көз салгыла, элестеткиле:
- «Майрыйган дуб селкинчек сымал кыйчылдады...»
- Граф Бонавентуранын шпоралары «кометага окшошчу...»
- Балбан Лапитуптун булчуңдары «удав жуткан коёндой теринин астынан ары-бери басып турчу...»
- Негр болуп боёлгон Тибулдун – «буттары кызыл калемпирдин эбегейсиз чоң кабыгына окшогон кызыл туфлиде...»
- «Бомбалар кебездин айрыктарына окшоп жарылды ...»
- Үч толмоч «катуу бышылдашкандыктан, сөрүдөгү айнек эшик бир ачылып, бир жабылып атты...» Толмочтор кыйкырганда чамындыны сындырып аткандай болот...
- Ал эми бул эң сонун эмеспи: Раздватристин (Бирэкиүчтүн) үйүндөгү бий сабагы. Жуптар чимирилишет. Алдардын көптүгүнөн ачуу шорпо кайнап аткандай болот. Раздватрис (Бирэкиүч) бул шорподо кашыктын....
- Мен жомоктон болжолдоп туруп сузуп алсам, карагылачы, алаканыма канча асыл заттар туш болду!»…
А.П. Чехов – деталдын чебери.
О’ Генри – күтүүсүз чечилүүнүн чебери.
И.С. Тургенев – портрет жана пейзаждын чебери. И.С. Тургеневдин чыгармаларындагы пейзаж жөн гана табиятты, адамдарды курчап турган чөйрөнү сүрөттөө эмес, – бул каармандын мүнөзүн ачуунун ачкычы.
Марк Твен – комедиялык диалогдун чебери.
Л.Н. Толстой — психологиялык портреттин чебери.
Элдик даанышман ойлор казынасы
Элдик даанышман ойлор: макалдар, лакаптар, жомоктор, улуу адамдардын цитаталары жана афоризмдер, — бул эмне? Ааламдын мыйзамдары менен кокустан айтылып калгандыр же муундардын тажрыйбасыдыр? Тиги да, бул да учурда турмуштун өзү алардын тууралыгын тастыктады. Кээде болсо да кылымдардан бери келе жаткан даанышмандык тууралуу ойлонсок, көп тү үйрөнүүгө болот.
Жомок – калп?
Элдик жомоктор – оозеки курч окуялуу адабияттын өзүнчө бир түрү. Жомоктор жазуучулар тарабынан эмес, эл тарабынан жаралган. Алар жүздөгөн жылдардан бери ооздон оозго өтүп, биздин күнгө таланттуу айтуучулардын аркасы менен келип жетти.
Элдин турмушу тууралуу баяндоо менен жомоктор адамдардын өз ара мамилелерин чагылдырып, коомдун кемчиликтерин сынга алып, кордолуп, азап чеккендерди коргойт, элдин адилеттик, жакшылыктын жамандыктын үстүнөн болгон жеңиши тууралуу кыялын билдирет.
Жер бетинде канча жомок бар? Миңдеген.
Ар бир элдин, ар бир мезгилдин жомогу бар.
Жомок – элдик чыгармачылыктын курч, турмуштук жана фантастикалык мүнөздөгү окуяларды баяндап берүүчү эң кеңири таралган түрү. Бул жанрдын негизги өзөгү шарттуу-поэтикалык ыкмалардын жардамы менен турмуштук чындыкты ачып берүү болуп саналат. Мазмуну боюнча жомок миф жана уламыштардын жөнөкөйлөтүлгөн, кыскартылган формасы, мындан тышкары элдердин жана улуттардын салтын жана көз караштарынын чагылышы.
Бул жанр түздөн түз фольклор менен байланышса, адабий жомоктор менен элдик жомоктордун ортосундагы кандай айырма бар? Анткени адабий жомоктор элдик чыгармачылыкка таянат. Ал тургай чыгарманын сюжети фольклордук салтка карам-каршы келгени менен түзүлүшү жана башкы каармандар аны менен түздөн түз байланышат. Бул жанр байыркы жанрлардын бири жана биздин ата-бабаларыбыздын дүйнө тууралуу элестетүүлөрүн, адамдын аны менен өз ара байланышын сактап жүрүүчү маданий мурастар болуп эсептелет.
Мындай чыгармаларда өткөн мезгилдеги адамдардын каармандарды ак ниет жана кара мүртөз деп бөлүүсү, мүнөздүн улуттук белгилери, ишеним жана турмуш тиричиликтеги өзгөчөлүктөрүнөн байкалуучу адеп-ахлактык баалулууктары чагылдырылган.
Элдик жомокторду сюжети жана каармандарына карап үч түргө бөлүү кабыл алынган: кереметтүү, жаныбарлар жөнүндө жана турмуштук жомоктор.
Автордук окуу
Элдик жомок менен адабий жомоктун ортосундагы айырма эмнеде экендигин түшүнүү үчүн адабий жомок кантип келип чыгаарын жөндөп билүү зарыл.
Өзүнүн элдик «эжесинен» айырмаланып, адабий жомок болгону 18-кылымда пайда болгон. Бул фольклорду автордук иштеп чыгуулардын башталышына түрткү берген Европадагы агартуучулук идеялар менен байланыштуу. Элдик сюжеттерди жыйнап, жазып ала башташкан.
Ушул өңдү алгачкы жазуучулар Гримм, Э. Гофман, Ш. Перро, Г.Х. Андерсендер болушкан. Алар белгилүү элдик сюжеттердин үстүндө иштеп, кошуп, алып салышып, көп учурда жаңы маани киргизишип, каармандарды өзгөртүшүп, конфликти татаалдантышкан.
Башкы айырмачылыктар
19-кылымдын ортосунда автордук жомок повесть жана новеллаларга окшошот, мисалы, Л. Кэрролл, О. Уайльд, Л. Толстой, А. Погорельскийдин чыгармалары.
Макал-лакаптар тууралуу
“Пословица к слову молвится”- бачым жана тез макал-лакаптарды колдонуу тапкычтыктын, акылдын курчтугунун белгиси. Макал-лакаптарды билүү бизди байытып, сөзгө, эне тилге кылдат мамиле жасоого түртөт, эске тутууну өнүктүрөт.
Макалдар адамды Мекенди, эмгекти сүйүүгө тарбиялайт, адамдардын ортосундагы өз ара мамиленин мүнөзүн ачып берет; акмакчылыкты, жалкоолукту айыптап; акылды, эмгекчилдикти, жөнөкөйлүктү даңктайт. Макалдардын жардамы менен оор кырдаалдарда эмне кылуу керектигин чечүүгө болот. Макалдардын маанисине карап, туура жасап жатканыбызды билебиз. Бекеринен «макалда кандай айтылса, ошондой жаса» деп айтылбаган чыгаар.
Уламыштар жөнүндө
При́тча — каймана формасындагы кыска нускалуу аңгеме, өзүнө адеп-ахлактык насыяттоону камтып турат (акылмандык). Мазмуну боюнча притча тамсилге жакын.
Корутунду
Глоссарий
- Аннотация (от лат. annotatio – эскертүү) же резюме (от фр. résumé – «кыскартылган») – китептин же башка басылманын кыскача мазмуну, мындан тышкары басылмага кыскача мүнөздөмө: кол жазмалар, монографиялар. (Википедия)
- Аталыш - китептин, кандайдыр бир адабий, музыкалык чыгарманын, же анын бир бөлүгүнүн аталышы; Китептин аталышы. Роман күчтүү аталыш менен жарык көрдү. (Ушаковдун түшүндүрмө сөздүгү)
- Даниель Дефо́ — англис жазуучусу жана публицист (1660г -1731г). Негизинен «Робинзон Крузонун» автору катары белгилүү.
- Иван Алексеевич Бунин – орус жазуучусу (1870г – 1953г)
Библиография
- Элиот. Дж. Мировая литература в инфографике. – СПб: Питер, 2017. – 160 с.
- Сорокин Ю.А. Почему живут и умирают книги? – М.: Педагогика, 1991. – 160 с.
- Наровчатов С. С. Лирика Лермонтова. – М.: Художественная, литература, 1969. – 104 с.
- Новиков Л.А. Искусство слова. – М.: Педагогика, 1982. – 128 с.
- Е. В. Скударь. Название (заглавие) литературного произведения. Размышления редактора // Вестник Московского университета – Серия 10. Журналистика. – № 2. – 2011. – C. 61-68.
- Сутеев В. Сказки и картинки. М., 2002.
- Липовецкий М.Н. Поэтика литературной сказки. Свердловск, 1992.
Полезные ссылки
- Статья «Сказки народов мира»: Сайт «Мир сказки» [Электронный ресурс] // URL: http://mir-skazki.org/narodnye_skazki/narodnaja_skazka.html Copyright © 2008-2017, mir-skazki.org (Дата посещения: 05.02.2018)
- Статья «Загадки про сказочных героев»: "Сайт DetiOnlive" [Электронный ресурс] // URL: https://deti-online.com/zagadki/zagadki-pro-skazochnyh-geroev/ (Загадки с ответами) (Дата посещения: 05.02.2018)
- Аудио-сказки: Сайт "Дети-онлайн" [Электронный ресурс] // URL: https://deti-online.com/audioskazki/ (Дата посещения: 05.02.2018)
- Статья «Российский гуманитарный энциклопедический словарь. Заглавие»: Сайт «Академик». [Электронный ресурс] // URL: http://archive.li/zvG4W (Дата посещения: 05.02.2018)
- Заглавие. Сайт "Википедия" [Электронный ресурс] // URL: https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B5 (Дата посещения: 05.02.2018)
- Сайт Slovar.CC. Cтатья «Значение слова ЗАГЛАВИЕ в Словаре литературоведческих терминов» «https://slovar.cc/lit/term/2145133.html (Дата посещения: 05.02.2018)
- Толковый словарь русского языка: Сайт "Веду. ру" [Электронный ресурс] // URL: https://www.vedu.ru/expdic/8599/ (Дата посещения: 05.02.2018)
- Сайт «Издание и печать редких книг» [Электронный ресурс] // URL: http://www.press-book.ru/2009-10-23-21-08-12/8-2009-12-16-22-42-33/22-2009-11-03-08-21-32 (Дата посещения: 05.02.2018)
- Сайт “Словарь литературоведческих терминов” [Электронный ресурс] // URL: http://slovar.lib.ru/dictionary/nazvanije.htm (Дата посещения: 05.02.2018)
- Откроем книгу. Тропы. Учебный фильм о тропах. В беседе с библиотекарем дети познают изобразительно-выразительные средства. В фильме использованы фрагменты экранизации пьесы бельгийского писателя, драматурга и философа М. Метерлинка (1862- 19490) «Синяя птица». Ребята в библиотеке инсценируют диалог тропов.: Сайт "Ютуб" [Электронный ресурс] // URL: https://youtu.be/DnGUIIvlpyw (Дата посещения: 05.02.2018)
- https://www.ted.com/talks/chip_kidd_the_art_of_first_impressions_in_design_and_life?language=en
- http://www.writersdigest.com/online-editor/can-you-use-a-book-title-thats-been-used-before
Картада кайсы өлкө тартылган? Анда белгиленген шаарлар, шаарчалар кайда жагашкан? Бул жерде жашаган элдердин өзгөчөлүгү эмнеде? Алардын эң белгилүүлөрүн атагыла.
«Гринландия», «Гриндин жери» – бул өлкөнү сынчы К. Зелинский ушунтип атаган. Аны бир дагы дүйнө картасынан издеп таппайсың, бирок жазуучу Александр Степанович Гриндин томдорун жок дегенде бир жолу ачкандар үчүн тааныш. Грин ушул деңиздерди, аралды, куймаларды… ойлоп тапкан. Ал өзүнүн китептеринде таң калыштуу экзотикалык аталыштары бар шаарларды курган.
Журналист Э. Арнольдинин эскерүүсүндө, бир сапар Грин анын менен маектешип жатып Зурбагандан келүүчү жолду сүрөттөп берген. Сүрөттөө абдан так, туура болгон. Грин бурулуштар, өрдөштөр, ылдый кеткен жолдор тууралуу эстеп, багыт берүүчү предметтерди атаган. Ал өзүнүн өлкөсү тууралуу ал жакта бир нече жолу болгондой, азыр анын картасы астында жаткандай сүрөттөп берген.
Ассоль – кызыл ала желкайыгы бар кемени күткөн кыялкеч кыз ( «Кызыл-ала желкайык» повести), Друд – уча ала турган киши («Укмуштуудай дүйнө»), кен казуучу Стиль өзүнүн шаарчасын курат, анда «…кооз, жыгачтан оюп жасалган секи, көгүш-сыя маркиздери бар терезелердин арасында уюлгуп өскөн гүлдөр; арстандын териси; рояль, айланасы курал; эр жүрөк жомок каармандарынын көздөрү менен караган кара тору, бейкапар балдар, чөнтөгүнө тапанча салып, башына китеп кармаган арык чырай, сулуу кыздар, бүркүт көздүү мергенчилер – дагы сиздерге эмне керек?! Бул адамдар ырдоо үчүн чогулгандай» («Чөл жүрөгү»). А. Грин өзүнүн чыгармаларында жараткан өлкөсүндө күчтүү, эр жүрөк эркектер жашаган – мергенчилер, саякатчылар, моряктар жана кыялкечтер.
- «Гамлеттин» орус тилиндеги биринчи котормосун жазуучу Александр Сумароков которуп, аны «Омлет, Дат принци» деп атаган.
- Эгер детектив окууну — пайдасыз деп эсептесеңиз, ал оюңузду Агата Кристинин «Вилла» «Боз ат» повесттери жокко чыгарат. Повестте берилген коркунучтуу талиийдин уусунун сүрөттөлүшү бир нече ирет адамдарды өлүмдөн алып калган. 1977-жылы Лондондун бейтапканаларынын бирине табышмактуу дарттан жапа чеккен кыз түшкөн. Бул китепти окуган бир медайым таллийден ууланганын аныктаган. Кызды сактап калышкан.
- «Фаренгейт боюнча 451 градус» деген романдын аталышына мына ушул температурада кагаз өзүнөн өзү күйүп кетүүсү себеп болгон. Чындыгында кагаз Цельсий боюнча 450 градустан бир аз жогору болгондо өзүнөн өзү от алып кетет. Брэдберинин моюнуна алганына караганда ката аталышты тандап жаткан учурда кеткен. Ал өрт кызматынын адиси менен кеңешкен, ал болсо температуранын шкалаларын алмаштырып алган.
- 1965-жылы Ж.Р.Толкиндин «Хоббитин» АКШда биринчи жолу жумшак мукаба менен басып чыгарышкан. Мукабаны кооздоочу Барбара Ремингтон текстти таптакыр окуган эмес. Жыйынтыгында китептин мукабасында арстан, эки төө куш жана кызгылтым түстөгү жемиштери бар түшүнүксүз дарак түшүрүлгөн.
- «Гарри Поттер жана философиялык таш» аттуу биринчи китебин Жоан Роулинг 1995-жылы аяктаган.Аны тааныштырууга макулдугун берген адабий агент кол жазманы 12 басмаканага жөнөткөн, бирок бири да макул болгон эмес. Бир жылдан кийин гана кол жазма Лондондогу кичинекей Bloomsbury басмаканасы тарабынан кабыл алынып, анын баш редактору китепти жактыргандан кийин да, Роулинг балдарга арналган китептен көп каражат таба албасына ынандырып, туруктуу иш кароону сунуштаган.
- Крыловдун «Ийнелик жана кумурска» аттуу тамсилинде мындай саптар орун алган: «Жазында, жайда ыр ырдап, Ийнелик күлкү, шаңга бай. Ызгаардуу шамал ыркырап, Келгенин кыштын байкабай («Попрыгунья стрекоза лето красное пропела»). Анткени менен ийнелик үн чыгарбасы белгилүү. Маселенин бардыгы ал мезгилде ийнелик деп бир нече курт-кумурскалардын түрлөрү жалпыланып аталган. Чындыгында тамсилдин карманы чегиртке болчу.
- Жолдош кызына мектепте тапшырма үчүн берилген дил баян Катаевдин «Полктун уулу» повестиндеги Ванянын образынын жаралышына негиз болгонун жазуучу Валентин Катаевдин небереси айтып берген. Дос кызы Катаевдердин үйүнө конокко келип, бул тууралуу жазучунун өзүнөн сурап, анын сөзүн дил баянга негиз кылып алган. Жыйынтыгында дилбаян үчүн ал Катаев таптакыр башкаларды ойлогону тууралуу комментарийлери менен үч алган. .
.jpg)
- Белгилүү америкалык жазуучу-фантаст Фредерик Браун качандыр бир жазылгандардын ичинен эн кыска, коркунучтуу тарыхты жазып чыккан:
«Жердеги эң акыркы адам бөлмөдө отурат. Эшикти каккылашты…» - Америкалык жазуучу О. Генри кыска аңгемелердин кароосунда жеңишке жетишкен. Анда салттуу аңгеменин курамы толук сакталган – түйүндөлүү, кульминация жана чечилиши:
«Айдоочу тамеки чегип, күйүүчү май канча калгандыгын кароо үчүн күйүүчү май куюлган челекке башын салды. Каза тапкан адам жыйырма үч жашта болчу». - Эң кыска өмүр баяндар кароосунда бир француз аял:
«Мурда жүзүм жылмакай, юбкам тырыш болчу, азыр тескерисинче», – деп жазып жеңишке жеткен.
Чыгарманын атын жазуунун өзгөчөлүктөрү.
Мисалы, «Күзгү балык уулоо» деген аталыштагы аңгеме
«Мен көпкө чейин башка бегилүү, таанылган жазуучуларга караганда кантип ушундай күтүүсүз чоң ийгиликке жетип калганыма түшүнө албай жүрдүм. Оңунан берип, жолу болуубу? Сынообу? Балким кийинки жашоомдо аткара турган ишке насыя катары берилгендир? Бирок бир за кийинчерээк мунун бардыгын ачык, айкын түшүндүм, мына ошону сиздер менен бөлүшүүнү туура көрүп отурам. Башка авторлордон айырмаланып, мен өзүмдүн китептеримдин ийгилиги (коммерциялык ийгилиги тууралуу андан бетер) тууралуу ойлобойт экем. Мен эч качан алдын ала отуруп, психология боюнча окуу китебине таянып, окурманга ар бир сүйлөм, ар бир эпизод же сюжеттик бурулуш кандай таасир тийгизе турганын пландаштырбайм. «Китепти кантип жазыш керек, эмнеден башташ керек» деп, жазыла турган китебимин планын түзбөйм. Анан калса иштеп атып, мен эч качан башым менен ойлонгон эмесмин. Баарыбыз көнүп калгандай: азыр бул болот, андан кийин каармандар бул жакка барышат, алар мындай окуяга туш болушат дебейм. Менин ал тургай өзүмдүн китептериме койчу эрежелерим да өзгөчө, башкаларчылап, «ашыкча суу» же тексттин «ашыкча тыгыздыгы» тууралуу дегеле ойлонбойм. Ушул жылдары бир гана нерсени жасадым – өзүмдү жүрөгү эмнени сезсе, айтса ошол гана маанилүү болгон кичинекей кыздай алып жүрдүм. Себеби, иштеп жаткан учурда менин жүрөгүм жылмайса, анда китебимди окуп жатып менин окурмандарым жылмаят, эгер менин жүрөгүм ыйласа, анда алар да ыйлаша турганын билчүмүн. Билесиздерби, так мына ушул нерсе менин ийгилигимдин сыры, Гарри Потердин жер жүзүндөгү балдардын жана чоңдордун сүймөнчүгү болуп калышынын сыры. Гарвардда 2008-жылы Роулинг мындай деген эле: «Башкы кадам маани-маңызы жок иштерден кутулуу болду. Мен өзүмдү бул дүйнөдө эч кандай мааниге ээ эместигиме ишендире берүүнү токтотуп, өзүмдүн бүткүл энергиямы мен үчүн чындыгында маанилүү башкы ишти бүткөрүүгө жумшадым. Эгер мен дагы кандайдыр бир нерсе менен алектенсем, анда бир тармакта, чындап эле мага таандык тармакта ийгиликке жетмек эмесмин. Мына ошонтип китеп жазуу өзүмдүн жашоомду калыбына келтирүүгө бекем жерпай болуп берди».
- Дураку хоть кол теши, он своих два ставит.
- Дорога ложка к обеду, а там хоть под лавку.
- За битого двух небитых дают, да не больно-то берут.
- Коёнду буту көтөрөт, карышкырды тиши багат, түлкүнү куйругу сактайт.
- Комар лошадь не повалит, пока медведь не подсобит.
- Курочка по зернышку клюет, а весь двор в помёте.
- Молодые бранятся — тешатся, а старики бранятся — бесятся.
- На чужой каравай рот не разевай, пораньше вставай да свой затевай.
- Не все коту масленица, будет и пост.
- Ни рыба, ни мясо, ни кафтан, ни ряса.
- Один в поле не воин, а путник.
- От работы кони дохнут, а люди — крепнут.
- Таяктын эки учу бар, тиякка, биякка согот,
… ошону аласың.
… жалкоолук жарытпайт.
… арам эмгек азабын тарттырат.
… тиштебейт.
… ырысы артык.