Физика: Жарык энергиясы
Жарык энергиясы ар бир адамга төрөлгөндөн баштап белгилүү. Күндүн энергиясына аркылуу Жерге жашоо башталган. Алгачкы адамдардын оттору, үйдөгү жагылган көмүр, космос ракеталарынын жылыткычтары - булардын баары кайсы бир убактардагы өсүмдүктөр менен жаныбарлар аркылуу запасталган жарык энергиялары.
Жарык энергиясынын ар кандай булактары бар: Күн, жылдыздар, Ай, от, хемилюминесценттүү өсүмдүктөр, жаныбарлар. Биздин убакта Күн бардык жер бетиндеги негизги жана эң башкы энергия булагы болуп саналат.
Содержание
Күн энергиясы
Жер бетиндеги бардык жашоо Күн энергиясына негизделет.
Күндүн энергиясы жалпы энергиялардын түрлөрүнүн айлампасында катышат. Өсүмдүктөр жана бардык тирүү жандар Күндүн энергиясын пайдаланышат. Мештерге кен байлыктарды (нефть жана таш көмүр) жагып жатып, адамдар, кайсы бир мезгилде өсүмдүк аркылуу запасталган жарык энергиясын жоготушат. Электрондук кыймылдаткычтын электрондук лампаларды иштетүүдө дагы адамдар Күн энергиясын пайдаланабыз. Бул болсо мындайчы түшүндүрүлөт, гидроэлектростанциялардын турбиналарындагы таасир этүүчү суулар кайсы бир убакта Күндүн жардамы менен бууга айланышкан жана булуттар аркылуу бийиктиктерге жана чокуларга жеткен. Башкача айтканда энергия жоголбойт, болгону бир түрдөн экинчи түргө өтөт.
Күн аркылуу түзүлгөн энергиялардын жер бетине болгону төрттөн бири гана жетет. Мындай энергия жылуу ядролук жылт этүүдөн пайда болот. Күн заттары энергияга тынымсыз айланып турат. Мында 1 гр зат 20 000 т көмүрдү жагуудагы энергияга салыштырылат. Алынган энергия Жерге жарык нурдануусу аркылуу жетет.
Азыркы мезгилде адамзат үчүн эң жеткиликтүү энергия болуп жарык энергиясы саналат. Күндү эң чоң жана эң көлөмдүү запасы бар булак деп эсептесек болот.
Бүгүнкү күндө адам баласы табигый жол менен алынган Күндүн гана энергиясын кенен пайдаланбайт, ошондой эле энергиянын башка түрлөрүнөн жасалма түрүн да алышат: механикалык, электромагниттик, химиялык. Бирок Күн батарейлерин (алар электромагниттик толкундарды пайда кылат) пайдаланууда аймактын жайгашышы чектелиши мүмкүн. Табигый Күн энергиясы жылуулук (сууну жылытууда) энергиясын өзгөртүүгө, электрондук энергиянын түзүлүшүндө (Күндүн батарейлеринде), айыл чарба өсүмдүктөрүн өстүрүүдө (энергиянын химиялык пайдаланышы) ийгиликтүү колдонулат.
Биринчи Күн суу жылыткычтары 1980 –жылдары көп колдонула баштады. Бул болсо отун жана көмүрдү жагууну салыштырууда чоң өсүү болду. Бул болсо газдын баасынын абдан жогору болгону үчүн. Ал эми электр андан да кымбат болгон. Бирок кийин газ жана нефтинин көп сандаган кендери ачылган жана алардын баалары төмөндөп жана Күн суу жылыткычтары газ жана көмүр менен иштетилген приборлор менен алмашыла баштады.
Бүгүнкү күндө Күн суу жылыткычтарына кайра кайтып жатабыз. Алар абаны, сууну үйлөрдү жылытууда жана ысык суу менен камсыз кылуу үчүн пайдаланылат.Чатырчалардын үстүндө жайгашкан панелдердеги жайгашкан түтүктөрдө суулар жылытылат.
Альтернативдүү энергетика
Күндөн алынган жылуулук
Күн энергиясы электрди өндүрүү үчүн колдонулушу мүмкүн. Күн жылуулук электр станциялары аябай ийри-муйру болгон күзгүлөр менен жабдылган, алар пароболикалык деп аталат, алар күн нурларын суу менен толтурулган борбордук трубага тууралап кылыш үчүн. Сууну ысытканда ал бууга айланат, ал болсо турбиндердин кыймылдашына алып келет, андан электр энергиясы алынат.
Башка түрү-бул Күн электр станциясынын мунара түрүндөгүсү. Күндүн жарыгы 18 000 күзгү аркылуу айлантылган бийик мунараларга чагылдырылат. Күзгүлөр гелиостатистикалык деп аталышат жана аларкүн бою күндү карап турушат. Күзгүлөр күн нурларын мунаранын чокусунда жайгашкан жана атайын ысытылганда бууга айланган суюктук менен толтурулган, борбордук жылуулук кабылдамасына чагылдырат. Мунара түрүндөгү бир электр станциясы болжол менен 10 000 каттедждер үчүн керектелүүчү электрди өндүрөт.
Бул системаны колдонуудагы көйгөй, алардын Күндүн тийип турган маалында кана иштеши. (Италиянын тоолуу Виганелла айылында жасалма Күн тийип турат
Башкача айтканда күн бүркөк күндөрү же караңгыда күн электр станциялары энергия өндүрө албайт. Ошондуктан кээ бир электр станциялары аралаш технология боюнча иштешет. Күндүз алар Күндүн энергиясын пайдаланышып, ал эми караңгыда жаратылыш газы менен иштешет.
Фотоэлектр станциялары. Алар күндүн жарыгынын электр энергиясына түз айланышы принциби боюнча иштешет. Бул процесс күндүн фотоэлементтери аркылуу жүрөт, эреже боюнча алар бири бири менен иреттүү байланышкан.
ФЭСтин артыкчылыгы:
- Экологиялык таза, Күндөн- акысыз электр энергиянын “жашыл” булагын алууга мүмкүндүк берет.
- Энергия тармактарынан көз карандысыздыкты камсыздайт, нефтини, газды, көмүрдү пайдаланбайт.
- Электр энергиясын иштетүүдө курчап турган чөйрөнү кирдетпейт.
- Электр энергиясын колдонуучуларга үзгүлтүксүз берилишин камсыздайт.
- Сапаттуу туруктуу көрсөткүчү 220В; 50 Гц болгон электр энергиясын алганга мүмкүндүк берет.
- үзгүлтүксүз азыктандыруу булагы катары эң жакшы альтернатив болуп саналат.
- Панелдердин эксплуатациясынын узак мөөнөтү. ( 25 жыл)
ФЭСтин кемчиликтери:
- Жабдыктарынын кымбаттыгы. Бүгүнкү күндө бир кВт 2 ден 10 миң АКШ доллар.
Бүгүн фотоэлектрдик жабдыктар Кыргызстандын базарларында да бар.
- Күн бакча чырактары.
- Күн генераторлору 12 V
- Күндүү көчүрүлүүчү чырактар.
Шамалдуу электр станциялары
1995 жылы шамал генераторунун жардамы менен төрт жарым миң мегаватт электр энергиясы иштелип чыккан. Шамал электр станцияларын ылайыктуу шамалдын ылдамдыгы бар, анча бийик эмес рельефдүү жана жаратылыш ресурстарынын тартыштыгы сезилген өлкөлөргө максаттуу жайгаштыруу. Шамал электр станциялары электрди аба массасынын аралашышынын энергиясынын эсебинен – шамалдан өндүрөт.
Артыкчылыгы:
- Шамал электр станциялары курчап турган чөйрөнү ар кандай зыяндуу калдыктар менен кирдетпейт.
- Шамал энергиясы, белгилүү шарттарда кайрадан башталбай турган электр булактарына атаандаша алат.
- Шамал энергиясынын булагы- жаратылыш-түгөнгүс.
- Шамал орнотууларын иштеп чыгуу жана монтаждоо абдан кымбат процедура, бирок шамалдын энергиясын акысыз кандай пайдаланыш артыкчылыктарын эске алуу керек.
- Шамал генераторлорун пайдалануу, электр энергиясын иштетип чыгуудагы эң экологиялык ыкма болуп саналат.
Кемчиликтери:
- Шамал жаратылышта туруктуу эмес, күчтүү же акырын. Бул шамал энергиясын пайдаланууну кыйындатат. Негизги тапшырма- бул көйгөйдүн техникалык чыгарылышын табуу.
- Шамал электр станциялары зыяндуу дүрүлдөөнү жаратат. Арийне алар жашоочу имараттардан алыс жерлерде курулуп шум 35-45 децибелден көтөрүлбөгүдөй болот.
- Шамал электр станциялары телевизорго жана башка байланыш системаларына тоскоолдук түзөт.
- Шамал электр станциялары чымчыктарга зыян келтирет, эгерде ал алардын миграциялык жана уялашчу жолдорунда жайгашса.
Үнөмдүүлүккө чоң натыйжа болуш үчүн шамал электр станцияларын башка энергия системалары менен комплекске бириктирүү керек.
Геотермалдык станциялар
Жер бетинин бир кыйла бөлүгү вулкандык кыймылдын натыйжасында геотермалдык энергиянын чоң запастарына ээ, радиоактивдин түшүшү, техникалык жылыштар жана жер кыртышындагы магма участокторунун болушу. Географиялык райондордо геотермалдык булактардын пайдаланышы энергияны иштеп чыгууну олуттуу көбөйтүшү мүмкүн, анткени геотермалдык электр станциялары (ГеоТЭС) энергия булагынын алтернативдүү арзандарынын бири болуп саналат. Жердин жогорку үч километрлик катмарында гана ошончо жылуулук камтылат, бул болсо аны органикалык отунга альтернатив катары карасак болот.
Геотермалдык электр станцияларынан алынган энергия, көп убакыттарда экономикалык пайдалуу. Бууну пайдалануу казылып алынган отунду жагуудан баш тартууга мүмкүндүк берет жана зыяндуу заттардын чыгарылышынын көлөмүн азайтканга, иштеп чыгуудагы бөлүнгөн ошондой эле сандагы суюк отун электрэнергиясы 2 млн. тоннага.
Биздин Кыргызстан республикабызда Борбордук Азиядагы БААУнын коомдук имаратынын курулушунда геотермалдык жылытуу жана аны суутуу системасы жайылтылган.
Агымдуу электр станциялары
Күн менен Айдын тартылуусунун негизинде дарыялардын жана океандардын- агымдары жана тартылууларынын тегиздикке түшүшү деген мезгилдүү түшүнүктөр болуп турат. Чоңураак агымдар ай жаңырганда жана ай толгон маалдарда байкалат. Ачык деңиздерде суунун көтөрүлүшү агымдар маалында 1м ден ашпайт. Агымдын ири чоңдугу дарыялардын аягында, кысыктарда жана акырындап ичкерген ийри-буйру жээк сызыктуу булуңдарда байкалат.
Азыркы бар агымдуу электр станциялары агымдардын тартылган маалында пайда болгон суунун деңээлинин түшүшүн пайдаланышат. Бул үчүн жээктеги анча бийик эмес плотинасы бар бассейнди бөлүп алышат, анда агынды сууну тартылган маалында кармап калышат. Кийин сууну коё беришет ал болсо гидротурбинди айлантат.
Агымдуу электр станциялары атмосфераны ар кандай зыяндуу нерселер менен булгабайт жана жерди каптабайт. Ошондой эле алар адамзат үчүн жылытуу, атомдук жана гидроэлектрстанцияларына салыштырмалуу потенциалдуу коркунуч келтирбейт. Ошол убакта алардын энергиясынын баасы эң арзан. Дүйнөлүк коом XXI кылымда экологиялык таза жана дарыя агымдарынын энергиясын кайрадан баштап алдыңкы пайдаланууну божомолдошот.
Фотосинтез
Фотосинтез - бул органикалык эмес заттарды кайрадан органикалыкка атайын пигменттердин жардамы менен иштетүү. Мунун негизинде өсүмдүктөр тамактанат жана биздин планетаны кислород менен камсыз кылат. Кийинки сүрөт аркылуу фотосинтез деген эмне экенин оңой түшүнсө болот.
- өсүмдүктөр хлорофил деп аталган пигменттин жардамы менен сууну жана көмүр кычкыл газын (органикалык эмес зат) жутуп алышат.
- Өсүмдүктөргө күндүн нурларынын таасирин тийгизет.
- Бул нурлардын суудан таасири жана көмүр кычкыл газынан кычкылтек менен глюкоза синтезделет.
- Кычкылтек менен башка тирүү жандын баары дем алат. Көмүр кычкыл газын бөлүп чыгат жана айланпа жабылат, бары кайра башталат.
Даана фотосинтез аркылуу бактериялардын татаалыраак организмдеринин эволюциясы мүмкүн болот, андыктан күн энергиясы сансыз организмдердин саны үчүн бирден бир тамактануу булагы болуп калды.
Нурлануу
Жарык – бул бул узундугу 48*107 -8*107 м болгон электромагниттик толкун. Атом нурданууну башташ үчүн, ага кандайдыр бир энергия берилиши керек. Нурдануу менен атом алган энергияны жоготот, заттын үзгүлтүксүз жалындоосу үчүн энергиянын агымы керек анын атомунун сыртынан.
- Жылуулук нурлануусу
Нурлануунун жылуулук булагы болуп Күн жана ошондой эле жөнөкөй лампанын чыңалуусу саналат. Лампа абдан ыңгайлуу, бирок аз экономдуу булак. Лампанын жибинен бөлүнгөн электр тогундагы бардык энергиянын 12% жакыны гана, кайрадан жарыктын энергиясын түзүлөт. Аягында, жарыктын жылуулук булагы болуп от саналат. Энергиянын эсебинен абдан кызыган Көө бүртүкчөлөрү (отундун күйүп бүтпөгөн бөлүгү) отун күйүп жатканда бөлүнөт жана жарыкты бөлөт.
- Электролюминесценция
Түндүк жаркырагы электролюминесценциянын көрүнүшү. Күндөн түшкөн заряддалган бөлүкчөлөрдүн агымы, Жердин магниттик талаасы аркылуу тартылып алынат. Алар Жердин магниттик уюлунда атмосферанын үстүнкү катмарындагы атомдорду козгойт, алардын аркасында бул катмар жаркырайт. Электролюминесценция жарнамалык жазуулар үчүн түтүкчөлөрдө колдонулат.
- Катодолюминесценция
Катуу телонун жаркыроосу - алардын электрондорун жардыруудан болот жана катодолюминесценция деп аталат. Катодолюминесценция аркасында телевизорлордун электрондук-нурдануу тукчөсүндө экрандары жарык болот.
- Хемилюминесценция
Биздин ар бирибиз муну менен таанышпыз. Жайында токойдон түнүчүндө жаркырак (светлячок) куртун көрүүгө болот. Анын денесинде кичинекей жашыл “фонарик күйүп ” турат. Силер аны кармасаңар колуңар күйбөйт.
Жаратылыштын укмуштуу жаратуусу - https://ok.ru/prohitech/topic/67766187423149
Анын далысындагы күйүп турган тагы курчап турган дүйнөнүн температурасындагыдай эле. Мындан башка дагы тирүү организмдерден күйүүчү касиетке ээ: бактериялар, курт-кумурскалар, чоң тереңдикте жашаган көбүнчө балыктар. Көбүнчө караңгыда чирип жаткан бактардын бөлүктөрү дагы жаркырайт.
- Фотолюминесценция
Балатынын көбүнчө оюнчуктарын боёчу жаркырак боёктор, алардын нурдануусунан кийин гана жарык берет.
Фотолюминесценциядагы нурданган жарык эреже боюнча жарыкка салыштырмалуу чоң узундуктагы толкунга ээ жана жаркыроону чакырат. Муну эксперимент кылып байкасак болот. Эгерде идишке флюоресцеин (органикалык боёк) менен бир тутам жарыкты багыттасак, сыякөк жарык фильтири аркылуу өткөрүлөт, анда бул суюктук сары –жашыл өңдөгү жарык, башкача айтканда сыякөк жарыкка караганда чоң узундуктагы толкундун жарыгын берет.
Фотолюминесценция кубулушу күндүзгү лампалардын жарыктарында кенен колдонулат. Советтик физик С.И. Вавилов разряддык түтүкчөлөрдүн ички бетин газдын кыска толкундуу нурдануучу разрядынын кыймылы аркасында жарык жаркыроого жөндөмдүү заттар менен жабууну сунуштаган. Күндүзгү лампалардын жарыгы болжол менен башка жөнөкөй лампалардын чыңалуусунан үч-төрт эсе үнөмдүүрөөк.
Пайдалуу шилтемелер
- Балдар үчүн илим- Жарыктын ылдамдыгы. Энергия. Масса - https://www.youtube.com/watch?v=f4echY8Wzgs
- Бул кандай иштейт? Күн электр станциясы. - https://www.youtube.com/watch?v=ooqiDYa1OvA
- Видео сабак “Жарык кылуу” - https://www.getaclass.ru/edu/osveshchennost
- Энергоэффективдүу экономика, жылытууга кеткен чыгымды кыскартуу жана альтернативдүү энергетика. ГеоЭС, Шамал, Биогаздык орнотуулар ж.б. - http://diesel.elcat.kg/index.php?showtopic=5188210
Глоссарий
- Геотермалдык энергия - бул энергия Жердин жаратылыштагы жылуулугунан алынат. Бул жылуулуктарга сважиналардын жардамы менен жетсе болот.
- Геотермалдык электростанциялар (ГеоЭС жана ГеоТЭС) – электр станциялардын түрлөрү, электр энергияларын жер алдындагы булактардын (мисалы, гейзер) жылуулук энергиясынан иштетилип чыгат.
- Жарык энергиясы - физикалык чоңдук, энергиянын жарык аркылуу ташылуучу, адамдагы көрүү абалын чакырган жөндөмүн мүнөздөйт.
- Жарык - бул электромагниттик нурдануу, адамдын көзү аркылуу кабыл алынат.
- Фотосинтез - өсүмдүктөр аркылуу абадагы көмүр кычкыл газын жарыктын жардамы менен өздөштүрүү, кычкылтектин бөлүнүп чыгышы менен коштолот.
Библиография
- Ветровые электростанции - технология применения ветра для выработки электроэнергии - http://www.nparks.ru/wind.php
- Клейтон Р., Фотосинтез, пер. с англ., М., 1984; Рубин А. Б., Биофизика, кн. 1-2, М., 1987. А. Б. Рубин.
- Фотосинтез + квантовая физика = улучшенная солнечная батарея - https://www.ecobyt.ru/article/051216/1774/
үн ааламдагы Жерге эң жакын жылдыз, ал бизге жылуулукту жана жарыкты миллиарддаган жылдар бою тартуулап келе жатат.
• Күн системасындагы бардык массанын Күн 99,86% ээлейт.
• Бул жылдыздын 74% суутек, 24%-гелий, 1,5%-көмүртек жана 0,1% башка элементтер ээлешет.
• Күндүн бетинин гравитациясы Жердин граватациясынан 28 эсеге жогору. Бул болсо адам жерде 60 кг болсо, анда Күндө ал 1680 кг салмакта болот дегенди билдирет.
• Жылдыздын граватитациялык тартылуусу ушунчалык чоң, Плутон планетасы Күндөн 5900 млн. км алыстыкта болсо дагы анын таасири астында болуп жана орбитаны сактап турат.
• Биздин планета менен таңдын (жарыктын) орточо аралыгы 149,6 млн.кмди түзөт.
• Күндүн жарыгы бул аралыкты Жер бетине чейин 8,3 минутада басып өтөт. Ал эми Плутонго чейин Күндүн жарыгы 5,5 саатта жетет.
• Жылдыздар өз огунун айланасында 25,38 жер суткасында айланышат.
• Күн дифференциялдык айланууга ээ. Экваторду айлануу мезгили 25 күнгө жакын, анда уюлдук аймактарда 36 күнгө жетет.
• Ал биздин галактиканын центинен 26 миң жарык жылга өчүрүлгөн.
• Күн системасы Саманчынын жолу галактикасынын бөлүгү болуп саналат жана анын борборунун айланасында 217км/с ылдамдык менен айланат, болжол менен 240 млн. жылда толук айлануу жасайт.
• Жарык менен жылуулукка кошумча жылдыздар электрондор менен протондордун агынын түшүрөт. Бул агын күндүн шамалы аталат, анын Күндөн чыккан кыймылынын ылдамдыгы 450км/сек. га барабар.
• Бетинин температурасы 5500гө жакын градус Цельсияны түзөт, ошол эле убакта ядродо 13 599 726 градус Цельсия болот.
• Азыркы убакта Күн өзүнүн жарым жашын жашап койду, анын жашы 4,57 млдр. жылды түзөт.
• Күн 6000 жылдыздын бири болуп саналат, аны биз Жерден эч кандай телескопсуз эле көрө алабыз.
• Биздин жылдыз Млечный Путь галактикасындагы 200 миллиард жылдыздын бири.
• Күн суутектин ядросун гелийге кошуу жолу менен аябаган көп сандагы энергияны генерациялайт. Бул процесс ядролук синтез деп аталат.
• Жарыктын ар бир секунду үчүн 5 миллион тонна материал сарпталат.
• Ар бир секундада 0,7 миллиард тонна суутек жылуулук ядролук синтез жолу менен 695 миллион тонна гелий трансформацияланат жана 5 млн.тонна энергияны гамма нуру түрүндө бошотот.
• Ядродогу заттын тыгыздыгы Жердеги суунун тыгыздыгынан 150 эсеге чоң.
• Эгерде Күндүн ядросундагы заттан бир тамчы Жерге түшкөн болсо, анда түшкөн жеринен 150км аралыкта бир дагы тирүү жан калмак эмес.
• Жер бетинин атмосферасына жеткен Күндүн энергиясынын саны, бир квадрат метрге 1,37 кВт электр энергиясын түзөт. Биздин атмосфера аркылуу өтүүдө, энергиянын бир бөлүгү керектелет. Аягында күндүзү светила зениттеги маалында жер бетинин бир квадрат метр жерине 1 кВт энергия туура келет, бул болсо тирүү организмдердин фотосинтез жана жашоосу үчүн пайдаланылат.
• Күндөн Жер бетине жетүүчү энергиянын саны 6000 эсеге көп, бул болсо бүткүл дүнүйө боюнча баардык адамзат пайдаланган энергия.
Күндүн пайда болушу:
5 млрд.жылга жакын мурун биздин күн системасы жөн гана мурунку жылдыздардын талкаланышынан калган аябаган чоң чаңдардын жана газдардын булуту болгон. Акырындап гравитация күчүнүн кыймылынын астында майдаланган бөлүкчөлөр чогулуп тыгызыраак булуттарга чогула башташкан. Келечектеги Күн системасынын борборунда материя менен газдардын чоң уюткусу пайда болгон- бул болсо келечектеги Күн болчу. Анда ал протожылдыз абалында болгон. Андан ары бардык гравитациялык күчтүн өсүүчү басымы менен бул булут от алган. Бул жаңы жаралган жылдыз эле. Анда суутектин гелийге өтүүчү жылуулук ядролук реакциялар жүрүп башташкан жана анын натыйжасында жылуулук жана жарык, ошондой эле заряддалган бөлүкчөлөрдүн агыны-күндүн шамалы бөлүнөт.
Азыркы абалы:
Биздин Күндүн азыркы абалы ал ар бир секундасына 700 млн.тонна отун сарптайт. Анын запасы болжол менен 5 млрд.жылга жетет. Арийне бул адамзаттын жашоосунун булутсуз ачык болот дегенге жатпайт, анткени 1 миллиард жылдан кийин Жерде жашоо абдан оор болот.
Күндүн өлүшү:
1,1 млрд.жылдан кийин, жарык өзүнүн жарыктыгын 10% ке көбөйтөт, бул Жерди катуураак ысытат
3,5 млрд.жылдан кийин жарыктык 40% ке көбөйөт. Океандар бууланып, Жер бетиндеги бардык тирүүлүктүн аягына чыгат.
5,4 млрд.жыл өткөндөн кийин жылдыздын ядросунун отуну-суутек түгөнөт. Күндүн көлөмү сырткы кабыгынын нурдануусунун эсебинен жана ядронун ысыганынан чоңоюп баштайт.
7,7 млрд.жылдан кийин биздин жылдыз кызыл гигантка айланат, анткени Меркурий планетасын жутуп алып 200 эсеге чоңоёт.
7,9 млрд.жылдын аягында жылдыздын сырткы катмарлары ушунчалык нурданат, анан туманга айланып мурунку Күндүн борборунда кичинекей объект-ак карлик болот. Ушинтип биздин Күн системасынын жашоосу бүтөт. Талкалангандан кийинки бардык элементтер жоголбойт, алар кийинки жаңы жаралуучу жылдыздар жана планеталар үчүн негиз болуп калат.
• Велосипеддер үчүн программаланган жарыкдиоддор.
• Эгерде лампа жарылганда цокольду алуунун коркунучсуз ыкмасы
• Энергияны зымсыз берүү
• Копенгагенде мектептин имаратын күн коллекторлору менен таш –бул керектүү энергиянын жарымын камсыздады.
• Келечектеги дарыктандыруу
• Күн энергиясынын 7 таасирлүү колдонулушу.
• Жарык жөнүндө 20 укмуштуу фактылар. - https://www.infoniac.ru/news/20-udivitel-nyh-faktov-o-svete.html
• Күн энергетикасы жөнүндөгү 11 эң кызыктуу фактылар. - http://solarfox-energy.com/11-interesnyh-faktov-o-solnechnoj-energii/