Кыргыз адабияты
Версия от 16:53, 15 июля 2018; Admine2 (обсуждение | вклад)
Содержание
Адабият дүйнөсүндө сизди эмнелер күтөт?
Дүйнөлүк адабият жана китеп окуунун сырлары тууралуу өзүнүздүн түшүнүгүңүздү кеңейткиңиз келеби? Биздин бөлүмдөрдү барактап, окуу рахатына батыңыз!
Адабий саякат
Дүйнө картасы боюнча адабий саякатка жол тартып, эң белгилүү акын-жазуучулар жашаган өлкөлөрдө болуп, доорлордун руху сакталган сейил бактарды аралап, башка кылымга, башка жагдайга кабылып, автордукуна конок болуп, анын үй бүлөлүк альбомунан сейрек сүрөттөрүн көргүңүз келеби? Мындан тышкары: дүйнөдөгү эң кооз жана өзгөчө китепканаларды көрүүнү каалайсызбы? А балким, китеп окуган адамдардын бедиздерине назар салгыңыз келип жүрбөсүн? Анда бул бөлүм сиз үчүн. Биз менен саякатка чыгыңыз! Өзүнүздүн багытыңызды тандаңыз!
Каармандар дүйнөсүнө сүңгүп
Адабий каармандардын санынын көптүгүнөн кайсы китеп сүйүүчү болбосун чаташат.. Персонаж деген ким? Адабий каарман менен аны жакындаштырган эмне? Ал эми «түбөлүк образ» – бул да каарманбы же андай эмеспи? Белгилүү чыгармалардын каармандары кино тасмада кандай чагылдырылган, алар сиздин элестетүүңүзгө туура келеби? Дүйнөнүн ар кайсы шаарларындагы ойдон чыгарылган каррмандардын музейи тууралуу уктуң беле?
Каармандар дүйнөсүнө сүңгүп, өзүңүзгө сырларды ачып, ар түрдүү адабий багыттардагы каармандарды айырмалаганды үйрөнүү менен персонаждар, аларды кантип сүрөттөө, салыштырууга боло тургандыгын билесиздер. Мындан тышкары, Черногориянын принцессасын эмне үчүн Алтынай деп аташкандыгын биле аласыз? – мына ушулардын бардыгы тууралуу аталган бөлүмдөн таанышууга болот.
Жазуу өнөрүнүн сырлары
Көркөм адабият деген эмне? Качан жана кантип жаралган, анын негизги өзгөчөлүктөрү кандай? Эмне себептен адабият менен искусство тамырлаш, ал эми жазуучулар өзгөчө адамдар деп эсептелет ? Анын адамга тийгизген сыйкырдуу күчү жана түбөлүктүүлүгүнүн сыры эмнеде ? Бул бөлүм сизди көркөм сөздүн жашыруун сырларына аралашууга, ар кандай авторлордун жазуучулук чеберчиликтерин ачууга мүмкүндүк берет.
Мен - окурман
Көркөм адабиятты окуунун эмне зарылчылыгы бар? Бул суроого ар ким ар кандай жооп берет. Окумуштуулар биздин келечегибиз китеп окууга байланыштуу деп эсептешет. Кантип? Чыгармаларда бейтааныш, түшүнүксүз нерселер көп орун алган эмеспи? Эмне себептен улуу немец жазуучусу Иоганн Вольфганг Гете 80 жашка чыгып да, чындап китеп окууну үйрөнө албагандыгы тууралуу айткан? Аталган бөлүм мына ушул жана башка суроолорго жооп табууга жардам берет..
Мен-жазуучу
«Өтө зарыл! Дилбаян жазууга жардам бериңиздер!» – ушул өңдүү өтүнүчтөрдү интернет айдыңынан көп кезиктирүүгө болот. Моюнга алалы, ушундай «драманы» көпчүлүгүбүз башыбыздан өткөрдүк беле? Бул бөлүм чыгармачылык иштерди аткаруу үчүн ар түрдүү куралдарды сунуштайт жана зарыл ресурстарды тандап алып, ар кандай тексттерди жазып, башка чыгармачылык иштерди аткарып, ишибизди жөнгө салууга жардам берет.
Мээримдүү китептер
Рэй Брэдбери «Каакым шарап» («Вино из одуванчиков»)
Он эки жаштагы баланын жаркын дүйнөсүнө аралашып, аны менен кубанычтуу жана кайгылуу, табышмактуу жана коркунучтуу окуяларга толгон бир жай мезгилин чогуу жашаңыз; сен ар бир күнү укмуштуудай ачылыштарды жасасаң бул – жай мезгили, анын эң башкысы – сен тирүүсүң, сен дем чыгарып, сен сезип атасың. Эскирбеген классика, сизге жаанчыл күнү да, күн нурундай маанай тартуулайт.
Элинор Портер «Поллианна»
Жашоонун жаркын гана жактарын көрө билүү жеңилби? Балким, андай эместир: кантсе да биз көйгөйлөрү толтура чоңдордон эмеспизби, жакшы нерсе аз болорун эң сонун билебиз. Бирок, кубанычты оюндан, андан кийин турмуштук
принциптерден жасай алсак, анда чындыкка башкача көз караштан карай алабызбы? Поллианнанын тарыхы – чыныгы антидепрессант.
Антуан де Сент-Экзюпери «Кичинекей ханзаада»
Эгер сиз абдан чоңоюп калганыңызды жүрөксүү менен түшүнүп, жылдыздуу асманды карап, суроо бергенди токтотуп, жашоону сандар менен өлчөп, гүлдөрдү жактырбай баштасаңыз, анда «Кичинекей принцти» окуңуз! Бул китеп адамдын өзүнө өзүн кайрып берген китептердин бири.
Макс Фрай «Чоочун»
Фантастика жана мистика, детективдүү сюжет жана жомок, ирониялык пародия жана философиялык притча кылдаттык менен аралаштырылып, кенендик менен юмор болушунча кошулган бул чыгарма автордун визиттик карточкасы болуп калды. Кадимки эле трамвай-дүйнөлөрдү аралаган саякат унаасына, ал эми түштөгү шаар –ажайып чындыкка айланат.
Фэнни Флэгг «Бейиш жаныбызда»
Сизди адам бактысынын уюткусу Фэнни Флэггдин романында күтөбүз. Чаалыкпас Элнер бышып турган жемишти жыйноо үчүн инжир дарагына чыгып, бир көз ирмемде Кудайдын өзү, Бейиштин жашоочулары менен сүйлөшөт. Ал учурда Элнер жок, жер бетинде чаң тополоң башталат. Таттуу Бейиш чындап эле жаныбызда болгондой, биз сүйгөн адамдардын арасында болгондой сезим тартуулаган жаркын чыгарма.
Анжела Нанетти «Алча менин чоң атам»
Старик Оттавиано отургузган алча дарагы небересинин ынак досуна айланат. Мына ошентип «алча дарагы, ал үчүн жашаган адам өлбөйт» деген ойго ишенип, өсүмдүктү уга билген өзгөчө чоң ата тууралуу тарых жаралат. Чоң турмуштук : өмүр-керемет – экендигин далилдеген кичинекей китеп.
Кыргызстандык жазуучу Москвада адабий чеберчилик жагынан өзгөчө жетишкендиги үчүн сыйланды.
Москвада Евразиялык чыгармачылык союз өткөргөн Эл аралык «Евразиялык сыйлыктарды» ыйгаруу боюнча салатанат болуп өттү. Сыйлык жыл сайын үч номинацияда ыйгарылат: илим, искусство жана адабият. Лауреаттарга алтын статуэтка, медаль жана сертификат тапшырылат.
2017-жылы эл аралык калыстар лауреаттарды аныкташты. Алар: Россия, Англия, Индия, Непал, Украина, Азербайжан, Казахстан жана Кыргызстандык авторлор.
Адабият тармагында кыргыз жазуучусу Султан Раев алтын лауреат болду. Ага сыйлык 2015-жылы Лондондо жарык көргөн «Жанжаза» китеби үчүн ыйгарылды. Роман 2013-жылы Кыргызстандагы «Жылдын мыкты романы» деп табылган. Презентациясы Кембриж жана Лондон университеттеринде өткөн.
Азыркы учурда китеп бир нече тилге которулган. 2017-жылы Сеулда корей тилинде, Анкарада түрк тилинде жарык көргөн.
ББиз бала чактан тартып китеп окуунун пайдасы тууралуу көп эле угуп жүрөбүз. Илимий маалыматтарга караганда көркөм адабият элестетүүнү өнүктүрөт. Китептин мындан башка дагы кандай пайдасы бар? Китеп окуу элестетүүнү эле өнүктүрбөстөн, аны курчутуп, биздин сүйлөө жөндөмүбүздү байытып, адамдардын бири бирин жакшы түшүнүшүүсүн, мамилени сезе билишин, кошо кайгыра билүү жөндөмдүүлүктөрүн жакшыртат. Канадалык психолог жана жазуучу Кит Отли (Keith Oatley) көркөм адабиятты социалдык дүйнөнүн кубулуу ыкмасы, бизди элестетүүгө алып өтүүчү өзгөчөлүү «матрицасы» деп атайт. Ойдон чыгарылган ушул дүйнөдө болуу менен биз башка адамдарды реалдуу жашоодо да жакшы түшүнө билүү сабактарын алабыз.
Кита Отлинин жетекчилиги менен эксперимент жүргүзүлүп, катышуучулар көздөрүнөн эмоцияларын таануу боюнча белгилүү тесттен өтүшкөн. Үзгүлтүксүз китеп окуган катышуучулар аталган тесттен жакшы натыйжаларды көрсөтүшкөн. Ошол эле учурда техникалык жана башка көркөм адабияттан тышкары тексттерди окуу мындай натыйжа берген эмес.
Чыгармачылыгы 19-кылымдын биринчи жарымына туура келген англиялык жазуучу Пирс Иган «Лондондогу жашоо» аттуу очерктер жыйнагын чыгарган. Анын каармандары көңүл ачуу менен өмүр өткөргөн «алтын жаштардын» өкүлдөрү болушкан, ал эми башкы каармандар Том жана Жерри деп аталган. Алардан улам « мушташып, ичкилик ичип, башкаларга көйгөй жараткан» деген маанини туюндурган «tom and jerry» сленги жаралган. Белгилүү мультсериалдын каармандарынын аттарын тандоого ушул факты таасирин тийгизген деген божомол бар, бирок мунун чын-төгүнүн эч ким билбейт.
Кытайда 2002-жылы анонимдүү автордун Гарри Поттер тууралуу «Гарри Поттер жана Бао Зулонг» деген аталыштагы «жаңы» китеби басылып чыккан. Бул чыгарма Толкиндин «Хоббитинин» котормосу, бирок каармандары Жоан Роулингдин чыгармаларындагы каармандар менен алмаштырылган. Китептин баш жагында гана сууга чөмүлүп жаткан учурда Гарринин хоббитке айланышы, аягында кайрадан өзүнө айлануу метаморфозасы тууралуу абзац орун алган. Роулингдин юристтери кытай басмасын прессадан кечирим сураткан жана 3400 $ өлчөмүндө айыппул алышкан, бирок китеп миллиондогон нускада сатылып кеткен.
Рэй Брэдберинин «Фаренгейт боюнча 451 градус» аттуу антиутопиясы басылып чыккандан кийин Ballantine Books басмасы атайын серия чыгара баштаган. Романдын 200 нускасынын сырты өрт коопсуздугуна каршы атайын негизи асбесттен жасалган материал менен капталган. Кийинчерээк мындай ыкманы Стивен Кинг кайталап, асбест мукабалуу тышы менен «Көз караштан жалбырттоо» («Воспламеняющая взглядом») аттуу романынын анча чоң эмес партиясын басып чыгарган.
Агата Кристанын «Он негр бала» («Десять негритят») детективдик романы АКШда ошол мезгилде пайда болгон саясий сактыктын талаптарына жараша эсептегичтин акыркы сабы боюнча «Эч ким калган жок» деген аталышта басылып чыккан. Эсептегичтин өзүндөгү кичинекей негр балдарды кичинекей индеец балдар менен, андан соң кичинекей жоокерлер менен алмаштырышкан. Британ басылмаларында өзгөчөлүү аталыш 1985-жылга чейин сакталып, кийинчерээк америкалык вариантка алмаштырылган.
1970-жылдары америкалык басылмалар авторлор жылына бир китептен ашыкча чыгарбасын деп чечишет. Андан көбүрөөк басып чыгарууну каалаган Стивен Кинг Ричард Бахман деген каймана ат менен бир нече чыгармасын жаза баштайт. 1984-жылы бир китеп дүкөнүнүн сатуучусу авторлордун адабий стилинин окшоштугунан шектенип, Конгресстин китепканасынан Бахмандын романдарынын биринин автору Стивен Кинг экендиги тууралуу маалыматты таап чыгат. Кингдин басмаларына бул табылга тууралуу билдирет. Жазуучу сатуучуга өзү чалып, ашкерелеген макала жазууну сунуштап, маектешүүгө макулдугун берет. Жыйынтыгында Ричард Бахмандын «каймана аттан каза тапканын» каза тапкандыгын малымдаган пресс-релиз жарыяланат.
Стивенсондун «Сырдуу арал» («Остров сокровищ») романындагы белгилүү ырда: «Он беш киши өлүк сандыгына. Йо-хо-хо, жана бир бөтөлкө ромго!». «Йо-хо-хо» дегенди – каракчылардын каткырыгы деп ойлоо туурадай көрүнөт. Ушул сыяктуу үн чыгарууну англис моряктары бир нерсеге чогулуп күч жумшаган учурда колдонушкан, орус тилинде «Бир, эки, алдык!» деген сыяктуу.
“Текшерүү” пьесасынын сюжетин Гоголго А.С.Пушкин айтып берген.
Гоголдун «Текшерүүчү» пьесасынын сюжетине Устюжна Новгород губерниясындагы бир шаардагы реалдуу окуя негиз болгон калган. Анан калса авторго бул тууралуу Пушкин айтып берген. Гоголь чыгарманы бир нече жолу таштап саларында, аягына чейин чыгуусуна Александр Сергеевич түрткү берген.
Кайсы бир чыгармадагы негизги ойду белгилөө үчүн «кызыл сызык аркылуу өтүү» деген сөз кантип колдонулуп калгандыгы тууралу билесиңерби? Бул сөз Англиядан, дагы тагыраагы англия флотунан келип кирген. Флоттун кандай тиешеси бар? Адмиралтействонун буйругу менен 1776-жылынан тартып согуш флоту үчүн чыгарылуучу бардык кеменин жоон аркандарына кызыл жипти кошо өрүп чыгара башташкан. Бул жипти тартып чыгаруу үчүн жоон аркандын бардыгын жазып жиберүү керек эле. Мына ушундай жол аркылуу уурулук менен күрөшүшкөн: жоон аркандагы кызыл жип аркылуу анын англия таажысына, мамлекетине тиешелүү экендиги белгилүү болгон. Ал эми өтмө мааниде бул сөздү Гете 1810-жылы «Жан дүйнөлөр жакындыгы» («Сродство душ») романында колдонуп, ошондон бери көптөгөн тилдерге тарап кеткен.