Физика: Физика-жаратылыш жөнүндөгү илим
Версия от 16:54, 10 июня 2018; Msu05 (обсуждение | вклад)
Содержание
Физикалык кубулуштар
1. Жаратылыш кубулуштарын изилдөө менен физика алектенет, алар физикалык кубулуштар деп аталат.
Бул бардык кубулуштар шарттуу түрдө группаларга бөлүнөт:
1) механикалык (таштын кулашы, шариктердин термелиши, Күндүн айланасында Жердин кыймылы).
2) Жылуулук (суунун кайнашы, муздун эриши, булуттардын түзүлүшү).
3) Электрлик (чагылган, өткөргүчтүн ток менен жылышы).
4) Магниттик (темир предметтердин магнитке тартылышы, магниттердин өз ара аракеттенишүүсү.
5) жарыктык (лампанын же оттун жарыгы, линза менен күзгүнүн жардамы менен сүрөттөлүштөрдү алуу).
Физиканын түзүлүшү
Негизги деп атай турган физиканын бөлүмдөрү үчөө:
макроскопикалык
микроскопикалык
физиканын илимге дал келүүсү
Физика – бизди курчаган дүйнө жөнүндө илим, жалпы жана фундаменталдык закон ченемдүүлүктөрдү, түзүлүшүн аныктап жана материалдык дүйнөнүн эволюциясын окутуп үйрөтөт. Физиканын закондору бардык табият таануунун негизинде жатат.
Окумуштуулар макроскопикалык жана микроскопикалык физиканы айырмалашат, физикалык бөлүмдөрдү өзүнчө дагы илимдерге дал келүүсүн (астрофизика, геофизика ж.б) карашат.
Микрофизика өзүнө микро деңгээлдеги илимди окутуучу б.а. адамдын көзү көрө албаган (атомдор, электрондор) нерселердин бөлүмүн камтыйт.
Макрофизика, тескерисинче кичине физикалык телаларды карабайт жана макроскопикалык объектилерди (Курчап турган көрүнгөн телалар, планеталар, спутниктер ж.б.) окутуп үйрөтөт.
Физика жана аны окутуу усулдары
Илимдин өнүгүшү кийинки жол менен жүрөт. Негизи болуп жаратылыш кубулуштарын байкоо саналат, андан кийин эксперементтерди кылуу, гипотездерди түзүү, адилеттүүлүгү опыттар менен ырасталат. Эгерде гипотеза эксперимент менен негизделсе, анда анын негизинде, берилген кубулушту сапатын гана эмес, саны жагынан дагы түшүндүрүүчү теория түзүлөт.
Физика математика менен тыгыз байланышта: математика аппараты сунуш кылат, анын жардамы менен физикалык закондор так негизделет.
Физикалык кубулуштарды карайбыз
Бизди курчаган дүйнө токтоосуз өзгөрүп турат. Телолор биринен бирине өтүп, кээ бири кагылышат же мүмкүн талкаланат, бир телодон башкасы пайда болот… Мындай өзгөрүүлөрдүн санын улантсак жана да улантсак болот- себеби жок байыркы грек философу Гераклит (болжол менен биздин заманга чейин 544-483 жылдар): «Баары агат, баары өзгөрөт» деп айтпаса керек. Жаратылыштагы өзгөрүүлөрдү окумуштуулар жаратылыш кубулуштары деп аташат.
Татаал жаратылыш кубулуштарын жакшы түшүнүү үчүн, окумуштуулар аларды физикалык кубулуштардын көптүгү катары карашат- аларды физикалык закондордун жардамы менен жаза алуучу кубулуштар.
Мисалы чагылгандуу жаанды чагылгандын көптүгү катары карасак (электро магнитик кубулуш), чагылгандуу жаан (үндүү кубулуш), булуттардын кыймылы, жаандын тамчыларынын түшүшү (механикалык кубулуш) ж.б. (16-сүрөт)
Таблицада келтирилген кээ бир физикалык кубулуштарга мисалдарды карасак. Ракеталардын учушу, таштардын кулашы, аттын чуркашы, Жердин айланыштарынын ортосунда кандай жалпылык болушу мүмкүн? Жооп жөнөкөй. Бул кыймылдардын бардыгы-механикалык, жана алар бир закон - механикалык кыймылдын закондору менен жазылат.
Кээ бир физикалык кубулуштарга мисалдар.
| Физикалык кубулуштар | Мисалдар |
|---|---|
| Механикалык | Ракеталардын учушу, таштардын кулашы, аттын чуркашы, Жердин айланыштары |
| Үндүү | Коңгуроо үндөрү, чымчыктардын сайрашы, туяктардын дүбүрттөрү, чагылгандын күркүрөгөн добушу, аңгемелешүү |
| Жылуулук | Суунун тоңушу, кардын эриши, тамакты жылытуу, кыймылдаткычтын цилиндриндеги отундун күйүшү |
| Электромагниттик | Чагылган разряды, чачтын электрлешүүсү, магниттердин тартылышуусу |
| Жарыктык | Электр лампасынын жарыгы, күн менен айдын тутулушу, көк желе |
Физикалык кубулуштарды окуп үйрөнүү менен, окумуштуулар, алардын бири бирине өз ара байланышын белгилешет. Чагылгандын разряды (электро-магниттик кубулуш) сөссүз түрдө чагылгандын каналындагы (жылуулук кубулушу) температуранын бир кыйла көтөрүлүшү менен коштолот. Мындай кубулуштарды жана алардын өз ара байланышын изилдөө жаратылыш кубулуштарын жакшы түшүнүүгө гана эмес- чагылгандуу жаанды, ошондой эле электр разрядын практикада колдонууга жол табуу дагы.
Тарыхта адамдар физикалык билимдин негизинде техникалык түзмөктөрдү түзүшкөн.
Жылуулук кубулушун окуп үйрөнүү автоунааларга жана мотоциклдарга, кемелерде жана учактарда, жылуулуук электр станцияларында жана ракета ташыгычтардагы жылуулук кыймылдаткычтарын түзүүгө алып келген.
Электр аймагындагы ачылыштардын аркасында биз үйлөрдү жана көчөлөрдү жарыктандыруу, сыналгыны, телефонду, компьютерди үтүктү, кир жуучу машинаны ж.б. пайдалануу мүмкүнчүлүгүнө ээбиз.
Болжол менен электр энергиясынын жарымы биздин өлкөдө электр станцияларында иштетилип чыгарылат, алар физикалык ачылыштардын аркасында түзүлгөн.
Врачтар жана куруучулар, саякатчылар жана жер иштетүүчүлөр, энергетиктер жана машина курууучулар өз убагында мүмкүн болгон закондорду билүү менен физиктер ачкан түзмөктөр жана технологияларды пайдаланышат.
Көп адамдар өздөрүнүн билимдерин байкоодон алышат. Окумуштуу-физиктер дагы өздөрүнүн иштерине байкоо-методун пайдаланышат. Көбүнчө ошондой эле дагы бир илимий метод- тажрыйбаны колдонушат. Бул абалда ойлонулган, аныкталган максат менен тигил же бул кубулуштун өтүшү үчүн шарт түзүшөт жана андан кийин аны окуп үйрөнүшөт. Тажрыба- физикалык билимдин маанилүү башаты.
Эреже боюнча, тажрыйбалар атайын лабораторяларда лабораториялык аспап жана жабдыктар менен өткөрүлөт. Физикалык кубулуштарды окуп үйрөнүүдө, алардын себептерин гана ачууга аракет кылбастан, ошондой эле аларды так даана жазуу, сандык катышын көрсөтүү. Бул үчүн физикалык чоңдуктарды ченөөнү жүргүзүү керек.
Физикалык чоңдукту ченөө- демек аны чоңдуктун бирдиги катары кабыл алынган бирдей чоңдук менен салыштыруу. Ченөөнү жүргүзүүдө ар кандай ченөөчү приболорду жана аспаптарды колдонушат-сызгыч, термометр, секундомерлер, амперметрлер ж.б. Ал бир физикалык кубулушка өзүнүн ченөө бирдиги бар. Мисалы, узундукту метр менен, аянтты-метр квадрат менен, температураны- градус Цельсия менен. Ар кайсы өлкөдө ыңгайлуу болуу үчүн бирдей бирдик менен колдонууга аракет кылышат. Эң кеңири таралышты Эл аралык (СИ) система бирдиги алган.
Физикалык кубулуштарды окуп үйрөнүүдө чоңдуктар ортосундагы байланыштарды белгилешет. Эгерде чоңдуктар ортосундагы байланыш туруктуу мүнөздү алып жүрсө, аны физикалык закон деп аташат, ал жаратылыш законунун математикалык түшүндүрүүсү болуп саналат. Түшүндүргүлө, эмне үчүн булл же тигил кубулуш мындайча өтөт, башкача эмес, кубулуштун себебин аныктоону физикалык теория жүргүзөт. Физика курсу аныктоого гана мүмкүндүк бербестен, ошондой эле кубулуштун жүрүшүн, телонун касиетин айтып берет.
Пайдалуу шилтемелер
- Видеоурок по теме «Что изучает физика» (03:02-05:37)-Физические явления.
- Методы изучения физики (07:06-10:12 )_ https://www.youtube.com/watch?v=0ylcG03c57g
- Подготовка к ЕГЭ. Физика. Занятие 1. Физика и физические методы изучения природы(02.34-05.29) https://www.youtube.com/watch?v=FbB_KSLP6fs
- Урок по физике по теме: " Физические явления. Наблюдения и опыты". 7-й класс https://nsportal.ru/shkola/fizika/library/2015/12/02/urok-po-fizike-po-teme-fizicheskie-yavleniya-nablyudeniya-i-opyty-7
- Физические явления природы. Презентация. 7 класс. https://www.youtube.com/watch?v=EUfCLasVDoc
- Механические явления в природе ( для урока физики)) https://www.youtube.com/watch?v=Q5t8VB-nkGA
Глоссарий
Физика окуп үйрөтүүчү жаратылыш кубулуштары, физикалык кубулуштар деп аталат. Бул кубулуштардын бардыгын группаларга бөлсөк болот:
Механикалык. Телонун алмашышы, формасынын жана телонун объемунун өзгөрүшү.
Жылуулук. Температуранын өзгөрүшү же заттын агрегаттык абалы.
Электрдик. Заттардын заряддалган бөлүктөрүнүн алмашышы менен жүрөт.
Магниттик. Магниттик жебенин бурулуусу менен жүрөт.
Үндүү. Чөйрөнүн бөлүкчөлөрүнүн термелүүсү, мейкиндиктеги таралышы.
Жарыктык. Энергиянын нурлар аркылуу берилиши.
Физикалык кубулуш - бул заттын каалагандай өзгөрүшү же анын касиеттеринин көрүнүшү, заттын курамынын өзгөрбөстөн өтүшү. Физиканын башкы милдети- жаратылышта болуучу ар кандай физикалык кубулуштарды изилдөө, бул кубулуштар ортосундагы байланышты белгилөөчү закондорду ачуу. Жаратылыштын фундаменталдык закондорун аныктап, адамзат аларды өздөрүнүн ишмердиктеринде пайдаланып жатышат.
Физикалык билимдин башаты болуп байкоо жүргүзүү жана тажрыйба саналат.
Тажрыйба - бул максаттуу багытталган байкоо, физикалык теорияны танууда аны ырастоо үчүн жүргүзүлөт.
Гипотеза - божомолдоо, бир нерсе жөнүндөгү жоромол.
Физикалык теория - Көптүк гипотеза, анын жардамы менен тигил же бул кубулушту түшүндүрүүгө жана жазууга болот.
Физи́калык зако́н - эмпирикалык белгиленген жана талаптуу оозеки жана математикалык жазылышы, кайталанма кубулуштар ортосундагы туруктуу байланыш, телонун процесстери жана абалдары жана башка курчап турган дүйнөдөгү материалдык объектилер.
Библиография
- Физика – наука о природе http://www.aiportal.ru/promote/10/physics-the-science-of-nature.html
- Что такое физика? http://physicsaroundus.weebly.com/10531072109110821072-106010801079108010821072.html
- Физика — наука о природе. Физические тела и физические явления http://edufuture.biz/index.php?title=Физика_—_наука_о_природе._Физические_тела_и_физические_явления
- В. Г. Барьяхтар, С. А. Довгий. Учебник физики 7 класс
Мени эч ким көрбөйт, бирок ким болсо да уга алат.
А менин жолдошумду ким болсо көрө алат, бирок эч ким укпайт.
Дарбазалар көтөрүлдү- бүткүл дүйнөгө сулуулук!
Күндөн күчтүү, шамалдан алсыз. Буту жок, жүрөт, көзү жок, ыйлайт.
Тегерек үйдө, терезеде, жол менен эже-сиңди жүрөт,
Кичинекейи шашпайт, бирок чоңу шашат.
Кандай кыйкырса, ошондой карайт.
Акырын жүрсөң- көпкө барасың
Талаадан чагылган болсо- жерге отур
Темирди ысыгында чап.