Физика: Механикалык кыймыл
Версия от 14:38, 2 сентября 2018; Msu05 (обсуждение | вклад)
Бир эле телонун кыймылы башка телолорго салыштырганда ар кандай болуп калат. Телонун кыймылын сүрөттөш үчүн кайсыл телонун катышына каралып жаткан кыймылды билишибиз керек. Бул тело телонун санагы деп аталат. Координаттардын системасында, санактын тело менен байланыштуу жана санактардын убактыларынын сааты үчүн санактардын системасы түзүлгөн, бул болсо кыймылдагы телону каалаган убакытта аныктоого мүмкүндүк берет.
Кыймылдын түрлөрү
а) траектория боюнча: түз сызыктуу жана ийри сызыктуу;
б) ылдамдыгы боюнча: тегиз жана тегиз эмес.
Бизди курчаган материалдык дүйнөдө ар кандай физикалык кубулуштар же процесстер закон ченемдүү өзгөрүүлөрдүн катарын көрсөтөт. Механикалык кыймыл – бул физикалык процесстердин эң жөнөкөйү.
Телонун механикалык кыймылы физиканын механика деп аталган бөлүгүндө окутулат.
Кинематика − механиканын бөлүгү, анда телонун кыймылын аны чакыра турган себептерин издебестен карап чыгат. Кинематика: тело кандай кыймылдайт?- деген суроого жооп берет.
Катуу телонунун эки айырмачылыгы бар: кабыл алуучу жана айландыруучу. Көп убакытта тело аралаш кыймылды кылат, башкача айтканда кабыл алуучу жана айландыруучу кыймылдардын айкалышында.
Кабыл алгыч деп, катуу телонун ар кандай түз, тело менен тыгыз байланышкан, өзүнө-өзү удаалаш жылып кыймылдашкан кыймылды айтабыз.
Телонун өткөргүч кыймылындагы баардык чекиттери, баардык убакытта бирдей ылдамдыкка жана ылдамданууга ээ, а алардын траекториялары удаалаш жылдырууда толугу менен аралашат, башкача айтканда телонун баардык чекиттери бирдей кыймылдашат (бир эле убакытта бирдей кыймылды жасай алат). Ошондуктан кинематикалык кароодо абсолюттуу катуу телонун өткөргүч кыймылы анын ар кандай чекитиндеги кыймылды окуп үйрөнүүгө алып келет.
Айландыруучу деп, катуу телонун баардык чекиттеринин айланасын сүрөттөгөн, борбору бир түз сызыкта жаткан жана айлануу огу деп аталган катуу телонун кыймылы аталат.
Санактын системасы дайыма жер менен байланышкан, башкача айтканда Жер телонун санагы катары алынат, бирок телонун кыймылын ар кайсы ССда сүрөттөөгө болот. Кинематиканын көз карашында баардык санактардын системасы бирдей. Ошондой эле кинематикалык кыймылдын мүнөздөмөсү, траектория, жылышы, ылдамдыктагыдай ар кайсы системада ар кандай болот. Санактын системасын тандоодон көз каранды болгон чоңдуктарды, аларды ченөө жүргүзүүдө салыштырмалуу деп аташат.
Баардык телолор массадан көз каранды эмес, бирдей туруктуу ылдамдыкта түшөт, аларды эркин түшүүнүн ылдамдыгы деп аташып g тамгасы менен белгилешет. Ал үстүнкү (Жердин борборуна) перпендикулярга багытталган.
Эркин түшүүнүн ылдамдыгы 9,81м/с2 ка барабар.
Эркин түшүүнүн ылдамдыгы дайыма телонун ар кандай кыймылында вертикалдык ылдыйга багытталат.
Бирдей ылдамдыктагы кыймыл үчүн баардык формулалар эркин түшүү үчүн туура келет. Анда аларга ал ылдамдыктын оордуна, g=9,8м/с2 жазыш керек.
Формулалар анда мындай жазылып калат:
а) телону ылдыйды көздөй түшүрсөк (башкы ылдамдыгы жана эркин түшүүнүн багыты бир гана багытта болот), тело “күчөнөт”:
б) телону өйдөгө ыргытса (баштапкы ылдамдык жана эркин түшүүнүн ылдамдыгы ар тараптуу багыта болот), тело өйдөгө учуп – токтойт, жогорку чекитке жетип, төмөн түшөт- “күчөнөт”:
Пайдалуу шилтемелер
- Неравномерное движение. Опыт по физике - https://www.youtube.com/watch?v=ga4p_nkhmew
- Физика - перемещение, скорость и ускорение. Графики движения.https://www.youtube.com/watch?v=Nz1eowePadk
- Физика - уравнения равноускоренного движения. https://www.youtube.com/watch?v=Fw0G_c6xEBQ
Библиография
- Механическое движение - http://ege-study.ru/ru/ege/materialy/fizika/mexanicheskoe-dvizhenie/
- Механическое движение - http://av-physics.narod.ru/mechanics/move.htm
- Механическое движение, его характеристики - http://www.mat-analiz.ru/index/0-168
айыркы заманда эле үч календарь белгилүү болгон. Биринчиси Жердин өз огунда айлануусу менен, экинчиси Айдын Жерди айланганы менен, үчүнчүсү Жердин Кундү айланышы менен байланыштуу болгон.
- ...дуйнөдөгү эң татаал Птоломей системасы, Коперник четке каккан, Жердин айланасындагы кырк планеталардын бири-бирине көз карандысыз айланган кыймылдарынан негизделген жана он төрт кылымга жакын астрономияда “болгон”. Мындай көп жашоону ага ай менен күндүн тутулушун абадан тактыкта алдын ала айтылганы, планеталардын горизотто пайда болуусу жана асмандагы көрүнгөн өзгөрүүлөр болгон.
- ...Галилей, инерциянын законун түзүп, өзүнө карама-каршы чыгып, катаны : Кундүн айланасындагы айланган планеталардын инерциясынын себебин, ал эми инерция боюнча кыймылдын айланпа боюнча гана болоорун ишенимдүү далилдеди.
- ...телонун кыймылы айланып жаткан эсебин системасында инерциянын четтөөчү күчүнөн бөлөк, инерциянын дагы бир күчү Кориолис күчү телону капталган түртөт. Даана ушул күчтүн кыймылы түндүк жарым шарындагы дарыялардын оң, түштүктүн сол жээктеринин жуулушуна алып келет, вертикалдан бурулушка чейинки Фуко маятнигинин термелүүсүнүн тегиздигин жыгылып бара жаткан телого жантайуусу. Баса, эки акыркы фактылар Жердин өзүнүн огунда айлануусун тарыхта биринчи далилдегендерден болгон.
- ...түшүндүргүлө, эмне үчүн чайды кашык менен аралаштыргандан кийин стакандын борборунда чамалар чогулат, бул тамашалуу иш эмес экен да. Кандай болсо да, кванттык механиканын бирден бир негиз салуучусу Э.Шрёдингер акылдуураак жооп таба албаптыр. Бул туураалуу ал салыштыруу теориясынын негиздөөчүсү А.Эйнштейнге айтып берген, анын негизинде бул тажрыйбага өзгөчө илимий публикацияны берилүү менен аныктаганга арнаган.
- ...геостационардык спутник, жер бетиндеги бир чекиттин үстүндөгү “илинген”, экваториалдык тегиздикте гана түшүрсө болот. Анын орбитасынын бийиктиги 36 миң километрге жакын, ошону менен бирге ал түндүк жана түштүк туурасы 810 жаткан жер үстүндөгү пунктардын ортосундагы байланышты камсыз кылат.
- ... Идиштеги айланып жаткан суюктуктун бети параболоиддин айлануусунун формасына ээ болот, ал анын борборуна удаалаш түшүүчү жарык нурларын бир чекитке чогултууга шыктуу. Бул касиетти белгилүү америкалык физик-экспериментатор Роберт Вуд пайдаланган, түбүндөгү кудукта сымабы менен кичинекей идиши бар айлануучу телескопту куруп чыккан.
Сени жеткириш үчүн ага сулуунун кереги жок,
Бензинге тойгуз, бутуна резинка кийгиз.
Анда чаңызгытып чуркап кетет......(автоунаа)
Канаты жок, бирок бул куш учуп айга чейин жетет
Башкача бир чымчык, куйругу кызыл, жылдыздарга кетет.
Укмуш жарыктай бир сонун
Эмне учат бер жообун?....(Ракета)
Жүрөт, атат, жанылмачты айткандай,
Трамвай кууп жете албайт бул таркырактай
Төрт такт анын циклы бул болсо.....(мотоцикл)
Поэтикалык кенчтердин арасынан биздин улуу элдик акыныбыз А.С Пушкиндин физикага түз тиешеси бар тактап айтканда механикага тиешеси бар “Кыймыл” деп аталган ыры бар.
Кыймыл жок, деп айтты сакалчан акылман
Башкасы унчукпай анын алдында басып турат
Ал күчтөп каршылык көрсөтө алмак эмес;
Жообуна макташып баары турат.
Бирок, мырзалар, тамашалуу окуя
Башка мисал мени эсиме салып:
Ар бир күнү Күн биздин көз алдыда
Басып турат,
Анткени ал туура айткан, кежир Галилей
1. Кыймыл, телонун ар кандай барабар убакыттын участогунда барабар аралыкты басып өтүшү.
2. Физикалык чоңдук, убакыттын бирдигинде телонун кандай жолду басып өтүүсүн көрсөтөт.
3. Тело кыймылын жүргүзгөн сызыкча.
4. Берилген убакыттагы телонун кыймылынын траекториянын узундугу.
5. Башка телолорго карата телонун абалынын өзгөрүшү.
6. СИ де негизги сапат жолун ченөө үчүн кайсы ченөө бирдиги кабыл алынган.
