БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

Физика: Физика-жаратылыш жөнүндөгү илим — различия между версиями

(Новая страница: «{{Якорь|Начало}} <div class="row phis-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content --> <div class="cutok">#Явления п…»)
 
Строка 1: Строка 1:
−
{{Якорь|Начало}}
+
{{Якорь|Башталышы}}
 
<div class="row  phis-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content -->
 
<div class="row  phis-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content -->
−
<div class="cutok">[[#Явления природы|Явления природы]] [[#Структура физики|Структура физики]] [[#Рассматриваем физические явления|Рассматриваем физические явления]]</div>
+
<div class="cutok">[[#Физикалык кубулуштар|Физикалык кубулуштар]] [[#Физиканын түзүлүшү|Физиканын түзүлүшү]] [[#Физикалык кубулуштарды карайбыз|Физикалык кубулуштарды карайбыз]]</div>
−
==Явления природы==
+
==Физикалык кубулуштар ==
−
1. Явления природы, изучением которых занимается физика, называются '''физическими явлениями'''.  
+
1. Жаратылыш кубулуштарын изилдөө менен физика алектенет, алар '''физикалык кубулуштар''' деп аталат.  
  
−
Все эти явления можно условно разделить на группы:
+
Бул бардык кубулуштар шарттуу түрдө группаларга бөлүнөт:  
  
−
1) механические (падение камня, качения шарики, движение Земли вокруг Солнца);
+
1) механикалык (таштын кулашы, шариктердин термелиши, Күндүн айланасында Жердин кыймылы).
  
−
2) тепловые (кипение воды, таяние льда, образование облаков);
+
2) Жылуулук (суунун кайнашы, муздун эриши, булуттардын түзүлүшү).
  
−
3) электрические (молния, нагрев проводника током);
+
3) Электрлик (чагылган, өткөргүчтүн ток менен жылышы).
  
−
4) магнитные (притяжение железных предметов к магниту, взаимодействие магнитов);
+
4) Магниттик (темир предметтердин магнитке тартылышы, магниттердин өз ара аракеттенишүүсү.
  
−
5) световые (свечения лампы или пламени, получение изображений с помощью линзы или зеркала).
+
5) жарыктык (лампанын же оттун жарыгы, линза менен күзгүнүн жардамы менен сүрөттөлүштөрдү алуу).
  
 
<ul class="example-orbit" data-orbit=""data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit=""data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
Строка 38: Строка 38:
 
</ul>
 
</ul>
  
−
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
+
<div class="light" style="float:right;>[[#Башталышы|Башталышына]]</div><br clear=all />
  
−
==Структура физики==
+
==Физиканын түзүлүшү==
  
−
Разделов физики, которые можно назвать основными, всего три:  
+
Негизги деп атай турган физиканын бөлүмдөрү үчөө:
−
                                         '''макроскопическая'''  
+
                                         '''макроскопикалык'''  
−
                                           '''микроскопическая'''  
+
                                           '''микроскопикалык '''  
−
                                               '''физика на стыке наук'''  
+
                                               '''физиканын илимге дал келүүсү'''  
  
−
'''Физика''' – наука об окружающем нас мире, которая изучает  наиболее общие и фундаментальные закономерности, определяющие структуру и эволюцию материального мира. Законы физики лежат в основе всего естествознания.
+
'''Физика''' – бизди курчаган дүйнө жөнүндө илим, жалпы жана фундаменталдык закон ченемдүүлүктөрдү, түзүлүшүн аныктап жана материалдык дүйнөнүн эволюциясын окутуп үйрөтөт. Физиканын закондору бардык табият таануунун негизинде жатат.
  
−
Учёные разграничивают макроскопическую и микроскопическую физику, отдельно так же рассматривают физические разделы, которые находятся на стыке наук (астрофизика, геофизика и др.).
+
Окумуштуулар макроскопикалык жана микроскопикалык физиканы айырмалашат, физикалык бөлүмдөрдү өзүнчө дагы илимдерге дал келүүсүн (астрофизика, геофизика ж.б) карашат.
  
−
'''Микрофизика'''  включает разделы, которые изучают науку на микроуровне, т.е. то, что не способен уловить  человеческий глаз (атомы, кварки, глюоны).
+
'''Микрофизика'''  өзүнө микро деңгээлдеги илимди окутуучу б.а. адамдын көзү көрө албаган (атомдор, электрондор) нерселердин бөлүмүн камтыйт.
  
−
'''Макрофизика''',  наоборот, не рассматривает малые физические тела  и изучает макроскопические объекты (планеты, спутники и др.).
+
'''Макрофизика''',  тескерисинче кичине физикалык телаларды карабайт жана макроскопикалык объектилерди (Курчап турган көрүнгөн телалар, планеталар, спутниктер ж.б.) окутуп үйрөтөт.
  
−
Физика и методы её изучения.
+
Физика жана аны окутуу усулдары
  
 
<div class="show-for-large-up">{{left|[[Файл:Методы_изучения.jpg|200px]]}}</div>
 
<div class="show-for-large-up">{{left|[[Файл:Методы_изучения.jpg|200px]]}}</div>
 
<div class="hide-for-large-up">{{center|[[Файл:Методы_изучения.jpg|200px]]}}</div>
 
<div class="hide-for-large-up">{{center|[[Файл:Методы_изучения.jpg|200px]]}}</div>
  
−
Развитие науки идёт по следующему пути. В основе лежит наблюдение за явлениями природы, затем проведение экспериментов, создание гипотез, справедливость которых подтверждается опытами. Если гипотеза экспериментально обоснована, то на её основе создаётся теория, объясняющая данное явление не только с качественной, но и с количественной стороны.
+
Илимдин өнүгүшү кийинки жол менен жүрөт. Негизи болуп жаратылыш кубулуштарын байкоо  саналат, андан кийин эксперементтерди кылуу, гипотездерди түзүү, адилеттүүлүгү опыттар менен ырасталат. Эгерде гипотеза эксперимент менен негизделсе, анда анын негизинде, берилген кубулушту сапатын гана эмес, саны жагынан дагы түшүндүрүүчү теория түзүлөт.
 
                                                                    
 
                                                                    
−
Физика тесно связана с математикой: математика предоставляет аппарат, с помощью которого физические законы могут быть точно сформулированы.
+
Физика математика менен тыгыз байланышта: математика аппараты сунуш кылат, анын жардамы менен физикалык закондор так негизделет.  
  
 
<ul class=" example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class=" example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
Строка 111: Строка 111:
 
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
  
−
==Рассматриваем физические явления==
+
==Физикалык кубулуштарды карайбыз==
  
−
Мир вокруг нас непрерывно изменяется. Тела перемещаются относительно друг друга, некоторые из них сталкиваются и, возможно, разрушаются, из одних тел образуются другие... Перечень таких изменений можно продолжать и продолжать — недаром еще древнегреческий философ Гераклит (ок. 544-483 гг. до н. э.) сказал: «Все течет, все изменяется». Изменения в природе ученые называют природными явлениями.
+
Бизди курчаган дүйнө токтоосуз өзгөрүп турат. Телолор биринен бирине өтүп, кээ бири кагылышат же мүмкүн талкаланат, бир телодон башкасы пайда болот… Мындай өзгөрүүлөрдүн санын улантсак жана да улантсак болот- себеби жок  байыркы грек философу Гераклит (болжол менен  биздин заманга чейин 544-483 жылдар): «Баары агат, баары өзгөрөт» деп айтпаса керек. Жаратылыштагы өзгөрүүлөрдү окумуштуулар жаратылыш кубулуштары деп аташат.
  
 
<div class="show-for-large-up">{{left|[[Файл:13104089rprirodnyeyavleniya.jpg|200px]]}}</div>
 
<div class="show-for-large-up">{{left|[[Файл:13104089rprirodnyeyavleniya.jpg|200px]]}}</div>
 
<div class="hide-for-large-up">{{center|[[Файл:13104089rprirodnyeyavleniya.jpg|200px]]}}</div>
 
<div class="hide-for-large-up">{{center|[[Файл:13104089rprirodnyeyavleniya.jpg|200px]]}}</div>
  
−
Чтобы лучше понять сложные природные явления, ученые рассматривают их как совокупность физических явлений — явлений, которые можно описать с помощью физических законов.
+
Татаал жаратылыш кубулуштарын жакшы түшүнүү үчүн, окумуштуулар аларды физикалык кубулуштардын көптүгү катары карашат- аларды физикалык закондордун жардамы менен жаза алуучу кубулуштар.
  
−
Так, грозу можно рассматривать как совокупность молнии (электромагнитное явление), грома (звуковое явление), движения туч, падения капель дождя (механические явления) и др.
+
Мисалы чагылгандуу жаанды чагылгандын көптүгү катары карасак (электро магнитик кубулуш), чагылгандуу жаан (үндүү кубулуш), булуттардын кыймылы, жаандын тамчыларынын түшүшү (механикалык  кубулуш) ж.б. (16-сүрөт)
  
−
Рассмотрите примеры некоторых физических явлений, приведенные в таблице. Казалось бы, что может быть общего между полетом ракеты, падением камня, бегом коня, вращением Земли? Ответ прост. Все эти явления — механические, и описываются они одними законами — законами механического движения.
+
Таблицада келтирилген кээ бир физикалык кубулуштарга мисалдарды карасак. Ракеталардын учушу, таштардын кулашы, аттын чуркашы, Жердин айланыштарынын ортосунда кандай жалпылык болушу мүмкүн? Жооп жөнөкөй. Бул кыймылдардын бардыгы-механикалык, жана алар бир закон - механикалык кыймылдын закондору менен жазылат.
 
   
 
   
−
'''Примеры некоторых физических явлений'''
+
'''Кээ бир физикалык кубулуштарга мисалдар.'''
  
 
<center>  
 
<center>  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|-
 
|-
−
! Физические явления !! Примеры
+
! Физикалык кубулуштар !! Мисалдар
 
|-
 
|-
−
| Механические || Полет ракеты, падение камня, бег коня, вращение Земли вокруг Солнца
+
| Механикалык|| Ракеталардын учушу, таштардын кулашы, аттын чуркашы, Жердин айланыштары
 
|-
 
|-
−
| Звуковые || Звон колоколов, пение птиц, топот копыт, раскаты грома, беседа
+
| Үндүү || Коңгуроо үндөрү, чымчыктардын сайрашы, туяктардын дүбүрттөрү, чагылгандын күркүрөгөн добушу, аңгемелешүү
 
|-
 
|-
−
| Тепловые || Замерзание воды, таяние снега, нагревание еды, сгорание топлива в цилиндре двигателя
+
| Жылуулук || Суунун тоңушу, кардын эриши, тамакты жылытуу, кыймылдаткычтын цилиндриндеги отундун күйүшү
 
|-
 
|-
−
| Электромагнитные || Разряд молнии, электризация волос, притяжение магнитов
+
| Электромагниттик|| Чагылган разряды, чачтын электрлешүүсү, магниттердин тартылышуусу
 
|-
 
|-
−
| Световые || Свечение электрической лампочки, солнечные и лунные затмения, радуга
+
| Жарыктык|| Электр лампасынын жарыгы, күн менен айдын тутулушу, көк желе
 
|}
 
|}
 
</center>
 
</center>
Строка 152: Строка 152:
 
</ul>
 
</ul>
  
−
Изучая физические явления, ученые, в частности, устанавливают их взаимосвязь. Так, разряд молнии (электромагнитное явление) обязательно сопровождается значительным повышением температуры в канале молнии (тепловым явлением). Исследование этих явлений в их взаимосвязи позволило не только лучше понять природное явление — грозу, но и найти путь для практического применения электрического разряда. Примером может быть электросварка — способ соединения металлических деталей с помощью электрического разряда (каждый, кто проходил мимо строительной площадки, наверняка видел рабочих в защитных масках и ослепительные вспышки). Электросварка — это пример практического использования результатов научных исследований.
+
Физикалык кубулуштарды окуп үйрөнүү менен, окумуштуулар, алардын бири бирине өз ара байланышын белгилешет. Чагылгандын разряды (электро-магниттик кубулуш) сөссүз түрдө чагылгандын каналындагы (жылуулук кубулушу) температуранын бир кыйла көтөрүлүшү менен коштолот. Мындай кубулуштарды жана алардын өз ара байланышын изилдөө жаратылыш кубулуштарын жакшы түшүнүүгө гана эмес- чагылгандуу жаанды, ошондой эле электр разрядын практикада колдонууга жол табуу дагы.  
  
−
На протяжении всей истории люди создавали технические устройства на основе физических знаний.
+
Тарыхта адамдар физикалык билимдин негизинде техникалык түзмөктөрдү түзүшкөн.  
  
−
Изучение тепловых явлений привело к созданию тепловых двигателей, которые устанавливают на автомобилях и мотоциклах, судах и самолетах, тепловых электростанциях и ракетоносителях.
+
Жылуулук  кубулушун окуп үйрөнүү автоунааларга жана мотоциклдарга, кемелерде жана учактарда, жылуулуук электр станцияларында жана ракета ташыгычтардагы жылуулук кыймылдаткычтарын түзүүгө алып келген.
  
−
Благодаря открытиям в области электричества мы имеем возможность освещать помещения и улицы, пользоваться телевизором, телефоном, компьютером, утюгом, стиральной машиной и др.
+
Электр аймагындагы ачылыштардын аркасында биз үйлөрдү жана көчөлөрдү жарыктандыруу, сыналгыны, телефонду, компьютерди үтүктү, кир жуучу машинаны ж.б. пайдалануу мүмкүнчүлүгүнө ээбиз.  
  
−
Примерно половина электроэнергии в нашей стране вырабатывается на электростанциях, созданных благодаря открытиям физики.
+
Болжол менен электр энергиясынын жарымы биздин өлкөдө электр станцияларында иштетилип чыгарылат, алар физикалык ачылыштардын аркасында түзүлгөн.
  
−
Врачи и строители, путешественники и земледельцы, энергетики и машиностроители пользуются устройствами и технологиями, создание которых стало возможным благодаря знанию законов, в свое время открытых физиками.
+
Врачтар жана куруучулар, саякатчылар жана жер иштетүүчүлөр, энергетиктер жана машина курууучулар өз убагында мүмкүн болгон закондорду билүү менен физиктер ачкан түзмөктөр жана технологияларды пайдаланышат.
  
−
Многие свои знания люди получают из наблюдений. Ученые-физики также используют в своей работе метод наблюдений. Часто применяют и другой научный метод – опыт. В этом случае обдуманно, с определенной целью создают условия для протекания того или иного явления и затем изучают его. '''Опыт – важнейший источник физических знаний'''.
+
Көп адамдар өздөрүнүн билимдерин байкоодон алышат. Окумуштуу-физиктер дагы өздөрүнүн иштерине байкоо-методун пайдаланышат. Көбүнчө ошондой эле дагы бир илимий метод- тажрыйбаны колдонушат. Бул абалда ойлонулган, аныкталган максат менен тигил же бул кубулуштун өтүшү үчүн шарт түзүшөт жана андан кийин аны окуп үйрөнүшөт. Тажрыба- физикалык билимдин маанилүү башаты.
 
<div class="show-for-large-up">{{right|[[Файл:Система_единиц__от_Марии.jpg|200px]]}}</div>
 
<div class="show-for-large-up">{{right|[[Файл:Система_единиц__от_Марии.jpg|200px]]}}</div>
 
<div class="hide-for-large-up">{{right|[[Файл:Система_единиц__от_Марии.jpg|200px]]}}</div>
 
<div class="hide-for-large-up">{{right|[[Файл:Система_единиц__от_Марии.jpg|200px]]}}</div>
−
Как правило, опыты проводятся в специальных лабораториях, с использованием лабораторных приборов и оборудования. Изучая физические явления, стремятся не только выяснить их причины, но и наиболее точно описать их, выразить количественные соотношения. Для этого приходится проводить измерения физических величин.
+
Эреже боюнча, тажрыйбалар атайын лабораторяларда лабораториялык аспап жана жабдыктар менен өткөрүлөт. Физикалык кубулуштарды окуп үйрөнүүдө, алардын себептерин гана ачууга аракет кылбастан, ошондой эле аларды так даана жазуу, сандык катышын көрсөтүү. Бул үчүн физикалык чоңдуктарды ченөөнү жүргүзүү керек.
  
−
Измерить физическую величину – значит сравнить ее с однородной величиной, принятой за единицу величины. При проведении измерений используют разнообразные измерительные приборы и инструменты – линейки, термометры, секундомеры, амперметры и др. Для каждой физической величины существуют свои единицы измерения. Например, длину измеряют в метрах, площадь – в квадратных метрах, температуру – в градусах Цельсия. Для удобства в разных странах стараются пользоваться одинаковыми единицами. Наибольшее распространение получила Международная система единиц (СИ).
+
Физикалык чоңдукту ченөө- демек аны чоңдуктун бирдиги катары кабыл алынган бирдей чоңдук менен салыштыруу. Ченөөнү жүргүзүүдө ар кандай ченөөчү приболорду жана аспаптарды колдонушат-сызгыч, термометр, секундомерлер, амперметрлер ж.б. Ал бир физикалык кубулушка өзүнүн ченөө бирдиги бар. Мисалы, узундукту метр менен, аянтты-метр квадрат менен, температураны- градус Цельсия менен. Ар кайсы өлкөдө ыңгайлуу болуу үчүн бирдей бирдик менен колдонууга аракет кылышат. Эң кеңири таралышты Эл аралык (СИ) система бирдиги алган.  
  
 
<div class="show-for-large-up">{{right|[[Файл:Физика_и_физические_методы_изучения_природыhttpswww.youtube.comwatchv=0ylcG03c57g.mp4|200px]]}}</div>
 
<div class="show-for-large-up">{{right|[[Файл:Физика_и_физические_методы_изучения_природыhttpswww.youtube.comwatchv=0ylcG03c57g.mp4|200px]]}}</div>
 
<div class="hide-for-large-up">{{right|[[Файл:Физика_и_физические_методы_изучения_природыhttpswww.youtube.comwatchv=0ylcG03c57g.mp4|200px]]}}</div>
 
<div class="hide-for-large-up">{{right|[[Файл:Физика_и_физические_методы_изучения_природыhttpswww.youtube.comwatchv=0ylcG03c57g.mp4|200px]]}}</div>
  
−
При изучении физических явлений устанавливают связи между величинами. Если связь между величинами носит устойчивый характер, ее называют физическим законом, который является математическим выражением закона природы. Объяснить, почему то или иное явление протекает так, а не иначе, выяснить причину явления позволяет физическая теория. Курс физики дает возможность не только объяснить, но и предсказать ход явлений, свойства тел.
+
Физикалык кубулуштарды окуп үйрөнүүдө чоңдуктар ортосундагы байланыштарды белгилешет. Эгерде чоңдуктар ортосундагы байланыш туруктуу мүнөздү алып жүрсө, аны физикалык закон деп аташат, ал жаратылыш законунун математикалык түшүндүрүүсү болуп саналат. Түшүндүргүлө, эмне үчүн булл же тигил кубулуш мындайча өтөт, башкача эмес, кубулуштун себебин аныктоону физикалык теория жүргүзөт. Физика курсу аныктоого гана мүмкүндүк бербестен, ошондой эле кубулуштун жүрүшүн, телонун касиетин айтып берет.
  
 
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
  
−
==Полезные ссылки==
+
==Пайдалуу шилтемелер==
 
*Видеоурок по теме «Что изучает физика» (03:02-05:37)-Физические явления.
 
*Видеоурок по теме «Что изучает физика» (03:02-05:37)-Физические явления.
 
*Методы изучения физики (07:06-10:12 )_ https://www.youtube.com/watch?v=0ylcG03c57g
 
*Методы изучения физики (07:06-10:12 )_ https://www.youtube.com/watch?v=0ylcG03c57g
Строка 190: Строка 190:
  
 
==Глоссарий==
 
==Глоссарий==
−
Явления природы, изучением которых занимается физика, называются '''физическими явлениями'''. Все эти явления можно разделить на группы:
+
Физика окуп үйрөтүүчү жаратылыш кубулуштары, физикалык кубулуштар деп аталат. Бул кубулуштардын бардыгын группаларга бөлсөк болот:
 +
 
 +
 
 +
'''Механикалык'''. Телонун алмашышы, формасынын жана телонун объемунун өзгөрүшү.
  
−
'''Механические'''. Перемещение тела, изменение формы или объема тела.
+
'''Жылуулук'''. Температуранын өзгөрүшү же заттын агрегаттык абалы.
  
−
'''Тепловые'''. Изменение температуры или агрегатного состояния вещества.
+
'''Электрдик'''. Заттардын заряддалган бөлүктөрүнүн алмашышы менен жүрөт.
  
−
'''Электрические'''.  Сопровождается перемещением заряженных частиц вещества.
+
'''Магниттик'''.  Магниттик жебенин бурулуусу менен жүрөт.
  
−
'''Магнитные'''.  Сопровождаются поворотом магнитной стрелки
+
'''Үндүү'''.  Чөйрөнүн бөлүкчөлөрүнүн термелүүсү, мейкиндиктеги таралышы.
  
−
'''Звуковые'''. Колебания частиц среды, распространяющиеся в пространстве.
+
'''Жарыктык'''. Энергиянын нурлар аркылуу берилиши.
  
−
'''Световые'''. Передача энергии лучами.
+
'''Физикалык кубулуш''' - бул заттын каалагандай өзгөрүшү же анын касиеттеринин көрүнүшү, заттын курамынын өзгөрбөстөн өтүшү. Физиканын башкы милдети- жаратылышта болуучу ар кандай физикалык кубулуштарды изилдөө, бул кубулуштар ортосундагы байланышты белгилөөчү закондорду ачуу. Жаратылыштын фундаменталдык закондорун аныктап, адамзат аларды өздөрүнүн ишмердиктеринде пайдаланып жатышат.
  
−
'''Физические явления''' - это любые превращения вещества или проявление его свойств, происходящие без изменения состава вещества. Главная задача физики– исследование различных физических явлений, происходящих в природе, открытие законов, устанавливающих связь между этими явлениями. Установив фундаментальные законы природы, человек использует их в процессе своей деятельности.
+
Физикалык билимдин башаты болуп байкоо жүргүзүү жана тажрыйба саналат.
  
−
Источниками физических знаний являются наблюдения и опыты.
+
'''Тажрыйба''' - бул максаттуу багытталган байкоо, физикалык теорияны танууда аны ырастоо үчүн жүргүзүлөт.
  
−
'''Опыт''' - это целенаправленные наблюдения, производящиеся для подтверждения опровержения физической теории.
+
'''Гипотеза''' - божомолдоо, бир нерсе жөнүндөгү жоромол.
  
−
'''Гипотеза'''- предположение, догадка о чём либо.
+
'''Физикалык теория''' - Көптүк гипотеза, анын жардамы менен тигил же бул кубулушту түшүндүрүүгө жана жазууга болот.
  
−
'''Физическая теория''' - совокупность гипотез, с помощью которых можно объяснить или описать то или иное явление.
+
'''Физи́калык зако́н''' - эмпирикалык белгиленген жана талаптуу оозеки жана математикалык  жазылышы, кайталанма кубулуштар ортосундагы туруктуу байланыш, телонун процесстери жана абалдары жана башка курчап турган дүйнөдөгү материалдык объектилер.
  
−
'''Физи́ческий зако́н''' - эмпирически установленная и выраженная в строгой словесной и/или математической формулировке устойчивая связь между повторяющимися явлениями, процессами и состояниями тел и других материальных объектов в окружающем мире.
 
  
 
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
Строка 231: Строка 233:
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">О шаровой молнии</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Шар түрүндөгү чагылган</div>
 
</div>
 
</div>
  
Строка 252: Строка 254:
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Загадки и пословицы</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Табышмактар жана  макалдар</div>
 
</div>
 
</div>
 
{{center|[[Файл: 21_Загадки_и_пословицы.gif|100px]]}}
 
{{center|[[Файл: 21_Загадки_и_пословицы.gif|100px]]}}
  
−
Меня никто не видит, но всякий слышит,
+
Мени эч ким көрбөйт, бирок ким болсо да уга алат.
−
а спутницу мою всякий видит, но никто не слышит.
+
 
 +
А менин жолдошумду ким болсо көрө алат, бирок эч ким укпайт.  
 +
 
 +
Дарбазалар көтөрүлдү- бүткүл дүйнөгө сулуулук!
 
   
 
   
−
Поднялись врата – всему миру красота!
+
Күндөн күчтүү, шамалдан алсыз. Буту жок, жүрөт, көзү жок, ыйлайт.
 
   
 
   
−
Сильнее Солнца, слабее ветра. Ног нет, а идёт, глаз нет, а плачет.
+
Тегерек үйдө, терезеде, жол менен эже-сиңди жүрөт,
 +
Кичинекейи шашпайт, бирок чоңу шашат.  
 
   
 
   
−
В круглом домике, в окошке, ходят сёстры по дорожке,
+
Кандай кыйкырса, ошондой карайт.
−
Не торопится меньшая, но зато спешит старшая.
+
 
−
+
Акырын жүрсөң- көпкө барасың
−
Как аукнется, так и откликнется.
+
 
 +
Талаадан чагылган болсо- жерге отур
  
−
Тише едешь – дальше будешь
+
Темирди ысыгында чап.
−
Гроза застала в поле – садись на землю
 
−
Куй железо, пока горячо
 
  
 
</div>
 
</div>

Версия 16:54, 10 июня 2018

Физикалык кубулуштар Физиканын түзүлүшү Физикалык кубулуштарды карайбыз

Физикалык кубулуштар

1. Жаратылыш кубулуштарын изилдөө менен физика алектенет, алар физикалык кубулуштар деп аталат.

Бул бардык кубулуштар шарттуу түрдө группаларга бөлүнөт:

1) механикалык (таштын кулашы, шариктердин термелиши, Күндүн айланасында Жердин кыймылы).

2) Жылуулук (суунун кайнашы, муздун эриши, булуттардын түзүлүшү).

3) Электрлик (чагылган, өткөргүчтүн ток менен жылышы).

4) Магниттик (темир предметтердин магнитке тартылышы, магниттердин өз ара аракеттенишүүсү.

5) жарыктык (лампанын же оттун жарыгы, линза менен күзгүнүн жардамы менен сүрөттөлүштөрдү алуу).

  • Механические явления.jpg
  • Механические явления1.jpg
  • Механические явления2.jpg
  • Механические явления3.jpg
  • Механически явления4.jpg
  • Световые явления.jpg
Башталышына

Физиканын түзүлүшү

Негизги деп атай турган физиканын бөлүмдөрү үчөө: 

                                       макроскопикалык 
                                          микроскопикалык  
                                             физиканын илимге дал келүүсү

Физика – бизди курчаган дүйнө жөнүндө илим, жалпы жана фундаменталдык закон ченемдүүлүктөрдү, түзүлүшүн аныктап жана материалдык дүйнөнүн эволюциясын окутуп үйрөтөт. Физиканын закондору бардык табият таануунун негизинде жатат.

Окумуштуулар макроскопикалык жана микроскопикалык физиканы айырмалашат, физикалык бөлүмдөрдү өзүнчө дагы илимдерге дал келүүсүн (астрофизика, геофизика ж.б) карашат.

Микрофизика өзүнө микро деңгээлдеги илимди окутуучу б.а. адамдын көзү көрө албаган (атомдор, электрондор) нерселердин бөлүмүн камтыйт.

Макрофизика, тескерисинче кичине физикалык телаларды карабайт жана макроскопикалык объектилерди (Курчап турган көрүнгөн телалар, планеталар, спутниктер ж.б.) окутуп үйрөтөт.

Физика жана аны окутуу усулдары

Методы изучения.jpg
Методы изучения.jpg

Илимдин өнүгүшү кийинки жол менен жүрөт. Негизи болуп жаратылыш кубулуштарын байкоо саналат, андан кийин эксперементтерди кылуу, гипотездерди түзүү, адилеттүүлүгү опыттар менен ырасталат. Эгерде гипотеза эксперимент менен негизделсе, анда анын негизинде, берилген кубулушту сапатын гана эмес, саны жагынан дагы түшүндүрүүчү теория түзүлөт. 

Физика математика менен тыгыз байланышта: математика аппараты сунуш кылат, анын жардамы менен физикалык закондор так негизделет.
  • Слайд1физика.JPG
  • Слайд2физика.JPG
  • Слайд3физика.JPG
  • Слайд4физика.JPG
  • Слайд5физика.JPG
  • Слайд6физика.JPG
  • Слайд7физика.JPG
  • Слайд8физика.JPG
  • Слайд9физика.JPG
  • Слайд10физика.JPG
  • Слайд11физика.JPG
  • Слайд12физика.JPG
  • Слайд13физика.JPG
  • Слайд14физика.JPG
В начало

Физикалык кубулуштарды карайбыз

Бизди курчаган дүйнө токтоосуз өзгөрүп турат. Телолор биринен бирине өтүп, кээ бири кагылышат же мүмкүн талкаланат, бир телодон башкасы пайда болот… Мындай өзгөрүүлөрдүн санын улантсак жана да улантсак болот- себеби жок байыркы грек философу Гераклит (болжол менен биздин заманга чейин 544-483 жылдар): «Баары агат, баары өзгөрөт» деп айтпаса керек. Жаратылыштагы өзгөрүүлөрдү окумуштуулар жаратылыш кубулуштары деп аташат.

13104089rprirodnyeyavleniya.jpg
13104089rprirodnyeyavleniya.jpg

Татаал жаратылыш кубулуштарын жакшы түшүнүү үчүн, окумуштуулар аларды физикалык кубулуштардын көптүгү катары карашат- аларды физикалык закондордун жардамы менен жаза алуучу кубулуштар.

Мисалы чагылгандуу жаанды чагылгандын көптүгү катары карасак (электро магнитик кубулуш), чагылгандуу жаан (үндүү кубулуш), булуттардын кыймылы, жаандын тамчыларынын түшүшү (механикалык кубулуш) ж.б. (16-сүрөт)

Таблицада келтирилген кээ бир физикалык кубулуштарга мисалдарды карасак. Ракеталардын учушу, таштардын кулашы, аттын чуркашы, Жердин айланыштарынын ортосунда кандай жалпылык болушу мүмкүн? Жооп жөнөкөй. Бул кыймылдардын бардыгы-механикалык, жана алар бир закон - механикалык кыймылдын закондору менен жазылат.

Кээ бир физикалык кубулуштарга мисалдар.

Физикалык кубулуштар Мисалдар
Механикалык Ракеталардын учушу, таштардын кулашы, аттын чуркашы, Жердин айланыштары
Үндүү Коңгуроо үндөрү, чымчыктардын сайрашы, туяктардын дүбүрттөрү, чагылгандын күркүрөгөн добушу, аңгемелешүү
Жылуулук Суунун тоңушу, кардын эриши, тамакты жылытуу, кыймылдаткычтын цилиндриндеги отундун күйүшү
Электромагниттик Чагылган разряды, чачтын электрлешүүсү, магниттердин тартылышуусу
Жарыктык Электр лампасынын жарыгы, күн менен айдын тутулушу, көк желе

Физикалык кубулуштарды окуп үйрөнүү менен, окумуштуулар, алардын бири бирине өз ара байланышын белгилешет. Чагылгандын разряды (электро-магниттик кубулуш) сөссүз түрдө чагылгандын каналындагы (жылуулук кубулушу) температуранын бир кыйла көтөрүлүшү менен коштолот. Мындай кубулуштарды жана алардын өз ара байланышын изилдөө жаратылыш кубулуштарын жакшы түшүнүүгө гана эмес- чагылгандуу жаанды, ошондой эле электр разрядын практикада колдонууга жол табуу дагы.

Тарыхта адамдар физикалык билимдин негизинде техникалык түзмөктөрдү түзүшкөн.

Жылуулук кубулушун окуп үйрөнүү автоунааларга жана мотоциклдарга, кемелерде жана учактарда, жылуулуук электр станцияларында жана ракета ташыгычтардагы жылуулук кыймылдаткычтарын түзүүгө алып келген.

Электр аймагындагы ачылыштардын аркасында биз үйлөрдү жана көчөлөрдү жарыктандыруу, сыналгыны, телефонду, компьютерди үтүктү, кир жуучу машинаны ж.б. пайдалануу мүмкүнчүлүгүнө ээбиз.

Болжол менен электр энергиясынын жарымы биздин өлкөдө электр станцияларында иштетилип чыгарылат, алар физикалык ачылыштардын аркасында түзүлгөн.

Врачтар жана куруучулар, саякатчылар жана жер иштетүүчүлөр, энергетиктер жана машина курууучулар өз убагында мүмкүн болгон закондорду билүү менен физиктер ачкан түзмөктөр жана технологияларды пайдаланышат.

Көп адамдар өздөрүнүн билимдерин байкоодон алышат. Окумуштуу-физиктер дагы өздөрүнүн иштерине байкоо-методун пайдаланышат. Көбүнчө ошондой эле дагы бир илимий метод- тажрыйбаны колдонушат. Бул абалда ойлонулган, аныкталган максат менен тигил же бул кубулуштун өтүшү үчүн шарт түзүшөт жана андан кийин аны окуп үйрөнүшөт. Тажрыба- физикалык билимдин маанилүү башаты.

Система единиц от Марии.jpg
Система единиц от Марии.jpg

Эреже боюнча, тажрыйбалар атайын лабораторяларда лабораториялык аспап жана жабдыктар менен өткөрүлөт. Физикалык кубулуштарды окуп үйрөнүүдө, алардын себептерин гана ачууга аракет кылбастан, ошондой эле аларды так даана жазуу, сандык катышын көрсөтүү. Бул үчүн физикалык чоңдуктарды ченөөнү жүргүзүү керек.

Физикалык чоңдукту ченөө- демек аны чоңдуктун бирдиги катары кабыл алынган бирдей чоңдук менен салыштыруу. Ченөөнү жүргүзүүдө ар кандай ченөөчү приболорду жана аспаптарды колдонушат-сызгыч, термометр, секундомерлер, амперметрлер ж.б. Ал бир физикалык кубулушка өзүнүн ченөө бирдиги бар. Мисалы, узундукту метр менен, аянтты-метр квадрат менен, температураны- градус Цельсия менен. Ар кайсы өлкөдө ыңгайлуу болуу үчүн бирдей бирдик менен колдонууга аракет кылышат. Эң кеңири таралышты Эл аралык (СИ) система бирдиги алган.

Физикалык кубулуштарды окуп үйрөнүүдө чоңдуктар ортосундагы байланыштарды белгилешет. Эгерде чоңдуктар ортосундагы байланыш туруктуу мүнөздү алып жүрсө, аны физикалык закон деп аташат, ал жаратылыш законунун математикалык түшүндүрүүсү болуп саналат. Түшүндүргүлө, эмне үчүн булл же тигил кубулуш мындайча өтөт, башкача эмес, кубулуштун себебин аныктоону физикалык теория жүргүзөт. Физика курсу аныктоого гана мүмкүндүк бербестен, ошондой эле кубулуштун жүрүшүн, телонун касиетин айтып берет.

В начало

Пайдалуу шилтемелер

В начало

Глоссарий

Физика окуп үйрөтүүчү жаратылыш кубулуштары, физикалык кубулуштар деп аталат. Бул кубулуштардын бардыгын группаларга бөлсөк болот:


Механикалык. Телонун алмашышы, формасынын жана телонун объемунун өзгөрүшү.

Жылуулук. Температуранын өзгөрүшү же заттын агрегаттык абалы.

Электрдик. Заттардын заряддалган бөлүктөрүнүн алмашышы менен жүрөт.

Магниттик. Магниттик жебенин бурулуусу менен жүрөт.

Үндүү. Чөйрөнүн бөлүкчөлөрүнүн термелүүсү, мейкиндиктеги таралышы.

Жарыктык. Энергиянын нурлар аркылуу берилиши.

Физикалык кубулуш - бул заттын каалагандай өзгөрүшү же анын касиеттеринин көрүнүшү, заттын курамынын өзгөрбөстөн өтүшү. Физиканын башкы милдети- жаратылышта болуучу ар кандай физикалык кубулуштарды изилдөө, бул кубулуштар ортосундагы байланышты белгилөөчү закондорду ачуу. Жаратылыштын фундаменталдык закондорун аныктап, адамзат аларды өздөрүнүн ишмердиктеринде пайдаланып жатышат.

Физикалык билимдин башаты болуп байкоо жүргүзүү жана тажрыйба саналат.

Тажрыйба - бул максаттуу багытталган байкоо, физикалык теорияны танууда аны ырастоо үчүн жүргүзүлөт.

Гипотеза - божомолдоо, бир нерсе жөнүндөгү жоромол. 

Физикалык теория - Көптүк гипотеза, анын жардамы менен тигил же бул кубулушту түшүндүрүүгө жана жазууга болот.

Физи́калык зако́н - эмпирикалык белгиленген жана талаптуу оозеки жана математикалык жазылышы, кайталанма кубулуштар ортосундагы туруктуу байланыш, телонун процесстери жана абалдары жана башка курчап турган дүйнөдөгү материалдык объектилер.


В начало

Библиография

В начало

Шар түрүндөгү чагылган


  • Определение1 физика.png
  • Определение2 физика.png
  • Определение3 физика.png
Табышмактар жана макалдар
21 Загадки и пословицы.gif

Мени эч ким көрбөйт, бирок ким болсо да уга алат.

А менин жолдошумду ким болсо көрө алат, бирок эч ким укпайт.

Дарбазалар көтөрүлдү- бүткүл дүйнөгө сулуулук!

Күндөн күчтүү, шамалдан алсыз. Буту жок, жүрөт, көзү жок, ыйлайт. 

Тегерек үйдө, терезеде, жол менен эже-сиңди жүрөт,

Кичинекейи шашпайт, бирок чоңу шашат.

Кандай кыйкырса, ошондой карайт.

Акырын жүрсөң- көпкө барасың

Талаадан чагылган болсо- жерге отур

Темирди ысыгында чап.

Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:Физика:_Физика-жаратылыш_жөнүндөгү_илим&oldid=17983»