БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

Химия: Мезгилдик закон жана мезгилдик система — различия между версиями

(Новая страница: «{{lang|Химия: Периодический закон и система}}»)
 
Строка 1: Строка 1:
 +
{{Якорь|Начало}}
 +
<div class="row chem-bg"> <div class="maintext large-8 medium-7 columns"> <!-- Page Content -->
 +
<div class="cutok">[[#Мезгилдик закондун ачылышынын өбөлгөлөрү|Мезгилдик закондун ачылышынын өбөлгөлөрү]] [[#Мезгилдик закон|Мезгилдик закон]] [[#Химиялык элементтердин мезгилдик системасы|Химиялык элементтердин мезгилдик системасы]]</div>
 +
== Мезгилдик закондун ачылышынын өбөлгөлөрү ==
 +
=== Берцелиустун классификациясы ===
 +
Белгилүү швед химиги И. Я. Берцелиус бардык элементтерди металлдарга жана металл эместерге бөлгөн. Мында ал алар түзгөн жөнөкөй заттардын жана бирикмелердин касиеттеринин айрымачылыгын негиз кылган. Ал металлдардан негиздик оксиддер жана негиздер алынаарын, ал эми металл эместерден кислоталык оксиддер жана кислоталар алынаарын аныктаган.
 +
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 +
<li>{{center-p|[[Файл:Берцелиус.jpg|335px|Швед химиги И. Я. Берцелиус]]}}
 +
</li>
 +
<li>{{center-p|[[Файл:Система Берцелиуса.png|350px|И. Я. Берцелиус сунуш кылган система]]}}
 +
</li>
 +
</ul>
 +
----
 +
'''Кемчиликтери'''
 +
 +
Эки гана топко бөлүнгөн жана бири–биринен кескин айрымаланган элементтер да бир топко кирип калган. Кээ бир металлдарда металлдык жана металл эместик касиеттердин (амфотердүүлүк) болушу да баш аламандыкка алып келген. Бул классификация ийгиликке ээ болгон эмес.
 +
----
 +
 +
=== Деберейнердин үчтүктөрү (1816–ж.) ===
 +
Немец химиги И. В. Деберейнер элементтерди алар түзгөн заттардын касиеттеринин окшоштуктарына карата үчтөн бөлүп чыккан. Ортодо жайгашкан элементтин салыштырмалуу атомдук массасы (Аг) эки жагындагы элементтердин массаларынын орточо санына барабар болгон.
 +
 +
Мисалы: үчтүктөр: '''Li, Nа, К.'''
 +
 +
'''Аг<sub>(Nа)</sub> = (7 + 39): 2 = 23'''
 +
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 +
<li>{{center-p|[[Файл:Triads-1.png|300px|И. В. Деберейнер сунуш кылган система]]}}
 +
</li>
 +
<li>{{center-p|[[Файл:Деберейнер.jpg|250px|Немец химиги И. В. Деберейнер]]}}
 +
</li>
 +
</ul>
 +
И. Деберейнердин эмгеги элементтердин атомдук салмагы менен касиеттеринин ортосунда байланыш бар экендигин көрсөтө алган.
 +
----
 +
{{right-p|[[Файл:Триада.png|350px|class=show-for-large-up|Все пять триад Деберейнера]]}}
 +
'''Кемчиликтери:'''
 +
 +
Деберейнер 5 гана үчтүктү , б.а. 15 элементтин гана классификациясын түзгөн. Бирок, ошол кезде белгилүү болгон башка элементтерди классификацияга киргизе алган эмес.
 +
{{center-p|[[Файл:Триада.png|350px|class=hide-for-large-up|Все пять триад Деберейнера]]}}
 +
----
 +
 +
=== Шанкуртуанын спиралы (1862–ж.) ===
 +
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 +
<li>{{center-p|[[file:Спираль шанкатруа.jpg|350px|Шанкуртуа сунуш кылган элементтердин спиралдык системасы]]}}</li>
 +
<li>{{center-p|[[file:Шанкуртуа Александр-Эмиль Бегье дэ Шанкуртуа.jpg|225px|Александр-Эмиль Бегье дэ Шанкуртуа]]}}</li>
 +
</ul>
 +
Париж жогорку мектебинин профессору А. Бегье де Шанкуртуа элементтерди атомдук массаларынын өсүшү боюнча спираль же цилиндр түрдө жайгаштырууну сунуш кылган. Бул учурда ал кээ бир элементтерди спиралдын тик (вертикалдык) багыты боюнча биринин астына бирин жайгаштырганда, касиеттеринин окшоштугунун кайталангандыгын байкаган. Ошентип, алгачкы жолу элементтердин касиетинин мезгилдүү кайталангындыгы жөнүндө ой пайда болгон, бирок ага көңүл бурулган эмес.
 +
----
 +
'''Кемчиликтери'''
 +
 +
Де Шанкуртуанын спиралынын кемчилиги – касиеттери ар башка болгон элементтердин бир катарга жайгаштырылышы болгон. Мисалы, тигинен кеткен (вертикалдык) бир катарга литий, натрий, калий, бериллий, магний, кальций, кычкылтек, күкүрт, селен, теллур ж.б. элементтер тизилип калган.
 +
----
 +
 +
=== Ньюлендстин октавасы (1865 г.) ===
 +
{{left-p|[[image:Джон Александр Рейна Ньюлендс.jpg|class=show-for-large-up|235px|Америкалык химик Д. А. Р. Ньюлендс]]}}
 +
{{center-p|[[image:Джон Александр Рейна Ньюлендс.jpg|235px|class=hide-for-large-up|Америкалык химик Д. А. Р. Ньюлендс]]}}
 +
Америкалык химик Д. А. Р. Ньюлендс өзүнө белгилүү болгон элементтерди атомдук массаларынын өсүшүнө карата сегизден жайгаштырууга аракет кылган. Ал ар бир сегизинчи элементтин касиетинин окшоштугу кайталангандыгын байкаган, муну сегиз үндөн турган музыкалык октавага салыштырган. Өзүнүн ачылышын '''октава закону''' деп атаган.
 +
 +
''«Окшош элементтердин катар саны бири–биринен жети деген санга же бүтүн санга айрымаланышат,б.а. ар бир жети элементтен кийин группанын окшош мүчөлөрү бир катарга жайгашып калат, бул музыкалык октавага туура келет».''
 +
<br clear=all />
 +
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 +
<li>{{center-p|[[file:Таблица Ньюлендса.jpg|300px|Ньюлендстин таблицасы]]}}</li>
 +
<li>{{center-p|[[file:Представленная Ньюлендсом закономерность.jpg|335px|Представленная Ньюлендсом закономерность]]}}</li>
 +
</ul>
 +
Автордун таблицадан музыкалык гармонияны табууга болгон көшөргөн аракети бул моделдин беделин түшүргөн.
 +
----
 +
'''Кемчилиги'''
 +
 +
Ньюлендс өзү тапкан закон ченемдүүлүктү жеткире түшүндүрө алган эмес жана анын таблицасында ачыла элек элементтерге орун калбай калган. Ошондой эле, кээ бир касиеттери кескин айрымаланган элементтер вертикалдык бир катарга жайгашып калган.
 +
 +
Лондондогу химиялык коом анын октава законун көңүлкоштук менен кабыл алган жана алар Ньюлендске элементтерди системага алфавит боюнча жайгаштырып, кандайдыр бир закон ченемдүлүктү табууну сунуш кылышкан.
 +
----
 +
 +
=== Мейердин таблицасы (1864–ж.) ===
 +
Немец изилдөөчүсү Л. Мейер химиялык элементтерди атомдук массаларынын өсүшү менен жайгаштырган.
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-8 medium-12 small-12 columns">
 +
{{center-p|[[file:Таблица мейера.png|500px|Мейердин таблицасы]]}}
 +
</div>
 +
<div class="large-4 medium-12 small-12 columns">
 +
{{center-p|[[file:Юлиус Лотар Мейер.jpg|200px|Юлиус Лотар Мейер]]}}
 +
</div>
 +
</div>
 +
----
 +
'''Кемчилиги'''
 +
 +
Бул таблицага Мейер болгону 28 элементти, б.а. ошол кезде белгилүү болгон элементтердин жарымынан азын гана жайгаштыра алган. Калган элементтердин: В, Аl, Сu, Аg ж.б. кайсы жерге жайгаштырылаары белгисиз бойдон калган, таблицанын ирээти да так болгон эмес.
 +
<br claer=all />
 +
<div class="textblock">Д.И. Менделеевге чейин химиялык элементтерди классификациялоого 50гө жакын аракеттер болгон. Көпчүлүк окумуштуулар элементтердин жана алардын бирикмелеринин химиялык касиети менен атомдук массаларынын ортосундагы байланышты түшүндүрүүгө аракет кылышкан. Бирок, ошол кезде белгилүү болгон химиялык элементтердин классификациясын түзүү мүмкүн болгон эмес. Окумуштуулардын бири да элементтердин өз ара байланышын, окшоштугун жана айрымачылыгын чагылдырган системаны түзө алган эмес. Мезгилдик закондун ачылышы жана химиялык элементтердин Мезгилдик системасы – улуу орус окумуштуусу Д.И. Менделеевдин илимге кошкон зор салымы болуп эсептелет.</div><br claer=all />
 +
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
 +
== Мезгилдик закон ==
 +
{{left-p|[[file:Менделеев 1.jpg|class=show-for-large-up|250px|Дмитрий Иванович Менделеев]]}}
 +
Байыркы заманда эле алхимиктер химиялык элементтерди системага келтире турган жаратылыштын законун табууга аракет кылышкан. Бирок, аларда элементтер жөнүндөгү кенен жана так маалыматтар болгон эмес. XIX кылымдын ортосунда химиялык элементтер жөнүндөгү маалыматтар жетиштүү болуп, ачылган элементтердин саны да өскөндүктөн, илимде элементтердин классификациясын түзүүнүн табийгый зарылдыгы келип чыккан. Элементтерди металлдарга жана металл эместерге бөлгөн алгачкы классификация жеткиликсиз болгон. Д.И.Менделеевге чейин классификация түзүүгө аракет кылган окумуштуулар (И.В.Деберейнер, Дж.А. Ньюлендс, Л. Ю. Мейер) мезгилдик закондун ачылышына өбөлгө түзүшкөн. Алар көптөгөн иштерди жасашкан, бирок, чындыкты таба алышкан эмес. Дмитрий Иванович элементтин массасы менен алардын касиетинин ортосундагы байланышты аныктаган.
 +
{{center-p|[[file:Менделеев 1.jpg|class=hide-for-large-up|250px|Дмитрий Иванович Менделеев]]}}
 +
{{right-p|[[file:Karlsruye Mezhdunarodnuyy kongress himikov.jpg|class=show-for-large-up|150px|1860–жылы 3–5 –сентябрга чейин Карлсруэде өткөн Эл аралык конгресс]]}}
 +
Дмитрий Иванович Менделеев Тобольск шаарында туулган. Ал үй–бүлөдөгү он жетинчи бала болгон. Тобольск гимназиясын аяктагандан кийин Санкт–Петербургдагы Педагогикалык институтка кирип, аны алтын медаль менен бүтүргөн жана магистрдик диссертациясын жактап, чет мамлекетке эки жылдык илимий иш сапарга барган. Чет мамлекеттен кайтып келгенден кийин Петербург Университетине чакырышкан. Студенттерге химиядан лекция окуу менен бирге, алар үчун окуу колдонмосун жазууну туура көргөн. Ал “Химиянын негизи» деген жаңы китепти жазууну чечкен. Мезгилдик закондун ачылышына 15 жыл талыкпай эмгектенген. 1869–жылы 1–мартта. Дмитрий Иванович Петербургдан губернияларга иш боюнча барып келмек болгон. 
 +
{{center-p|[[file:Karlsruye Mezhdunarodnuyy kongress himikov.jpg|class=hide-for-large-up|150px|1860–жылы 3–5 –сентябрга чейин Карлсруэде өткөн Эл аралык конгресс]]}}
 +
<br clear=all />
 +
<div class="textblock">Мезгилдик законду ачууда, атомдун эң негизги мүнөздөмөсү катары алардын салыштырмалуу атомдук массасын алган.</div>
 +
 +
Менделеев химиялык элементтерди алардын атомдук салмагынын өсүшү менен жайгаштырган жана белгилүү бир аралыктан – мезгилден кийин касиеттеринин кайталангандыгын байкаган.
 +
{{center-p|[[file:Эта таблица была помещена Менделеевым в одном из первых изданий его учебника «Основы химии».jpg|550px|Бул таблица Менделеев тарабынан «Химиянын негиздери» деген китебинин алгачкы басылмаларында берилген]]}}
 +
 +
Дмитрий Иванович мезгилдерди, окшош элементтерди биринин астына бири – тик катарга келгидей кылып жайгаштырган, ошентип, мезгилдик система түзүлгөн.
 +
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
 +
==== 1869–жылы 1–марттагы Мезгилдик закондун аныктамасы: ====
 +
<div class="textblock">Жөнөкөй заттардын, элементтердин формаларынын жана бирикмелеринин касиеттери ал элементтердин атомдук массаларынан мезгилдүү көз карандылыкта болот.</div>
 +
 +
Ал убакта мезгилдик законду колдогондор, орус окумуштууларынын ичинде да өтө аз болгон Каршы тургандар, өзгөчө Германия жана Англияда көп болгон.
 +
 +
Мезгилдик закондун ачылышын – илимий алдын–ала көрө билүүчүлүктүн мыкты үлгүсү катары белгилөөгө болот. 1870–ж. Дмитрий Иванович ачыла элек үч элементтин касиеттерин алдын ала мүнөздөп жазган, аларды экасилиций, экаалюминий жана экабор деп атаган.
 +
 +
{{right-p|[[file:Открытие элементов.png|class=show-for-large-up|350px|Предсказанные Менделеевым элементы]]}}
 +
{{center-p|[[file:Открытие элементов.png|class=hide-for-large-up|350px|Предсказанные Менделеевым элементы]]}}
 +
5 жылдан кийин 1875–жылы франсуз окумуштуусу Лекок де Буабодран жаңы элементти ачып, аны галлий деп атаган. Галлийдин кээ бир касиеттери Менделеев жазып кеткен экаалюминийге окшош болуп, бирок атомдук салмагы кичине болуп белгиленген. Буга карабастан, Менделеев Францияга Буабодранга кат жазып, бул элементтин касиетин өзүнүн алдын–ала айтканын далилдөөгө аракет кылган.
 +
 +
Окумуштуулар Д.И. Менделеевдин айткандары туура келгендигине абдан таң калышкан. Ушундан кийин гана мезгилдик законго жана системага көңүл бурула баштаган.
 +
 +
'''1879'''–жылы. Л. Нильсон Швецияда скандийди ачкан, бул элементти Д.И.Менделеев алдын–ала сүрөттөп, аны экабор деп атаган.
 +
 +
'''1886'''–жылы К. Винклер Германияда германий элементин ачкан, бул Д.И. Менделеев белгилеген экасилиций элементи болгон.
 +
 +
Д.И.Менделеев мындан башка да гениалдуу идеяларды айтып кеткен.
 +
 +
Д. И. Менделеевдин мезгилдик системасында төрт элементти атомдук салмактын өсүшүнө карата жайгаштырылган эмес.
 +
 +
'''Ar – K, Co – Ni, Te – I, Th – Pa'''
 +
 +
Бул элементтердин өз ордуна коюлгандыгы, Д.И. Менделеевдин божомолунун тууралыгы Атомдун түзүлүш теориясы ачылгандан кийин далилденген.
 +
 +
XIX–кылымдын аягында Д.И. Менделеев атом башка майда көзгө көрүнбөгөн бөлүкчөлөрдөн тураарын жазып кеткен. 1907 –жылы Менделеевдин көзү өткөндөн кийин атомдун элементардык майда бөлүкчөлөрдөн тураары далилденген. Атомдун түзүлүш теориясы Менделеевдин төрт элементти атомдук салмактын өсүшүнө эмес, касиетине карата жайгаштыргандыгынын тууралыгын толугу менен тастыктаган.
 +
 +
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
 +
==== Мезгилдик закондун азыркы учурдагы аныктамасы ====
 +
 +
<div class="textblock">«Химиялык элементтердин жана алардын бирикмелеринин касиеттери алардын атомдорунун ядросунун зарядынын чоңдугуна мезгилдүү көз карандылыкта болот. Ал сырткы валенттик электрондук катмарынын мезгилдүү кайталангандыгын түшүндүрөт.»</div>
 +
 +
Андан бери 150 жылдай өтсө да Дмитрий Иванович Менделеевтин төмөнкү сөздөрүн белгилеп кетсек болот. «Мезгилдик закон келечекте маанисин жоготуп, колдонуудан чыгып калбайт, ал андан ары өнүгүп, толукталып гана турмакчы». Андан бери көптөгөн элементтер ачылды, бирок ал дагы чек эмес деп ойлойбуз. 
 +
{{right-p|[[file:Периодическое изменение.png|450px|class=show-for-large-up|Периодическое изменение]]}}
 +
{{center-p|[[file:Периодическое изменение.png|450px|class=hide-for-large-up|Периодическое изменение]]}}
 +
Мезгилдик закондун графикалык туюнтулушу химиялык элементтердин мезгилдик системасы деп аталат. Бул элементтердин жана алардын бирикмелеринин химиясынын кыскача конспектиси болуп саналат.
 +
 +
Мезгилдик системада мезгилде атомдук салмактын өсүшү менен элементтердин касиеттеринин өзгөрүшү (солдон оңго карай):
 +
 +
'''1. Металлдык касиеттери начарлайт;'''
 +
 +
'''2. Металл эместик касиеттери күчөйт;'''
 +
 +
'''3. Жогорку оксиддеринин жана гидроксиддеринин касиеттери негиздиктен амфотердикке, андан кислоталыкка өтөт;'''
 +
 +
'''4. Элементтердин валенттүүлүгү жогорку оксиддеринде I ден VII ге чейин өсөт, ал эми суутектик бирикмелеринде IV төн Iге чейин төмөндөйт.'''
 +
 +
{{center-p|[[file:Период изменение 3.png|450px|Периодическое изменение свойств химических элементов]]}}
 +
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
 +
== Химиялык элементтердин мезгилдик ситемасы ==
 +
 
 +
Мезгилдик система – мезгилдик закондун графикалык сүрөттөлүшү болуп саналат. Ал мезгилден жана 8 группадан турат.   
 +
{{Периодическая система химических элементов}}
 +
 +
Мындан сырткары Мезгилдик таблицанын узун варианты да бар, бирок, анда лантаноиддер жана актиноиддер таблицадан сырткары белгиленген эмес. 
 +
<div class="resettext" style="background: #3f4851; padding: .2em 5px .4em; margin-bottom:10px;">
 +
<p style="font-size: 18px; color:white; text-indent:5px; margin:3px;">Д. И.Менделеевдин таблицасындагы мезгилдерди жана группаларды мүнɵздɵɵ</p>
 +
<div class="mw-customtoggle-per resettext button17" >'''Мезгилдер'''</div>
 +
<div class="mw-customtoggle-grup resettext button17" >'''Группалар'''</div>
 +
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-per">
 +
===== Период –  химические элементы, расположенные в строчку (1 – 7) =====
 +
'''Малые (1, 2, 3)''' – состоят из одного ряда элементов
 +
 +
''Большие (4, 5, 6, 7)'' – состоят из двух рядов – чётного и нечётного
 +
 +
''Периоды могут состоять из 2 (первый), 8 (второй и третий), 18 (четвертый и пятый) или 32 (шестой) элементов. Последний, седьмой период незавершен.''
 +
 +
Все периоды (кроме первого) начинаются щелочным металлом, а заканчиваются благородным газом.     
 +
 +
Во всех периодах с увеличением относительных атомных масс элементов наблюдается усиление неметаллических и ослабление металлических свойств. В больших периодах переход свойств от активного металла к благородному газу происходит более медленно (через 18 и 32 элемента), чем в малых периодах (через 8 элементов). Кроме того, в малых периодах слева направо валентность в соединениях с кислородом возрастает от 1 до 7 (например, от Na до Cl). В больших периодах вначале валентность возрастает от 1 до 8 (например, в пятом периоде от рубидия к рутению), затем происходит резкий скачок, и валентность уменьшается до 1 у серебра, потом снова возрастает.
 +
----
 +
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-grup">
 +
===== Группы - вертикальные столбцы элементов с одинаковым числом валентных электронов, равным номеру группы. =====
 +
Различают главные (А) и побочные подгруппы (Б).
 +
 +
'''Главные подгруппы состоят из элементов малых и больших периодов.'''
 +
 +
'''Побочные подгруппы состоят из элементов только больших периодов.'''
 +
 +
В главных подгруппах сверху вниз металлические свойства усиливаются, а неметаллические ослабевают. Элементы главных и побочных групп сильно отличаются по свойствам. 
 +
Номер группы показывает высшую валентность элемента (кроме N, O, F).
 +
 +
Общими для элементов главных и побочных подгрупп являются формулы высших оксидов (и их гидратов). У высших оксидов и их гидратов элементов I - III групп (кроме бора) преобладают основные свойства, с IV по VIII - кислотные.       
 +
{| class="tbtext mw-datatable" style="text-align: center; margin: auto"
 +
|-
 +
!Группа
 +
!I
 +
!II
 +
!III
 +
!IV
 +
!V
 +
!VI
 +
!VII
 +
!VIII <br> '''(кроме инертных газов)'''   
 +
|-
 +
!Высший оксид
 +
|Э<sub>2</sub>О
 +
|ЭО
 +
|Э<sub>2</sub>О<sub>3</sub>
 +
|ЭО<sub>2</sub>
 +
|Э<sub>2</sub>О<sub>5</sub>
 +
|ЭО<sub>3</sub>
 +
|Э<sub>2</sub>О<sub>7</sub>
 +
|ЭО<sub>4</sub>
 +
|-
 +
!Гидрат высшего оксида
 +
|ЭОН
 +
|Э(ОН)<sub>2</sub>
 +
|Э(ОН)<sub>3</sub>
 +
|Н<sub>2</sub>ЭО<sub>3</sub>
 +
|Н<sub>3</sub>ЭО<sub>4</sub>
 +
|Н<sub>2</sub>ЭО<sub>4</sub>
 +
|НЭО<sub>4</sub>
 +
|Н<sub>4</sub>ЭО<sub>4</sub>
 +
|}
 +
 +
Для элементов главных подгрупп общими являются формулы водородных соединений. Элементы главных подгрупп I - III групп образуют твердые вещества - гидриды ''(водород в степени окисления - 1)'', а IV - VII групп - газообразные. Водородные соединения элементов главных подгрупп IV группы ''(ЭН<sub>4</sub>)'' - нейтральны, V группы ''(ЭН<sub>3</sub>)'' - основания, VI и VII групп ''(Н<sub>2</sub>Э и НЭ)'' - кислоты.
 +
</div>
 +
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
 +
== Глоссарий==
 +
:{{bib|'''Атомдук сан''' — Д. И. Менделеевдин мезгилдик ситемасындагы элементтин катар саны. Атомдук сан элементтин ядросунун оң зарядына, б.а. ядродогу протондордун санына барабар.}}
 +
:{{bib|'''Д.И. Менделеевдин мезгилдик закону''' – жөнөкөй заттардын, элементтердин формаларынын жана бирикмелеринин касиеттери ал элементтердин атомдук массаларынан мезгилдүү көз карандылыкта болот.}}
 +
:{{bib|'''Д.И. Менделеевдин мезгилдик системасы''' –химиялык элементтердин ирээттелген табийгый классификациясы, б.а. мезгилдик законунун графикалык сүрөттөлүшү.}}
 +
:{{bib|'''Химиялык элемент''' – бул белгилүү бир касиеттерге (ядронун заряды, массасы ж.б.) ээ болгон атомдордун белгилүү бир түрү.}}
 +
:{{bib|'''Щелочтук жер элементтер''' (щелочтук жер металлдар) – химиялык элементтер – кальций, стронций, барий жана радий.}}
 +
:{{bib|'''Щелочтук элементтер''' (щелочтук металлдар) – биринчи группанын (IА–группа) негизги подгруппасынын элементтери – литий, натрий, калий, рубидий, цезий, франций.}}
 +
:{{bib|'''Терс электрдүүлүк''' — элементтин электрондук жупту өзүнө тартып алуу жөндөмдүүлүгү.}}
 +
:{{bib|'''Элемент''' – бир түрдүү атомдордон турган зат ( ядролорунун заряддары бирдей). Көбүнчө элементтин бир нече ИЗОТОБУ болот.}}
 +
 +
== Полезные ссылки ==
 +
{{bib|«Периодический закон Д. И. Менделеева», «Периодическая таблица химических элементов. Группы и периоды»: Сайт "Химуля.com" [Электронный ресурс]//URL: https://sites.google.com/site/himulacom/zvonok-na-urok/8-klass (дата обращения: 04.03.2018)}}
 +
{{bib|Исторические предпосылки открытия периодического закона. Сайт "Ответы Mail.Ru" [Электронный ресурс] //URL:  https://otvet.mail.ru/question/84015246 (дата обращения: 04.03.2018)}}
 +
{{bib|«Таблица Менделеева», Геграфические названия химических элементов: Сайт  "Занимательная химия" [Электронный ресурс]//URL:                  https://sites.google.com/site/himulacom/zvonok-na-urok/8-klass (дата обращения: 04.03.2018)}}
 +
{{bib|Тест по теме «Периодическая система химических элементов. Сайт "ИНФОУРОК" [Электронный ресурс] //URL: https://infourok.ru/test-po-temeperiodicheskiy-zakon-i-periodicheskaya-sistema-himicheskih-elementov-di-mendeleeva-1141419.html (дата обращения: 04.03.2018)}}
 +
<br>
 +
 +
== Бибилиография: ==
 +
* {{bib|Ахметов Н. С. Актуальные вопроса курса неорганической химии. — М.: Просвещение, 1991. — 224 с — ISBN 5-09-002630-0}}
 +
* {{bib|Корольков Д. В. Основы неорганической химии. — М.: Просвещение, 1982. — 271 с.}}
 +
* {{bib|Менделеев Д. И. Основы химии, т. 2. М.: Госхимиздат, 1947. 389 c.}}
 +
* {{bib|Менделеев Д.И. Периодическая законность химических элементов // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.).}}
 +
* {{bib|Г.В. Пчелкина.Химуля. Уроки.}}
 +
<div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
</div>
 +
 +
<!-- Sidebar -->
 +
<div class="large-4 medium-5 columns">
 +
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
 +
<div class="sbstyle">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Кызыктуу фактылар</div>
 +
</div>
 +
{{center-p|[[file:На главную страница.jpg|300px|3D таблица Менделеева (рис.)]]}}
 +
'''№ 96''' – элемент – кюрий – окумуштуу үй–бүлөө Кюрилердин урматына аталган.
 +
 +
'''№ 99''' – элемент–эйнштейний – белгилүү физик Альберт Эйнштейндин атынан аталган.
 +
 +
'''№ 100''' – элемент–фермий –биринчи атомдук реакторду түзгөн,ойлоп табуучу Энрико Ферминин атынан аталган.
 +
 +
'''№ 101'''–элемент – менделеевий – элементтердин мезгилдик законун түзгөн гениалдуу окумуштуу Дмитрий Иванович Менделеевдин урматына аталган.
 +
 +
'''№ 102''' – элемент – нобелий – Стокгольмдогу Нобель институтунун окумуштуулар тобу тарабынан Альфред Нобелдин атынан аталган.Бирок, 1957–жылкы текшерүү бул элементтин ачыла электигин тастыктаган. 1958–жылы гана Дубнада Г. М. Флеровдун жетекчилиги астында ядролук изилдөөлөрдүн. Бириккен институтунун лабораториясында бул элемент синтезделип алынган.
 +
 +
'''№ 103''' – элемент–лоуренсий – циклотронду ойлоп тапкан жана Берклидеги радиациялык лабораториянын негиздөөчүсү Лоуренстин урматына аталган.
 +
 +
'''№ 104''' – элемент–курчатовий, – Дубнада синтезделип алынган жана белгилүү советтик физик, СССРдеги Атомдук энергетика институтун негиздеген И. В. Курчатовдун аты менен аталган.
 +
 +
Д. И. Менделеевдин мезгилдик системасы ачыла элек, али белгисиз болгон 12 элементти алдын ала сүрөттөп жазган: скандий (экабор), галлий (экаалюминий), германий (экасилиций), технеций (экамарганец), гафний (цирконийдин аналогу), полоний (экателлур), астат (экайод), франций (экацезий), радий (экабарий), актиний (экалантан) протактиний (экатантал). Д. И. Менделеев бул элементтердин атомдук салмагын эсептеген жана скандийдин, галлийдин жана германийдин касиеттерин сүрөттөп жазган.
 +
----
 +
Төмөнкү элементтер мамлекеттердин жана материктердин атынан аталган: рутений (Россия латын тилинде – «Рутения» деп айтылат), полоний (Польша), галлий (Талия – Франциянын мурунку аталышы ), скандий (Скандинавия), америций (Америка), европий (Европа).
 +
 +
Рений, платина – дарыялардын атынан аталса, жез – купрум – Кипр аралынын атынан аталган.
 +
 +
Шаарлардын аты менен төмөнкү элементтер аталган: : лютеций ( Париждин мурунку аты), гафний (Копенгагендин мурунку аты). Калифорний – бул элемент жасалма жол менен Калифорния штатындагы Университетте алынган. Ошондуктан, бул штаттын аты менен аталган.
 +
 +
Кээ бир элементтер өзүнүн касиетине карата аталып калган: мисалы, '''Йод''' – грек тилинен «кочкул, филетовый» деп которулат; '''Бром''' –грек тилинен которгондо «жагымсыз» деген маанини билдирет; '''Фтор''' – грек тилинен «талкалоочу, бузуучу» деп которулат; '''Хлор''' – грек тилинен «жашыл» деп которулат; '''Родий''' – грек тилинен «күлгүн, роза» деп которулат ( родийдин кээ бир бирикмелеринин эритмелери күлгүн түстө болот); '''Осмий''' – грек тилинен которгондо «жыт» деген маанини түшүндүрөт; '''Хром''' – грек тилинен «боёк, краска» деп которулат (анын туздары ар түрдүү түстөргө боёлуп турат); '''Фосфор''' – грек тилинен «жарыкты алып жүрүүчү» деп которулат; '''Суутек''' – латын сөзүнөн алынган, гидрогениум – «сууну пайда кылуучу» деп которулат; '''Кычкылтек''' – латин тилинде «оксигениум» деп аталат, бул – «кислотаны пайда кылуучу» деп которулат; '''Сымап''' – латынча – «гидраргирум» – «күмүш суу» деген маанини билдирет.
 +
 +
'''Торий''' Берцелиус тарабынан скандинавиянын согуш кудайынын аты Торанын атынан аталган.
 +
 +
'''Ванадий'''–скандинавиялык сулуулуктун кудайы Ванадистин аты менен аталган.
 +
 +
'''Титан''' байыркы немец элинин эпосундагы эльфтердин ханышасы Титаниянын атынан коюлган. Титан ачылгандан көп өтпөй эле бул ат менен Уран планетасынын үчүнчү спутнигин аташкан.
 +
 +
'''Прометий''' элементи мифтеги каарман Прометейдин аты менен аталган, ал асмандан отту уурдап алып, адамдарга берген деп мифте айтылат.
 +
 +
'''Лантан''' грек тилинен «жашынуу» деген маанини түшүндүрөт. Швед химиги Мозандер 1839–жылы лантанды ачкан жана ушул ат менен аны атаган.
 +
 +
'''Ниобий''' элементи – Танталдын кызы Ниобеинин аты менен аталган. Бул ниобий менен танталдын окшоштугуна байланыштуу болгон.
 +
 +
'''Теллур''' элементинин аты латын сөзүнөн алынган, ал «жер» деп которулат; селен элементи – грек тилинен «ай» деп которулат; уран, нептуний, плутоний – планеталардын аты менен аталган; Церий – кичи планета Цереранын урматына аталган.
 +
 +
'''Гелийдин''' аты «Гелиос» – «күн» деген грек сөзүнөн алынган.
 +
 +
Кайсы бир элементтер минералдардын аты менен аталган: Мисалы, '''цирконий''' – циркон минералынын аты менен, '''барий''' – барита минералынын, '''стронций''' – стронцианиттин, '''бериллий''' – берилла минералынын, '''вольфрам''' – вольфрамит минералынын аты менен аталган; '''кальций''' – калькс, –грек тилинен «жумшак таш» деп которулат; '''литий''' – литеос – грек тилинен «таш» деп которулат.
 +
</div>
 +
 +
<div class="sbstyle">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Из чего состоит человек</div>
 +
</div>
 +
Человек, как бы это ни было удивительно, содержит в себе практически все химические элементы таблицы Менделеева. Какие-то из них присутствуют в большом количестве, другие составляют ничтожную долю. Состав человека, количество элементов в нем можно описывать очень долго, но для слаженной работы организма главное не количество, а качество. Но все же, каждый из них незаменим для нашего организма, независимо от его массы или процентного содержания в нашем теле.
 +
 +
Наше тело на 96% состоит из атомов углерода и водорода, а также кислорода и азота. Но не так важны для организма атомы, как химические соединения, которые просто не могут происходить без них. Ведь они являются главными составляющими для осуществления жизненно необходимых соединений для нашего организма. Остальные 4% составляют прочие химические элементы. Но, несмотря на их низкое содержание, не стоит уменьшать их влияние на наш организм. Химические элементы, а точнее, их соединения, являются составляющими нашего организма.
 +
 +
Тело человека, весящего 70 кг, содержит:
 +
*'''углерод''' – 12,6 кг
 +
*'''кислород''' – 45,5 кг
 +
*'''водород''' – 7 кг
 +
*'''азот''' – 2,1 кг
 +
*'''кальций''' – 1,4 кг
 +
*'''натрий''' – 150 г
 +
*'''калий''' – 100 г
 +
*'''магний''' – 200 г
 +
*'''хлор''' – 200 г
 +
*'''фосфор''' – 0,7 кг
 +
*'''сера''' – 175 г
 +
*'''железо''' – 5 г
 +
*'''фтор''' – 100 г
 +
*'''кремний''' – 3 г
 +
*'''йод''' – 0,1 г
 +
*'''мышьяк''' – 0,0005 г.
 +
 +
Как известно, человек на треть своей массы состоит из воды. У детей процент содержания жидкости в организме достигает 80%. У пожилых людей он равен 50%. Поэтому восполнять запасы жидкости просто необходимо, для этого употребляйте воду в объеме 2 литра в сутки, в жаркое время это количества увеличивается. Вода является неотъемлемой составляющей нашего организма.
 +
 +
На 20% человек состоит из белков, углевода и жиров и соединений из них. Одной из важных составляющих этих элементов является углерод, без него соединения просто не будут происходить. Именно поэтому углерод можно отнести к одному из главных составляющих элементов нашего организма. Для получения жиров и углеводов требуется лишь три составляющих: углерод, водород и кислород. Присоединив молекулы азота, получается белок. Как видите, наш организм способен производить жизненно необходимые микроэлементы и соединения, использую при этом все лишь четыре химических элемента.
 +
 +
Для правильной работы нашего организма необходимо употреблять только полезную и правильную пищу. Пища, которую человек потребляет ежедневно, должна быть насыщенна белками, углеводами и жирами.
 +
 +
Наш организм самостоятельно производит все необходимые соединения. Нам следует лишь пополнять его полезными веществами, пополнять водный запас, больше находиться на свежем воздухе, и тогда наш организм будет работать как часы.
 +
</div>
 +
 +
<div class="sbstyle">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Самая большая таблица Менделеева</div>
 +
</div>
 +
Самая большая таблица Менделеева была установлена на стенах химического факультета в Университете Мурсии в Испании.
 +
{{center-p|[[file:Table1.jpg|300px|Университет Мурсии в Испании]]}}
 +
В общей сложности инсталляция занимает в общей сложности около 150 м<sup>2</sup>. Самая большая таблица Менделеева состоит из 118 металлических квадратов размером 75×75 см. В неё включены все известные химические элементы, каждый из которых занимает отдельный квадрат. Дизайнеры этой гигантской таблицы считают, что их работа является на данный момент самой большой Периодической системой в мире.
 +
 +
''«Мы хотим направить положительный посыл обществу о химии и о том, насколько химия способствовала благополучию общества»,'' — рассказывает декан химического факультета Педро Лозано Родригес. ''«Люди должны знать, что всё, что нас окружает, формируется элементами, содержащимися в этой периодической таблице».''
 +
 +
«Художественный ансамбль» будет завершен с добавлением трибуны на 50 мест, которая будет использоваться как аудитория под открытым небом для студентов.
 +
 +
<big>'''Другие гигантские Периодические таблицы'''</big>
 +
 +
Хотя инсталляция в Университете Мурсии, вероятно, является самой большой постоянно действующей периодической таблицей, таблицу Менделеева не раз пробовали воссоздать в гигантской форме. В 2006 году в Центре Ричарда Дж. Дейли в Чикаго (США) временно была организована восьмиэтажная периодическая таблица выполненная с помощью плакатов. 
 +
{{center-p|[[file:Table3.jpg|300px|Центр Ричарда Дж. Дейли в Чикаго]]}}
 +
 +
В 2016 году более 100 школ в Сан-Антонио собрали самую большую в мире таблицу Менделеева, уложив элементы размером 3,5×4,5 м на стадионе. Эта таблица заняла площадь площадь более 2000 м<sup>2</sup>.
 +
{{center-p|[[file:Table4.jpg|300px|Центр Ричарда Дж. Дейли в Чикаго]]}}
 +
 +
Таблица Менделеева в Санкт-Петербурге не такая большая (всего 69 м<sup>2</sup>), но более интересна с исторической точки зрения. Она была создана в 1935 году, а макет таблицы соответствует тому, который был дан в последнем прижизненном 8 издании, опубликованном в 1906 году.
 +
{{center-p|[[file:Table5.jpg|300px|Таблица Менделеева в Санкт-Петербурге]]}}
 +
 +
 +
</div></div>
 
{{lang|Химия: Периодический закон и система}}
 
{{lang|Химия: Периодический закон и система}}
 +
[[Category:Средняя школа]]
 +
[[Category:Химия]]

Версия 13:30, 28 апреля 2018

Мезгилдик закондун ачылышынын өбөлгөлөрү Мезгилдик закон Химиялык элементтердин мезгилдик системасы

Мезгилдик закондун ачылышынын өбөлгөлөрү

Берцелиустун классификациясы

Белгилүү швед химиги И. Я. Берцелиус бардык элементтерди металлдарга жана металл эместерге бөлгөн. Мында ал алар түзгөн жөнөкөй заттардын жана бирикмелердин касиеттеринин айрымачылыгын негиз кылган. Ал металлдардан негиздик оксиддер жана негиздер алынаарын, ал эми металл эместерден кислоталык оксиддер жана кислоталар алынаарын аныктаган.

  • Швед химиги И. Я. Берцелиус
  • И. Я. Берцелиус сунуш кылган система

Кемчиликтери

Эки гана топко бөлүнгөн жана бири–биринен кескин айрымаланган элементтер да бир топко кирип калган. Кээ бир металлдарда металлдык жана металл эместик касиеттердин (амфотердүүлүк) болушу да баш аламандыкка алып келген. Бул классификация ийгиликке ээ болгон эмес.

Деберейнердин үчтүктөрү (1816–ж.)

Немец химиги И. В. Деберейнер элементтерди алар түзгөн заттардын касиеттеринин окшоштуктарына карата үчтөн бөлүп чыккан. Ортодо жайгашкан элементтин салыштырмалуу атомдук массасы (Аг) эки жагындагы элементтердин массаларынын орточо санына барабар болгон.

Мисалы: үчтүктөр: Li, Nа, К.

Аг(Nа) = (7 + 39): 2 = 23

  • И. В. Деберейнер сунуш кылган система
  • Немец химиги И. В. Деберейнер

И. Деберейнердин эмгеги элементтердин атомдук салмагы менен касиеттеринин ортосунда байланыш бар экендигин көрсөтө алган.

Все пять триад Деберейнера

Кемчиликтери:

Деберейнер 5 гана үчтүктү , б.а. 15 элементтин гана классификациясын түзгөн. Бирок, ошол кезде белгилүү болгон башка элементтерди классификацияга киргизе алган эмес.

Все пять триад Деберейнера

Шанкуртуанын спиралы (1862–ж.)

  • Шанкуртуа сунуш кылган элементтердин спиралдык системасы
  • Александр-Эмиль Бегье дэ Шанкуртуа

Париж жогорку мектебинин профессору А. Бегье де Шанкуртуа элементтерди атомдук массаларынын өсүшү боюнча спираль же цилиндр түрдө жайгаштырууну сунуш кылган. Бул учурда ал кээ бир элементтерди спиралдын тик (вертикалдык) багыты боюнча биринин астына бирин жайгаштырганда, касиеттеринин окшоштугунун кайталангандыгын байкаган. Ошентип, алгачкы жолу элементтердин касиетинин мезгилдүү кайталангындыгы жөнүндө ой пайда болгон, бирок ага көңүл бурулган эмес.

Кемчиликтери

Де Шанкуртуанын спиралынын кемчилиги – касиеттери ар башка болгон элементтердин бир катарга жайгаштырылышы болгон. Мисалы, тигинен кеткен (вертикалдык) бир катарга литий, натрий, калий, бериллий, магний, кальций, кычкылтек, күкүрт, селен, теллур ж.б. элементтер тизилип калган.

Ньюлендстин октавасы (1865 г.)

Америкалык химик Д. А. Р. Ньюлендс
Америкалык химик Д. А. Р. Ньюлендс

Америкалык химик Д. А. Р. Ньюлендс өзүнө белгилүү болгон элементтерди атомдук массаларынын өсүшүнө карата сегизден жайгаштырууга аракет кылган. Ал ар бир сегизинчи элементтин касиетинин окшоштугу кайталангандыгын байкаган, муну сегиз үндөн турган музыкалык октавага салыштырган. Өзүнүн ачылышын октава закону деп атаган.

«Окшош элементтердин катар саны бири–биринен жети деген санга же бүтүн санга айрымаланышат,б.а. ар бир жети элементтен кийин группанын окшош мүчөлөрү бир катарга жайгашып калат, бул музыкалык октавага туура келет».

  • Ньюлендстин таблицасы
  • Представленная Ньюлендсом закономерность

Автордун таблицадан музыкалык гармонияны табууга болгон көшөргөн аракети бул моделдин беделин түшүргөн.

Кемчилиги

Ньюлендс өзү тапкан закон ченемдүүлүктү жеткире түшүндүрө алган эмес жана анын таблицасында ачыла элек элементтерге орун калбай калган. Ошондой эле, кээ бир касиеттери кескин айрымаланган элементтер вертикалдык бир катарга жайгашып калган.

Лондондогу химиялык коом анын октава законун көңүлкоштук менен кабыл алган жана алар Ньюлендске элементтерди системага алфавит боюнча жайгаштырып, кандайдыр бир закон ченемдүлүктү табууну сунуш кылышкан.

Мейердин таблицасы (1864–ж.)

Немец изилдөөчүсү Л. Мейер химиялык элементтерди атомдук массаларынын өсүшү менен жайгаштырган.

Мейердин таблицасы
Юлиус Лотар Мейер

Кемчилиги

Бул таблицага Мейер болгону 28 элементти, б.а. ошол кезде белгилүү болгон элементтердин жарымынан азын гана жайгаштыра алган. Калган элементтердин: В, Аl, Сu, Аg ж.б. кайсы жерге жайгаштырылаары белгисиз бойдон калган, таблицанын ирээти да так болгон эмес.

Д.И. Менделеевге чейин химиялык элементтерди классификациялоого 50гө жакын аракеттер болгон. Көпчүлүк окумуштуулар элементтердин жана алардын бирикмелеринин химиялык касиети менен атомдук массаларынын ортосундагы байланышты түшүндүрүүгө аракет кылышкан. Бирок, ошол кезде белгилүү болгон химиялык элементтердин классификациясын түзүү мүмкүн болгон эмес. Окумуштуулардын бири да элементтердин өз ара байланышын, окшоштугун жана айрымачылыгын чагылдырган системаны түзө алган эмес. Мезгилдик закондун ачылышы жана химиялык элементтердин Мезгилдик системасы – улуу орус окумуштуусу Д.И. Менделеевдин илимге кошкон зор салымы болуп эсептелет.

В начало

Мезгилдик закон

Дмитрий Иванович Менделеев

Байыркы заманда эле алхимиктер химиялык элементтерди системага келтире турган жаратылыштын законун табууга аракет кылышкан. Бирок, аларда элементтер жөнүндөгү кенен жана так маалыматтар болгон эмес. XIX кылымдын ортосунда химиялык элементтер жөнүндөгү маалыматтар жетиштүү болуп, ачылган элементтердин саны да өскөндүктөн, илимде элементтердин классификациясын түзүүнүн табийгый зарылдыгы келип чыккан. Элементтерди металлдарга жана металл эместерге бөлгөн алгачкы классификация жеткиликсиз болгон. Д.И.Менделеевге чейин классификация түзүүгө аракет кылган окумуштуулар (И.В.Деберейнер, Дж.А. Ньюлендс, Л. Ю. Мейер) мезгилдик закондун ачылышына өбөлгө түзүшкөн. Алар көптөгөн иштерди жасашкан, бирок, чындыкты таба алышкан эмес. Дмитрий Иванович элементтин массасы менен алардын касиетинин ортосундагы байланышты аныктаган.

Дмитрий Иванович Менделеев
1860–жылы 3–5 –сентябрга чейин Карлсруэде өткөн Эл аралык конгресс

Дмитрий Иванович Менделеев Тобольск шаарында туулган. Ал үй–бүлөдөгү он жетинчи бала болгон. Тобольск гимназиясын аяктагандан кийин Санкт–Петербургдагы Педагогикалык институтка кирип, аны алтын медаль менен бүтүргөн жана магистрдик диссертациясын жактап, чет мамлекетке эки жылдык илимий иш сапарга барган. Чет мамлекеттен кайтып келгенден кийин Петербург Университетине чакырышкан. Студенттерге химиядан лекция окуу менен бирге, алар үчун окуу колдонмосун жазууну туура көргөн. Ал “Химиянын негизи» деген жаңы китепти жазууну чечкен. Мезгилдик закондун ачылышына 15 жыл талыкпай эмгектенген. 1869–жылы 1–мартта. Дмитрий Иванович Петербургдан губернияларга иш боюнча барып келмек болгон.

1860–жылы 3–5 –сентябрга чейин Карлсруэде өткөн Эл аралык конгресс


Мезгилдик законду ачууда, атомдун эң негизги мүнөздөмөсү катары алардын салыштырмалуу атомдук массасын алган.

Менделеев химиялык элементтерди алардын атомдук салмагынын өсүшү менен жайгаштырган жана белгилүү бир аралыктан – мезгилден кийин касиеттеринин кайталангандыгын байкаган.

Бул таблица Менделеев тарабынан «Химиянын негиздери» деген китебинин алгачкы басылмаларында берилген


Дмитрий Иванович мезгилдерди, окшош элементтерди биринин астына бири – тик катарга келгидей кылып жайгаштырган, ошентип, мезгилдик система түзүлгөн.

В начало

1869–жылы 1–марттагы Мезгилдик закондун аныктамасы:

Жөнөкөй заттардын, элементтердин формаларынын жана бирикмелеринин касиеттери ал элементтердин атомдук массаларынан мезгилдүү көз карандылыкта болот.

Ал убакта мезгилдик законду колдогондор, орус окумуштууларынын ичинде да өтө аз болгон Каршы тургандар, өзгөчө Германия жана Англияда көп болгон.

Мезгилдик закондун ачылышын – илимий алдын–ала көрө билүүчүлүктүн мыкты үлгүсү катары белгилөөгө болот. 1870–ж. Дмитрий Иванович ачыла элек үч элементтин касиеттерин алдын ала мүнөздөп жазган, аларды экасилиций, экаалюминий жана экабор деп атаган.

Предсказанные Менделеевым элементы
Предсказанные Менделеевым элементы

5 жылдан кийин 1875–жылы франсуз окумуштуусу Лекок де Буабодран жаңы элементти ачып, аны галлий деп атаган. Галлийдин кээ бир касиеттери Менделеев жазып кеткен экаалюминийге окшош болуп, бирок атомдук салмагы кичине болуп белгиленген. Буга карабастан, Менделеев Францияга Буабодранга кат жазып, бул элементтин касиетин өзүнүн алдын–ала айтканын далилдөөгө аракет кылган.

Окумуштуулар Д.И. Менделеевдин айткандары туура келгендигине абдан таң калышкан. Ушундан кийин гана мезгилдик законго жана системага көңүл бурула баштаган.

1879–жылы. Л. Нильсон Швецияда скандийди ачкан, бул элементти Д.И.Менделеев алдын–ала сүрөттөп, аны экабор деп атаган.

1886–жылы К. Винклер Германияда германий элементин ачкан, бул Д.И. Менделеев белгилеген экасилиций элементи болгон.

Д.И.Менделеев мындан башка да гениалдуу идеяларды айтып кеткен.

Д. И. Менделеевдин мезгилдик системасында төрт элементти атомдук салмактын өсүшүнө карата жайгаштырылган эмес.

Ar – K, Co – Ni, Te – I, Th – Pa

Бул элементтердин өз ордуна коюлгандыгы, Д.И. Менделеевдин божомолунун тууралыгы Атомдун түзүлүш теориясы ачылгандан кийин далилденген.

XIX–кылымдын аягында Д.И. Менделеев атом башка майда көзгө көрүнбөгөн бөлүкчөлөрдөн тураарын жазып кеткен. 1907 –жылы Менделеевдин көзү өткөндөн кийин атомдун элементардык майда бөлүкчөлөрдөн тураары далилденген. Атомдун түзүлүш теориясы Менделеевдин төрт элементти атомдук салмактын өсүшүнө эмес, касиетине карата жайгаштыргандыгынын тууралыгын толугу менен тастыктаган.

В начало

Мезгилдик закондун азыркы учурдагы аныктамасы

«Химиялык элементтердин жана алардын бирикмелеринин касиеттери алардын атомдорунун ядросунун зарядынын чоңдугуна мезгилдүү көз карандылыкта болот. Ал сырткы валенттик электрондук катмарынын мезгилдүү кайталангандыгын түшүндүрөт.»

Андан бери 150 жылдай өтсө да Дмитрий Иванович Менделеевтин төмөнкү сөздөрүн белгилеп кетсек болот. «Мезгилдик закон келечекте маанисин жоготуп, колдонуудан чыгып калбайт, ал андан ары өнүгүп, толукталып гана турмакчы». Андан бери көптөгөн элементтер ачылды, бирок ал дагы чек эмес деп ойлойбуз.

Периодическое изменение
Периодическое изменение

Мезгилдик закондун графикалык туюнтулушу химиялык элементтердин мезгилдик системасы деп аталат. Бул элементтердин жана алардын бирикмелеринин химиясынын кыскача конспектиси болуп саналат.

Мезгилдик системада мезгилде атомдук салмактын өсүшү менен элементтердин касиеттеринин өзгөрүшү (солдон оңго карай):

1. Металлдык касиеттери начарлайт;

2. Металл эместик касиеттери күчөйт;

3. Жогорку оксиддеринин жана гидроксиддеринин касиеттери негиздиктен амфотердикке, андан кислоталыкка өтөт;

4. Элементтердин валенттүүлүгү жогорку оксиддеринде I ден VII ге чейин өсөт, ал эми суутектик бирикмелеринде IV төн Iге чейин төмөндөйт.

Периодическое изменение свойств химических элементов
В начало

Химиялык элементтердин мезгилдик ситемасы

Мезгилдик система – мезгилдик закондун графикалык сүрөттөлүшү болуп саналат. Ал мезгилден жана 8 группадан турат.

Группа →
Период ↓ 		I II III IV V VI VII VIII
A B A B B A B A B A B A B A B A
1 1
H 		2
He
2 3
Li 		4
Be 		5
B 		6
C 		7
N 		8
O 		9
F 		10
Ne
3 11
Na 		12
Mg 		13
Al 		14
Si 		15
P 		16
S 		17
Cl 		18
Ar
4 19
K 		20
Ca 		21
Sc 		22
Ti 		23
V 		24
Cr 		25
Mn 		26
Fe 		27
Co 		28
Ni
29
Cu 		30
Zn 		31
Ga 		32
Ge 		33
As 		34
Se 		35
Br 		36
Kr
5 37
Rb 		38
Sr 		39
Y 		40
Zr 		41
Nb 		42
Mo 		43
Tc 		44
Ru 		45
Rh 		46
Pd
47
Ag 		48
Cd 		49
In 		50
Sn 		51
Sb 		52
Te 		53
I 		54
Xe
6 55
Cs 		56
Ba 		* 72
Hf 		73
Ta 		74
W 		75
Re 		76
Os 		77
Ir 		78
Pt
79
Au 		80
Hg 		81
Tl 		82
Pb 		83
Bi 		84
Po 		85
At 		86
Rn
7 87
Fr 		88
Ra 		** 104
Rf 		105
Db 		106
Sg 		107
Bh 		108
Hs 		109
Mt 		110
Ds
111
Rg 		112
Cn 		113
Nh 		114
Fl 		115
Mc 		116
Lv 		117
Ts 		118
Og
Лантаноиды * 57
La 		58
Ce 		59
Pr 		60
Nd 		61
Pm 		62
Sm 		63
Eu 		64
Gd 		65
Tb 		66
Dy 		67
Ho 		68
Er 		69
Tm 		70
Yb 		71
Lu
Актиноиды ** 89
Ac 		90
Th 		91
Pa 		92
U 		93
Np 		94
Pu 		95
Am 		96
Cm 		97
Bk 		98
Cf 		99
Es 		100
Fm 		101
Md 		102
No 		103
Lr


Мындан сырткары Мезгилдик таблицанын узун варианты да бар, бирок, анда лантаноиддер жана актиноиддер таблицадан сырткары белгиленген эмес.

Д. И.Менделеевдин таблицасындагы мезгилдерди жана группаларды мүнɵздɵɵ

Мезгилдер
Группалар
Период – химические элементы, расположенные в строчку (1 – 7)

Малые (1, 2, 3) – состоят из одного ряда элементов

Большие (4, 5, 6, 7) – состоят из двух рядов – чётного и нечётного

Периоды могут состоять из 2 (первый), 8 (второй и третий), 18 (четвертый и пятый) или 32 (шестой) элементов. Последний, седьмой период незавершен.

Все периоды (кроме первого) начинаются щелочным металлом, а заканчиваются благородным газом.

Во всех периодах с увеличением относительных атомных масс элементов наблюдается усиление неметаллических и ослабление металлических свойств. В больших периодах переход свойств от активного металла к благородному газу происходит более медленно (через 18 и 32 элемента), чем в малых периодах (через 8 элементов). Кроме того, в малых периодах слева направо валентность в соединениях с кислородом возрастает от 1 до 7 (например, от Na до Cl). В больших периодах вначале валентность возрастает от 1 до 8 (например, в пятом периоде от рубидия к рутению), затем происходит резкий скачок, и валентность уменьшается до 1 у серебра, потом снова возрастает.

Группы - вертикальные столбцы элементов с одинаковым числом валентных электронов, равным номеру группы.

Различают главные (А) и побочные подгруппы (Б).

Главные подгруппы состоят из элементов малых и больших периодов.

Побочные подгруппы состоят из элементов только больших периодов.

В главных подгруппах сверху вниз металлические свойства усиливаются, а неметаллические ослабевают. Элементы главных и побочных групп сильно отличаются по свойствам. Номер группы показывает высшую валентность элемента (кроме N, O, F).

Общими для элементов главных и побочных подгрупп являются формулы высших оксидов (и их гидратов). У высших оксидов и их гидратов элементов I - III групп (кроме бора) преобладают основные свойства, с IV по VIII - кислотные.

Группа I II III IV V VI VII VIII
(кроме инертных газов)
Высший оксид Э2О ЭО Э2О3 ЭО2 Э2О5 ЭО3 Э2О7 ЭО4
Гидрат высшего оксида ЭОН Э(ОН)2 Э(ОН)3 Н2ЭО3 Н3ЭО4 Н2ЭО4 НЭО4 Н4ЭО4

Для элементов главных подгрупп общими являются формулы водородных соединений. Элементы главных подгрупп I - III групп образуют твердые вещества - гидриды (водород в степени окисления - 1), а IV - VII групп - газообразные. Водородные соединения элементов главных подгрупп IV группы (ЭН4) - нейтральны, V группы (ЭН3) - основания, VI и VII групп (Н2Э и НЭ) - кислоты.

В начало

Глоссарий

Атомдук сан — Д. И. Менделеевдин мезгилдик ситемасындагы элементтин катар саны. Атомдук сан элементтин ядросунун оң зарядына, б.а. ядродогу протондордун санына барабар.
Д.И. Менделеевдин мезгилдик закону – жөнөкөй заттардын, элементтердин формаларынын жана бирикмелеринин касиеттери ал элементтердин атомдук массаларынан мезгилдүү көз карандылыкта болот.
Д.И. Менделеевдин мезгилдик системасы –химиялык элементтердин ирээттелген табийгый классификациясы, б.а. мезгилдик законунун графикалык сүрөттөлүшү.
Химиялык элемент – бул белгилүү бир касиеттерге (ядронун заряды, массасы ж.б.) ээ болгон атомдордун белгилүү бир түрү.
Щелочтук жер элементтер (щелочтук жер металлдар) – химиялык элементтер – кальций, стронций, барий жана радий.
Щелочтук элементтер (щелочтук металлдар) – биринчи группанын (IА–группа) негизги подгруппасынын элементтери – литий, натрий, калий, рубидий, цезий, франций.
Терс электрдүүлүк — элементтин электрондук жупту өзүнө тартып алуу жөндөмдүүлүгү.
Элемент – бир түрдүү атомдордон турган зат ( ядролорунун заряддары бирдей). Көбүнчө элементтин бир нече ИЗОТОБУ болот.

Полезные ссылки

«Периодический закон Д. И. Менделеева», «Периодическая таблица химических элементов. Группы и периоды»: Сайт "Химуля.com" [Электронный ресурс]//URL: https://sites.google.com/site/himulacom/zvonok-na-urok/8-klass (дата обращения: 04.03.2018)
Исторические предпосылки открытия периодического закона. Сайт "Ответы Mail.Ru" [Электронный ресурс] //URL: https://otvet.mail.ru/question/84015246 (дата обращения: 04.03.2018)
«Таблица Менделеева», Геграфические названия химических элементов: Сайт "Занимательная химия" [Электронный ресурс]//URL: https://sites.google.com/site/himulacom/zvonok-na-urok/8-klass (дата обращения: 04.03.2018)
Тест по теме «Периодическая система химических элементов. Сайт "ИНФОУРОК" [Электронный ресурс] //URL: https://infourok.ru/test-po-temeperiodicheskiy-zakon-i-periodicheskaya-sistema-himicheskih-elementov-di-mendeleeva-1141419.html (дата обращения: 04.03.2018)


Бибилиография:

  • Ахметов Н. С. Актуальные вопроса курса неорганической химии. — М.: Просвещение, 1991. — 224 с — ISBN 5-09-002630-0
  • Корольков Д. В. Основы неорганической химии. — М.: Просвещение, 1982. — 271 с.
  • Менделеев Д. И. Основы химии, т. 2. М.: Госхимиздат, 1947. 389 c.
  • Менделеев Д.И. Периодическая законность химических элементов // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.).
  • Г.В. Пчелкина.Химуля. Уроки.
В начало

Кызыктуу фактылар
3D таблица Менделеева (рис.)

№ 96 – элемент – кюрий – окумуштуу үй–бүлөө Кюрилердин урматына аталган.

№ 99 – элемент–эйнштейний – белгилүү физик Альберт Эйнштейндин атынан аталган.

№ 100 – элемент–фермий –биринчи атомдук реакторду түзгөн,ойлоп табуучу Энрико Ферминин атынан аталган.

№ 101–элемент – менделеевий – элементтердин мезгилдик законун түзгөн гениалдуу окумуштуу Дмитрий Иванович Менделеевдин урматына аталган.

№ 102 – элемент – нобелий – Стокгольмдогу Нобель институтунун окумуштуулар тобу тарабынан Альфред Нобелдин атынан аталган.Бирок, 1957–жылкы текшерүү бул элементтин ачыла электигин тастыктаган. 1958–жылы гана Дубнада Г. М. Флеровдун жетекчилиги астында ядролук изилдөөлөрдүн. Бириккен институтунун лабораториясында бул элемент синтезделип алынган.

№ 103 – элемент–лоуренсий – циклотронду ойлоп тапкан жана Берклидеги радиациялык лабораториянын негиздөөчүсү Лоуренстин урматына аталган.

№ 104 – элемент–курчатовий, – Дубнада синтезделип алынган жана белгилүү советтик физик, СССРдеги Атомдук энергетика институтун негиздеген И. В. Курчатовдун аты менен аталган.

Д. И. Менделеевдин мезгилдик системасы ачыла элек, али белгисиз болгон 12 элементти алдын ала сүрөттөп жазган: скандий (экабор), галлий (экаалюминий), германий (экасилиций), технеций (экамарганец), гафний (цирконийдин аналогу), полоний (экателлур), астат (экайод), франций (экацезий), радий (экабарий), актиний (экалантан) протактиний (экатантал). Д. И. Менделеев бул элементтердин атомдук салмагын эсептеген жана скандийдин, галлийдин жана германийдин касиеттерин сүрөттөп жазган.

Төмөнкү элементтер мамлекеттердин жана материктердин атынан аталган: рутений (Россия латын тилинде – «Рутения» деп айтылат), полоний (Польша), галлий (Талия – Франциянын мурунку аталышы ), скандий (Скандинавия), америций (Америка), европий (Европа).

Рений, платина – дарыялардын атынан аталса, жез – купрум – Кипр аралынын атынан аталган.

Шаарлардын аты менен төмөнкү элементтер аталган: : лютеций ( Париждин мурунку аты), гафний (Копенгагендин мурунку аты). Калифорний – бул элемент жасалма жол менен Калифорния штатындагы Университетте алынган. Ошондуктан, бул штаттын аты менен аталган.

Кээ бир элементтер өзүнүн касиетине карата аталып калган: мисалы, Йод – грек тилинен «кочкул, филетовый» деп которулат; Бром –грек тилинен которгондо «жагымсыз» деген маанини билдирет; Фтор – грек тилинен «талкалоочу, бузуучу» деп которулат; Хлор – грек тилинен «жашыл» деп которулат; Родий – грек тилинен «күлгүн, роза» деп которулат ( родийдин кээ бир бирикмелеринин эритмелери күлгүн түстө болот); Осмий – грек тилинен которгондо «жыт» деген маанини түшүндүрөт; Хром – грек тилинен «боёк, краска» деп которулат (анын туздары ар түрдүү түстөргө боёлуп турат); Фосфор – грек тилинен «жарыкты алып жүрүүчү» деп которулат; Суутек – латын сөзүнөн алынган, гидрогениум – «сууну пайда кылуучу» деп которулат; Кычкылтек – латин тилинде «оксигениум» деп аталат, бул – «кислотаны пайда кылуучу» деп которулат; Сымап – латынча – «гидраргирум» – «күмүш суу» деген маанини билдирет.

Торий Берцелиус тарабынан скандинавиянын согуш кудайынын аты Торанын атынан аталган.

Ванадий–скандинавиялык сулуулуктун кудайы Ванадистин аты менен аталган.

Титан байыркы немец элинин эпосундагы эльфтердин ханышасы Титаниянын атынан коюлган. Титан ачылгандан көп өтпөй эле бул ат менен Уран планетасынын үчүнчү спутнигин аташкан.

Прометий элементи мифтеги каарман Прометейдин аты менен аталган, ал асмандан отту уурдап алып, адамдарга берген деп мифте айтылат.

Лантан грек тилинен «жашынуу» деген маанини түшүндүрөт. Швед химиги Мозандер 1839–жылы лантанды ачкан жана ушул ат менен аны атаган.

Ниобий элементи – Танталдын кызы Ниобеинин аты менен аталган. Бул ниобий менен танталдын окшоштугуна байланыштуу болгон.

Теллур элементинин аты латын сөзүнөн алынган, ал «жер» деп которулат; селен элементи – грек тилинен «ай» деп которулат; уран, нептуний, плутоний – планеталардын аты менен аталган; Церий – кичи планета Цереранын урматына аталган.

Гелийдин аты «Гелиос» – «күн» деген грек сөзүнөн алынган.

Кайсы бир элементтер минералдардын аты менен аталган: Мисалы, цирконий – циркон минералынын аты менен, барий – барита минералынын, стронций – стронцианиттин, бериллий – берилла минералынын, вольфрам – вольфрамит минералынын аты менен аталган; кальций – калькс, –грек тилинен «жумшак таш» деп которулат; литий – литеос – грек тилинен «таш» деп которулат.

Из чего состоит человек

Человек, как бы это ни было удивительно, содержит в себе практически все химические элементы таблицы Менделеева. Какие-то из них присутствуют в большом количестве, другие составляют ничтожную долю. Состав человека, количество элементов в нем можно описывать очень долго, но для слаженной работы организма главное не количество, а качество. Но все же, каждый из них незаменим для нашего организма, независимо от его массы или процентного содержания в нашем теле.

Наше тело на 96% состоит из атомов углерода и водорода, а также кислорода и азота. Но не так важны для организма атомы, как химические соединения, которые просто не могут происходить без них. Ведь они являются главными составляющими для осуществления жизненно необходимых соединений для нашего организма. Остальные 4% составляют прочие химические элементы. Но, несмотря на их низкое содержание, не стоит уменьшать их влияние на наш организм. Химические элементы, а точнее, их соединения, являются составляющими нашего организма.

Тело человека, весящего 70 кг, содержит:

  • углерод – 12,6 кг
  • кислород – 45,5 кг
  • водород – 7 кг
  • азот – 2,1 кг
  • кальций – 1,4 кг
  • натрий – 150 г
  • калий – 100 г
  • магний – 200 г
  • хлор – 200 г
  • фосфор – 0,7 кг
  • сера – 175 г
  • железо – 5 г
  • фтор – 100 г
  • кремний – 3 г
  • йод – 0,1 г
  • мышьяк – 0,0005 г.

Как известно, человек на треть своей массы состоит из воды. У детей процент содержания жидкости в организме достигает 80%. У пожилых людей он равен 50%. Поэтому восполнять запасы жидкости просто необходимо, для этого употребляйте воду в объеме 2 литра в сутки, в жаркое время это количества увеличивается. Вода является неотъемлемой составляющей нашего организма.

На 20% человек состоит из белков, углевода и жиров и соединений из них. Одной из важных составляющих этих элементов является углерод, без него соединения просто не будут происходить. Именно поэтому углерод можно отнести к одному из главных составляющих элементов нашего организма. Для получения жиров и углеводов требуется лишь три составляющих: углерод, водород и кислород. Присоединив молекулы азота, получается белок. Как видите, наш организм способен производить жизненно необходимые микроэлементы и соединения, использую при этом все лишь четыре химических элемента.

Для правильной работы нашего организма необходимо употреблять только полезную и правильную пищу. Пища, которую человек потребляет ежедневно, должна быть насыщенна белками, углеводами и жирами.

Наш организм самостоятельно производит все необходимые соединения. Нам следует лишь пополнять его полезными веществами, пополнять водный запас, больше находиться на свежем воздухе, и тогда наш организм будет работать как часы.

Самая большая таблица Менделеева

Самая большая таблица Менделеева была установлена на стенах химического факультета в Университете Мурсии в Испании.

Университет Мурсии в Испании

В общей сложности инсталляция занимает в общей сложности около 150 м2. Самая большая таблица Менделеева состоит из 118 металлических квадратов размером 75×75 см. В неё включены все известные химические элементы, каждый из которых занимает отдельный квадрат. Дизайнеры этой гигантской таблицы считают, что их работа является на данный момент самой большой Периодической системой в мире.

«Мы хотим направить положительный посыл обществу о химии и о том, насколько химия способствовала благополучию общества», — рассказывает декан химического факультета Педро Лозано Родригес. «Люди должны знать, что всё, что нас окружает, формируется элементами, содержащимися в этой периодической таблице».

«Художественный ансамбль» будет завершен с добавлением трибуны на 50 мест, которая будет использоваться как аудитория под открытым небом для студентов.

Другие гигантские Периодические таблицы

Хотя инсталляция в Университете Мурсии, вероятно, является самой большой постоянно действующей периодической таблицей, таблицу Менделеева не раз пробовали воссоздать в гигантской форме. В 2006 году в Центре Ричарда Дж. Дейли в Чикаго (США) временно была организована восьмиэтажная периодическая таблица выполненная с помощью плакатов.

Центр Ричарда Дж. Дейли в Чикаго


В 2016 году более 100 школ в Сан-Антонио собрали самую большую в мире таблицу Менделеева, уложив элементы размером 3,5×4,5 м на стадионе. Эта таблица заняла площадь площадь более 2000 м2.

Центр Ричарда Дж. Дейли в Чикаго


Таблица Менделеева в Санкт-Петербурге не такая большая (всего 69 м2), но более интересна с исторической точки зрения. Она была создана в 1935 году, а макет таблицы соответствует тому, который был дан в последнем прижизненном 8 издании, опубликованном в 1906 году.

Таблица Менделеева в Санкт-Петербурге


Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:Химия:_Мезгилдик_закон_жана_мезгилдик_система&oldid=15343»