БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

Тарых: Тарых илими — различия между версиями

(→‎Тарыхый хронология)
(→‎Тарыхка кошумча маалыматтар)
Строка 185: Строка 185:
  
 
==Тарыхка кошумча маалыматтар ==
 
==Тарыхка кошумча маалыматтар ==
−
<div class="textblock">Как пишется история? Откуда и как историк узнает о фактах? На эти вопросы ответит наша следующая страница.</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Тарых кандайча жазылат? Тарыхый фактылар жөнүндө тарыхчылар кайдан билишет? Мына ушул суроолорго жоопторду биздин кийинки барактардан аласыңар. </div> <br clear="all" />
−
Какую же роль играют специальные и вспомогательные исторические дисциплины в процессе познания истории? Историки не черпают знания о прошлом из ниоткуда. Существует большое количество отраслей исторической науки, помогающих воссоздать историю твоей семьи, края, родины, человечества. Фактически, это кирпичики, из которых складывается историческое знание. Если будет отсутствовать хоть один кирпичик, построенная нами история будет шаткой и неустойчивой. Взаимодействие столь важных дисциплин имело, имеет и будет иметь важное значение в воссоздании истории.<br>
+
Тарыхты таанып-билүү процессинде атайын жана кошумча тарыхый сабактар кандай роль ойнойт? Тарыхчылар өткөндөр жөнүндө маалыматты жок жерден эле таба койбойт. Тарыхый илимдин сенин үй-бүлөңдүн, крайдын, мекениңдин, адамзаттын көп сандаган тарыхын түзө турган тармактары бар. Иш жүзүндө булар тарыхый билимдерди курап, түзө турган кыштар. Эгер бул кыштардын бирөө эле жок болсо, биз түзүп, карап чыккан тарых бекем болбойт, бат эле урап калат. <br>
−
Существуют множество источников, которых можно распределить между несколькими группами.
+
Мындай өтө маанилүү сабактын көптөгөн булактары бар, аларды бир нече топторго бөлүп кароо дайыма чоң мааниге ээ.
 
<ul class="small-block-grid-2 large-block-grid-3">
 
<ul class="small-block-grid-2 large-block-grid-3">
 
<li> [[Файл:Istdist.jpg|start=3]]</li>
 
<li> [[Файл:Istdist.jpg|start=3]]</li>
Строка 195: Строка 195:
 
{| class="mw-datatable"
 
{| class="mw-datatable"
 
|-
 
|-
−
! Вещественные || Письменные || Устные      
+
! Заттык || Жазма || Оозеки      
 
|-
 
|-
−
| Орудия труда || Законы  || Пословицы
+
| Эмгек куралдары || Мыйзамдар  || Макалдар
 
|-
 
|-
−
| Одежда || Указы || Поговорки
+
| Кийим-кече || Жарлыктар || Ылакаптар
 
|-
 
|-
−
| Оружие || Научные труды || Обряды
+
| Курал-жарак  || Илимий эмгектер  || Ырым-жырымдар
 
|-
 
|-
−
| Предметы быта || Мемуары || Загадки
+
| Тиричилик буюмдары  || Мемуарлар || Табышмактар
 
|-
 
|-
−
| Украшения || Исторические сочинения || Песни
+
| Кооздук буюмдары  || Тарыхый чыгарма  || Ырлар
 
|-
 
|-
−
| Жилища || Летописи || Мифы
+
| Турак жай || Жыл баяндары (летопистер) || Мифтер
 
|-
 
|-
−
| Монеты || Хроники || Сказания
+
| Тыйындар || Хроникалар || Жомоктор
 
|-
 
|-
−
|  || || Легенды
+
|  || || Легендалар
 
|-
 
|-
−
|  ||  || Санжыра
+
|  ||  || Санжырлар
 
|}
 
|}
 
<br clear="all" />
 
<br clear="all" />
−
Все эти источники изучают вспомогательные исторические дисциплины<br clear="all" />
+
Мына ушул булактардын баарын жардамчы тарыхый сабактар окутуп үйрөтөт<br clear="all" />
−
<div class="textblock">История письменности</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Жазуу тарыхы </div> <br clear="all" />
 
<div style="width:600px;">
 
<div style="width:600px;">
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
Строка 239: Строка 239:
 
{{center-p|[[file:Istpismo.mp4|class=show-for-large-up|600px|История письменности]]}}
 
{{center-p|[[file:Istpismo.mp4|class=show-for-large-up|600px|История письменности]]}}
 
{{center-p|[[file:Istpismo.mp4|class=hide-for-large-up|600px|История письменности]]}}
 
{{center-p|[[file:Istpismo.mp4|class=hide-for-large-up|600px|История письменности]]}}
−
В исторической науке письменные источники имеют важное значение. Благодаря им написана наша история, история человечества. Развитие письменность - это большой толчок в развитии человечества. Так как благодаря письму люди научились сохранять и передавать свои знания будущему поколению. В нижеследующей схеме показаны этапы развития и эволюции письменности<br>
+
Тарых илиминде жазма булактар чоң мааниге ээ. Мына ошолорго таянып, биздин тарых жана адамзат тарыхы жазылган. Адамзаттын өнүгүшүнө – жазуунун пайда болушу чоң түрткү болгон. Жазуунун жардамы аркылуу адамдар өзүнүн билген билимин келечек муундарга калтырууну үйрөнгөн. Төмөнкү схемада жазуунун өнүгүшү жана эволюциясы көрсөтүлгөн. <br>
−
По-разному в различных частях земли создавали народы свою письменность. Ее история насчитывает многие тысячи лет. Мы с вами проследили путь создания письма от первых примитивных рисунков до изобретения букв. А на чем писали древние люди?<br>
+
Жер шарынын ар кайсы бөлүгүндө элдер өз жазууларын ар түрдүүчө түзгөн. Анын тарыхы көп миң жылдарды камтыган. Биз сиздер менен жазуунун алгачкы жөнөкөй түрү менен тамга пайда болгонго чейинки жолун карап чыктык. Ошол байыркы адамдар эмне менен жазышкан? <br>
−
Но ни египтяне, ни шумеры, ни древние греки и римляне, ни другие древние народы не знали бумаги. Они изобретали свой «писчий материал». <br>
+
Бирок египеттиктер да, шумерлер да, байыркы гректер менен римдиктер да, ж.б. байыркы элдер да кагазды билген эмес. Алар өздөрүнүн “жаза турган материалын” ойлоп табышкан.<br>
−
<div class="textblock">Исторические летописи и хроника</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Тарыхый жыл баяндары жана хроника</div> <br clear="all" />
−
Среди письменных источников погодные исторические записи играют важную роль в исторической науке и в разных странах и этапах истории назывались по разному. Их называли  анналами, хрониками и летописями<br clear="all" />
+
Жазма булактардын ичинде жыл эсептөөдө тарыхый жазуулар тарых илиминде эң маанилүү роль ойнойт жана ал тарыхтын  этаптарында  ар кайсы өлкөдө ар башкача аталган. Аларды анналдар, хроника жана жыл баяны (летопись) аташкан. <br clear="all" />
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<li>{{center|[[Файл:Летопись1.JPG|450px]]}}</li>
 
<li>{{center|[[Файл:Летопись1.JPG|450px]]}}</li>
 
<li>{{center|[[Файл:Летопись2.JPG|450px]]}}</li>
 
<li>{{center|[[Файл:Летопись2.JPG|450px]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
Древним аналогом русской летописи выступают анналы. Одна из древнейших форм историописания, существовавшая у египтян, шумеров, персов, китайцев, древних греков и римлян.<br clear="all" />
+
Орус жыл баянынын байыркы аналогу болуп анналдар эсептелет. Жазуу тарыхынын мындай бирден бир байыркы формасы египеттиктерде, шумерлерде, перстерде, кытайларда, байыркы гректер менен римдиктерде болгон. <br clear="all" />
 
{{right|[[file: Letopis'.jpg|150px| Первая страница “Ши Цзи”]]}}
 
{{right|[[file: Letopis'.jpg|150px| Первая страница “Ши Цзи”]]}}
  
  
−
В древнем Китае и Египте велась официальная хроника правления династии. Составлялась, как правило, после падения очередной династии по указу следующего за ней императора или фараона.<br>
+
Байыркы Кытай менен Египетте династиялык башкаруунун официалдуу хроникасы жүргүзүлгөн. Тартип боюнча ал кезектеги династия кулаган соң, анын ордуна отурган императордун же фараондун жобосу боюнча түзүлгөн. <br>
−
Благодаря династической истории Древнего Китая Мы знаем что кыргызы являлись древним народом с 2200 летней историей<br clear="all" />
+
Байыркы Кытай династиясынын тарыхы аркылуу кыргыздардын 2200 жылдык тарыхы бар байыркы эл экендигин билебиз. <br clear="all" />
 
{{center|[[file: Вспо дист видео.mp4|500px]]}}
 
{{center|[[file: Вспо дист видео.mp4|500px]]}}
 
{{left|[[file: Letopis'2.jpg|250px]]}}
 
{{left|[[file: Letopis'2.jpg|250px]]}}
−
Своё настоящее название анналы получили у римлян и первоначально называли доски, которые выставлялись в Риме перед резиденцией верховного жреца.<br>
+
Анналдар өздөрүнүн азыркы атын римдиктерден алган, башында ал Римде жогорку жрецтин резиденциясынын алдында коюлган тактача аталган.<br>
−
На них записывались даты важнейших событий (например, солнечных затмений), имена главнейших чиновников и сообщения о важнейших новостях (войнах). Позже они были сведены в «Великие анналы», состоящие из 80 книг.<br>
+
Ага маанилүү окуялардын (мисалы, күндүн тутулушу) датасы, эң башкы чиновниктердин аттары жана эң маанилүү жаңылыктар (согуш) жөнүндө кабарлар жазылган. Кийин алар 80 китептен турган “Улуу анналга” жазыла баштаган. .<br>
 
{{right|[[file: Анналы 2 структура.JPG|250px]]}}
 
{{right|[[file: Анналы 2 структура.JPG|250px]]}}
−
В римской литературе анналами стали называть также средневековые летописи, содержащие краткие погодные записи о событиях. В них описывалась история Рима от основания до текущего года. Описание каждого исторического периода имело четкую структуру<br>
+
Рим адабияттарында орто кылымдагы окуялар жөнүндө кыскача жыл баяндары да аннал атала баштаган. Мында Рим негизделгенден берки тарыхы жазылып турган. Ар бир тарыхый мезгилди жазуунун өзгөчө так структурасы болгон. <br>
−
Отличительной особенностью анналов является то, что в них сообщалось много фактической информации, оценка же событий была минимальной. Вот почему анналы являются ценным источником для современных историков.<br>
+
Анналдардын өзгөчөлүгү көптөгөн так маалыматтар катталып, окуяларга баа берүү, тактоо аз болгон эмес. Мына ошондуктан, анналдар азыркы тарыхчылар үчүн өтө баалуу булак болуп саналат. <br>
−
Другим аналогом погодных записей является Хроники. Хроника, как историческое произведение, появилась в поздней Римской империи и развивалась в Византии и Западной Европе.   Собственно Хроникой назывались обычно исторические сочинения, которые, в отличие от анналов, содержали более подробное и связное изложение событий<br clear="all" />
+
Жыл эсептөө жазмасынын кийинки анналы катары Хроника саналат. Хроника тарыхый чыгарма катары Рим империясынын кийинки учурда пайда болуп, Византияда жана Батыш Европада өнүккөн. Мындай алганда Хрониканын анналдан айырмасы көп учурда тарыхый чыгарма аталып, анда окуялар мазмуну жагынан кыйла кеңири баяндалган. <br clear="all" />
 
{{left|[[file: Русский летопись.jpg|250px]]}}
 
{{left|[[file: Русский летопись.jpg|250px]]}}
−
Летопись, свойственно древнерусской культуре. Русские летописи - основной письменный источник по истории России и других восточнославянских земель допетровского времени.<br>
+
Жыл эсептөө байыркы орус маданиятына таандык. Орус жыл эсептөөсү – Россиянын тарыхы жана башка чыгыш Славян жериндеги Петрге чейинки мезгил боюнча негизги жазма булак.
−
Начало русского летописания относится к XI веку, когда в Киеве начали делать исторические записи, хотя летописный период начинается в них с IX века. Русские летописи обычно начинались словами «Въ лѣто»+«дата», что означает сегодня «в год»+«дата».<br>
+
Эмгек куралдарын, идиштердин сыныгын, куралдарды, тыйын, кооздук буюмдарын ж.б. табышкан. <br>
−
Большинство летописей в виде оригиналов не сохранились, а сохранились их копии и частичные переработки — так называемые списки, созданные в XIV—XVIII веках. Под списком подразумевается «переписывание» («списывание») из другого источника.<br clear="all" />
+
Орус жыл баянынын башталышы XI кылымга таандык болсо да, жыл баяндарын жазуу IX башталган. Көпчүлүк жыл баяндарынын түп нускалары сакталбай, алардын көчүрмөлөрү, бир аз кайра иштелип чыккан, XIV-XVIII кылымдарга таандык тизмелери сакталган. Тизме катары биз бөлөк булактардан көчүрүлгөн жазмаларды билебиз.<br clear="all" />
 
{{right|[[file: Археология.jpg|250px]]}}
 
{{right|[[file: Археология.jpg|250px]]}}
−
'''Археология''' – наука о древности. Она изучает историю по остаткам жизни и деятельности людей. Ученых, производящих раскопки, называют археологами.<br>
+
'''Археология''' – байыркылар жөнүндөгү илим. Ал жашоо-турмуш калдыктары жана адамдардын ишмердиги боюнча тарыхты окуп үйрөнөт. <br>
−
Они говорят: "Покажите нам кости древнего человека, и мы расскажем, каким он был. Покажите нам вещи древнего человека, и мы скажем, чем он занимался, что он умел делать".<br>
+
Казуу иштерин жүргүзгөн окумуштууларды археолог деп аташат. Алар: “Бизге байыркы адамдын сөөгүн көрсөтсөң, биз анын кандай экенин, байыркы адамдын буюмдарын бизге көрсөтсөңөр, биз алардын эмне иш кылганын, эмне жасоо колунан келерин айтып беребиз”,-дешет.<br>
−
Испокон веков человек находил в земле самые разнообразные предметы: орудия труда, фрагменты посуды, элементы вооружения, монеты, украшения и многое другое. Вещи, в отличие от письменных источников, не повествуют напрямую об исторических событиях, но зачастую их рассказ бывает не менее убедительным и ярким.<br>
+
Канчалаган кылымдардан бери адамдар жерден ар түрдүү нерселерди: эмгек куралдарын, идиштердин сыныгын, курал-жарактарды, тыйын, кооздук буюмдарын жана башкаларды табышкан. Буюмдар жазма булактардан айырмасы, тарыхый окуя жөңүңдө түздөн түз кабарлабайт, бирок көп учурда алардын айткандары ишенимдүү жана ачык болот.<br>
 +
 
 
<div class="textblock">Этнография</div> <br clear="all" />
 
<div class="textblock">Этнография</div> <br clear="all" />
−
Что такое Этнография, и для чего эта научная дисциплина важна для изучения? Часто приходится слышать, что народные традиции исчезли из жизни, теперь их место лишь на карнавалах и в инсценировках.<br clear="all" />
+
Этнография деген эмне жана бул илимий сабакты  окуп-үйрөнүү зарылбы?  
 +
Көп учурда элдик салттар турмушта унутулуп калды, азыр алардын орду карнавалдарда жана инсценировакларда калды деп айтышат. <br clear="all" />
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<li>{{center|[[file: Бешиктой.jpg|250px| Бешик той]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Бешик той</div></li>
 
<li>{{center|[[file: Бешиктой.jpg|250px| Бешик той]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Бешик той</div></li>
 
<li>{{center|[[file: Масленница.jpg|250px| Масленница]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Масленница</div></li>
 
<li>{{center|[[file: Масленница.jpg|250px| Масленница]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Масленница</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Баллы в европе.jpg|250px| Баллы в европе]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Баллы в европе</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Баллы в европе.jpg|250px| Баллы в европе]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Европадагы бий салтанаты </div></li>
 
</ul>
 
</ul>
 
{{left|[[file: Мывсеразные.jpg|250px]]}}
 
{{left|[[file: Мывсеразные.jpg|250px]]}}
−
Но отчего же, приехав в другой край или другую страну, вы замечаете, что люди временами ведут себя не так, как принято у вас на Родине? Почему, придя в гости, обнаруживаете, что хозяйка угощает вас непривычными блюдами? Почему кому-то нравятся одни песни, а кто-то поет совсем другие?<br>
+
Кандайдыр, бөлөк жерге же бөлөк өлкөгө барганда андагы адамдар биздин мекендеги адамдардай эмес, өздөрүн башкача алып жүргөнүн байкайбыз. Эмне үчүн мейманга келгенде үй ээси айым бизди башкача сыйлайт? Эмне үчүн кимдир бирөөгө бир ыр  жакса, кээ бирөө таптакыр башка ырды жактырат? <br>
−
Значит, все-таки мы по-прежнему очень разные?! И понять друг друга бывает непросто. И для того чтобы жить в толерантном обществе мы должны хорошо изучить не только историю и культуру своего народа,но и историю и культуру других народов<br>
+
Демек, биз кандай болсо да, бири-бирибизден айырмаланып турабыз. Ошондуктан, бири-бирибизди түшүнүү оңой эмес. Ошон үчүн калкыбыздын толеранттуу, бири-бирин сыйлай билген коомдо жашасын үчүн биз өз элибиздин тарыхын жана маданиятын эле жакшы билбей, бөлөк элдердин да тарыхы менен маданиятын жакшы билүүбүз зарыл. <br>
−
Мудрость меж культурного общения заключается в том, чтобы не спешить с умозаключениями, когда люди делают на ваш взгляд что-то странное, а постараться их понять. В каждой культуре есть свои законы, свои нормы и правила поведения, знать которые интересно и полезно. И все эти особенности изучает Этнография.<br>
+
 
−
<div class="textblock">Ученые, изучающие народы, живущие на Земле, называются этнографами. Слово «этнография» состоит из двух древнегреческих слов: «этнос» (народ) и «графо» (описываю); дословный перевод — «народоописание». Этнографом приходилось совершать путешествия для того чтобы изучить народы. </div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Жер жүзүндө жашаган элдерди иликтеп, изилдеген илимпоздор этнограф деп аталат. “Этнография” деген сөз байыркы гректин: “этнос” (эл) жана “графо” (баяндайм) деген эки сөзүнөн турат; сөзмө-сөз которгондо – “элди баяндоо”. Этнографтар элдерди изилдөө үчүн  саякатка чыгат. </div> <br clear="all" />
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<li>{{center|[[file: Этонграфия1.JPG|250px]]}}</li>
 
<li>{{center|[[file: Этонграфия1.JPG|250px]]}}</li>
Строка 287: Строка 289:
 
<li>{{center|[[file: Этно.JPG|250px]]}}</li>
 
<li>{{center|[[file: Этно.JPG|250px]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
Предмет этнографии — изучение происхождения, расселения, сходства и различия между народами, исследование того, как характерные черты народов с течением времени изменяются… Этнография — наука самостоятельная — стоит как бы на стыке нескольких наук, соприкасается с ними. Таких наук немало, но главные из них — две: география и история.<br>
+
Этнографиянын предмети – элдердин келип чыгышын, жайгашуусун, окшоштуктарын жана айырмачылыктарын изилдөө, мезгилдин өтүшү менен элдерге мүнөздүү белгилердин кандайча өзгөргөндүгүн изилдөө ... Этнография – өз алдынча илим – ал бир нече илимдин кошулуп, айкалышкан жеринде тургансыйт. Анда илимдер бир кыйла, алардын негизгилери – экөө: география жана тарых. <br>
−
Почему география? Да потому, что все народы живут в определенной географической среде, в какой-то части света, в горных районах или в долинах, в тропиках, где очень жарко, или в полярных областях, где, наоборот, очень холодно. Все это накладывает отпечаток и на их образ жизни, и на уровень их развития, и на их занятия, и на обычаи, да и на внешний облик.<br>
+
Эмне үчүн география? Анткени, баардык элдер белгилүү бир географиялык чөйрөдө, дүйнөнүн кайсы бир бөлүгүндө, тоолуу райондордо же өрөөндөрдө, өтө ысык чытырман токойлордо же тетирисинче өтө суук болгон жер шарынын уюлдарында жашайт. Ушунун баардыгы алардын жашоо-турмушунун мүнөзүнө жана өнүгүү деңгээлине, ошондой эле кылган ишине жана каада-салттарына жана да тышкы турпатына изин калтырбай койбойт. <br>
−
Освоение азов этнографии поможет Вам легко адаптироваться в поликультурной среде и не совершать грубых ошибок которые могут показаться оскорбительным и недопустимым для других культур.<br>
+
Этнографиянын жөнөкөй негиздерин үйрөнүү Силерге көп маданияттуу чөйрөгө аралашууга жана башка элдин маданияты үчүн жол берилбей турган жана мазактоо катары кабыл алынышы мүмкүн болгон чоң жаңылыштыктарга жол бербөөгө жардам берет. <br>
−
<div class="textblock">Нумизматика — наука о монетах.</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Нумизматика — бул тыйындар жөнүндөгү илим.</div> <br clear="all" />
 
{{left|[[file: Monety.jpg|250px]]}}
 
{{left|[[file: Monety.jpg|250px]]}}
−
Это вспомогательная историческая дисциплина, изучающая историю монетной чеканки и денежного обращения. В основе этого слова лежит греческое имя существительное «номос» (nomos) — «закон», иными словами — законное платежное средство — и производное от него «номизма» (nomisma) — монета.<br>
+
Бул тарыхый көмөкчү сабак, ал тыйын чегүүнүн жана акча жүгүртүүнүн тарыхын изилдейт. Гректин «номос» (nomos) — «мыйзам» деген зат атооч сөзү бул түшүнүктүн негизине алынган, б.а. – мыйзамдуу төлөм каражаты – жана «номизма» (nomisma) — тыйын деген сөздөн алынган.<br>
−
Нельзя не переоценить роль нумизматики в исторической науке. Упоминание дат, имен, населенных пунктов на монетах дает ценную информацию для исследователей по исторической географии и политической истории. Благодаря монетам исследователям удалось установить имена многих правителей и городов<br>
+
Тарыхый илимде нумизматиканын ролу  чоң. Тыйындардын бетиндеги даталар, ысымдар, калк жашаган жерлердин аталышы тарыхый география жана саясий тарых боюнча изилдөөчүлөргө баа жеткис маалымат берет. Тыйындардын жардамы менен изилдөөчүлөр көптөгөн башкаруучулардын жана шаарлардын аттарын тактаган<br>
−
<div class="textblock">Геральдика (гербоведение; от лат. heraldus «глашатай») — специальная историческая дисциплина, занимающаяся изучением гербов, а также традиций и практики их использования.</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Геральдика (герб таануу; лат. heraldus «жарчы») — гербдерди, ошондой эле аларды пайдалануу салтын жана практикасын иликтеген атайын тарыхый илим. </div> <br clear="all" />
 
{{right|[[file: Geraldika.jpg|250px]]}}
 
{{right|[[file: Geraldika.jpg|250px]]}}
−
Геральдика играет важную роль при определении происхождения исторических памятников , снабженных гербом. Помогает установлению подлинности , принадлежности , авторства , места производства и датировки предметов быта , произведений искусства , книг и рукописей , а также содействует определению путей наследования , выяснению экономических и культурных связей. Геральдика связана с генеалогией , нумизматикой , палеографией и др. Данные геральдики используются в различных отраслях исторической науки.<br>
+
Геральдика герб түшүрүлгөн тарыхый эстеликтердин келип чыгышын аныктоодо маанилүү роль ойнойт. Тиричилик буюмдарынын, искусство чыгармаларынын, китептердин жана кол жазмалардын аныктыгын, кимге таандык экендигин, авторлорун, чыккан жерин жана датасын тактоого жардам берет, ошондой эле мурастоо жолдорун аныктоого, экономикалык жана маданий байланыштарды тактоого көмөк көрсөтөт. Геральдика генеология, нумизматика , палеография жана башкалар менен байланышкан. Геральдиканын маалыматтары тарыхый илимдин ар түрдүү тармактарында пайдаланылат. <br>
−
Геральдические традиции начали зарождаться в Европе после Первого Крестового похода. Тогда, на заре эпох, возникла насущная проблема: опознать рыцаря в доспехах было невозможно, а участники похода из разных стран часто не знали друг друга в лицо.<br>
+
Геральдикалык салттар Биринчи Крест жортуулунан кийин Европада пайда болгон. Ал кезде жаңы доордун башталышында: рыцарды жоо-жарагынан таануу кыйын болгон, ал эми ар түрдүү өлкөлөрдөгү жүрүштүн катышуучулары көп учурда бири-бирин жүзүнөн тааныган эмес. Ушундайда чаташпоо үчүн көпчүлүк дворяндар калкандарынын жана жоо жарагынын бетине ар түрдүү символдорду түшүрүп, кийин алар гербге айланган. Бара-бара гербдердеги символдордун ар түрдүүчө айкалышуусу өзгөчө тилге өтүп, ар бир символдун мааниси жана белгилүү маңызы болгон. <br>
−
Дабы избежать путаницы, многие дворяне стали наносить на щиты и доспехи различные символы, позже сформировавшиеся в гербы. Постепенно различные сочетания символов на гербах сформировались в особый язык, где каждый символ был наполнен смыслом и имел определенное значение.<br>
+
Экинчи Крест жортуулунун башталышында ал биротоло калыптанып, рыцарлардын калкандарындагы гербдер кадимки көнүмүш ишке айланган. Европалык дворяндар ал мезгилде геральдиканын тили менен кыйла тааныштыгы болуп жана уруулук герби боюнча рыцарды оңой аныктаган. .<br>
−
К началу Второго Крестового похода она приобрела окончательные очертания, а гербы на щитах рыцарей стали вполне привычным делом. Европейские дворяне были к тому времени весьма сведущи в геральдическом языке и без труда определяли рыцаря по родовому гербу.
 
 
{{center|[[file: Герб и геральдика что это.mp4|600px|start=1]]}}
 
{{center|[[file: Герб и геральдика что это.mp4|600px|start=1]]}}
−
Сегодня большинство фамильных гербов имеет миндалевидную форму, повторяющую форму старинного щита, с которым отправлялись в походы родоначальники древних фамилий.
+
Бүгүнкү күндө фамилиялуу гербдердин көпчүлүгү миндаль түрүндөгү формага келтирилген. Алар байыркы фамилиялардын баштоочулары жүрүштөргө аттанганда колдонгон ошол кездеги калкандын формасын кайталаган.  
 
<div class="textblock">Тамга (Герб)</div> <br clear="all" />
 
<div class="textblock">Тамга (Герб)</div> <br clear="all" />
−
Тамга в обществе кочевников играла роль государственной атрибутики. Тамги ставились на рунических надписях, тамгу ставили в качестве клейма скоту, имуществу, также тамги ставились в имущество в качестве подтверждения уплаты таможенной пошлины. Следовательно, тамга была государственной атрибутикой.<br>
+
Көчмөндөр коомунда тамга мамлекеттик атрибутиканын ролун ойногон. Рун жазууларына, ошондой эле малга, мүлккө белги катары тамга басылган, ошондой эле салык төлөгөндүгүн тастыктаган белги катары мүлккө коюлган. Демек, тамга мамлекеттик атрибутика болгон.<br>
−
Данный знак по мнению некоторых ученых отражает древнее онтологическое мировоззрение кыргызов, согласно которому между небом (Көкө Теңир) и землей (Ыйык жер-суу) существует опора, которая держит небо и землю в отдельности. Это мировоззрение отражено в эпосе «Манас»:<br>
+
Мындай белгилер айрым илимпоздордун пикири боюнча, кыргыздардын байыркы онтологиялык дүйнөгө көз карашын чагылдырып, ага ылайык асман (Көкө Теңир) менен жердин (Ыйык жер-суу) ортосун таяган тирөөч болот, ал асман менен жерди тиреп турат деп айтылган. “Манас” эпосунда:<br>
 
«Асман менен жериңдин,<br>
 
«Асман менен жериңдин,<br>
 
Тирөөсүнөн бүткөндөй».<br>
 
Тирөөсүнөн бүткөндөй».<br>
−
«Словно рожденный,<br>
+
 
−
Как опора неба и земли».<br>
+
Тирөөчүнөн бүткөндөй» – деп айтылат. Демек, кыргыздардын тамгасы (герб) алардын Улуу держава болуп турган доорунда ыйык белгини билдирген. Тамганын үстүндөгү горизонталдуу жарым айланасы тик сызыктар аркылуу төмөнкү горизонталдык сызыктарга кошулат. .<br>
−
Следовательно, тамга (герб) кыргызов в эпоху великодержавия представляет собой сакральный знак, где верхний горизонтальный полукруг при помощи вертикальной линии соединен нижней горизонтальной линией.<br>
+
<div class="textblock">Кыргызстандын Герби<br>
−
<div class="textblock">Герб Кыргызстан<br>
+
Көз каранды эмес мамлекет катары Кыргызстандын өзүнүн атрибутикалары бар. 1994-жылы 14-январда герб Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин токтому менен бекитилген. Анын авторлору А. Абдраев менен С. Дубанаев.</div> <br clear="all" />
−
Кыргызстан - как независимое государство имеет свои атрибутики.  14 января 1994 году герб был утвержден постановлением Жогорку Кенеша Кыргызской Республики. Авторами были А. Абдраев и С. Дубанаев.</div> <br clear="all" />
 
 
{{center|[[file: National emblem of Kyrgyzstan 2016.svg.png|600px]]}}
 
{{center|[[file: National emblem of Kyrgyzstan 2016.svg.png|600px]]}}
−
Государственный герб Кыргызской Республики представляет собой изображение белого сокола с распростертыми крыльями, помещенного в центре синего круга в белом обрамлении, и расположенных на заднем плане озера отрогов гор Ала-Тоо и восходящего солнца с лучами золотистого цвета, помещенных по обе стороны стеблей хлопчатника и пшеничных колосьев, с надписью "Кыргыз", расположенной в верхней части круга, и надписью "Республикасы", расположенной в нижней части круга.<br>
+
Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик герби ак кырбууланган көк түстөгү тегеректин ортосундагы канатын жайган ак шумкардын сүрөтүнөн, көлдүн нары жагында жайгашкан Ала-Тоо кыркаларынан жана алтын нурун чачыратып чыгып келе жаткан күндөн, тегеректин эки капталынан орун алган пахтанын жана буудайдын сабындагы башынын сүрөтүнөн, тегеректин жогорку бөлүгүндө орун алган “Кыргыз” жана тегеректин төмөнкү бөлүгүнөн орун алган “Республикасы” деген жазуудан турат. <br>
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
 
==Историческая картография==
 
==Историческая картография==
 
<div class="textblock">В истории происходящие события рассматриваются как во времени, так и пространстве. Определить местонахождение любого  объекта всегда помогает карта.</div> <br clear="all" />
 
<div class="textblock">В истории происходящие события рассматриваются как во времени, так и пространстве. Определить местонахождение любого  объекта всегда помогает карта.</div> <br clear="all" />

Версия 09:33, 1 июля 2018

Историческая хронология Вспомогательные исторические дисциплины Историческая картография Историческая личность

Тарыхый хронология

Тарыхый жыл санак деген эмнени түшүндүрөт? Биринчи илим – бул хронология убактысы жөнүндө илим – тарыхтын жардамчысы.

Убакыт түшүнүгүнө биз кандай гана болбосун күн сайын туш болуп турабыз. Эртең менен жумушка же мектепке бара жатканда бүгүнкү аткара турган ишти жана эртеңки боло турган ишти долбоорлоп (пландаштырып), кечээ кандай иш аткарганыбызды эске салабыз. Деги эле биз убактыбызды бүгүнкүгө жана эртеңкиге бөлүштүрүп пландаштырганга көнгөнбуз. Өткөндөрдүн –учурдун – келечектин убакыт кыймылынан келип тарых түзүлөт. Ар бир окуянын тарыхынын башталышы, канча убакытка созулары жана аяктоочу учуру болот. Ар бир адамдын өзунүн тарыхы бар, ал ошол адам төрөлгөн күндөн тартып башталат.

Белгилүү бир окуяны билүү үчүн кайсы окуя мурун, же кайсы окуя кийин болгонун тактап билген соң гана ачыктоого болот.

Адамдар байыртан эле жашоо-турмуш тиричилигин белгилүү бир убакыт ичинде өткөрүп, андагы учурдун убактысын, өткөн мезгилин жана ошондой эле келечек бар экенин да баамдап билишкен. Убакыт сызыгын адамзат жашоо сапарын басып өткөн жол менен салыштырса болот. Азыркы учурда сиз менен биз баштан өткөрүп жаткан жашоо сапарын качандыр бир өткөн мезгилдерде биздин байыркы бабаларыбыз баштаган. Бул жолду келечекте биздин урук-тукумдар улантат.

start=10
Убакытка аралашып жок болуп кетпес үчүн, тарых илимине тарыхый хронология илим катары жардамга келет, ал убакытты өлчөөгө, саноого, ошондой эле календардын өнүгүү тарыхын тактоого үйрөтөт.

  • slide 1
  • slide 2
  • slide 2

Биринчи календарь адамзатка жарык чачкан ай менен күнгө байкоо жүргүзүүдөн улам пайда болгон.Ошондуктан, календарь экиге – ай жана күн календары болуп бөлүнөт.

start=10
  • slide 1
  • slide 2
  • slide 2
start=10


Шумер цивилизациясы (түштүк Месопотамия) ай календарынын мекени болгон, анда 12 ай болуп, ар бир ай 29 жарым суткадан турган, ошондуктан жыл 354 күн деп эсептелген. Ай календары жыл мезгилдеринин алмашуусун жана талаа жумуштарын айырмалап көрсөтө алган эмес.

start=10


Айды 7 күндөн 4 жумага бөлүү (байыркы кезде ай календарында ай анын 4 фазасына ылайык келген) жана жуманын айрым күндөрүнүн аталышы ай календарынан бүгүнкү календарга келген.

start=10


Күн календарын түзгөндөр байыркы египеттиктер болгон, дыйканчылык менен алектенүүдө калктын көпчүлүгү мына ушул календарды колдонгон.

start=10


Египетте дыйканчылык көбүнчө Нилдин агымынын молдугуна жараша болгон, ошондуктан адамдар Нилдин ташкындоо учурун билүүсү зарыл болгон. Бул кубулушту алар асман телолорунун жана күндүн кыймылына байланыштырган. Жылдык кубулушту туура эмес эсептөө түшүмдүн таптакыр болбой калышына алып келген.
Күнөстүү жыл күндүн айлануу кыймылына, күн-түндүн теңелүүсүнө жана күндүн токтошуна көз салып, мезгилин так эсептөөнү талап кылган.

  • Байыркы Египет календарында күндүн жылдык айлануусу ]

    Байыркы Египет календарында күндүн жылдык айлануусу
  • 'Күндүн токтоо жана күн-түн теңелүү чекити менен күндүн жылдык кыймылы

    Күндүн токтоо жана күн-түн теңелүү чекити менен күндүн жылдык кыймылы

Байыркы элдерде күн-түн теңелүүсү жаңы жылдын башталышы болгон. Алсак, Борбордук Азия элдеринде жаңы жыл 21-мартта (Нооруз) башталса, ал эми Чыгыш Славянда – 21-сентябрда башталат. Ошондой эле, ал учур Кудайлардын туулган күнү болушу да мүмкүн. Мисалы, Байыркы Римде 21-декабрь – Митр кудайынын туулган күнү, чарба жылынын бүтүшү катары эсептелинген.

Христиан (батыш европа) календары

Hrkalendar'.jpg

Бул григориан календарын расмий түрдө бүткүл дүйнө (өлкө ичинде өз календары сакталса да) колдонот. Мына ушул христиан календарынын аталышына негиз – биздин эранын башталышынын 1-жылында Иисус Христос (Иса пайгамбар) төрөлгөн. Бул календардын негизи катары буга чейин Байыркы Римде пайда болуп, Юлиан Цезарь тарабынан б.з.ч. 46-жылы киргизилген календарь саналат. Ошондой эле календарь деген сөздүн өзү да мына ушул Римден алынган.
Юлиан календары боюнча жаңы жыл 1-марттан башталат. Жыл 12 айга, ай дагы кезек менен 30 жана 31 күнгө бөлүнгөн. Юлий Цезардын атынан аталган июль айы 31 күн болсо, август император Октавиан Августинге арналган август айы 30 күн. Буга Октавиан Август анын айынын Юлий Цезардын айынан кыска болгонуна нааразы болгон. Ошондуктан, февраль айынан бир күндү алып, август айына кошкон. Ал эми февраль эң кыска ай – 28 күн (29 күнгө туш болсо, арсар жыл катары саналат).

  • slide 1
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
Григорий календары

Юлиан календарын кабыл алган учурда жазгы күн-түн теңелүүсү 21-мартка туура келген, бул кабыл алынган календарь системасына дал келет. Бирок, XVI кылымда жылдын күн менен түндүн теңелүү күнүндө астрономиялык эсептен кеткен катачылыктан мурунку дата менен аралашып, тропикалык убакыт менен юлиан календарынын ортосундагы айырма (күн айлануусунун бир цикли жылдын алмашуу убактысы) он суткага жакындап калган. Натыйжада, күн менен түндүн теңелүүсү 21-март эмес, 16-мартка туура келип калган. Бул эң башкы христиан майрамына – Пасханын келишине кыйла тоскоол болгон. Ошондуктан, Юлиан календарындагы калпыстыкты окумуштуулар XVI кылымда эле тапса дагы, Рим папасы Григорий XIIIтүн демилгеси менен календарь реформасы XVI кылымда жүргүзүлгөн. Календарь Григорий календары атала баштаган.


Мусульман календары

Muslimkalendar'.jpg

Мусулман календары – дүйнөдөгү эң жаш календарлардын бири. Ал VII кылымда пайда болгон. Календардын так эсебин мусулмандар Хижрадан- Мухаммед пайгамбар Мекеден Ясрибге (Мединага) көчкөн 622-жылдан баштайт.
Ислам календары ай календары аталып, ал айдын жаңырышынан башталат.
Мусулман календары 12 айдан турат. Ар бир ай 29 же 30 күнгө созулат. Ай эсеби ай жаңыргандан кийинки жаңы ай жаңырганга чейин уланат (анын жаңырышына жараша). Тактап айтканда, ал 29 күн 12 саат 44 минут 3,8 секундду түзөт, ошондуктан бир ай 29 күн, ал эми башка мусулман календары 12 ай.

Негизин 12 айдан турган ай жылы түзөт

Ведется от переселения
[по арабски Хиджра]

Мусульманский календарь

В основе лежит лунный год,
состоящий из 12 месяцев

1

Мухаррам

2

Сафар

3

Раби 'уль авваль

4

Раби 'у сани

5

Джумадуль уля

6

Джумадуль ахир

7

Раджаб

8

Ша 'абан

9

Рамадан

10

Шавваль

11

Зуль ка 'да

12

Зуль‑хиджа

Мухаррам.JPG

Сафар.JPG

Раби́’у ль-авваль.JPG

Раби́’у с-сани.JPG

Джумада.JPG

Джумада ахир.JPG

Раджап.JPG

Ша’ба́н.JPG

Рамадан.JPG

Шавва́ль — (شوّال.JPG

ЗУЛЬ КАДА.JPG

ЗУЛЬ хиджа.JPG

Чыгыш календары

Upiter.jpg

Чыгышта да, Батышта да туулган жыл боюнча түзүлгөн Чыгыш гороскобу өзгөчө кеңири тараган. Чыгыш гороскобунун тарыхына бери жагы эле 4миң жылга жакын. Кытай (чыгыш) гороскобу – түздөн-түз Кытай календары менен тыгыз байланышта.
Чыгыш календары өзүнүн 60 жылдык циклдик системасын чагылдырат. Ал Күндүн, жердин, айдын, юпитердин жана сатурндун астрономиялык циклине негизделген. 60-жылдык циклге 12 жылдык юпитердик жана 30 жылдык сатурндук цикл кирет.

12mesyac.jpg


Юпитер күндү 11,9 жылда толук айланып чыгат. Ал 12 бөлүккө бөлүнүп, жаныбарлардын атынан аталган. Ошентип, календардагы айбанаттар цикли пайда болгон. Кытайдын Жаңы жылы салттуу жаңы жылга дал келбейт. Ал бир аз кечигип келет, ошондуктан январда, февралда же мартта төрөлгөндөр мурунку жылдын белгисине кирет. Сатурн күндү толугу менен 29,4 жер жылында айланып чыгат. 2 жолу айланып чыкканда болжол менен 60 жылда Кытай календарынын 1 цикли аяктайт.
Чыгыш календарында 5 дүйнөлүк кубулуш бар, ар бир кубулуш белгилүү бир түстө болот. Кубулуштар төмөнкү тартипте алмашат: Дарак, От, Жер, Металл жана Суу. Мына ошентип, кубулуш 60 жылда бир жолу толук бир айланат. Өзүндөгү кубулушту өзүнүн туулган жылынын акыркы цифрасы боюнча аныктайт:

  • Saturn.jpg
  • Saturn2.jpg
Кыргыз календары

Sumolok.jpg

Кыргыз календары – асманда айланып жүргөн Күн, Ай жана Үч аркар топ жылдызынын узак аралыгындагы кыймылдарын эсептөө системасы. Кыргыз Жаңы жылы 21-мартта күн менен түн теңелгенде башталат. Жаңы жылды кыргыздар сүмөлөк кайнатып, дасторкон толо тамак-аш менен тосуп алат.
Сүмөлөктү, өндүргөн буудайды жаргылчакка тартып, анан чоң казанга май, ун кошуп, 20-24 саат кайнатып бышырат. Убакытты жыл айлантып эсептөө бул адамдардын чарба жүргүзүү ишмердигине байланышкандыктан, көп элдердин календарынын негизин түзөт. Алсак, кыргыз календары аңчылыкка байланышкандыктан, 12 айга бөлүштүрүлгөн. Анын ичинен беш айы негизинен ача туяктуу кайбереңдердин атынан: жалган куран, чын куран, бугу, кулжа жана теке.

Kyrgkalendar'.jpg

Кыргыздар (башка элдер сыяктуу эле) жыл сүрүүнүн 12 жылын айбанаттын атынан атаган.
Кыргызда ар бир 12-жыл мүчөл жыл аталат. Мүчөл жылы аркылуу анын жашы аныкталган. Эгер, адам чычкан жылы төрөлсө, кийинки чычкан жылына чейики убакытта 13 жашка толгону (бир мүчөл) эсептелип, ал эми андан кийинки чычкан жылы 25 жашка чыкканы эки мүчөл деп эсептелген.
Кыргыздарда адамга төрөлгөн жылына карата мүнөздөмө берилген. Жылкы жылы төрөлсө, жылкы мүнөз, кой жылы төрөлсө, кой мүнөз деп айтышкан. Келин алуу үчүн куда түшөрдө биринчи кезекте кыздын жылын сүрүштүрүп билген.
Ошондой эле, алар жылдын атына карата аба ырайын баамдап билген. Элдик календарга таянсак, ит жылында кыш жылуу болот, ал эми доңуз жылы тескерисинче кышта катуу суук болот. Ал эми чычкан жылы кыш анча катуу болбойт, барс менен коен жылы кыш орточо, балык жылы – жай жаанчыл болуп, кыш мээлүн, кой жылы жай кургакчыл болуп, кыш мээлүн болгон. Кой жылы чөп-чар көп болуп, кар аз түшөт, маймыл жылы жай ысык, ал эми кышында кар аз түшөт. Уй жылы жаанчыл болуп, кыш мээлүн болот, тоок жылы жай ысык, кыш мээлүн болот ж.б.
Адамдар өздөрүнүн күндөлүк турмушунда дайыма байкап-үйрөнүп билген жашоо тажрыйбасына таянган. Мисалы, балык жана доңуз жылында малын дайыма токойго жакын кармап, кокус кар калың түшүп, кыш суук боло турган болсо, токойдогу бадалдардын жалбырагы менен малын кыштан аман сактап калган. Ал эми жылан жана маймыл жылдары дыйкандар жай кургакчыл болорун боолголоп, эгинин кайрак жана суусу тартыш жерлерге айдап-себүүдөн качкан.


В начало

Тарыхка кошумча маалыматтар

Тарых кандайча жазылат? Тарыхый фактылар жөнүндө тарыхчылар кайдан билишет? Мына ушул суроолорго жоопторду биздин кийинки барактардан аласыңар.

Тарыхты таанып-билүү процессинде атайын жана кошумча тарыхый сабактар кандай роль ойнойт? Тарыхчылар өткөндөр жөнүндө маалыматты жок жерден эле таба койбойт. Тарыхый илимдин сенин үй-бүлөңдүн, крайдын, мекениңдин, адамзаттын көп сандаган тарыхын түзө турган тармактары бар. Иш жүзүндө булар тарыхый билимдерди курап, түзө турган кыштар. Эгер бул кыштардын бирөө эле жок болсо, биз түзүп, карап чыккан тарых бекем болбойт, бат эле урап калат.
Мындай өтө маанилүү сабактын көптөгөн булактары бар, аларды бир нече топторго бөлүп кароо дайыма чоң мааниге ээ.

  • start=3
  • Istdist2.jpg
  • start=2
Заттык Жазма Оозеки
Эмгек куралдары Мыйзамдар Макалдар
Кийим-кече Жарлыктар Ылакаптар
Курал-жарак Илимий эмгектер Ырым-жырымдар
Тиричилик буюмдары Мемуарлар Табышмактар
Кооздук буюмдары Тарыхый чыгарма Ырлар
Турак жай Жыл баяндары (летопистер) Мифтер
Тыйындар Хроникалар Жомоктор
Легендалар
Санжырлар


Мына ушул булактардын баарын жардамчы тарыхый сабактар окутуп үйрөтөт

Жазуу тарыхы

  • slide 1
  • slide 2
  • slide 2

Тарых илиминде жазма булактар чоң мааниге ээ. Мына ошолорго таянып, биздин тарых жана адамзат тарыхы жазылган. Адамзаттын өнүгүшүнө – жазуунун пайда болушу чоң түрткү болгон. Жазуунун жардамы аркылуу адамдар өзүнүн билген билимин келечек муундарга калтырууну үйрөнгөн. Төмөнкү схемада жазуунун өнүгүшү жана эволюциясы көрсөтүлгөн.
Жер шарынын ар кайсы бөлүгүндө элдер өз жазууларын ар түрдүүчө түзгөн. Анын тарыхы көп миң жылдарды камтыган. Биз сиздер менен жазуунун алгачкы жөнөкөй түрү менен тамга пайда болгонго чейинки жолун карап чыктык. Ошол байыркы адамдар эмне менен жазышкан?
Бирок египеттиктер да, шумерлер да, байыркы гректер менен римдиктер да, ж.б. байыркы элдер да кагазды билген эмес. Алар өздөрүнүн “жаза турган материалын” ойлоп табышкан.

Тарыхый жыл баяндары жана хроника

Жазма булактардын ичинде жыл эсептөөдө тарыхый жазуулар тарых илиминде эң маанилүү роль ойнойт жана ал тарыхтын этаптарында ар кайсы өлкөдө ар башкача аталган. Аларды анналдар, хроника жана жыл баяны (летопись) аташкан.

  • Летопись1.JPG
  • Летопись2.JPG

Орус жыл баянынын байыркы аналогу болуп анналдар эсептелет. Жазуу тарыхынын мындай бирден бир байыркы формасы египеттиктерде, шумерлерде, перстерде, кытайларда, байыркы гректер менен римдиктерде болгон.

Первая страница “Ши Цзи”


Байыркы Кытай менен Египетте династиялык башкаруунун официалдуу хроникасы жүргүзүлгөн. Тартип боюнча ал кезектеги династия кулаган соң, анын ордуна отурган императордун же фараондун жобосу боюнча түзүлгөн.
Байыркы Кытай династиясынын тарыхы аркылуу кыргыздардын 2200 жылдык тарыхы бар байыркы эл экендигин билебиз.

Letopis'2.jpg

Анналдар өздөрүнүн азыркы атын римдиктерден алган, башында ал Римде жогорку жрецтин резиденциясынын алдында коюлган тактача аталган.
Ага маанилүү окуялардын (мисалы, күндүн тутулушу) датасы, эң башкы чиновниктердин аттары жана эң маанилүү жаңылыктар (согуш) жөнүндө кабарлар жазылган. Кийин алар 80 китептен турган “Улуу анналга” жазыла баштаган. .

Анналы 2 структура.JPG

Рим адабияттарында орто кылымдагы окуялар жөнүндө кыскача жыл баяндары да аннал атала баштаган. Мында Рим негизделгенден берки тарыхы жазылып турган. Ар бир тарыхый мезгилди жазуунун өзгөчө так структурасы болгон.
Анналдардын өзгөчөлүгү көптөгөн так маалыматтар катталып, окуяларга баа берүү, тактоо аз болгон эмес. Мына ошондуктан, анналдар азыркы тарыхчылар үчүн өтө баалуу булак болуп саналат.
Жыл эсептөө жазмасынын кийинки анналы катары Хроника саналат. Хроника тарыхый чыгарма катары Рим империясынын кийинки учурда пайда болуп, Византияда жана Батыш Европада өнүккөн. Мындай алганда Хрониканын анналдан айырмасы көп учурда тарыхый чыгарма аталып, анда окуялар мазмуну жагынан кыйла кеңири баяндалган.

Русский летопись.jpg

Жыл эсептөө байыркы орус маданиятына таандык. Орус жыл эсептөөсү – Россиянын тарыхы жана башка чыгыш Славян жериндеги Петрге чейинки мезгил боюнча негизги жазма булак. Эмгек куралдарын, идиштердин сыныгын, куралдарды, тыйын, кооздук буюмдарын ж.б. табышкан.
Орус жыл баянынын башталышы XI кылымга таандык болсо да, жыл баяндарын жазуу IX башталган. Көпчүлүк жыл баяндарынын түп нускалары сакталбай, алардын көчүрмөлөрү, бир аз кайра иштелип чыккан, XIV-XVIII кылымдарга таандык тизмелери сакталган. Тизме катары биз бөлөк булактардан көчүрүлгөн жазмаларды билебиз.

Археология.jpg

Археология – байыркылар жөнүндөгү илим. Ал жашоо-турмуш калдыктары жана адамдардын ишмердиги боюнча тарыхты окуп үйрөнөт.
Казуу иштерин жүргүзгөн окумуштууларды археолог деп аташат. Алар: “Бизге байыркы адамдын сөөгүн көрсөтсөң, биз анын кандай экенин, байыркы адамдын буюмдарын бизге көрсөтсөңөр, биз алардын эмне иш кылганын, эмне жасоо колунан келерин айтып беребиз”,-дешет.
Канчалаган кылымдардан бери адамдар жерден ар түрдүү нерселерди: эмгек куралдарын, идиштердин сыныгын, курал-жарактарды, тыйын, кооздук буюмдарын жана башкаларды табышкан. Буюмдар жазма булактардан айырмасы, тарыхый окуя жөңүңдө түздөн түз кабарлабайт, бирок көп учурда алардын айткандары ишенимдүү жана ачык болот.

Этнография

Этнография деген эмне жана бул илимий сабакты окуп-үйрөнүү зарылбы? Көп учурда элдик салттар турмушта унутулуп калды, азыр алардын орду карнавалдарда жана инсценировакларда калды деп айтышат.

  • Бешик той
    Бешик той
  • Масленница
    Масленница
  • Баллы в европе
    Европадагы бий салтанаты
Мывсеразные.jpg

Кандайдыр, бөлөк жерге же бөлөк өлкөгө барганда андагы адамдар биздин мекендеги адамдардай эмес, өздөрүн башкача алып жүргөнүн байкайбыз. Эмне үчүн мейманга келгенде үй ээси айым бизди башкача сыйлайт? Эмне үчүн кимдир бирөөгө бир ыр жакса, кээ бирөө таптакыр башка ырды жактырат?
Демек, биз кандай болсо да, бири-бирибизден айырмаланып турабыз. Ошондуктан, бири-бирибизди түшүнүү оңой эмес. Ошон үчүн калкыбыздын толеранттуу, бири-бирин сыйлай билген коомдо жашасын үчүн биз өз элибиздин тарыхын жана маданиятын эле жакшы билбей, бөлөк элдердин да тарыхы менен маданиятын жакшы билүүбүз зарыл.

Жер жүзүндө жашаган элдерди иликтеп, изилдеген илимпоздор этнограф деп аталат. “Этнография” деген сөз байыркы гректин: “этнос” (эл) жана “графо” (баяндайм) деген эки сөзүнөн турат; сөзмө-сөз которгондо – “элди баяндоо”. Этнографтар элдерди изилдөө үчүн саякатка чыгат.

  • Этонграфия1.JPG
  • Этонграфия2.JPG
  • Этно.JPG

Этнографиянын предмети – элдердин келип чыгышын, жайгашуусун, окшоштуктарын жана айырмачылыктарын изилдөө, мезгилдин өтүшү менен элдерге мүнөздүү белгилердин кандайча өзгөргөндүгүн изилдөө ... Этнография – өз алдынча илим – ал бир нече илимдин кошулуп, айкалышкан жеринде тургансыйт. Анда илимдер бир кыйла, алардын негизгилери – экөө: география жана тарых.
Эмне үчүн география? Анткени, баардык элдер белгилүү бир географиялык чөйрөдө, дүйнөнүн кайсы бир бөлүгүндө, тоолуу райондордо же өрөөндөрдө, өтө ысык чытырман токойлордо же тетирисинче өтө суук болгон жер шарынын уюлдарында жашайт. Ушунун баардыгы алардын жашоо-турмушунун мүнөзүнө жана өнүгүү деңгээлине, ошондой эле кылган ишине жана каада-салттарына жана да тышкы турпатына изин калтырбай койбойт.
Этнографиянын жөнөкөй негиздерин үйрөнүү Силерге көп маданияттуу чөйрөгө аралашууга жана башка элдин маданияты үчүн жол берилбей турган жана мазактоо катары кабыл алынышы мүмкүн болгон чоң жаңылыштыктарга жол бербөөгө жардам берет.

Нумизматика — бул тыйындар жөнүндөгү илим.

Monety.jpg

Бул тарыхый көмөкчү сабак, ал тыйын чегүүнүн жана акча жүгүртүүнүн тарыхын изилдейт. Гректин «номос» (nomos) — «мыйзам» деген зат атооч сөзү бул түшүнүктүн негизине алынган, б.а. – мыйзамдуу төлөм каражаты – жана «номизма» (nomisma) — тыйын деген сөздөн алынган.
Тарыхый илимде нумизматиканын ролу чоң. Тыйындардын бетиндеги даталар, ысымдар, калк жашаган жерлердин аталышы тарыхый география жана саясий тарых боюнча изилдөөчүлөргө баа жеткис маалымат берет. Тыйындардын жардамы менен изилдөөчүлөр көптөгөн башкаруучулардын жана шаарлардын аттарын тактаган

Геральдика (герб таануу; лат. heraldus «жарчы») — гербдерди, ошондой эле аларды пайдалануу салтын жана практикасын иликтеген атайын тарыхый илим.

Geraldika.jpg

Геральдика герб түшүрүлгөн тарыхый эстеликтердин келип чыгышын аныктоодо маанилүү роль ойнойт. Тиричилик буюмдарынын, искусство чыгармаларынын, китептердин жана кол жазмалардын аныктыгын, кимге таандык экендигин, авторлорун, чыккан жерин жана датасын тактоого жардам берет, ошондой эле мурастоо жолдорун аныктоого, экономикалык жана маданий байланыштарды тактоого көмөк көрсөтөт. Геральдика генеология, нумизматика , палеография жана башкалар менен байланышкан. Геральдиканын маалыматтары тарыхый илимдин ар түрдүү тармактарында пайдаланылат.
Геральдикалык салттар Биринчи Крест жортуулунан кийин Европада пайда болгон. Ал кезде жаңы доордун башталышында: рыцарды жоо-жарагынан таануу кыйын болгон, ал эми ар түрдүү өлкөлөрдөгү жүрүштүн катышуучулары көп учурда бири-бирин жүзүнөн тааныган эмес. Ушундайда чаташпоо үчүн көпчүлүк дворяндар калкандарынын жана жоо жарагынын бетине ар түрдүү символдорду түшүрүп, кийин алар гербге айланган. Бара-бара гербдердеги символдордун ар түрдүүчө айкалышуусу өзгөчө тилге өтүп, ар бир символдун мааниси жана белгилүү маңызы болгон.
Экинчи Крест жортуулунун башталышында ал биротоло калыптанып, рыцарлардын калкандарындагы гербдер кадимки көнүмүш ишке айланган. Европалык дворяндар ал мезгилде геральдиканын тили менен кыйла тааныштыгы болуп жана уруулук герби боюнча рыцарды оңой аныктаган. .

Бүгүнкү күндө фамилиялуу гербдердин көпчүлүгү миндаль түрүндөгү формага келтирилген. Алар байыркы фамилиялардын баштоочулары жүрүштөргө аттанганда колдонгон ошол кездеги калкандын формасын кайталаган.

Тамга (Герб)

Көчмөндөр коомунда тамга мамлекеттик атрибутиканын ролун ойногон. Рун жазууларына, ошондой эле малга, мүлккө белги катары тамга басылган, ошондой эле салык төлөгөндүгүн тастыктаган белги катары мүлккө коюлган. Демек, тамга мамлекеттик атрибутика болгон.
Мындай белгилер айрым илимпоздордун пикири боюнча, кыргыздардын байыркы онтологиялык дүйнөгө көз карашын чагылдырып, ага ылайык асман (Көкө Теңир) менен жердин (Ыйык жер-суу) ортосун таяган тирөөч болот, ал асман менен жерди тиреп турат деп айтылган. “Манас” эпосунда:
«Асман менен жериңдин,
Тирөөсүнөн бүткөндөй».

Тирөөчүнөн бүткөндөй» – деп айтылат. Демек, кыргыздардын тамгасы (герб) алардын Улуу держава болуп турган доорунда ыйык белгини билдирген. Тамганын үстүндөгү горизонталдуу жарым айланасы тик сызыктар аркылуу төмөнкү горизонталдык сызыктарга кошулат. .

Кыргызстандын Герби
Көз каранды эмес мамлекет катары Кыргызстандын өзүнүн атрибутикалары бар. 1994-жылы 14-январда герб Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин токтому менен бекитилген. Анын авторлору А. Абдраев менен С. Дубанаев.

National emblem of Kyrgyzstan 2016.svg.png

Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик герби ак кырбууланган көк түстөгү тегеректин ортосундагы канатын жайган ак шумкардын сүрөтүнөн, көлдүн нары жагында жайгашкан Ала-Тоо кыркаларынан жана алтын нурун чачыратып чыгып келе жаткан күндөн, тегеректин эки капталынан орун алган пахтанын жана буудайдын сабындагы башынын сүрөтүнөн, тегеректин жогорку бөлүгүндө орун алган “Кыргыз” жана тегеректин төмөнкү бөлүгүнөн орун алган “Республикасы” деген жазуудан турат.


В начало

Историческая картография

В истории происходящие события рассматриваются как во времени, так и пространстве. Определить местонахождение любого объекта всегда помогает карта.

Человек начал составлять карты по мере того, как знакомился с миром. Необходимость в создании и использовании карт возникла еще в древности. Они были необходимы для того, чтобы лучше ориентироваться в окружающем мире: знать расположение лучших мест охоты, богатых пастбищ, поселений людей, а также тропы, дороги, водные пути.

Историческаякарта.jpg

Самая древняя известная карта мира из Вавилона (6 век до н.э.). В центре мира само Вавилонское царство. Вокруг него «горькая река». Семь точек за рекой — это острова, куда невозможно добраться.
Карты потребовались людям, чтобы закреплять добытые крупицы знаний об окружающем мире и передавать их друг другу. Необходимо было наносить положение объектов на местности и показывать расстояния между ними. Позднее карты стали необходимы для измерения земельных угодий, проектирования крупных сооружений: ирригационных каналов и пирамид, для добычи драгоценных металлов, определения направлений на местности, маршрутов мореплавания и конечно же для ведения военных действий и создания оборонительных укреплений.

Что такое историческая карта?

Карта - (нем. Karte; первоисточник: греч. chartes - лист или свиток папируса для письма), уменьшенное обобщённое изображение земной поверхности на плоскости, звёздного неба или их частей, содержащее данные в соответствии с назначением, пособие для изучения истории, географии и других наук
Историческая карта -пространственное изображение исторических явлений и событий определенного исторического периода. Или другими словами

Kartografiya3.jpg

Сохранившиеся до наших дней карты, составленные географами прошлых веков, являются важными историческими источниками. Сопоставляя карты разных времен можно судить, как изменялось представление человека о мире, как человек исследовал нашу планету, как менялись названия географических объектов и др.

Карта позволяет ответить на вопросы: Что произошло?
Где произошло?
Когда произошло?

На сегодняшний день, при изучении истории XX, XXI мы используем современную карту мира. Карты мира, которые мы видим с детства — особенно те, что нам показывают ещё в школе — формируют наше представление о том, как устроен мир. В этом не было бы ничего плохого, если бы мы не забывали, что плоская карта — всего лишь условное и искаженное отображение круглого мира.

Однако многие из нас переносят усвоенные через карту стереотипы на личное отношение к реальному миру. Мы начинаем верить, что есть страны, которые играют в мире доминирующую роль, находятся в его центре, а есть те, которые играют роль подчинённую, находятся на его периферии.

Как будет видно ниже, в разных странах — России, Европе, США, Китае, Австралии, Чили, Южной Африке — карты мира очень сильно отличаются. Всё зависит от того, что выберет автор карты в каждом из следующих трех условий: 1) как центрировать карту относительно Запада и Востока; 2) как центрировать карту относительно Севера и Юга; 3) какой метод проекции использовать.

Карты мира — как они выглядят в разных странах

  • slide 1

    Карта мира для России

  • slide 2

    Карта мира для России

  • slide 3

    Карта мира для Европы

  • slide 4

    Карта мира для Европы

  • slide 5

    Карта мира для США

  • slide 6

    Карта мира для США

  • slide 7

    Карта мира для Китая

  • slide 8

    Карта мира для Китая

  • slide 9

    Карта мира для Австралии

  • slide 10

    Карта мира для Австралии

  • slide 11

    Карта мира для Южной Африки

  • slide 12

    Карта мира для Южной Африки

  • slide 13

    Карта мира для Чили

  • slide 14

    Карта мира для Чили

Чем отличаются исторические карты от других карт?
Картография №2.JPG

Различие исторической и географической карт

  • Рисунок 1

  • Рисунок 2


Рисунок 1 Различие используемых цветов. Изображают все географические явления, в том числе рельеф, гидрографию, растительно-почвенный покров, населённые пункты, хозяйственные объекты, коммуникации, границы и т. д.
Рисунок 2 Все исторические карты создаются на основе географических.Отсутствует обозначение рельефа местности, глубин.Цвета используются для обозначения государств, территорий.Наименования городов, рек, озер, морей, государств относятся ко времени о котором рассказывает карта

Топонимика

Большинство объектов нанесенных на карту имеют название. Со временем некоторые из названий менялись. То есть на карте указываются именно те названия которые были в той исторический эпохе.

Kartografiya4.jpg

Но откуда произошли первоначальные названия географических объектов?
Этим вопросом занимается специальная наука.

Топонимика - (греч. topos - место и onyma - имя, название) - наука, изучающая географические названия и их происхождения

Так, например названия населенных пунктов могут происходить от различных слов и явлений:
- от имени основателя,
- по географическому положению,
- характеристике местности,
- по наименованию реки,
- в память о другом поселении и др.
Название нашей столицы города Бишкек тоже менялось на протяжении истории. Так в VII в. поселение называлось Джуль. А в 1825 г. кокандцы построили крепость и назвали Пишпек. В 1926 г. Пишпек был переименован в честь революционера и полководца М.В. Фрунзе, а в 1991 г. переименован в Бишкек. Этимология названия крепости Пишпек неизвестна, и поэтому предполагают что она близка к слову Бишкек. Есть два варианта происхождения названия. Первый, то что крепость назван в честь Бишкек-Батыра, а другой связывают с дубинкой или мутовкой, с помощью которой взбалтывают кумыс.

  • slide 1

    Город Фрунзе

  • slide 2

    Город Бишкек

  • slide 3

    Стены крепости Пишпек

С какими видами исторических карт мы встречаемся?
Картография №3.JPG

На уроках истории, в дополнение к картам в учебниках вы будете использовать атласы с подборками исторических карт.

Kartografiyaatlas.jpg


Контурные карты
В качестве домашнего задания или практической работы на уроке вы будете работать с контурными картами.

Konturnayakarta.jpg

Анимированные карты
С помощью карты мы можем использовать анимированные карты – карты движущиеся, позволяющие показать происходящие изменения последовательно, как в кинофильме или выделить нужный вам элемент и др.




В начало

Как работать с исторической картой?

Во-первых: вы должны научиться «читать» карту в соответствии с приведенным ниже планом.
1. Прочитайте название карты (в нём содержится информация о территории, изображённой на карте и времени, к которому относится изображение);
2. Ознакомьтесь с легендой карты (это условные знаки, которые позволят тебе прочитать информацию, изображённую на карте);
3. Чтение информации на карте начинайте с самых крупных объектов и постепенно двигайся к более мелким:

  • Определите природно-климатические признаки территории (в какой части света находится, какими морями омывается);
  • Определите признаки государства (граница, столица, государства-соседи.);
  • Определите деятельность человека, отображённую на карте (это могут быть военные походы, торговые пути). Помни, что движение на карте всегда обозначается стрелкой.
Turkkaganat.jpg

Во-вторых: на уроках учитель может вызвать вас к доске и предложить, используя карту рассказать о каком-либо историческом событии. Нужно уметь правильно работать с настенной картой.
1. При показе территорий (государств, княжеств, областей) следует проводить указкой по границе.
2. Город обозначен кружком, следует показать его, а не надпись.
3. Карты всегда нарисованы так, что верх карты – это север, низ – юг, слева – запад, справа – восток. Движение по карте сопровождается обычно комментарием: двигались в восточном или западном направлении.
4. Реки нужно показывать от истока к устью, т.е. по течению.
5. Следует использовать специальную терминологию при работе с картой. Например, берега нужно называть правый и левый: «войска расположились на левом берегу…», населенный пункт или какой-то объект «выше» или «ниже» по течению реки.
Правила работы с контурной картой:
● На контурной карте записывайте задания, данное учителем.
● При выполнении задания обязательно пользуйтесь атласом и учебником.
● Работайте цветными карандашами.
● Территории закрашивайте ровными бледными цветами, чтобы потом можно было наносить другие объекты и надписи.
● Перед началом работы придумайте, какие условные знаки вы будете применять, как подпишете название государств, рек, городов, чтобы они не мешали друг другу.
● Выбранные обозначения укажите в условных знаках – специально отведенном для этого месте.
● Если подписи к объектам не помещаются на контурной карте, обозначайте их цифрами, а пояснения к цифрам напишите в условных знаках.
● Объекты нужно нанести на карту точно, ориентируясь по линиям градусной сетки, по рекам и береговой линии.


В начало

Глоссарий

Лунный календарь — система изме­рения времени, связанная с изменением внешнего вида Луны (фазы Луны).
Месяц - время между одинаковыми фазами луны
Календарь - способ счисления дней в году
Хронология -перечень событий в их временно́й последовательности
Цикл - совокупность явлений, процессов, составляющая кругооборот в течение известного промежутка времени
Фазы луны - периодически меняющиеся состояния освещения Луны Солнцем
Эра - момент, от которого ведётся летосчисление, а также сама система летосчисления
Картография – наука о составлении карт
Картограф – специалист по картографии
Географическая карта – уменьшенное обобщенное изображение поверхности Земли
Историческая карта – уменьшенные обобщенные образно-знаковые изображения исторических событий и периодов
Атлас –сборник карт
Легенда карты – это размещенные внутри рамок карты или на её полях использованные знаки, штрихованные элементы, цветной фон с пояснительными надписями (условные знаки – реки, границы, города и т.д.)

Полезные ссылки

Древние карты
Карта
База условных знаков
Топ самых древних карт

Библиография

https://www.youtube.com/watch?v=HNHMin1Z9YQ
http://www.sivatherium.narod.ru/library/Malina/gl_02_09.htm
https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/91541/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5
http://www.myshared.ru/slide/950210/


В начало

Это интересно

Загадочная карта Пири-реиса. Одной из первых карт, изображающих Южную Америку и Антарктиду, была карта турецкого мореплавателя, адмирала Пири-реиса, начерченная на коже газели. Она датируется 1513 годом, но загадочным образом указывает места, еще не известные современникам.

Загадочная карта Пири-реиса
Загадочная карта Пири-реиса

Карта Пири-реиса показывает части западного побережья Европы и Северной Африки, различные острова Атлантического океана. Южная Америка очерчена очень точно, на ней даже изображены Анды, в то время еще не открытые.

Кроме того, на карту Пири-реиса нанесена Антарктида. Этот континент был открыт лишь в 1820 году
Древние карты: как в старину представляли мир

Откуда пришло слово календарь

Чтобы не пропустить появление молодой луны, жрецы взбирались на высокие башни и, заметив его появление в виде тонкого серпика, через громкие трубы оповещали об этом людей. Глашатаи, по указанию жрецов, громко выкрикивали, что появился новорожденный месяц, что начинаются календы — 1 число нового месяца. В календы каждый должник должен был возвращать долги. Эти взносы записывали в специальную книгу — календариума. От этого слова и пошло название календарь.

Kalendar'.jpg
Топ 5 необычных календарей
Календарь в виде спичек

Kalendar'spichka.jpg

Календарь разработан украинской студией графического дизайна. Помогает жить одним днем, не задерживаясь в прошлом, день прошел - сожги спичку.

Чернильный календарь

Kalendar'chernil.jpg

Принцип календаря основан на капиллярном действии чернил. Чернила, распространяясь через бумагу, отображают последовательно числа каждого месяца.

Самоуничтожающийся календарь

Kalendar'unicht.jpg

Календарь-шредер, безжалостный как само время. Каждый день, не останавливаясь, он уничтожает сам себя.

Календарь - беспроигрышная лотерея

Kalendar'bezpro.jpg

Календарь от РА "Восход" - это большой ежедневный беспроигрышный лотерейный билет. За каждой из 365 скретч-панелек скрываются шутки, советы, весёлые картинки, ребусы, загадки, интернет-ссылки и размышления календаря о жизни, дружбе и любви.

Календарь эмоций

Kalendar'emoscii.jpg

Изначально он - просто множество желтых кружочков, которые вы заполните позитивными или грустными смайликами - смотря, как прошел день. В конце года можно будет легко посчитать, каких моментов было больше

Топ 5 удивительных архиологических находок
9 представлений о земле древними народами
Шутки
Calendar-maia.jpg
Shutkanauka.jpg

Начинающий нумизмат звонит товарищу, чтобы поделиться радостью:
-Представляешь, сегодня купил на толкучке рубли со всеми четырьмя Николаями.
- Как с чётырьмя!?
-Ну, как. Рубли с портретами Николая I, Николая II, Николая III и Николая IV.

Лайфхаки
Naukalaifhak.png
Naukalaifhak3.jpg
  • slide 1
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:Тарых:_Тарых_илими&oldid=19961»