Кыргыз адабияты: Каармандар дүйнөсүнө сүңгүп — различия между версиями
Msu06 (обсуждение | вклад) |
Msu06 (обсуждение | вклад) |
||
| Строка 141: | Строка 141: | ||
<li>[[Файл:Malik Molmolum.mp4|start=1]] </li> | <li>[[Файл:Malik Molmolum.mp4|start=1]] </li> | ||
</ul> | </ul> | ||
| − | + | <br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all /> | |
==Каармандын сырлары== | ==Каармандын сырлары== | ||
<div class="textblock">Адабий чыгарманын каармандары – адамдар эле эмес, жаныбарлар, буюмдар, кубулуштар, түшүнүктөр болушу мүмкүн. Кыргыз адабиятындагы каармандары ар түрдүү жандыктар болгон чыгармалардын бирин окуп чыгалы.</div> | <div class="textblock">Адабий чыгарманын каармандары – адамдар эле эмес, жаныбарлар, буюмдар, кубулуштар, түшүнүктөр болушу мүмкүн. Кыргыз адабиятындагы каармандары ар түрдүү жандыктар болгон чыгармалардын бирин окуп чыгалы.</div> | ||
| Строка 481: | Строка 481: | ||
{{center|[[file:Kyzyl-oruk.mp4|600px|]]}} | {{center|[[file:Kyzyl-oruk.mp4|600px|]]}} | ||
| − | + | <br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all /> | |
==Адабий каармандардын экинчи өмүрү== | ==Адабий каармандардын экинчи өмүрү== | ||
'''Черногория мамлекетинин канбийкесин Чыңгыз Айтматовдун “Биринчи мугалим” повестинин каарманынын атынан Алтынай деп аташкан.'''<br clear=all /> | '''Черногория мамлекетинин канбийкесин Чыңгыз Айтматовдун “Биринчи мугалим” повестинин каарманынын атынан Алтынай деп аташкан.'''<br clear=all /> | ||
| Строка 509: | Строка 509: | ||
[https://www.youtube.com/watch?v=SKwThoOL-lM “Ак кемедеги” баланын ролун аткарган Нургазы Сыдыгалиев киного тартылгандан кийин музыкага кызыгуусу ойгонгон. Ал – музыкант. “Ак кеме” көркөм тасмасына тартылышын өз жашоосундагы эсте каларлык таасирдүү учур катары эсептейт.]<br> | [https://www.youtube.com/watch?v=SKwThoOL-lM “Ак кемедеги” баланын ролун аткарган Нургазы Сыдыгалиев киного тартылгандан кийин музыкага кызыгуусу ойгонгон. Ал – музыкант. “Ак кеме” көркөм тасмасына тартылышын өз жашоосундагы эсте каларлык таасирдүү учур катары эсептейт.]<br> | ||
[http://www.myshared.ru/slide/1015725/ Чыңгыз Айтматов – кылым адамы. Презентация]<br> | [http://www.myshared.ru/slide/1015725/ Чыңгыз Айтматов – кылым адамы. Презентация]<br> | ||
| − | + | <br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all /> | |
==Глоссарий== | ==Глоссарий== | ||
'''Каарман''' (англ. character, кээде "көркөм чыгарманын каарманы" (англ. fictional character) катары кездешет) - искусствонун кайсы бир чыгармасынын (роман, пьеса, телевизиондук сериал же тасма) эң негизги ролду ойногон адам же башка бир жандык. Каармандар реалдуу же ойдон чыгарылган болот, ушундай учурларда "ойдон чыгарылган" менен "реалдуу" каармандардын айырмачылыктары мүнөздөлүп берилет. XIX кылымдан бери актёрлордун каармандын ролун ойноосу же жазуучулардын каарманды сүрөттөшү "мүнөздөмө" деп аталат.<br> | '''Каарман''' (англ. character, кээде "көркөм чыгарманын каарманы" (англ. fictional character) катары кездешет) - искусствонун кайсы бир чыгармасынын (роман, пьеса, телевизиондук сериал же тасма) эң негизги ролду ойногон адам же башка бир жандык. Каармандар реалдуу же ойдон чыгарылган болот, ушундай учурларда "ойдон чыгарылган" менен "реалдуу" каармандардын айырмачылыктары мүнөздөлүп берилет. XIX кылымдан бери актёрлордун каармандын ролун ойноосу же жазуучулардын каарманды сүрөттөшү "мүнөздөмө" деп аталат.<br> | ||
| Строка 531: | Строка 531: | ||
* [http://erkintoo.kg/blog/2017/10/tanabaj-menen-glsarat--shekerge-barsa-tosup-alat Танабай менен Гүлсарат – Шекерге барсаң тосуп алат]<br> | * [http://erkintoo.kg/blog/2017/10/tanabaj-menen-glsarat--shekerge-barsa-tosup-alat Танабай менен Гүлсарат – Шекерге барсаң тосуп алат]<br> | ||
* С.К.Рысбаев., К.Миңбаева. “Кыргыз балдар акын-жазуучуларынын чыгармаларындагы педагогикалык идеялар” Бишкек, 2015-ж.<br> | * С.К.Рысбаев., К.Миңбаева. “Кыргыз балдар акын-жазуучуларынын чыгармаларындагы педагогикалык идеялар” Бишкек, 2015-ж.<br> | ||
| + | <br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all /> | ||
</div> | </div> | ||
</div> | </div> | ||
Версия 16:18, 1 мая 2018
Көркөм чыгарманын каармандары менен жакындан таанышкан учурда алардын ички сезимдери, толгонуулары, карама-каршылыктарына туш болобуз. Бул «бейтааныш тааныштардын» ички дүйнөсүн ачып берген жазуучунун чеберчилигине таң калабыз. Көркөм чыгарманы окугандан кийин каармандардын ар бири биздин турмушубуздан орун алып, коштоп жүрөт. Биздин турмуштук ар кандай кырдаалдарда аларга кайра-кайра кайрыла турганыбыздын сыры эмнеде деген суроого жооп табууга бул бөлүмдө аракет кылабыз.
Содержание
Адабий каармандардын калтырган издери
Кээ бир чыгармаларды жаратууда авторлор чыныгы турмуштагы реалдуу адамдардын өмүр жолун өз чыгармасына негиз кылып алат. Кээде ал адамдын атын өзгөртөт, кээде өзгөртпөйт. Кыргыз акындарынын гениалдуу ырлары эл оозунда кеңири ырдалып, элдин чыныгы сүйүүсүнө арзыгандыгынын бирден бир себеби да – ал чыгарманын каарманы – элден чыккан адамдар экендигинде. Алымканды даңктаган улуу ырдын жаралышына Токтогулдун махабаты себеп болсо, Барпынын сүйүү лирикасы уккандарды Мөлмөл кызга азыркыга кезге чейин суктандырат.
Барпы Алыкулов «Мөлмөлүм»
Беттин көркү нур менен,
Белдии көркү нур менен.
Биз сүйгөн сулуу Мөлмөлүм
Белгилүү болот ыр менен.
Кедейликтин дартынан
Кейип жаным өксүдүм.
Тосо албады кедейлик
Ашыглыктын өткөнүн.
Каармандын сырлары
Асан Кайгынын чыгармачылык өнөрканасын, акындык өзгөчөлүгүн мүнөздөй турган ырлар кыргыз, казак, ногой, каракалпак элдеринде аз да болсо сакталып калган (Айрым ырлары 1912-жылы Оренбургда чыккан жыйнакка кирген). Кыргыз фольклорундагы маалымат боюнча, Асан Кайгы XIV – XV кылымдардын аралыгында, Алтын Ордонун ханы Жаныбектин мезгилинде жашаган.
Кантти экен?
Бир жылдары ак жайдын күнү калың мөндүр түшүп, кара жаан көнөктөп төгүп, борошого айланып, каз, өрдөк каркылдап уча албай, мал жер тээп оттой албай, жер бетин муз каптап, суу тоңуп, жут болуп, мал-жандан түгөл кол жууп калуу коркунучу туулат. Ошондо Асан Кайгынын кайгырып айтканы:
Куйругу жок, жалы жок,
Кумда туулуп, чөлдө өскөн,
Кулан байкуш кантти экен?
Чымчып алар жүнү жок,
Чыңырарга үнү жок,
Боорунда буту жок,
Жылан байкуш кантти экен?
Асан Кайгы бардык жандыктарды аяп ырдаган ыры жөнүндө
Азыркы мезгилде оптимисттик реквием болуп эсептелген “Дүнүйө” деген ырын Токтогул туташ антитеза ыкмасы менен ырдаган. Ыр саптарындагы келериңде-кетериңде деген карама-каршы түшүнүктөрдүн көркөмдүк констекстинде бул гениалдуу ыр туташ антитезага айланган.
Акын келгендеги дүнүйөнү ай менен күнгө, мөмөлүү шакка, аргымакка, кушка, дайрага салыштырса, кеткендеги дүнүйөнү суусуз сайга, таманы түшкөн чарыкка, кыш чилдеге салыштырат.
Дүнүйө
Бул дүнүйө бекерсиң
Бир күнү өтүп кетерсиң,
Опосу жок дүйнөнүн
Түбүне ким жетерсиң?
Келериңде дүнүйө,
Толукшуп чыккан айдайсың,
Кетериңде дүнүйө,
Суу жүрбөгөн сайдайсың.
Азыркы мезгилдеги кыргыз адабиятындагы лирикалык ырлардын каармандарына көңүл буралы.
Кызыл өрүк – каарман катары боло алабы? Карап көргүлө. Кызыл өрүктүн көркүнө көргөндүн көөнү түшөрү анык эмеспи, анын жыпар жытын искеп, сагынышыңар да мүмкүн. Демек, эмне үчүн ушундай кызыл өрүк ырдын каарманы боло албайт дейсиңер?!
Нинакан Жүндүбаева
Жазда келгем айлыңа, кызыл өрүк,
Түштү көөнүм көркүңө сени көрүп.
Күндө отуруп түбүңдө, искеп жытың,
Карай берем кайталап, көңүл бөлүп.
Ого бетер күлүңдөп сени карап,
Болгонсуйсуң өмүргө өзүң шерик.
Күндөгүдөй күлүңдөп мени карап,
Коштошууга кол берип келдим сага.
Жыпар жытың жыттайын, аябачы,
Белек болсун өзүңдөн ошол мага...
Неге мынча бук болом камыккансып,
Ысыйт денем алоолоп күйүп-жана.
Жазда келгем айлыңа, кызыл өрүк,
Түштү көөнүм көркүңө сени көрүп.
Күндө отуруп түбүңдө, искеп жытың,
Карай берем кайталап, көңүл бөлүп.
Ого бетер күлүңдөп сени карап,
Болгонсуйсуң өмүргө өзүң шерик.
Адабий каармандардын экинчи өмүрү
Черногория мамлекетинин канбийкесин Чыңгыз Айтматовдун “Биринчи мугалим” повестинин каарманынын атынан Алтынай деп аташкан.
Черногориянын мураскор канзаадасы Никола II Петрович россиялык бир гезитке берген интервьюсунда өз кызынын атын Алтынай деп койгону жөнүндө айтып берген. Ал Чыңгыз Айтматовдун “Биринчи мугалим” повести боюнча Андрон Кончаловский тарткан фильмди көргөндөн кийин аябай таасирленип, Алтынай деген ат көңүлүндө сакталып калыптыр. Анан кыздуу болсом, кызымдын атын Алтынай коём деп кыялданыптыр. Кийин үйлөнүп, кыздуу болгон кезде кызына ошол жактырган атты койгон экен.
-
Черногория канбийкеси Алтынай Петрович-Негош
-
Черногория канбийкеси Алтынай үй-бүлөсү менен
Улуу даражалуу падыша кызы Алтынай Петрович-Негош 1977-жылдын 27-октябрында Францияда төрөлгөн. Алтынай – Черногориянын князынын жалгыз кызы. 2009-жылы Алтынай орус скрипачы Антон Мартыновго күйөөгө чыккан. Азыр жубайлар 7 жашар уулу Николаны тарбиялашат.
Черногория мамлекетинин канбийкесин эмне себептен атын Алтынай деп аташкан
Чыңгыз Айтматовдун “Кыямат” романындагы каармандар – Акбара менен Ташчайнар карышкырларды киного тартуу жөнүндө кызыктуу фактыларды билгиңер келеби?
Карышкырлар каарман болгон "Акбаранын көз жашы" кинотасмасы жөнүндө Дүйшөн Байдөбөтовдун айткандары
Режиссёр Д.Садырбаевдин “Акбаранын көз жашы” көркөм тасмасы
“Ак кемедеги” баланын ролун аткарган Нургазы Сыдыгалиев киного тартылгандан кийин музыкага кызыгуусу ойгонгон. Ал – музыкант. “Ак кеме” көркөм тасмасына тартылышын өз жашоосундагы эсте каларлык таасирдүү учур катары эсептейт.
Чыңгыз Айтматов – кылым адамы. Презентация
Глоссарий
Каарман (англ. character, кээде "көркөм чыгарманын каарманы" (англ. fictional character) катары кездешет) - искусствонун кайсы бир чыгармасынын (роман, пьеса, телевизиондук сериал же тасма) эң негизги ролду ойногон адам же башка бир жандык. Каармандар реалдуу же ойдон чыгарылган болот, ушундай учурларда "ойдон чыгарылган" менен "реалдуу" каармандардын айырмачылыктары мүнөздөлүп берилет. XIX кылымдан бери актёрлордун каармандын ролун ойноосу же жазуучулардын каарманды сүрөттөшү "мүнөздөмө" деп аталат.
Прототип (грек сөзүнөн – “образга негиз болгон” деген мааниде), прообраз – чыгарманын каарманынын жаралышы үчүн негиз болгон, турмушта жашаган адам.
Редиф – араб тилинен келген, сөзмө-сөз которгондо “атка учкашып алган” деген мааниде. Чыгыш поэзиясындагы ыр саптарында уйкаштыктан кийин кайталануучу сөз, сөздүн тобу редиф деп аталат.
Антитеза. Адабий каармандын мүнөзүн даана көрсөтүү максатында эстетикалык күчтүү таасирге жетишүү максатында кескин карама-каршы түшүнүктөрдү, туюнтмаларды бир сүйлөмгө, бир фразага же бир абзацка орду-орду менен жайгаштырат. Натыйжада антитеза пайда болот.
Пайдалуу шилтемелер
Токтогул Сатылганов — өмүр баяны
Токтогул Сатылганов
“Күнөстүү арал” көркөм фильми
О героях произведений Чингиза Айтматова - «Джамиля», «Первый учитель» и «Материнское поле».
Урок по повести Ч.Айтматова “Белый пароход” по теме “Главное в человеческой жизни”.
“Асан Кайгы - көчмөндөрдүн философу” Чыгарманын каарманы – дүнүйө болгонун Токтогулдун “Дүнүйө” деген ырынан окуп көрөлү.
“Кеп казына. Сөз дулдулун таптаган тоо булбулу Токтогул”
Библиография
- “Токтогул” чыгармаларынын эки томдук жыйнагы. 1-том. Ырлар. (Баш сөзүн жазган О.Султанов) Фрунзе, «Адабият», 1989-жыл.
- «Кыргызстан». Улуттук энциклопедия: 7-том / Башкы ред. Ү. А. Асанов. К 97. Б.: «Кыргыз энциклопедиясы» башкы редакциясы, 2015. - 832 б.
- Токтогул: чыгармаларынын эки томдук жыйнагы / түз.: Ж.Таштемиров. - Ф.: Адабият, 1989. т. 1.: ырлар. - 1989. -263 б.; т. 2: ырлар. - 1989. - 246 б.;
- Токтогулдун замандаштарынын эскермелери / түз.: С.Тургунбаев. - ф.: адабият, 1990. - 246 б.;
- Таштемиров Ж. Токтогулдун айтыштарынын өзгөчөлүгү. - Ф.: Адабият, 1989. - 102 б.;
- Танабай менен Гүлсарат – Шекерге барсаң тосуп алат
- С.К.Рысбаев., К.Миңбаева. “Кыргыз балдар акын-жазуучуларынын чыгармаларындагы педагогикалык идеялар” Бишкек, 2015-ж.
Ч.Айтматовдун каармандары маркада
Ч.Айтматовдун каармандары жөнүндө
Ч.Айтматовдун чыгармаларынын каармандарынын эстеликтери
