БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

География: Африка — различия между версиями

(→‎Ѳлкѳлѳр жана элдер)
 
(не показаны 3 промежуточные версии 2 участников)
Строка 29: Строка 29:
 
дагы кѳп нерсени айтып берет.
 
дагы кѳп нерсени айтып берет.
  
−
{{center|[[file: Африканын географиялык абалы.png|500px|Африканын географиялык абалы]]}}
+
{{center|[[file: Afrikanyn geografiyalyk abaly.png|500px|Африканын географиялык абалы]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Африканын географиялык абалы</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Африканын географиялык абалы</div>
  
Строка 35: Строка 35:
 
''Азыр Африканын изилдөө тарыхы менен таанышабыз:''  
 
''Азыр Африканын изилдөө тарыхы менен таанышабыз:''  
  
−
{{center|[[file: Карта исследователи Африки.jpg|500px| Карта «Африканы изилдөө»]]}}
+
{{center|[[file: Karta issledovateli Afriki.jpg|500px| Карта «Африканы изилдөө»]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Карта «Африканы изилдөө»</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Карта «Африканы изилдөө»</div>
  
Строка 68: Строка 68:
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Ханну.png|450px| Ханну]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Ханну</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Hannu kg.png|450px| Ханну]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Ханну</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Финикийилык деңиз сүзүүчүлөрү.png|450px| Финикийилык деңиз сүзүүчүлөрү]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Финикиялык деңиз сүзүүчүлөрү</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Finikijilyk de.png|450px| Финикийилык деңиз сүзүүчүлөрү]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Финикиялык деңиз сүзүүчүлөрү</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
 
<ul class="large-block-grid-4 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-4 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[file: Ибн Баттута.png|250px| Ибн Баттута]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Ибн Баттута</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Ibn Battuta kg.png|250px| Ибн Баттута]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Ибн Баттута</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Диего Кан.jpg|250px| Диего Кан]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Диего Кан</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Diego Kan2.jpg|250px| Диего Кан]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Диего Кан</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Бартоломеу Диаш.png|250px| Бартоломеу Диаш]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Бартоломеу Диаш</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Bartolomeu Diash2.png|250px| Бартоломеу Диаш]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Бартоломеу Диаш</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Васко да Гама.png|250px| Васко да Гама]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Васко да Гама</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Vasko da Gama2.png|250px| Васко да Гама]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Васко да Гама</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
 
<ul class="large-block-grid-4 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-4 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[file: Мунго Парк.png|250px| Мунго Парк]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Мунго Парк</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Mungo Park2.png|250px| Мунго Парк]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Мунго Парк</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Давид Ливингстон.png|250px| Давид Ливингстон]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Давид Ливингстон</div></li>
+
<li>{{center|[[file: David Livingston2.png|250px| Давид Ливингстон]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Давид Ливингстон</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Генри Стэнли Мортон.png|250px| Генри Стэнли Мортон]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Генри Стэнли Мортон</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Genri Stehnli Morton2.png|250px| Генри Стэнли Мортон]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Генри Стэнли Мортон</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Юнкер.png|250px| В.В. Юнкер]]}} <div style="color:blue; text-align:center">В.В. Юнкер</div></li>
+
<li>{{center|[[file: YUnker2.png|250px| В.В. Юнкер]]}} <div style="color:blue; text-align:center">В.В. Юнкер</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
 
</div>
 
</div>
Строка 94: Строка 94:
 
== Жаратылышы ==
 
== Жаратылышы ==
  
−
{{center|[[file: Слоны жирафы носороги.gif|500px| Слоны жирафы носороги]]}}
+
{{center|[[file: Slony zhirafy nosorogi.gif|500px| Слоны жирафы носороги]]}}
  
  
Строка 102: Строка 102:
  
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[file: Рельефтин өзгөчөлүгү.png|170px| Рельефтин өзгөчөлүгү]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Рельефтин өзгөчөлүгү</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Releftin afr.png|170px| Рельефтин өзгөчөлүгү]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Рельефтин өзгөчөлүгү</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Кен байлыктары.png|300px| Кен байлыктары]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Кен байлыктары</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Ken bajlyktary.png|300px| Кен байлыктары]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Кен байлыктары</div></li>
 
<li>{{center|[[file: AFRIKA kg.mp4|200px| Африканын геологиялык түзүлүшү жана рельефи]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африканын геологиялык түзүлүшү жана рельефи</div></li>
 
<li>{{center|[[file: AFRIKA kg.mp4|200px| Африканын геологиялык түзүлүшү жана рельефи]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африканын геологиялык түзүлүшү жана рельефи</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
Строка 111: Строка 111:
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Климаттын маалыматтык справкасы.png|450px| Климаттын маалыматтык справкасы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Климаттын маалыматтык справкасы</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Klimattyn maalymattyk spravkasy.png|450px| Климаттын маалыматтык справкасы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Климаттын маалыматтык справкасы</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Африканын климаты.png|450px| Африканын климаты]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африканын климаты</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Afrikanyn klimaty.png|450px| Африканын климаты]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африканын климаты</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Африканын климаттык алкактары.png|450px| Африканын климаттык алкактары]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африканын климаттык алкактары</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Afrikanyn klimattyk alkaktary.png|450px| Африканын климаттык алкактары]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африканын климаттык алкактары</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Среднегодовое количество осадков.JPG|450px| Орточо жылдык жаан - чачын]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Орточо жылдык жаан - чачын</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Srednegodovoe kolichestvo osadkov.JPG|450px| Орточо жылдык жаан - чачын]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Орточо жылдык жаан - чачын</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
 
<gallery>
 
<gallery>
−
Экватордук климатограмма.png|Экватордук климатограмма
+
EHkvatorduk klimatogramma.png|Экватордук климатограмма
−
Субэкватордук климатограмма.png|Субэкватордук климатограмма
+
Subehkvatorduk klimatogramma.png|Субэкватордук климатограмма
−
Тропикалык климатограмма.png|Тропикалык климатограмма
+
Tropikalyk klimatogramma.png|Тропикалык климатограмма
−
Субтропикалык климатограмма.png|Субтропикалык климатограмма
+
Subtropikalyk klimatogramma.png|Субтропикалык климатограмма
−
Климатограмманы окуу.png|Климатограмманы окуу
+
Klimatogrammany okuu.png|Климатограмманы окуу
 
</gallery>
 
</gallery>
  
Строка 136: Строка 136:
  
 
<gallery>
 
<gallery>
−
Африканын ички суулары.png|Африканын ички суулары
+
Afrikanyn ichki suulary.png|Африканын ички суулары
−
Реки Африки.mp4|Африканын дарыялары
 
 
samaia dlinnaia reka kg.mp4|Африкадагы эң узун дарыя Нил
 
samaia dlinnaia reka kg.mp4|Африкадагы эң узун дарыя Нил
−
Водопад Виктория.mp4|Виктория шаркыратмасы
+
Ozera Afriki.JPG|Африканын көлдөрү
−
Озера Африки.JPG|Африканын көлдөрү
+
Ozero Nyasa.mp4|Ньяса көлү
−
Озеро Ньяса.mp4|Ньяса көлү
+
Afrikanyn zharatylyshy.jpg|Африканын жаратылышы
−
Африканын жаратылышы.jpg|Африканын жаратылышы
+
Pustynya i oazis.mp4|Сахара. Чөл жана оазис
−
Сахара. Пустыня и оазис.mp4|Сахара. Чөл жана оазис
+
Gileya.jpg|Гилея
−
Гилея.jpg|Гилея
+
Pustyni Afriki.mp4|Африканын чөлдөрү
−
Пустыни Африки.mp4|Африканын чөлдөрү
+
Savanny Afriki.mp4|Африканын савванасы
−
Саванны Африки.mp4|Африканын савванасы
 
 
</gallery>
 
</gallery>
  
Строка 153: Строка 151:
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Заставка.jpg|450px| Заставка]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file: Zastavka.jpg|450px| Заставка]]}}</li>
−
<li>{{center|[[file: Анимация 1.gif|220px| Анимация]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file: Animaciya 1.gif|220px| Анимация]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
  
Строка 160: Строка 158:
 
Африканын калкы 1970 - жылы  364 634 000 адам деп бааланган, ал эми  2016 - жылдын аягында  1 216 129 000 адамга жеткени аныкталган, демек Африканын калкынын саны акыркы 46 жылдын ичинде  3,33 эсеге көбөйгөн. Азыр Африкада 1 246 504 864 адам жашайт.
 
Африканын калкы 1970 - жылы  364 634 000 адам деп бааланган, ал эми  2016 - жылдын аягында  1 216 129 000 адамга жеткени аныкталган, демек Африканын калкынын саны акыркы 46 жылдын ичинде  3,33 эсеге көбөйгөн. Азыр Африкада 1 246 504 864 адам жашайт.
  
−
{{center|[[file: Мамлекеттер боюнча калктын саны.png|327px| Мамлекеттер боюнча калктын саны ]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Мамлекеттер боюнча калктын саны </div>
+
{{center|[[file: Mamleketter boyuncha kalktyn sany.png|327px| Мамлекеттер боюнча калктын саны ]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Мамлекеттер боюнча калктын саны </div>
  
 
Картадан көрүнүп тургандай калк материктин территориясы боюнча тегиз жайгашкан эмес. Бийик жана бөксө тоолуу райондордо калк ѳтѳ жыш отурукташкан – Эфиопия бөксө тоосу, Жер Ортолук деңизинин жээги, Гвиан булуңу, материктин түштүк – чыгыш жээги.
 
Картадан көрүнүп тургандай калк материктин территориясы боюнча тегиз жайгашкан эмес. Бийик жана бөксө тоолуу райондордо калк ѳтѳ жыш отурукташкан – Эфиопия бөксө тоосу, Жер Ортолук деңизинин жээги, Гвиан булуңу, материктин түштүк – чыгыш жээги.
Строка 167: Строка 165:
  
 
<gallery>
 
<gallery>
−
Представители трех рас.jpg|Үч расанын  өкүлдөрү
+
Predstaviteli trekh ras.jpg|Үч расанын  өкүлдөрү
−
Расы Африки.jpg|Африкадагы расалар
+
Rasy Afriki.jpg|Африкадагы расалар
−
Африканын элдери.png|Африканын элдери
+
Afrikanyn ehlderi.png|Африканын элдери
−
Европалык расанын элдери.png|Европалык  расанын элдери
+
Evropalyk rasanyn ehlderi.png|Европалык  расанын элдери
−
Монголоид расанын элдери.png|Монголоид  расанын элдери
+
Mongoloid rasanyn ehlderi.png|Монголоид  расанын элдери
−
Расанын ортосундагы элдер.png|Расанын ортосундагы элдер
+
Rasanyn ortosundagy ehlder.png|Расанын ортосундагы элдер
 
</gallery>
 
</gallery>
  
−
{{center|[[file: Политическая карта Африки.jpg|500px| Африканын саясий картасы]]}}
+
{{center|[[file: Politicheskaya karta Afriki.jpg|500px| Африканын саясий картасы]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Африканын саясий картасы</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Африканын саясий картасы</div>
  
Строка 189: Строка 187:
 
Африка – дүйнѳнүн экономикалык жактан азыраак өнүккөн бѳлүгү. Африканын түндүк жана түштүк бөлүктѳрүнүн экономикалык өнүгүүсү бийигирээк. Дүйнөлүк экономиканын бардыгын түшүндүргѳн ѳзгѳчѳлѳнгѳн картада Африка жалгыз, кѳбүрѳѳк ѳнүккѳн ѳлкѳ  менен -  ТАР көрсөтүлгөн.
 
Африка – дүйнѳнүн экономикалык жактан азыраак өнүккөн бѳлүгү. Африканын түндүк жана түштүк бөлүктѳрүнүн экономикалык өнүгүүсү бийигирээк. Дүйнөлүк экономиканын бардыгын түшүндүргѳн ѳзгѳчѳлѳнгѳн картада Африка жалгыз, кѳбүрѳѳк ѳнүккѳн ѳлкѳ  менен -  ТАР көрсөтүлгөн.
  
−
{{center|[[file: Мировая экономика.jpg|500px| Дүйнөлүк экономика]]}}
+
{{center|[[file: Mirovaya ehkonomika.jpg|500px| Дүйнөлүк экономика]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Дүйнөлүк экономика</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Дүйнөлүк экономика</div>
  
Строка 195: Строка 193:
 
Бул карта ар бир ѳлкѳнү анын ИДП (ички дүң продукция) өлчөмүнѳ жараша көрсөтѳт. ИДП – бир жылдын ичинде ѳлкѳ өндүргөн бардык товарлардын жана тейлөө кызматтардын жалпы наркы. Сүрѳттѳ аянты канчалык чоң болсо, ѳлкѳнүн экономикасынын кѳлѳмү ошончолук кѳп экендиги кѳрсѳтүлгѳн. Ѳлкѳнүн ИДПсына кайсы ѳнѳр - жай тармактары кандай  кѳбүрѳѳк даражада салым кошконун кѳрүү үчүн ар бир область үч секторго бөлүнгөн: тейлөө кызматары, өнөр - жай жана айыл - чарба.
 
Бул карта ар бир ѳлкѳнү анын ИДП (ички дүң продукция) өлчөмүнѳ жараша көрсөтѳт. ИДП – бир жылдын ичинде ѳлкѳ өндүргөн бардык товарлардын жана тейлөө кызматтардын жалпы наркы. Сүрѳттѳ аянты канчалык чоң болсо, ѳлкѳнүн экономикасынын кѳлѳмү ошончолук кѳп экендиги кѳрсѳтүлгѳн. Ѳлкѳнүн ИДПсына кайсы ѳнѳр - жай тармактары кандай  кѳбүрѳѳк даражада салым кошконун кѳрүү үчүн ар бир область үч секторго бөлүнгөн: тейлөө кызматары, өнөр - жай жана айыл - чарба.
  
−
{{center|[[file: Африканын 22.png|500px| Страны Африки к югу от Сахары]]}}
+
{{center|[[file: Afrikanyn 22.png|500px| Страны Африки к югу от Сахары]]}}
  
  
Строка 203: Строка 201:
  
 
<center>Тоо кен казуу өнөр жайы - бул..</center>
 
<center>Тоо кен казуу өнөр жайы - бул..</center>
−
{{center|[[file: Тоо кен казуу өнөр жайы.png|500px| Тоо кен казуу өнөр жайы - бул..]]}}
+
{{center|[[file: Too ken kazuu.png|500px| Тоо кен казуу өнөр жайы - бул..]]}}
  
  
Строка 209: Строка 207:
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Добыча золота в Конго.jpg|450px| Конгодон алтын казуу ]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Конгодон алтын казуу </div></li>
+
<li>{{center|[[file: Dobycha zolota v Kongo.jpg|450px| Конгодон алтын казуу ]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Конгодон алтын казуу </div></li>
−
<li>{{center|[[file: Добыча алмазов в Африке.jpg|280px| Африкадан алмаз алуу ]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африкадан алмаз алуу </div></li>
+
<li>{{center|[[file: Dobycha almazov v Afrike.jpg|280px| Африкадан алмаз алуу ]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африкадан алмаз алуу </div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
 
Айыл - чарбасында адамдар негизинен өсүмдүк өстүрүүчүлүк менен алектенишет. Ошондуктан бардык айыл - чарбасы эки топко бөлүнөт: өздөрүнүн тамактануусу үчүн ѳстүргѳн керектөөчү маданият жана сатуу үчүн гана өстүрүлгөн экспорттук (товардык) маданият.
 
Айыл - чарбасында адамдар негизинен өсүмдүк өстүрүүчүлүк менен алектенишет. Ошондуктан бардык айыл - чарбасы эки топко бөлүнөт: өздөрүнүн тамактануусу үчүн ѳстүргѳн керектөөчү маданият жана сатуу үчүн гана өстүрүлгөн экспорттук (товардык) маданият.
−
 
−
{{center|[[file: Специализация земледелия.jpg|500px| Специализация земледелия]]}}
 
−
 
  
 
Көп ѳлкѳлѳр үчүн мономаданияттык адистешүү мүнөздүү –  экспортко бир сырьёну же азык - түлүк товарды өндүрүү.
 
Көп ѳлкѳлѳр үчүн мономаданияттык адистешүү мүнөздүү –  экспортко бир сырьёну же азык - түлүк товарды өндүрүү.
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Маниок.png|450px| Маниока]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file: Maniok2.png|450px| Маниока]]}}</li>
 
<li>{{center|[[file: Товарды.png|450px| Монокультуры в Африке]]}}</li>
 
<li>{{center|[[file: Товарды.png|450px| Монокультуры в Африке]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
Строка 228: Строка 223:
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Продукция тропического и субтропического земледелия.jpg|300px|Тропикалык жана  субтропикалык дыйканчылыктын продукциясы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Тропикалык жана  субтропикалык дыйканчылыктын продукциясы</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Produkciya tropicheskogo i subtropicheskogo zemledeliya.jpg|300px|Тропикалык жана  субтропикалык дыйканчылыктын продукциясы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Тропикалык жана  субтропикалык дыйканчылыктын продукциясы</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Африкадагы мал чарбасы.png|450px| Африкадагы мал чарбасы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африкадагы мал чарбасы</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Afrikadagy mal charbasy.png|450px| Африкадагы мал чарбасы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Африкадагы мал чарбасы</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
Строка 236: Строка 231:
  
 
<gallery>
 
<gallery>
−
Cc.png|Муха Цеце
+
cc kg.png|Муха Цеце
−
Африка Страны и занятия населения.jpg|Африканын мамлекеттери жана калктын чарбачылыгы
+
Afrika Strany i zanyatiya naseleniya.jpg|Африканын мамлекеттери жана калктын чарбачылыгы
−
Торговцы солью Пустыня Сахара.mp4|Торговцы солью: Пустыня Сахара
+
Torgovcy solyu Pustynya Sahara.mp4|Торговцы солью: Пустыня Сахара
−
Африканын экологиялык кѳйгѳйлѳрү.png|Африканын экологиялык кѳйгѳйлѳрү
+
Afrikanyn ehkologiyalyk.png|Африканын экологиялык кѳйгѳйлѳрү
−
Африканын экологиялык кѳйгѳйлѳрү2.png|Африканын экологиялык кѳйгѳйлѳрү
+
Afrikanyn ehkologiyalyk2.png|Африканын экологиялык кѳйгѳйлѳрү
−
Чөлдөшүү.png|Чөлдөшүү
+
CHoldoshyy.png|Чөлдөшүү
−
Суу –бул жашоо.png|Суу –бул жашоо
+
Suu –bul zhashoo.png|Суу –бул жашоо
−
Дефицит воды.jpg|Суу –бул жашоо
+
Deficit vody.jpg|Суу –бул жашоо
−
Африка планетардык масштабда таштанды.png|Африка планетардык масштабда таштанды болуу тобокелинде турат
+
Afrika planetardyk masshtabda tashtandy.png|Африка планетардык масштабда таштанды болуу тобокелинде турат
 
</gallery>
 
</gallery>
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
 
== Сөздүк: ==
 
== Сөздүк: ==
 
:{{bib|'''Вельвичия''' - Намиб чөлүнүн уникалдуу өсүмдүгү. Карлик – багы, жерден  кичине эле көтөрүлөт. Анын бийиктиги болгону 30 см, ал эми калыңдыгы 1,2 метр. Тамырлары 15 – 20 метр чуңкур кетет, ал эми 2 тарапка кеткен жалбырактарынын жазылыгы 1 метрге чейин жана узундугу 6 метрге чейин жетет.}}
 
:{{bib|'''Вельвичия''' - Намиб чөлүнүн уникалдуу өсүмдүгү. Карлик – багы, жерден  кичине эле көтөрүлөт. Анын бийиктиги болгону 30 см, ал эми калыңдыгы 1,2 метр. Тамырлары 15 – 20 метр чуңкур кетет, ал эми 2 тарапка кеткен жалбырактарынын жазылыгы 1 метрге чейин жана узундугу 6 метрге чейин жетет.}}
Строка 355: Строка 351:
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 
</div>
 
</div>
−+
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>

Текущая версия на 08:05, 22 октября 2018

Африка жөнүндө эмне билесиңер? Мүмкүн, ал жакта негрлер, арабдар жана зулустар жашашат дегенди билесиңер? А балким, крокодол, бегемот, жирафтар, зебралар, арстандар жана жолборстор бар дегенди билерсиңер? Мүмкүн, ал жактагы пирамидалар, Нил дарыясы, Виктория көлү жана Сахар чөлүн билесиңер? Андан сырткары, балдары дайыма ачка, согуштар болуп турат жана элдери бай эмес жашашат дегенди билесиңер?

Эмесе, Африка деген эмне? Келгиле ушул кызыктуу материк менен жакыныраак таанышып көрөлү. Африка кантип бир эле убакта төрт жарым шарда жайгашкан жана аны ким изилдегенин, Африка - Жердин эң ысык материги жана анын территориясынын жарым бѳлүгүн чөлдөр жана жарым чѳлдѳр ээлеп жатканын, дал ушул Африкада Чыгыш жарым шардын эң суусу мол дарыясы Конго агарын, ал эми Жер шарындагы эң чоң ысык чөл Сахараны дүйнѳдѳгү эң узун Нил дарыясы кесип өтөөрүн, материктин жагымсыз шарттарына карабастан Африкада тропикалык фауна жана флоранын тирүү коллекциясы менен ар түрдүү жана укмуштуудай ландшафттары бар экендигин, жергиликтүү африкалыктар славяндык сырткы келбети менен ак адамдар болушу мүмкүн экендигин, Африка – дүйнөнүн эң жарды аймагы жана көптөгөн изилдөөчүлөр аны өлүп бара жаткан материк деп эсептешерин биз билебиз.


В начало

Географиялык абалы, изилдөөсү

Сүрѳттѳн Африка кѳлѳмү боюнча кандай материк болуп эсептелгенин кѳрүү татаал эмес.

Африка аянты боюнча экинчи материк
Африка аянты боюнча экинчи материк


Физикалык карта боюнча Африканын географиялык абалынын өзгөчөлүгү эмнеде экендигин кантип аныктаса болот? Бул эң жөнөкөй! Картаны карайбыз жана майда - чүйдѳлѳрдү байкайбыз:

  • Материк түндүктөн түштүккө созулган.
  • Ортосуна жакын экватор менен кесилишет.
  • Африка бир мезгилде төрт жарым шарда жайгашкан.
  • Жээктердеги сызык начар тилмеленген.
  • Аралдары көп эмес.
  • Гибралтар кызыгы жана Суэц каналы аркылуу Евразия материги менен байланышта.
  • Эң чоң аралы – Мадагаскар.
  • Эң чоң жарым аралы - Сомали, көрүнүшү боюнча чоң тишти элестетет.
  • Материктин жалпы көрүнүшү оңдон солго жайылган Р тамгасына же жѳндѳмсүз таш балтага окшош.
  • Материктин жаратылышы жөнүндө четки чекиттеринин абалы - тумшуктары

дагы кѳп нерсени айтып берет.

Африканын географиялык абалы
Африканын географиялык абалы


Азыр Африканын изилдөө тарыхы менен таанышабыз:

Карта «Африканы изилдөө»
Карта «Африканы изилдөө»


Таблица: Африканы изилдөө

Жылы Изилдөөчү Окуя
XXVIII б.з.ч. Байыркы гректер Африканын түндүгүнө жайгашып изилдеген
600 – 595 жж. б.з.ч. Ханну (Египет) Пунтка (Сомали) – сүзүү, саякаттоо
1352 - 1353 Ибн Баттута Сахараны кесип өтүп, Нигер дарыясына чейин жетип жана кайра тартуу
1486 Диего Кан (Португалия) Конго дарыясынын башталышын ачуу
1488 Бартоломеу Диаш (Португалия) “Добрая Надежда” тумшугун ачуу
1497 - 1499 Васко да Гама (Португалия) Африканы айланып сүзүп, Индияга жол ачуу
1795 - 1806 Мунго Парк (Англия) Нигер дарыясын изилдөө
1840 - 1871 Давид Ливингстон (Англия) Түштүк Африканы кесип өтүү. Конго дарыясынын жогору жагын жана Виктория шаркыратмасын ачуу.
1871 - 1877 Генри Стэнли (США) Танганьика жана Виктория көлдөрүн айланып сүзүү жана Кагера дарыясынын башатынан жана Рувензори массивине чейин жетүү
1880 - 1883 В.В. Юнкер Нил – Конгонун суу бөлгүчүн изилдөө


  • Ханну
    Ханну
  • Финикийилык деңиз сүзүүчүлөрү
    Финикиялык деңиз сүзүүчүлөрү


  • Ибн Баттута
    Ибн Баттута
  • Диего Кан
    Диего Кан
  • Бартоломеу Диаш
    Бартоломеу Диаш
  • Васко да Гама
    Васко да Гама


  • Мунго Парк
    Мунго Парк
  • Давид Ливингстон
    Давид Ливингстон
  • Генри Стэнли Мортон
    Генри Стэнли Мортон
  • В.В. Юнкер
    В.В. Юнкер

В начало

Жаратылышы

Слоны жирафы носороги


Африканын жаратылышы

Африка - бийик эмес континент. Рельефинде бийиктиги 200 дөн 1000 метрге чейин ал эми орточо бийиктиги 750 метр түзгѳн түздүктөр жана бөксө тоолор басымдуулук кылат. Африканы рельефинин өзгөчөлүгү боюнча “төмөнкү” – Түндүк жана Батыш жана “бийик” Чыгыш жана Түштүк Африкага бөлүшөт. Африканын жер асты ар түрдүү зор кен байлыктарга ээ.


Африка – Жердин эң ысык материги. Карта жана картограммаларды колдонуу менен бул тастыктоонун туура экендигин далилдей аласыңар.

  • Климаттын маалыматтык справкасы
    Климаттын маалыматтык справкасы
  • Африканын климаты
    Африканын климаты


  • Африканын климаттык алкактары
    Африканын климаттык алкактары
  • Орточо жылдык жаан - чачын
    Орточо жылдык жаан - чачын


  • Экватордук климатограмма

  • Субэкватордук климатограмма

  • Тропикалык климатограмма

  • Субтропикалык климатограмма

  • Климатограмманы окуу


Африкада чыгыш жарым шарынын эң суусу мол дарыясы - Конго - Заир (4320 км) жана жакынкы убакытка чейин эң узун деп эсептелип келген дарыя - Нил (6671 км) агат. Азыр айрым изилдөөчүлөр эң узун дарыя Нил эмес, Амазонка деп эсептеп жатышат.

Африканын ири дарыялары кеме жүрүү үчүн жараксыз бирок, электрэнергиянын зор байлыгына ээ. Бул жердин бетине кристаллдык тоо тектеринин чыгышы, рельефтин тепкичтик мүнөздө болушу менен түшүндүрүлѳт.


В начало

Ѳлкѳлѳр жана элдер

  • Заставка
  • Анимация


Африканын калкы 1970 - жылы 364 634 000 адам деп бааланган, ал эми 2016 - жылдын аягында 1 216 129 000 адамга жеткени аныкталган, демек Африканын калкынын саны акыркы 46 жылдын ичинде 3,33 эсеге көбөйгөн. Азыр Африкада 1 246 504 864 адам жашайт.

Мамлекеттер боюнча калктын саны
Мамлекеттер боюнча калктын саны

Картадан көрүнүп тургандай калк материктин территориясы боюнча тегиз жайгашкан эмес. Бийик жана бөксө тоолуу райондордо калк ѳтѳ жыш отурукташкан – Эфиопия бөксө тоосу, Жер Ортолук деңизинин жээги, Гвиан булуңу, материктин түштүк – чыгыш жээги.

Африкада бардык үч расанын ѳкүлдѳрү жашашат жана алар 8000 ге жакын элдер жана этникалык топтордун санын түзѳт. Материктин калкынын негизги бѳлүгүн жергиликтүү элдер түзөт.

  • Үч расанын өкүлдөрү

  • Африкадагы расалар

  • Африканын элдери

  • Европалык расанын элдери

  • Монголоид расанын элдери

  • Расанын ортосундагы элдер

Африканын саясий картасы
Африканын саясий картасы


Африкада канча ѳлкѳ бар? Материктин ири мамлекеттери: Алжир, ТАР. Африкадагы аянты эң чоң мамлекет – Судан, эң кичинекейи - Гамбия.


В начало

Чарба жана экология

Африка

Африка – дүйнѳнүн экономикалык жактан азыраак өнүккөн бѳлүгү. Африканын түндүк жана түштүк бөлүктѳрүнүн экономикалык өнүгүүсү бийигирээк. Дүйнөлүк экономиканын бардыгын түшүндүргѳн ѳзгѳчѳлѳнгѳн картада Африка жалгыз, кѳбүрѳѳк ѳнүккѳн ѳлкѳ менен - ТАР көрсөтүлгөн.

Дүйнөлүк экономика
Дүйнөлүк экономика


Бул карта ар бир ѳлкѳнү анын ИДП (ички дүң продукция) өлчөмүнѳ жараша көрсөтѳт. ИДП – бир жылдын ичинде ѳлкѳ өндүргөн бардык товарлардын жана тейлөө кызматтардын жалпы наркы. Сүрѳттѳ аянты канчалык чоң болсо, ѳлкѳнүн экономикасынын кѳлѳмү ошончолук кѳп экендиги кѳрсѳтүлгѳн. Ѳлкѳнүн ИДПсына кайсы ѳнѳр - жай тармактары кандай кѳбүрѳѳк даражада салым кошконун кѳрүү үчүн ар бир область үч секторго бөлүнгөн: тейлөө кызматары, өнөр - жай жана айыл - чарба.

Страны Африки к югу от Сахары


Адамдардын чарбалык ишмердүүлүгү негизинен тоо - кен казуу, жеңил, тамак-аш өнөр - жай тармактарында жана айыл-чарбасы менен байланыштуу. Африканын экономикасынын алдыңкы тармагы болуп тоо - кен казуу өнөр - жайы эсептелет.

Тоо - кен казуу өнөр - жайы - бул:

Тоо кен казуу өнөр жайы - бул..
Тоо кен казуу өнөр жайы - бул..


Африка ар түрдүү кен байлыктарды (алмаз, алтын, жез, боксит, уран ж.б.) казып алууда жана дүйнөлүк рынокко сатууда чоң роль ойнойт.

  • Конгодон алтын казуу
    Конгодон алтын казуу
  • Африкадан алмаз алуу
    Африкадан алмаз алуу


Айыл - чарбасында адамдар негизинен өсүмдүк өстүрүүчүлүк менен алектенишет. Ошондуктан бардык айыл - чарбасы эки топко бөлүнөт: өздөрүнүн тамактануусу үчүн ѳстүргѳн керектөөчү маданият жана сатуу үчүн гана өстүрүлгөн экспорттук (товардык) маданият.

Көп ѳлкѳлѳр үчүн мономаданияттык адистешүү мүнөздүү – экспортко бир сырьёну же азык - түлүк товарды өндүрүү.

  • Маниока
  • Монокультуры в Африке


  • Тропикалык жана субтропикалык дыйканчылыктын продукциясы
    Тропикалык жана субтропикалык дыйканчылыктын продукциясы
  • Африкадагы мал чарбасы
    Африкадагы мал чарбасы


Африкада дүйнө боюнча эң жѳнѳкѳй жаныбарлардын бири эчкилердин саны көп. Башка жаныбарлардын жалпы саны дагы жеткиликтүү көп, бирок Африкадагы мал чарбачылыктын жемиштүүлүгү төмөн. Себеби, үй жаныбарларда “уйку оорусу” тараган, анын себеби болуп цеце чымыны эсептелет.

  • Муха Цеце

  • Африканын мамлекеттери жана калктын чарбачылыгы

  • Африканын экологиялык кѳйгѳйлѳрү

  • Африканын экологиялык кѳйгѳйлѳрү

  • Чөлдөшүү

  • Суу –бул жашоо

  • Суу –бул жашоо

  • Африка планетардык масштабда таштанды болуу тобокелинде турат


В начало

Сөздүк:

Вельвичия - Намиб чөлүнүн уникалдуу өсүмдүгү. Карлик – багы, жерден кичине эле көтөрүлөт. Анын бийиктиги болгону 30 см, ал эми калыңдыгы 1,2 метр. Тамырлары 15 – 20 метр чуңкур кетет, ал эми 2 тарапка кеткен жалбырактарынын жазылыгы 1 метрге чейин жана узундугу 6 метрге чейин жетет.
Гилея - Африкадагы экватордук нымдуу токой.
Ички дүң продукция (ИДП) - бир жылдын ичинде ѳлкѳ өндүргөн бардык товарлардын жана тейлөө кызматтардын жалпы наркы.
Мономаданияттык адистешүү - бул ѳлкѳнүн экспортко бир сырьёну же азык - түлүк товарды өндүрүүнүн бир кууш адистешүүсү.
Оазис - табигый чѳѳттүн жанында жайгашкан чөл жана жарым чөлдөрдөгү өсүмдүк өсүүчү жерлер.
Пигмеи - Африканын экватордук токоюнда жашаган Жердеги эң кыска бойлуу элдер.
Тумшук - географиялык объекттин (материк, арал) четки чекити, анын артында жер жок.
Саванна - бийик чѳптѳр жана бадалдары менен тропикалык алкактын талаасы.
Сахель - саванналар жана чөлдѳр ортосундагы өткөөл зона.
Чөлдөшүү - адамдын туура эмес чарбалык ишмердүүлүгүнүн натыйжасында чөлдөрдүн таралышы.


Пайдалуу шилтелмелер:

Египтянин Ханну
Презентация Своя игра по теме «Африка» для 7 класса
Крупнейшие государства материка: Алжир, ЮАР
Жилища африканцев
Хозяйство Африки
Экологические проблемы Африки

В начало

Адабияттары

Эмне үчүн чөлдө күндүзү ысык, ал эми түнкүсүн суук
Африка тууралуу кызыктуу фактылардын 9 тобу.
Чөлдө сууну кандай тапса болот?
Африка темасы боюнча билимди текшерүү

1 Африка материгинин эң бийик чекити:

Эфиопия тайпак тоосу
Килиманджаро тоосу
Ассаль көлү

2 Африканы Европадан бөлөт:

Жер ортолук деңизи
Гибралтар кысыгы
Гвинея булуңу

3 Материктин түндүк батышында жайгашкан тоо:

Кап тоосу
Ажыдаар тоосу
Атлас тоосу

4 Африкадан дүйнө жүзү боюнча эң чоң өлчөмдө алынат:

көмүр
алмаз
темир рудасы

5 Африкадан аккан дүйнөдөгү эң узун дарыя:

Замбези
Конго
Нил

Тестти өтүңүз
Тестти өтүңүз

Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:География:_Африка&oldid=27357»