Тарых: Отурукташкан деңиз цивилизациялары — различия между версиями
Admine2 (обсуждение | вклад) (→Байыркы Рим) |
Admine2 (обсуждение | вклад) |
||
| (не показаны 4 промежуточные версии этого же участника) | |||
| Строка 16: | Строка 16: | ||
* Финиктер азыркы кезде бизге белгилүү болгон бардык жазуу системаларынын негизин түзгөн алфавитти, биринчи класстуу деңиз кемелерин жана башка көп ачылыштарды дүйнөгө берген ... | * Финиктер азыркы кезде бизге белгилүү болгон бардык жазуу системаларынын негизин түзгөн алфавитти, биринчи класстуу деңиз кемелерин жана башка көп ачылыштарды дүйнөгө берген ... | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Alfavit.gif|500px|Финикий цивилизациясы]]}} |
Ушул кичинекей элдин күчү эмнеде? | Ушул кичинекей элдин күчү эмнеде? | ||
| Строка 22: | Строка 22: | ||
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2"> | <ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2"> | ||
| − | <li>[[file: | + | <li>[[file:Lodka.gif|Финикий цивилизациясы]]</li> |
| − | <li>[[file: | + | <li>[[file:Hlopcy.gif|Финикий цивилизациясы]]</li></ul> |
Байыркы Египет өтө муктаж болгон жыгач — финиктердин негизги товары болгон. Шаарлары, биринчи кезекте Библ шаары Ливан тоо беттеринде өскөн кедр, эмен жана кипаристи соодалашкан. Жыгачтан кемелерди жана табыттарды жасап, аларга эгипет вельможаларынын мумияларын сактаган. Соода-сатыкта жогорку сапаттуу шарап чоң роль ойногон. Ошондой эле олив майы маанилүү азык болуп эсептелген. Финиктер моллюскалардын өзгөчө түрүнөн мала кызыл боекторду жасаган. Аны менен жүн жана кендир кездемелерди боегон. Мындай кездемелер дароо эле модага айланып, бардык коңшу өлкөлөрдө эбегейсиз суроо-талапка ээ болгон. Библ, Сидон жана Түндүк Афирикадагы Карфаген колониясы финиктердин ири шаарлары болуп эсептелген. | Байыркы Египет өтө муктаж болгон жыгач — финиктердин негизги товары болгон. Шаарлары, биринчи кезекте Библ шаары Ливан тоо беттеринде өскөн кедр, эмен жана кипаристи соодалашкан. Жыгачтан кемелерди жана табыттарды жасап, аларга эгипет вельможаларынын мумияларын сактаган. Соода-сатыкта жогорку сапаттуу шарап чоң роль ойногон. Ошондой эле олив майы маанилүү азык болуп эсептелген. Финиктер моллюскалардын өзгөчө түрүнөн мала кызыл боекторду жасаган. Аны менен жүн жана кендир кездемелерди боегон. Мындай кездемелер дароо эле модага айланып, бардык коңшу өлкөлөрдө эбегейсиз суроо-талапка ээ болгон. Библ, Сидон жана Түндүк Афирикадагы Карфаген колониясы финиктердин ири шаарлары болуп эсептелген. | ||
| Строка 588: | Строка 588: | ||
{{bib| Булагы https://novate.ru/blogs/101015/33265/}} | {{bib| Булагы https://novate.ru/blogs/101015/33265/}} | ||
---- | ---- | ||
| − | |||
{{center-p|[[file:1662KG.jpg|300-200 года до.н.э.]]}} | {{center-p|[[file:1662KG.jpg|300-200 года до.н.э.]]}} | ||
</div> | </div> | ||
| Строка 599: | Строка 598: | ||
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Байыркы дүйнөнүн тарыхы боюнча кызыктуу китептер</div> | <div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Байыркы дүйнөнүн тарыхы боюнча кызыктуу китептер</div> | ||
</div> | </div> | ||
| − | + | ||
| − | |||
| − | |||
<div class="mw-customtoggle-Ca4 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Камо грядеши Генрик Сенкевич'''</div> <br> | <div class="mw-customtoggle-Ca4 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Камо грядеши Генрик Сенкевич'''</div> <br> | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca4"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca4"> | ||
{{center|'''Камо грядеши Генрик Сенкевич'''}}<br> | {{center|'''Камо грядеши Генрик Сенкевич'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn1.jpg|Книга|150px]]}} |
"Камо грядеши" — белгилүү поляк жазуучусу Генрик Сенкевичтин (1846 — 1916) эң мыкты тарыхый романдарынын бири. Романдын окуялары Нерон башкарган соңку төрт жылдын аралыгында өнүгөт (б.э.ч. 64 – 68-жж), окурмандардын алдына Рим жана дүйнө тарыхынын кызыктуу барактарын ачат. | "Камо грядеши" — белгилүү поляк жазуучусу Генрик Сенкевичтин (1846 — 1916) эң мыкты тарыхый романдарынын бири. Романдын окуялары Нерон башкарган соңку төрт жылдын аралыгында өнүгөт (б.э.ч. 64 – 68-жж), окурмандардын алдына Рим жана дүйнө тарыхынын кызыктуу барактарын ачат. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 612: | Строка 609: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca55"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca55"> | ||
{{center|'''Иван Ефремовдун Афина Таиси'''}}<br> | {{center|'''Иван Ефремовдун Афина Таиси'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn2.jpg|Книга|150px]]}} |
"Афина Таиси" романы - Александр Македонскийдин даңазалуу жүрүштөрүнүн доору жана эр жүрөк, эң асыл адамдардын таң каларлык жашоо-тарыхы... | "Афина Таиси" романы - Александр Македонскийдин даңазалуу жүрүштөрүнүн доору жана эр жүрөк, эң асыл адамдардын таң каларлык жашоо-тарыхы... | ||
| Строка 620: | Строка 617: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca56"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca56"> | ||
{{center|'''Р. Джованьолинин Спартагы'''}}<br> | {{center|'''Р. Джованьолинин Спартагы'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn3.jpg|Книга|150px]]}} |
Бул китеп кулдардын тарыхтагы эң чоң көтөрүлүшү жөнүндөгү китеп; көтөрүлүштүн башчысы, кара күчү жана духу эбегейсиз адам жөнүндө; айтып бүткүс драмалуу сүйүүсү; достук жана чыккынчылык жөнүндө күрөштүн кубанычы жана жеңилүү ызасы жөнүндө улуу баян. | Бул китеп кулдардын тарыхтагы эң чоң көтөрүлүшү жөнүндөгү китеп; көтөрүлүштүн башчысы, кара күчү жана духу эбегейсиз адам жөнүндө; айтып бүткүс драмалуу сүйүүсү; достук жана чыккынчылык жөнүндө күрөштүн кубанычы жана жеңилүү ызасы жөнүндө улуу баян. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 627: | Строка 624: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca8"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca8"> | ||
{{center|'''Фараон Болеслав Прус '''}}<br> | {{center|'''Фараон Болеслав Прус '''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn4.jpg|Книга|150px]]}} |
Польшадагы гана эмес, дүйнөдөгү эң даңазалуу тарыхый романдардын бири. Ушундай наамдагы фильм тартылган бул китептин окуялары Европадагы тарыхый блокбастердин эталондорунун бири деп эсептелинет. Эң кубаттуу жрецтердин бийлигине билип-билбей каршы тургусу келген жана бул күрөштө кайгылуу катуу соккуга дуушар болгон жаш фараон Рамзес жөнүндөгү баян. | Польшадагы гана эмес, дүйнөдөгү эң даңазалуу тарыхый романдардын бири. Ушундай наамдагы фильм тартылган бул китептин окуялары Европадагы тарыхый блокбастердин эталондорунун бири деп эсептелинет. Эң кубаттуу жрецтердин бийлигине билип-билбей каршы тургусу келген жана бул күрөштө кайгылуу катуу соккуга дуушар болгон жаш фараон Рамзес жөнүндөгү баян. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 634: | Строка 631: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca9"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca9"> | ||
{{center|'''Гюстав Флобердин саламбосу'''}}<br> | {{center|'''Гюстав Флобердин саламбосу'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn5.jpg|Книга|150px]]}} |
XIX-к. эң көрүнүктүү француз жазуучусу Гюстав Флобердин тарыхый романы Байыркы Римдин Карфаген менен күрөшү жөнүндө баяндайт. | XIX-к. эң көрүнүктүү француз жазуучусу Гюстав Флобердин тарыхый романы Байыркы Римдин Карфаген менен күрөшү жөнүндө баяндайт. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 641: | Строка 638: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca11"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca11"> | ||
{{center|'''Роберт Грейвздин Мен, Клавдийи'''}}<br> | {{center|'''Роберт Грейвздин Мен, Клавдийи'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn6.jpg|Книга|150px]]}} |
Ымыркай кезинде Клавдий атасынан ажыраган. Бала кезинде жана өспүрүм учурунда катуу оорудан жапа чеккен, ошондон улам жан дүйнөсү жана саламаттыгы жабыркап, айланасындагылар аны кандайдыр- бир коомдук же жеке ишке жөндөмсүз деп эсептешкен. Ал тургай энеси да эл ичиндеги эң жагымсыз бирөө деп эсептеген. Бирок, тагдырдын эрки менен ал акыры жүрүп, Рим императору болгон. Клавдий бийликтин жоопкерчилигин өз мойнуна көтөрүп, державанын чегин кеңейткен. Ал ушунчалык акылмандык менен бийлик жүргүзгөндүктөн, Юлий-Клавдийлердин соңку тукумунан чыккан “кут түшкөн” деген наамга татыктуу болгон. | Ымыркай кезинде Клавдий атасынан ажыраган. Бала кезинде жана өспүрүм учурунда катуу оорудан жапа чеккен, ошондон улам жан дүйнөсү жана саламаттыгы жабыркап, айланасындагылар аны кандайдыр- бир коомдук же жеке ишке жөндөмсүз деп эсептешкен. Ал тургай энеси да эл ичиндеги эң жагымсыз бирөө деп эсептеген. Бирок, тагдырдын эрки менен ал акыры жүрүп, Рим императору болгон. Клавдий бийликтин жоопкерчилигин өз мойнуна көтөрүп, державанын чегин кеңейткен. Ал ушунчалык акылмандык менен бийлик жүргүзгөндүктөн, Юлий-Клавдийлердин соңку тукумунан чыккан “кут түшкөн” деген наамга татыктуу болгон. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 648: | Строка 645: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca23"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca23"> | ||
{{center|'''Гай Светоний Транквилл. Он эки цезардын турмушу'''}}<br> | {{center|'''Гай Светоний Транквилл. Он эки цезардын турмушу'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn7.jpg|Книга|150px]]}} |
'''Он эки цезардын турмушу''' – европа маданиятына чоң таасирин тийгизген рим тарыхына жана адабиятына эстелик. Светоний ар бир он эки императордун өмүр баянын тыш-кейпинен, көнгөн адаттарынан, саламаттыгынан, кийиминен тартып, ошол мезгилдеги эң маанилүү саясий окуяларга чейинки өмүр баянын кеңири баяндайт. Материалды сүрөттөөдөгү тактыгы, кыскалыгы, тилинин дааналыгы жана баяндоосунун кызыктыгы бул китепке көп кылымдардан бери ийгилик алып келет | '''Он эки цезардын турмушу''' – европа маданиятына чоң таасирин тийгизген рим тарыхына жана адабиятына эстелик. Светоний ар бир он эки императордун өмүр баянын тыш-кейпинен, көнгөн адаттарынан, саламаттыгынан, кийиминен тартып, ошол мезгилдеги эң маанилүү саясий окуяларга чейинки өмүр баянын кеңири баяндайт. Материалды сүрөттөөдөгү тактыгы, кыскалыгы, тилинин дааналыгы жана баяндоосунун кызыктыгы бул китепке көп кылымдардан бери ийгилик алып келет | ||
---- | ---- | ||
| Строка 655: | Строка 652: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca24"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca24"> | ||
{{center|'''Эдуард Джордж Булвер-Литтон Помпейдин акыркы күнү'''}}<br> | {{center|'''Эдуард Джордж Булвер-Литтон Помпейдин акыркы күнү'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn8.jpg|Книга|150px]]}} |
Англис жазуучусу Эдвард Булвер-Литтондун, Карл Брюлловдун «Помпейдин акыркы күнү» деп аталган даңазалуу картинасынын таасири жана бул байыркы кыйраган шаарга сапарынан алган таасирден жазылган эң белгилүү роман. Тагдырлардын жана окуялардын чырмалышуусу: Афиналык улан Главканын жана грек кызы Ионанын сүйүүсү, көзү азис кул Нидиянын, кекчил жогорку жрец Ар-бактын тарыхы, табышмактуу киши өлтүрүүлөрдүн сериясы жана эң сонун шаарды жок кылган коркунучтуу кыйроолор – классикти окуудан ала турган күчтүү таасирлердин тизмесинде. | Англис жазуучусу Эдвард Булвер-Литтондун, Карл Брюлловдун «Помпейдин акыркы күнү» деп аталган даңазалуу картинасынын таасири жана бул байыркы кыйраган шаарга сапарынан алган таасирден жазылган эң белгилүү роман. Тагдырлардын жана окуялардын чырмалышуусу: Афиналык улан Главканын жана грек кызы Ионанын сүйүүсү, көзү азис кул Нидиянын, кекчил жогорку жрец Ар-бактын тарыхы, табышмактуу киши өлтүрүүлөрдүн сериясы жана эң сонун шаарды жок кылган коркунучтуу кыйроолор – классикти окуудан ала турган күчтүү таасирлердин тизмесинде. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 662: | Строка 659: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca15"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca15"> | ||
{{center|'''Колин Маккалоу. Биринчи адам Римде'''}}<br> | {{center|'''Колин Маккалоу. Биринчи адам Римде'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn9.jpg|Книга|150px]]}} |
Христос төрөлгөнгө чейинки биринчи кылым. Сенеби доорун баштан өткөргөн Рим республикасынын соңку он жылдыктары. Республиканын түштүк чегарасында согуш жүрүп жатат. Бузукулукка жана коррупцияга баткан түндүктө варварлардан коркунуч күч алган Рим. Римдеги биринчи адамдын акылы жана катуу бийлиги гана мамлекеттин кыйрашын создуктурушу мүмкүн. Бирок , Римдеги Биринчи адам болуу үчүн Ата-Журттун урматына улуу иштерди гана жасабастан, ошондой эле чыккынчылыктын жана кан төгүүлөрдүн жолу менен өтүүгө туура келет. | Христос төрөлгөнгө чейинки биринчи кылым. Сенеби доорун баштан өткөргөн Рим республикасынын соңку он жылдыктары. Республиканын түштүк чегарасында согуш жүрүп жатат. Бузукулукка жана коррупцияга баткан түндүктө варварлардан коркунуч күч алган Рим. Римдеги биринчи адамдын акылы жана катуу бийлиги гана мамлекеттин кыйрашын создуктурушу мүмкүн. Бирок , Римдеги Биринчи адам болуу үчүн Ата-Журттун урматына улуу иштерди гана жасабастан, ошондой эле чыккынчылыктын жана кан төгүүлөрдүн жолу менен өтүүгө туура келет. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
---- | ---- | ||
</div> | </div> | ||
| Строка 677: | Строка 666: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca17"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca17"> | ||
{{center|'''Милица Матьенин египеттик баланын күнү'''}}<br> | {{center|'''Милица Матьенин египеттик баланын күнү'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn10.jpg|Книга|150px]]}} |
Силердин алдыңарда египеттик баланын күнү тарыхый повестти турат, анда байыркы учурдагы кул ээлөөчү эң чоң мамлекеттердин бири – Египетте мындан көп кылым мурда адамдар кандай жашагандыгы баяндалган. | Силердин алдыңарда египеттик баланын күнү тарыхый повестти турат, анда байыркы учурдагы кул ээлөөчү эң чоң мамлекеттердин бири – Египетте мындан көп кылым мурда адамдар кандай жашагандыгы баяндалган. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 684: | Строка 673: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca18"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca18"> | ||
{{center|'''Кари, сүрөтчү Милица Матьенин окуучусу'''}}<br> | {{center|'''Кари, сүрөтчү Милица Матьенин окуучусу'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn11.jpg|Книга|150px]]}} |
Повестте баяндалган окуялар мындан 3 миң жылга жакын мурун, фараон Рамсес III башкарган учурда болуп өткөн. | Повестте баяндалган окуялар мындан 3 миң жылга жакын мурун, фараон Рамсес III башкарган учурда болуп өткөн. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 691: | Строка 680: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca19"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca19"> | ||
{{center|'''Ревекк Рубинштейндин чопо конверти '''}}<br> | {{center|'''Ревекк Рубинштейндин чопо конверти '''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn12.jpg|Книга|150px]]}} |
Урук, Ассур, Ларса, Суза, Алеппо, Мари, Вавилон – биздин эрага чейинки 4-3 миң жылдыкта Тигр жана Евфрат дарыяларынын ортосундагы аймак болгон байыркы Месопотамияда мамлекет-шаарлар пайда болгон. Алардын ичинен эң белгилүүсү Вавилон шаары болгон, ал эми анын эң кубаттуу башкаруучусу – Хаммурапи падыша. Советтик тарыхчы Ревекка Ионовна Рубинштейн Хаммурапинин доорунда жашаган эки бала: кичинекей кул Залилум жана бай купец Наби-Синдин уулу жөнүндө тарыхты жазган. “Чопо конверт” повесттинин аркасында окурман бул мезгилде Вавилондун көрүнүшү кандай болгондугун, анда жашаган – купецтер, жрецтер, жоокерлер, жакыр дыйкандар кандай өмү сүгөндүгүн, вавилондун мекетептеринде балдарын эмнеге окуткандыгын жана Хаммурапинин мыйзамдары боюнча кул эркин адам боло алганбы, - ушул туурасында маалымат алат. | Урук, Ассур, Ларса, Суза, Алеппо, Мари, Вавилон – биздин эрага чейинки 4-3 миң жылдыкта Тигр жана Евфрат дарыяларынын ортосундагы аймак болгон байыркы Месопотамияда мамлекет-шаарлар пайда болгон. Алардын ичинен эң белгилүүсү Вавилон шаары болгон, ал эми анын эң кубаттуу башкаруучусу – Хаммурапи падыша. Советтик тарыхчы Ревекка Ионовна Рубинштейн Хаммурапинин доорунда жашаган эки бала: кичинекей кул Залилум жана бай купец Наби-Синдин уулу жөнүндө тарыхты жазган. “Чопо конверт” повесттинин аркасында окурман бул мезгилде Вавилондун көрүнүшү кандай болгондугун, анда жашаган – купецтер, жрецтер, жоокерлер, жакыр дыйкандар кандай өмү сүгөндүгүн, вавилондун мекетептеринде балдарын эмнеге окуткандыгын жана Хаммурапинин мыйзамдары боюнча кул эркин адам боло алганбы, - ушул туурасында маалымат алат. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 698: | Строка 687: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca33"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca33"> | ||
{{center|'''К. Моисееванын байыркы Урарту падышалыгындасы '''}}<br> | {{center|'''К. Моисееванын байыркы Урарту падышалыгындасы '''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn13.jpg|Книга|150px]]}} |
Бул повесттинде белгилүү жазуучу К.М.Моисеева мындан дээрлик эки миң жети жүз жыл мурда Армениянын жана Закавказьенин жеринде жашаган адамдар жөнүндө баяндаган. Таланттуу таш тегиздегис Габбу өмүрүн тобокелге салып, ассириялыктардын каардуу падышасы Асархаддон Урартуга каршы жүрүш даярдап жаткандыгы жөнүндө билдирүү үчүн ассириядагы кулчулктан качып туулуп өскөн жерине келет... | Бул повесттинде белгилүү жазуучу К.М.Моисеева мындан дээрлик эки миң жети жүз жыл мурда Армениянын жана Закавказьенин жеринде жашаган адамдар жөнүндө баяндаган. Таланттуу таш тегиздегис Габбу өмүрүн тобокелге салып, ассириялыктардын каардуу падышасы Асархаддон Урартуга каршы жүрүш даярдап жаткандыгы жөнүндө билдирүү үчүн ассириядагы кулчулктан качып туулуп өскөн жерине келет... | ||
---- | ---- | ||
| Строка 705: | Строка 694: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca34"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca34"> | ||
{{center|'''Финикийский корабль (сборник)'''}}<br> | {{center|'''Финикийский корабль (сборник)'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn14.jpg|Книга|150px]]}} |
В. Яндын “Финиктердин кемеси” тарыхый повесттер жыйнагынан Василий Яндын 4.173 90 окурманына 6 рецензия 3 цитатаны сунуш кылабыз. | В. Яндын “Финиктердин кемеси” тарыхый повесттер жыйнагынан Василий Яндын 4.173 90 окурманына 6 рецензия 3 цитатаны сунуш кылабыз. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 712: | Строка 701: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca35"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca35"> | ||
{{center|'''Мессен согуштары'''}}<br> | {{center|'''Мессен согуштары'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn15.jpg|Книга|150px]]}} |
Любовь Воронкова "Мессен согуштары" – көптөгөн балдар китептеринин жана тарыхый романдардын автору Любовь Федоровна Воронкованын баяндоосундагы кызыктуу тарыхта биздин эрага чейинки VIII-V кылымдарда Мессения деп аталган кичинекей эллин өлкөсү өз эркиндигин кандай каармандык менен коргогондугу айтылат. | Любовь Воронкова "Мессен согуштары" – көптөгөн балдар китептеринин жана тарыхый романдардын автору Любовь Федоровна Воронкованын баяндоосундагы кызыктуу тарыхта биздин эрага чейинки VIII-V кылымдарда Мессения деп аталган кичинекей эллин өлкөсү өз эркиндигин кандай каармандык менен коргогондугу айтылат. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 719: | Строка 708: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca36"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca36"> | ||
{{center|'''Алкамен – театр бала А.Говоров'''}}<br> | {{center|'''Алкамен – театр бала А.Говоров'''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn16.jpg|Книга|150px]]}} |
Мындан эки жарым миң жыл мурун деле балдар бүгүнкү биздин өспүрүмдөр сыяктуу эле кызыктуу окуяларды абдан жакшы көрүшкөн. Бирок биздин эрага чейинки V кылымда грек-перс согуштарынын доорунда байыркы Афинада жашаган күңдүн баласы Алкаменге кызыктуу окуялар эрдик жасоо жана эркиндикке чыгуу үчүн керек болгон. Алкамен ыйык жыланды уурдап кетүүгө аракет жасайт, театрда чоң актёрдун ордуна ойнойт, кутумчулуктун бетин ачып, варварлар менен салгылашат, акыры барып душмандын лагерине жашыруун өтүп Саламиндин алдындагы чоң деңиз салгылашуусуна катышат. Анын жанында достору – Мика деген кыз жана табышмактуу карыя Мнесилох чогуу болот. | Мындан эки жарым миң жыл мурун деле балдар бүгүнкү биздин өспүрүмдөр сыяктуу эле кызыктуу окуяларды абдан жакшы көрүшкөн. Бирок биздин эрага чейинки V кылымда грек-перс согуштарынын доорунда байыркы Афинада жашаган күңдүн баласы Алкаменге кызыктуу окуялар эрдик жасоо жана эркиндикке чыгуу үчүн керек болгон. Алкамен ыйык жыланды уурдап кетүүгө аракет жасайт, театрда чоң актёрдун ордуна ойнойт, кутумчулуктун бетин ачып, варварлар менен салгылашат, акыры барып душмандын лагерине жашыруун өтүп Саламиндин алдындагы чоң деңиз салгылашуусуна катышат. Анын жанында достору – Мика деген кыз жана табышмактуу карыя Мнесилох чогуу болот. | ||
---- | ---- | ||
| Строка 726: | Строка 715: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca37"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-Ca37"> | ||
{{center|'''Эмне үчүн Ксеркс Ревек Рубинштейндин деңизин кесип өттү '''}}<br> | {{center|'''Эмне үчүн Ксеркс Ревек Рубинштейндин деңизин кесип өттү '''}}<br> | ||
| − | {{center|[[file: | + | {{center|[[file:Kn17.jpg|Книга|150px]]}} |
Грек-перс согуштарынын тарыхын Р. И. Рубинштейн өзү үчүн адаттагыдан башкача формада ачып берген. Өз-өзүнчө аңгемелер жалпы темага гана эмес, ошондой эле “тарыхтын атасы” – Геродоттун цитаталарына да бириктирилген. Натыйжада Байыркы Грециянын жана анын каардуу душманы Персиянын мамилеси жыйынтыкта фрагменттери менен эмес, өтө толук түрүндө жана эмоционалдуу чагылдырылган. | Грек-перс согуштарынын тарыхын Р. И. Рубинштейн өзү үчүн адаттагыдан башкача формада ачып берген. Өз-өзүнчө аңгемелер жалпы темага гана эмес, ошондой эле “тарыхтын атасы” – Геродоттун цитаталарына да бириктирилген. Натыйжада Байыркы Грециянын жана анын каардуу душманы Персиянын мамилеси жыйынтыкта фрагменттери менен эмес, өтө толук түрүндө жана эмоционалдуу чагылдырылган. | ||
</div> | </div> | ||
| Строка 734: | Строка 723: | ||
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div> | <div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div> | ||
</div> | </div> | ||
| − | + | ||
</div> | </div> | ||
</div> | </div> | ||
{{lang|История: Оседлые морские цивилизации}} | {{lang|История: Оседлые морские цивилизации}} | ||
Текущая версия на 08:38, 22 октября 2018
Жер ортолук деңизиндеги байыркы цивилизацияларды «Деңиз цивилизациялары» деп атоо кабыл алынган. Алардын биринчиси Финикий цивилизациясы болгон. Крит-микен, грек жана рим цивилизациялары «Деңиз цивилизацияларына» кирет. Деңиз соодасы, бул цивилизациялардын экономикасынын негизи болгон, ал эми деңиз жолдорун көзөмөлдөө үчүн күрөш алардын тышкы саясатын аныктаган. Байыркы Грециянын жана Байыркы Римдин цивилизациясын Батыш же Антик цивилизациясы деп атоо кабыл алынган.
Содержание
Финикий цивилизациясы
Байыркы Финик цивилизациясы Жер Ортолук Деңизинин Чыгыш жээктерин бойлоп кеткен жер тилкесин ээлеген. Чыгыш тарабынан кургактык ээлеген бөлүгү Ливан тоолору менен чектешет, анын айрым жерлери дээрлик жээкке кирип турат. Улуу державалар — Месопотамия, Египет, Персия, Байыркы Рим менен салыштырганда — Байыркы Финикия бар болгону жердин чакан бир булуңу. Бирок алардын сүйлөгөн сөзү египеттин шаарларында Сицилиянын, Испаниянын, Түндүк Африканын жээктеринде, грек портторунда угулуп туруучу... Финик кемелери бүтүндөй Жер Ортолук Деңизинде үстөмдүк кыла турган.
- Финиктер азыркы кезде бизге белгилүү болгон бардык жазуу системаларынын негизин түзгөн алфавитти, биринчи класстуу деңиз кемелерин жана башка көп ачылыштарды дүйнөгө берген ...
Ушул кичинекей элдин күчү эмнеде? Финик мамлекетинин алгачкы калкы ким болгондугу бизге белгисиз. Бирок алардын түздөн-түз ата-бабалары биздин эрага чейинки III миң жылдыкта эле ушул аймакта жашаган. Туура, финиктер өздөрүн «кайсы бир шаардын тургундары»: сидоняндар, тирийлер деп аташкан... Анан өздөрүн курчаган жерлердин, Түштүк Сириянын жана Палестинанын элдери менен бирге «ханаанейлер», башкача айтканда Ханаан өлкөсүнүн эли деп аталышкан. Алар семит тилинде, азыркы араб тилине, байыркы аккаддардын, ассириялыктардын, египеттиктердин тилине тектеш тилде сүйлөшкөн.
Байыркы Египет өтө муктаж болгон жыгач — финиктердин негизги товары болгон. Шаарлары, биринчи кезекте Библ шаары Ливан тоо беттеринде өскөн кедр, эмен жана кипаристи соодалашкан. Жыгачтан кемелерди жана табыттарды жасап, аларга эгипет вельможаларынын мумияларын сактаган. Соода-сатыкта жогорку сапаттуу шарап чоң роль ойногон. Ошондой эле олив майы маанилүү азык болуп эсептелген. Финиктер моллюскалардын өзгөчө түрүнөн мала кызыл боекторду жасаган. Аны менен жүн жана кендир кездемелерди боегон. Мындай кездемелер дароо эле модага айланып, бардык коңшу өлкөлөрдө эбегейсиз суроо-талапка ээ болгон. Библ, Сидон жана Түндүк Афирикадагы Карфаген колониясы финиктердин ири шаарлары болуп эсептелген.
Байыркы Греция
Азыркы дүйнө көп жагынан байыркы Грецияга милдеттүү. Бул салыштырмалуу чакан өлкө адамдын турмушунун бардык тармагын өнүктүрүүгө зор салым кошкон. дүйнө жөнүндө - адам, медицина, саясат, искусство, адабият жөнүндө дүйнөгө көз караштар дал ушул Грецияда дүйнөлүк масштабда жаралган. Байыркы учурда Греция бирден бир мамлекет болуп эсептелбегени менен, анын калкы өзүн бирдиктүү элбиз деп эсептеп, эллиндербиз, ал эми өлкөсүн Эллада деп аташкан.
Байыркы Грециянын тарыхын беш мезгилге бөлүү кабыл алынган:
Европадагы биринчи мамлекеттер Критте, Пелопоннесте жана Орто Грецияда (ахей же микен цивилизациясы)пайда болгон
Гомер мезгили деп аталган, себеби Гомердин "Илиада" жана "Одиссея" поэмалары узак мезгил бою бул мезгилди изилдөөнүн негизги булагы болуп келген. Так маалыматтардын жоктугунан бул мезгилди ошондой эле, «Караңгы» мезгил деп аташат.
Мамлекеттин жаңы формасы пайда болгон – полисти адатта шаар-мамлекет деп аташат. Өзүнүн түзүлүү өзгөчөлүктөрүнөн улам грек полистери демократиялык, аристократиялык жана олигархиялык болуп бөлүнгөн. Демократиялык бийлик демоско таандык болгон, аристократиялык учурда-бардык билермандар башкарган, олигархиялык бийликте ошол эле аристократиядан чыккан тар чөйрө үстөмдүк жүргүзгөн.
Төртүнчү классикалык мезгил грек полистеринин кубаттуу Перс державасы менен кагылышуусунан (грек-перс согушу) башаталат жана бул державаны жок кылган Александр Македонскийдин басып алуулары менен аяктайт.
Байыркы Грециянын тарыхындагы соңку мезгилди эллада мезгили деп аташат, ал Александр Македонскийдин өлүмүнөн тартып римдиктер Египетти басып алганга чейин созулган. Бул мезгилде грек полистери, ошондой эле ахемениддердин мурдагы державасы полководец Александр өлгөндөн кийин өздөрүн көп жыл бою падышабыз деп жарыялап жүрүшкөн жаңы мамлекеттердин курамына кирген.
- Крит-Микен цивилизациясынын пайда болушу
- Уламыштарда айтылгандай Финикиядагы Тир шаарынын башкаруучусу Агенор падышанын Европа деп аталган сулуу кызы болгон. Аны Олимптен кудайлардын падышасы Зевс көрүп жана жактырып калган. Ал эбегейсиз чоң ак букага айланып, падышанын кызы курбулары менен деңиз бойлоп бара жатканда уурдай качкан. Бука тездик менен сууга чумкуп кетип, эси чыккан кыздардан тез эле көрүнбөй калган. Бир нече күндөн кийин Зевс Европаны жонуна көтөрүп адам жашабаган аралга жеткен. Жээкке чыгып, ал кудай түспөлүнө келип, өзүнүн сүйгөн кызы менен адам көрбөгөн алыс жерде жашап калган. Европа Зевске: Минос, Сарпедон жана Радамент деген үч уул төрөп берген. Алардын улуусу Крит цивилизациясынын биринчи падышасы болуп калган. Кийинчерээк анын ысмы криттерде Минос деген наамга айланып, египеттиктер фараон, гректер басилевс дегендей эле атак менен калып калган.
- • Ошондон көп мезгил өткөндөн кийин Критти казган археологдор Европа жөнүндөгу мифтин айрым бир тарабы чындык экенин ырасташкан. Аралга чынында эле Алдыңкы Азиядан келгендер отурукташкан. Финик уруулары бул жерге жаңы эрага чейинки алты миң жылга жакын мезгилде келишкен. Алар Критке уйду алып келишкен. Бирок, негизги иши дыйканчылык болгон. Дал ушул жерден илимпоздор айыл чарбасынын Европадагы эң байыркы издерин тапкан. 1900-ж. алгачкы казууларды баштаган британиялык археолог Артур Эванс Крит аралында эң маанилүү ачылыштарды жасап жана табылган цивилизацияны - биринчи падыша Миностун атынан атаган.
Крит-Микен цивилизациясынын картасы
- Төрт миң жылдын ичинде Крит-Микен цивилизациясынын калкы аралда Европадагы эң байыркы гүлдөгөн империяны түзгөн. Минойлор өздөрүн деңиздин эли деп эсептешкен. Алардын сарайларындагы фрескаларда кемелердин, балыктардын, ойногон дельфиндердин жана осьминогдордун сүрөттөрү көп учурайт. Б.э.ч. V к. грек тарыхчысы Фукидид билдиргенге караганда Минос падыша кубаттуу флот түзгөн, аны менен деңизде башкаруу жүргүзгөн. Археологдор сарай комплекстеринин бирине да чыңдоолор коюлбагандыгын жазышкан. Демек аралдын калкы өздөрүн коопсуз сезгендиги, коңшуларынан коркпогондугу жана флотту Крит үчүн эң ишенимдүү калканч катары эсептегендиги көрүнүп турат.
Кноссе шаарындагы сарай эң ири деп эсептелет. Дал ушул жерде, окумуштуулардын пикири боюнча легендарлуу падыша Минос жашаган. Бул жайнаган бөлмөлөрдөн жана сарайлардан турган лабиринт төрт жарым кылым бою-болжол менен 1900-жылдан тартып б. э. 1450-чейин курулган. Ал 16 мин чарчы метрге жакын аянтты ээлеп, ичинде 300 гө жакын ар түрдүү имарат жайлар бар. Имараттын оозунда жана анын тегерегиндеги жерлерде 30000ге жакын адам жашаган. Баскынчыларга ал эстен кеткис таасир калтыргандыгы таң каларлык эмес. Минотавр жөнүндөгү уламыштар ушул сарай менен байланышкан. Миносс падышанын аялы Пасифая буканы сүйүп калган жана андан тири шумдук - жарым адам жарым бука Минотаврды төрөгөн. Ал ушунчалык коркунучтуу болгондуктан, падыша ага арнап атайын лабиринт куруп, коркунучтуу уулу Пасифанды ошол жакка каткан. Минотавр адамдарды жеген жана криттикттер ага колго түшкөн туткундарды алып келип беришкен. Бул кезде Афина критт цивилизациясынын бийлигине баш ийген. Бир курдай аралга туткундардын партиясы менен кошо Афина падышасынын уулу Тесей келген. Ал Минтоварды өлтүрүп лабиринттен жол көрсөткөн жиптин жардамы менен чыккан, аны баатырга Миносстун Тесейди сүйүп калган кызы-Ариадна берген.
Троя согушу
Троя согушу ар түрдүү мифтерге жана уламыштарга толгон эң белгилүү согуш болуп саналат. Бул окуянын эки турдүү баяны бар, алардын биринчиси чындыкка жакын келген тарыхый маалымат болуп саналат, ал эми экинчиси романтизмге жана баатырдыкка толгон мифке окшош.
Ошентип, биринчи тарыхка ылайык Троя согушу биздин эрага чейинки 1240 жана 1230-жылдардын аралыгында болуп өткөн. Троя соода кемелеринин өтүп кетишине тоскоолдук кылып жана кыйла салык алып тургандыгы андай узак салгылашуунун башталышына себеп болгон. Мындай абал гректерге жакпай калып, алар күч-аракеттерди бириктирип, Трояга каршылык көрсөтүүнү чечкен. Бирок Троялыктар каармандык менен каршылык көрсөтүп, өз чек арасынан өткөргөн эмес.
Гректер жоокерлердин саны жагынан да жана ошондой эле Троялыктар өрттөп жиберген кемелердин саны жагынан да жеңилүүгө дуушар болгон. Гректер ошондой эле салгылашууда өздөрүнүн башкы баатыры Ахилладан ажыраган. Бул окуя алардын эсин оодарган, ошондо алар бир шумдук амалды ойлоп табышып, жыгачтан ат жасашкан. Бул ат Троялыктар үчүн кудайлардын берген тартуусу катары көрсөтүлүшү керек эле.
Ат түн жамынып шаардын ичине кирип келгенде, анын ичинен эң эр жүрөк грек жоокерлери чубап чыккан. Алар дарбазаны ачып, армияны киргизип жиберген. Ошентип кыраакылыгын жоготкон Трояндыктар жеңилүүгө аргасыз болгон. Шаар өрттөнүп, адамдар өлтүрүлүп, ал эми айрымдары туткунга алынган.
Башка бир уламыш боюнча Парис уурдап кеткен Спарта падышанын аялы Елена чырдын чыгышына себепчи болгон.
-
-
-
Троя аты
-
Байыркы Троя. Архаикалык мезгил
-
Генрих Шлиман. Трояны ачкан археолог
-
Грек-перс согуштары
- 500-ж. – Кичи Азиянын колония-шаарларында гректердин перстерге каршы көтөрүлүшүнүн башталышы.
- 499-ж. – Кичи Азияда көтөрүлгөн гректер Афинадан жана башка грек шаарларынан жардам сурады.
- 492-ж. – Перс падышасы Дария I дин Европа Грециясына биринчи (ийгиликсиз) жүрүшү. Перс флоту Афон тумшугундагы бороондон катуу зыян тартат.
- 490-ж. – Грецияга Перс армиясынын жүрүшү. Марафондун алдында стратег Мильтиаданын башчылыгы астында гректердин жеңиши.
- 480-ж. – Жаңы перс падышасы Ксеркстин эбегейсиз аскер менен Грецияга жүрүшү. Фермопильдин жана Артемиссиянын алдындагы салгылашуу. Перстердин Афинаны ээлеп алышы жана өрттөп жибериши. Саламиндин алдында Ксеркс флотун талкалоо.
- 479-ж. – Гректердин Платеянын алдында перс аскер башчысы Мардонийди талкалоосу.
- 449-ж – Афиналыктардын Кипрге жүрүшү жана Саламин Кипрскийдин жанында алардын перс флотун талкалоосу.
Гректердин жеңишинин мааниси чоң болгон. Алардын бири-психологиялык жеңиш. Гректер, өзгөчө эң башынан тартып перстер менен күрөшүп келгендери Ахемениддердин кубаттуу державасын жеңип чыккандыгы менен сыймыктанган. Алар эркиндик жеңишке жеткирди, перстердин баардыгы-«улуу» падышанын кулдары болгондугу үчүн жеңилип калды дешкен. Калган элдердин үстүнөн гректердин артыкчылыгы жөнүндөгү мурда калыптанган көз караш бул согуштун жүрүшүндө ишенимге айланган.
Афина өзгөчө күчөгөн жана алардын «алтын кылымы» келген.
Б.э.ч. V-IV кк. Гректердин маданияты жогорку деңгээлге жеткен. Афиналык Демокрит бүткүл дүйнө атомдордон турат деген даанышман ойду айткан. Гиппократ улуу врач болгон. Философ Аристотель бүткүл илимий билимин тармактар боюнча бөлгөн жана аларга өз алдынча ат берген: ботаника – гректин «өсүмдүк», физика – «табият», политика – «мамлекет» жана башка деген грек сөздөрүнөн алынган. Б. э. ч. V к. тарыхый илимге негиз салган «тарыхтын атасы» Геродот грек –перс согушунун тарыхын жазган. Биринчи театр (зоок жай) да грецияда пайда болгон. Мифтердин негизинде пьеса-трагедиялар жаралган. Афиналык Эсхил трагедиялардын эң көрүнүктүү автору болгон. Анын эң мыкты чыгармаларынын бири «Жылбаган Прометей» деп аталган.
Архитектура, скульптура жана живопись жогорку деңгээлге жеткен. Олимпиада оюндарын да гректер ойлоп тапкан. Гректер үчүн олимпиа ыйык жер болгон. Анын ортосунда заңгыраган храм турган, анын алдында Фридей тузгөн Зевстин зор статуясы турган. Статуя Парфенондогу Афинанын статуясы жасалгандай техника менен аткарылган.
Б.э.ч. IV к. Грециянын түндүгүндө башка мамлекет– Македония жогорулоо жолунда турган. Македониянын падышасы Филипп II 338-ж. бүткүл Грецияны өзүнө баш ийдирген. Ушундан кийин ал Персияга жүрүшкө даярданган, бирок өлтүрүлгөн. Тактыга Филипптин 20 жаштагы уулу Александр Макендонский келген. Улуу ойчул Аристотель анын мугалими болгон. Б.э.ч. 334-ж. грек-македон аскерлери Александр Македонскийдин жетекчилиги менен Кичи Азияны, андан соң Египетти, Кош дарыянын ортосун (Месопотамия), Персияны, Орто Азияны каратып, Инд дарыясына чейин жеткен.
- 323-ж. Б.э.ч. Александр капыстан өлгөн. Анын державасы бир нече падышалыкка ыдыраган. Македонский, Египет жана Сирия падышалыктары алардын негизгилери болгон.
Александр Македонский өлгөндөн кийин (б.э.ч. 323-ж.) эллинизм деп аталган мезгил өкүм сүрүп, ал Александр Македонскийдин мурунку империясынын аймагында Рим үстөмдүгү биротоло эле орногонго чейин созулган. Бул мезгил грек маданияты Чыгышка гана эмес, ошондой эле Чыгыш маданияты Грецияга тараган мезгил болгон. Александр Македонский негиздеген Египет Александриясы Эллинисттик дүйнөнүн борбору болгон. Александр Македонскийдин империясы ыдырагандан кийин, анын урматына аталган Александрия Египеттик птоломейлер падышалыгынын борбору болуп калган. Б.э.ч. 3-к. «музейон» («Музалар храмы») негизделген, анда илимпоздор жана акындар же акын илимпоздор иштеген. Ошол эле жерде китепкана түзүлгөн, анда б. э. ч. 3-кылымда байыркылардын айтуусу боюнча жарым миллионго жакын китеп болгон. Китепкана б.э.ч. I к. Цезарь Александрияны басып алганда өрттөнүп жок болгон. Музейондо Архимед менен Эвклид иштеген. Бул жерде Птоломей өзүнүн Дүйнөлүк геоборборлошкон системасын негиздеген. Александрияда дүйнөдөгү жети шумдуктун бирөө - Александрия маягы жайгашкан.
Байыркы Рим
Байыркы Рим адамзаттын бүткүл тарыхындагы эң кубаттуу цивилизациялардын бири болгон. Анын тарыхы б.э.ч. VIII кылымда Рим негизделген учурдан башталат жана б.э. V кылымында Рим империясы кулаганга чейин созулат. Бул көп кылымдык мезгил үч бөлүккө: падышалык, республиканлык жана императордук мезгил деп бөлүнөт.
Римдин өзүн Тибр суусунун боюндагы италиялык уруулар негиздеген жана алгач кичинекей кыштакча болгон. Анын түндүк жагында этрустар уруусу жашаган. Легенда боюнча ал жерде весталка Рея жашаган, ал кокусунан Марс кудайынан Ромула жана Рем деген эки уул төрөгөн. Бир тууганынын жана Реинин атасынын буйругу боюнча себеттеги балдар сууга ташталып, андан Палатин дөбөсүнө кагылып салынган. Бул жерден аларды карышкыр эне эмизип жүргөн. Кийин бул дөбөдө б.э.ч. 753-жылы Ромул Римди курган, ал эми карышкыр эне шаардагы ыйык жаныбар болуп эсептелип калган.
Падышалык мезгилдин учурунда (б.э.ч. VIII кылым – б.э.ч. VI кылым) Байыркы Римди кезеги менен жети падыша башкарган. VIII кылымда римдиктер сабиндер менен жакындашып кеткен жана анын падышасы Таций Ромул менен бирге башкаруу жүргүзгөн. Бирок Таций өлгөндөн кийин Ромул бириккен элдердин падышасы болуп калган. Ал сенатты түзүп жана Палатинди чындаган. Нума помпилий кийинки падышалыкты жүргүзгөн. Ал өзүнүн кудайчылдыгы жана адилеттиги менен даңкы чыгып, андыктан сенат тарабынан шайланган. Үчүнчү падыша Тулл Гостилий согушчандыгы менен айырмаланган жана көп учурда коңшу шаарлар менен согушкан.
Ал өлгөндөн кийин сабиндик Анк Марций бийликке келип, шаарды деңиздин жээгине чейин кеңейткен. Падышалык мезгилде Римди кезектешип латындар, сабиндер, же этрусс башкаруучулары бийлеген. Алардын ичинен Корникулдук Сервий Туллий акылдуу башкаруучу болгон. Качандыр бир ал римдиктерге туткунга түшүп калып, Байыркы Тарквиния падышасынын жолун улантып, анын кызына үйлөнгөн. Падыша өлгөндөн кийин ал сенат тарабынан бир добуштан шайланган. Б.э.ч. VI кылымдын башталышында латин-сабин патрицийлеринин аракети менен Римдеги падышалык бийлик кулап, б.э.ч. 30-жылга чейин созулган Республикалык мезгил башталган.
Бул мезгил кыйла узакка созулган, ошондуктан аны экиге бөлүп карайбыз: Эрте Рим Республикасы жана Рим Республикасы деп аталат. Эрте мезгил патрицийлердин (тукуму ак сөөк) жана плебейлердин (жеңилген элдин тукуму) күрөшү менен белгилүү. Патрицийлерге төрөлгөндөн эле жогорку кастанын артыкчылыктары берилип, ал эми плебейлерге ал тургай мыйзамдуу никеге турууга же курал алып жүрүүгө да уруксат берилген эмес. Республиканы патрицийлерден чыккан эки консул башкарган. Мындай абал узакка созулмак эмес, ошондуктан көтөрүлүш чыккан.
Алар карыз пайызын алып салууну, сенатка катышуу укугун жана башка артыкчылыктарды талап кылган. Өлкөдө алардын аскердик ролу өсүп кеткендиктен, патрицийлерге ыкка көнүүгө жана б.э.ч. III кылымдын акырында «жогорку кастадагылардыкындай» укук жана мүмкүнчүлүк берүүгө туура келген. Ушул эле мезгилде римдиктер согуштардын сериясына катышып, анын натыйжасында Италия жеңиштерге жетишкен. Б.э.ч. 264-жылы Рим Жер Ортолук Деңизиндеги көрүнүктүү державага айланган. Республиканы түзүүнүн кийинки мезгилинде Пуникалык согуштардын сериясы болуп өтүп, алардын жүрүшүндө Римдиктер.
Рим Империясын башкаруу
РЕСПУБЛИКА (лат. – «коомдук иш») – мамлекеттик башкаруунун формасы, мында жогорку бийлик шайланган өкмөттүк органга таандык.
Өз аймагын кеңейтүү менен Рим, барган сайын кубаттуу боло берген. Карфаген кулап жана Грецияны басып алгандан кийин Жер Ортолук Деңизинде Рим гана үстөмдүк кылган. Бирок, Рим республикасынын тышкы кубатынын күч алышы бир эле учурда ички терең кризис менен коштолгон.
Эбегейсиз аймак шаар-мамлекет башкарылгандай башкарылышы мүмкүн эмес эле. Ал эми узакка созулган басып алуу жүрүштөрү армиянын ролун ички иштерде да күчөткөн. Андыктан, бир жагынан бийликти чыңдоо жана борбордоштуруу зарылчылыгы болгону менен, экинчи жагынан Рим аскер башчыларынын катарлары алдыга жылган.
Байыркы грек зулумдарына же Жакынкы Чыгыштагы Эллин кожоюндарына окшоп, кол башчылар толук бийликке ээ болууга умтулган. Алардын биринчиси Луций Корнелий Сулла б.э.ч. 82-ж. Римди басып алып, толук бийлиги бар диктаторго айланган. Сулланын душмандары тизмеге (проскрипцияга) ылайык аёсуз талкаланган, бул ишти диктатор өзү даярдаган. Б.э.ч. 79-ж. Сулла бийликтен өз ыктыяры менен баш тарткан, бирок бул Римди мурунку башкарууга кайтарып келе албайт эле. Рим Республикасында жарандык согуштун узак мезгили башталган.
Римде кулдардын эң ири көтөрүлүштөрүнүн бири – Спартактын жетекчилиги астындагы көтөрүлүш кризиске алып келип, дээрлик үч жылга (б.э.ч. 73-71-ж.) созулган. Көтөрүлүшкө чыккандарды Римдин ошол мезгилдеги үч эң жөндөмдүү полководецтеринин — Марка Лициний Красстын, Марка Лициний Лукулдун жана Гней Помпейдин бириккен күч- аракеттери менен талакалоого жетишилген.
Кийинчерээк, армяндардын жана Понтий падышасы Митридатом VIнын үстүнөн Чыгышта жетишкен жеңиштери менен даңкы чыккан помпейлер башка бир белгилүү аскер башчысы Гай Юлий Цезарь менен бирге республикада жогорку бийлик үчүн кармашкан. Цезарь б.э.ч. 58-49 ж. Рим республикасынын түндүктөгү коңшулары - галлдардын аймагын басып алган жана ал тургай Британ аралдарына басып кирген. Б.э.ч. 49-ж. Цезарь Римге кирген, ал жерде диктатор-чексиз укугу бар башкаруучу деп жарыяланган. Б.э.ч. 46-ж. Фарсалдагы (Греция) кармашта ал Помпейди - өзүнүн башкы атаандашын талкалаган. Ал эми б.э.ч. 45-ж. Испанияда Мунданын жанында соңку ачык саясий душмандары – Помпейдин балдарын, кенже Гнейди жана Секстти кыйраткан. Бир эле учурда Цезарь Египет падышасы Клеопатра менен биригип кеткен.
Бирок б.э.ч. 44 -ж. Гай Юлий Цезарь республикачы-кутумчулардын тобу тарабынан өлтүрүлгөн, алардын башында Марк Юний Брут менен Гай Кассий Лонгин турган. Республикадагы жарандык согуш улантыла берген. Цезардын жакын шакирттери – Марк Антоний менен Гай Октавиан бул согуштун негизги катышуучулары болушкан. Алгач алар биригип, Цезарды өлтүргөндөрдү жок кылышкан, кийинчерээк бири-бири менен күрөшкө чыгышкан. Антонийди Римдеги ушул жарандык согуштун соңку этабында Египет падышасы Клеопатра колдогон. Бирок б.э.ч. 31–ж. Акций тумшугундагы салгылашууда Антоний менен Клеопатранын флотун Октвиандык кемелер талкалаган. Египеттин падышасы жана анын союздашы өз өмүрлөрүн өздөрү кыйып, ал эми Октавиан бүтүндөй Жер Ортолук деңизин өз бийлигине бириктирген эбегейсиз державанын чексиз бийлигин өз колуна алган.
- Октавиан б.э.ч. 27-ж. «кут түшкөн» Август аталып, Рим империясынын биринчи императору эсептелет, бирок бул наам ошол мезгилде чоң жеңишке жетишкен жогорку, башкы кол башчыны гана билдирген. Расмий түрдө Рим республикасын эч ким алып салган эмес, ал эми Август принцепс деп аталганды артык көргөн, башкача айтканда, сенаторлордун арасында биринчи болгусу келген. Ошондой болсо да Октавиандын жолун жолдоочулардын тушунда республика монархиянын белгилерине көбүрөөк ээ болуп, өзүнүн уюштурулушу боюнча чыгыштын зулум мамлекеттерине көбүрөөк окшошо баштаган.
Империя б.э. 117-ж. Римдин чыгыштагы эң күчтүү душманы – Парфян державасынын жерлеринин бир бөлүгүн басып алган император Троянын тушунда өзүнүн тышкы саясаттагы эбегейсиз кубаттуулугуна жеткен. Бирок Троя өлгөндөн кийин Парфяндар тарттырып ийген аймактарын кайтарып алууга жетишкен жана тез эле чабуулга өткөн. Троянын жолун уланткан император Адриандын тушунда империя коргонуу тактикасына өтүүгө мажбур болуп, өз чегарасына кубаттуу тосмолорду орноткон. Рим державасынын тынчын Пафяндар гана албастан, түндүктөн жана чыгыштан варвардык уруулардын кол салуусу көбөйө баштаган. Алар менен салгылашууда Рим армиясы көп учурда катуу жеңилиштерге дуушар болуп турган. Кийинчерээк Рим императорлору, ал тургай варварлар чегараны башка касташкан уруулардан кайтарып берген шартта алардын айрым топторуна империянын аймагына жайгашууга уруксаат берген. .
284-ж. Рим императору Диоклетиан мурунку Рим республикасын империялык мамлекетке биротоло айландырган маанилүү реформаны жүргүзгөн. Эми, ал тургай император да башкача – "доминус" ("төрө") деп атала баштаган. Ал эми сарайдын ичинде Чыгыштан келген башчылардан үйрөнгөн татаал ырым-жырымдар киргизилген. Бир эле мезгилде империя – Чыгыш жана Батыш болуп, экиге бөлүнүп калган. Аны Август деген наамы бар өзгөчө башкаруучу башкарган. Ага Цезарь деп аталган орун басары жардам берген. Бир аз убакыт өткөндөн кийин Август бийлигин Цезарга өткөрүп берип, өзү отставкага кетүүгө тийиш болгон. Провинцияларды башкарууну өркүндөтүү менен катар бул ийкемдүү система ушул улуу мамлекет дагы 200 жыл өкүм сүрүшүнө алып келген.
Император Улуу Константиндин башкаруусу
Император Улуу Константиндин башкаруусунда (272-337) Рим империясы айрым учурга кайрадан чыңдалган. Константин кайрадан империянын бирден-бир башкаруучусу болуп калган. Ал эми анын балдары Константин II, Констанций жана Констант цезарлар жана тең башкаруучулар деп жарыяланган, ошондой эле мамлекеттик бийликтин мураскорлору деп дайындалган. 326-ж Константин Византияны империянын борбору кылып тандаган, 330-ж. аны Константинополь (Константиндин шаары) деп атаган. Константин чыгыш мамлекеттеринин үлгүлөрүнө салып, императордук кооз сарайды курган, шаан-шөкөттөрдү киргизген (диадема тагынуу, императорго кулдук уруу) консисторий – жашыруун императордук кеңеш түзгөн жана өз бийлигин тартипти бекем сактаган атка минерлердин аппараты аркылуу жүргүзгөн. Абалдары кайрадан чыңдалып калган сенаторлор бардык жерде мамлекетти башкарууга тартылган.
313-жылга уланган Милан эдикти (жобосу) христианчылыкка уруксаат гана бербестен, ошондой эле аны мамлекеттик динге айландырган.
Бирок, улуу Константиндин башкаруусунун соңку жылдарында Рим империясы кайрадан начарлаган.
V-к. Батыш Рим империясы герман урууларынын олжосуна айланган. Алар айрым аймактарды ээлеп алып, ал жерлерге Империяга үстүртөн гана көз каранды болгон өз королдуктарын негиздеген.
- V-к. Батыш Рим империясы герман урууларынын олжосуна айланган. Алар айрым аймактарын басып алып, ал жерлерде империяга үстүртөн гана көз каранды болгон өздөрүнүн королдуктарын негиздеген. Вестготтук колбашчы Аларих 410-ж. Римди талап-тоногон, андан кийин герман уруулары Римден Түштүк Галлияны, түндүк Италияны, Британияны бөлүп алган жана ал жерде өз королдуктарын түзгөн.
V-к. орто ченинде империяга Азиядагы гунн элдеринин падышасы - көчмөндөрдүн Аттила падышасы басып кирген. Ал Каталаун түздүгүндө (Марнедеги шалондун жанынан) Рим кол башчысы Аэциядан жеңилип калганына (450-ж. ) карабастан, кийинки жылы Италиянын өзүнө кол салууну кайталаган.
- 455-ж. Рим вандалдардан өзгөчө катуу сокку жеген. 476-ж. Рим императорлорунун акыркысы Ромул Августул герол дружинасынын кол башчысы Одоакр тарабынан тактан кулатылган. Ал жаңы императорду Батыш үчүн дайындоону каалаган болчу. Ал Италияда өзүнүн королдугун негиздеп, Чыгыш императору Зенонго бир эле императордон, башкасы жетишпейби деген салам дубасын жөнөткөн. Бул окуя Батыш Рим империясынын кулашы катары байыркы тарыхка кирген.
Глоссарий
Пирамиданын ар бир деңгээлин андан жогорку деңгээл башкарат. {{bibЦеремониал — салтанаттуу иш-чараларды өткөрүүнү жөнгө салуу. Латын тилинен келген бул сөздүн чыккан теги түшүнүксүз. Кыязы, кандайдыр бир ырым-жырым менен байланышса керек. Ритуалдан айырмаланып, церемониал принциптүү светтик мүнөзгө ээ.}}
Полезные ссылки
Библиография
Байыркы Греция жөнүндө сөз болгондо, эң биринчи эле эмнелер эске түшөт? Маданияты жана мифологиясы, адабияты, философиясы, математикалык теоремалар, Олимпиадалык оюндар, атлеттердин жана кудайлардын аппак мрамордон жасалган скульптуралары... Бирок биз көп учурда грек цивилизациясынын өз доорунан көп жагынан озуп кеткен технологиялык таң каларлык жетишкендиктери жөнүндө унутуп калабыз. Андай жетишкендиктер абдан көп болгон.
Антиктердин механизми — б.э.ч. 150-ж. жакын түзүлгөн жасалга. Аны дүйнөдөгү биринчи компьютер деп атоого болот. Механизм жыгач корпуска бекитилген 37 коло, шестернядан турат. Анда циферблаттар жайгашкан. Ал толгон -токой татаал астрономиялык эсептерди чыгарууга, алардын ичинен Айдын фазаларын, күндүн тутулушун жана гректерге белгилүү болгон бардык планеталардын кыймылын аныктоого мүмкүндүк берет.
От бүрккүч. Гректер согушканды гана эмес, согуш механизмдерин түзгөндү да жакшы билишкен. Биринчи от бүрккөн машина Пелопонесс согушунун (б.э.ч.431 — 404-жж.) учурунда пайдаланылган жана күйүп жаткан көмүрдү күкүрткө кошуп, дүшманды көздөй бүрккөн. Башка от бүрккүчтү б.э. II-к. Дамаскилик инженер Аполлодор ойлоп тапкан, бул жасалга менен жалынга кошулган күчтүү кислота чептердин дубалдарын буза алган.
Буу замбирегин экинчи Пуник согушунун учурунда өзү жашаган Архимеддин аскер куралдарынын бири, ал Сиракузаны римдиктерден коргоого жардам берип жатып, ойлоп тапкан. Иш жүзүндө бир башы каңдалган металл түтүк суу куюлгандан кийин ысып чыгат. Андан чыккан буу замбирекке окшогон түтүктүн ичинен снарядды бир километрге чейинки аралыкка учура алат.
Архимеддин “аткууру” Сиракузду курчаган учурда Рим флотуна кршы пайдаланылган дагы бир согуштук машина. Ал шаардын дубалына бекитилген кранга окшоп кетет. Анын бир башындагы илмекке чынжыр кийгизилет жана экинчи башына ооп кетпеши үчүн жүк бекитилет. Илмек душмандын кемесин илип алып, ала салдырат же жээктеги аскаларды көздөй сүйрөйт.
Алгачкы тыйындар болжол менен б.э.ч. 600-700-жж. Анатолийде жана Байыркы Грецияда темир доордун учурунда пайда болгон. Кийинчерээк гректер иштеп чыккан тыйындар товарларды же башка бир керектүү нерселерди сатып алуу үчүн пайдаланылган.
Кызматтык-автоматон — б.э.ч. III-к. механик Филон Византийскийдин ойлоп тапканы. Байыркы Грециядагы бул шумдуктуу робототехника кадыресе логикалык максат үчүн арналган – ал идишке шарап толтурат, андан соң суу менен аралаштырат. Суюктукту берүү механизмдин ичине жайгаштырылган түтүгү бар эки контейнер аркылуу аткарылат.
Поршендүү соргуч — б.э.ч. III-к. жашаган гениалдуу инженер Ктезибия Александрийскийдин ойлоп тапканы. Соргуч пневматиканын жана гидравликанын базалык принциптеринин жардамы менен кудуктагы сууну көтөрүп чыгаруу үчүн пайдаланылган. Тилекке каршы, Ктезибиянын бардык эмгектери Александрия китепканасында өрт болгон учурда күйүп кеткен. Биз алар тууралуу башка ойлоп табуучулардын эскерүүлөрүнөн гана билебиз.
Гидравликалык орган, ошонун эле өзү гидравлос — музыканы абдан сүйгөн Ктезибиянын дагы бир ойлоп тапканы. Гидравлос эки поршендүү соргучтун жардамы менен иштеген жана өз мезгили үчүн таң каларлык таза үн чыгарган. Ал кийин азыркы кездеги органдардын прототиби болуп калган.
Эолипил - б.э. башындагы эң ири ойлоп табуучулардын бири - Герон Александрийский түзгөн буу турбинасы. Ал реактивдүү буу кыймылдаткычтын таасири менен айланып туруучу суу толтурулган казандын үстүнө илинип коюлган, ийилген түтүктөрү бар шарды элестетет. Герон бул принципти башка ойлоп табуулар үчүн пайдаланган.
Акведук Эвпалина —Поликрат зулумдун буйругу боюнча б.э.ч. VI-к. Самос аралында сууну сактоо үчүн казылган жер астындагы узун тоннелдер. Акведук үч жүз жылдан кийин гана Евклид сырын тапкан шумдуктай так геометриялык эсептөөлөргө негизделип түзүлгөн. Геродот өз эмгектеринде тоннелди дүйнөдөгү шумдуктардын бири деп атаган.
Байыркы гректердин ойлоп тапкандары адамдын тиричилиги болобу же согуш аракеттериби, анын жашоосундагы эң ар түрдүү нерселерди козгогон байыркы Грециядагы от бүрккүч? Автоматтык кызматкер? Эмне үчүн болбосун ! Миңдеген жылдар мурун да таланттуу ойлоп табуучуларды алардын ой жүгүртүүсүнүн күчү гана чектей алган.
Театр мамлекет - шаар Афинада жаралган. «Театр» деген сөздүн өзү да «көрө турган жайды» билдирип, гректердин theatron сөзүнөн келип чыккан.
Байыркы учурда гректер мындай механизмдин эки түрүн пайдаланган. Алардын бири суу сааттарын билдирген. Мындай сааттардан белгилүү бир учурда суу тамчылай баштаган. Тамчы атайын формадагы идишке тамганда үн бийик чыккан.
Ушундай эле принцип боюнча иштеген башка жасалгага добулбас тагылган, ага белгилүү учурда кум куюлуп түшө баштаган. Мындан үн чыккан! Б.э.ч. болжол менен 5-4-кк. Байыркы Грецияда ойготкуч сааттын бул эки түрү тең кеңири белгилүү болгон. Даңазалуу философ Платон дагы мындай куралдарды колдонгон дешет, ал механизмди лекция бшталгандыгы жөнүндө студентке кабарлаган коңгуроо катары пайдаланган. Айтмакчы, б.э.ч. 3-к. гректер циферблаттуу жана убакыт өлчөй турган жебелери бар ойготкуч сааттын алда-канча өркүндөтүлгөн жана татаал түрүн ойлоп табышкан, ошондой эле белги берүү үчүн үн чыгарган ышкырыктарды жана башка куралдарды колдонгон.
Карта түзүү жөнүндө илим Грецияда эмес, Вавилондо жаралган. Бирок аны Гректер жакшыртып отуруп, ал аркылуу алыс жактарга саякатка чыгууга мүмкүнчүлүк ачылган. Ал эми дүйнөдөгү биринчи карта дал Грецияда түзүлгөн. Философ Анаксимандр (б.э.ч. 610–546-жж. жашаган) анын автору болгон. Анда, албетте, байыркы гректерге биздин планетада белгилүү болгон жерлер гана көрсөтүлгөн, бирок ошондой болсо да Анаксимандрдын картасы өз мезгилинин эң улуу жетишкендиктеринин бири деп эсептелинет, ал эми илимпоздун өзүн картография жагындагы пионер деп аташат.
Мындан 2.700-жылдан ашык мурун жаралган байыркы Грециядагы Олимпиадалык оюндар планетадагы эң кызыктуу спорттук мелдештердин бири деп эсептелет. Антик доорунда радио жана теле көрсөтүү болбогондуктан, эң күчтүү каарман жана эр жүрөк азаматтардын мелдешин көрүүгө бүткүл дүйнөдөн болбосо да, Грециянын бардык булуң-бурчтарынан келише турган.
Ошол эле учурда Греция спорттук-оюн-зоок иш-чараларын гана эмес, ошондой эле маданий мамилелерди да тартуулаган. Анын натыйжасында, элдердин ортосунда ынтымакка жана өз ара түшүнүшүүгө жетишилген. Антик мезгилинде Эллада бирден-бир өлкө болуп саналбагандыгын унутпашыбыз керек, анын бири-бирине көз каранды болбогон полистери көптөгөн мамлекеттери бар бүгүнкү дүйнөнүн кичинекей модели болуп саналган.
Гректердин бул ийгиликтеринин мааниси чоң. Алардын бири – психологиялык жагы. Гректер эң башынан тартып эле перстер менен кармашып, Ахемениддердин кубаттуу державасын жеңип чыкканына сыймыктанган. Алар эркиндиги бар үчүн жеңишке жетиштик, перстер жеңилип калганынын себеби, алардын бардыгы – “улуу” падышанын кулдары деп ишенишкен. Бул согуштун жүрүшүндө калган элдин үстүнөн гректердин артыкчылыгы жөнүндөгү мурда калыптанган көз караш ынанымга айланган. .
"Камо грядеши" — белгилүү поляк жазуучусу Генрик Сенкевичтин (1846 — 1916) эң мыкты тарыхый романдарынын бири. Романдын окуялары Нерон башкарган соңку төрт жылдын аралыгында өнүгөт (б.э.ч. 64 – 68-жж), окурмандардын алдына Рим жана дүйнө тарыхынын кызыктуу барактарын ачат.
"Афина Таиси" романы - Александр Македонскийдин даңазалуу жүрүштөрүнүн доору жана эр жүрөк, эң асыл адамдардын таң каларлык жашоо-тарыхы...
Бул китеп кулдардын тарыхтагы эң чоң көтөрүлүшү жөнүндөгү китеп; көтөрүлүштүн башчысы, кара күчү жана духу эбегейсиз адам жөнүндө; айтып бүткүс драмалуу сүйүүсү; достук жана чыккынчылык жөнүндө күрөштүн кубанычы жана жеңилүү ызасы жөнүндө улуу баян.
Польшадагы гана эмес, дүйнөдөгү эң даңазалуу тарыхый романдардын бири. Ушундай наамдагы фильм тартылган бул китептин окуялары Европадагы тарыхый блокбастердин эталондорунун бири деп эсептелинет. Эң кубаттуу жрецтердин бийлигине билип-билбей каршы тургусу келген жана бул күрөштө кайгылуу катуу соккуга дуушар болгон жаш фараон Рамзес жөнүндөгү баян.
XIX-к. эң көрүнүктүү француз жазуучусу Гюстав Флобердин тарыхый романы Байыркы Римдин Карфаген менен күрөшү жөнүндө баяндайт.
Ымыркай кезинде Клавдий атасынан ажыраган. Бала кезинде жана өспүрүм учурунда катуу оорудан жапа чеккен, ошондон улам жан дүйнөсү жана саламаттыгы жабыркап, айланасындагылар аны кандайдыр- бир коомдук же жеке ишке жөндөмсүз деп эсептешкен. Ал тургай энеси да эл ичиндеги эң жагымсыз бирөө деп эсептеген. Бирок, тагдырдын эрки менен ал акыры жүрүп, Рим императору болгон. Клавдий бийликтин жоопкерчилигин өз мойнуна көтөрүп, державанын чегин кеңейткен. Ал ушунчалык акылмандык менен бийлик жүргүзгөндүктөн, Юлий-Клавдийлердин соңку тукумунан чыккан “кут түшкөн” деген наамга татыктуу болгон.
Он эки цезардын турмушу – европа маданиятына чоң таасирин тийгизген рим тарыхына жана адабиятына эстелик. Светоний ар бир он эки императордун өмүр баянын тыш-кейпинен, көнгөн адаттарынан, саламаттыгынан, кийиминен тартып, ошол мезгилдеги эң маанилүү саясий окуяларга чейинки өмүр баянын кеңири баяндайт. Материалды сүрөттөөдөгү тактыгы, кыскалыгы, тилинин дааналыгы жана баяндоосунун кызыктыгы бул китепке көп кылымдардан бери ийгилик алып келет
Англис жазуучусу Эдвард Булвер-Литтондун, Карл Брюлловдун «Помпейдин акыркы күнү» деп аталган даңазалуу картинасынын таасири жана бул байыркы кыйраган шаарга сапарынан алган таасирден жазылган эң белгилүү роман. Тагдырлардын жана окуялардын чырмалышуусу: Афиналык улан Главканын жана грек кызы Ионанын сүйүүсү, көзү азис кул Нидиянын, кекчил жогорку жрец Ар-бактын тарыхы, табышмактуу киши өлтүрүүлөрдүн сериясы жана эң сонун шаарды жок кылган коркунучтуу кыйроолор – классикти окуудан ала турган күчтүү таасирлердин тизмесинде.
Христос төрөлгөнгө чейинки биринчи кылым. Сенеби доорун баштан өткөргөн Рим республикасынын соңку он жылдыктары. Республиканын түштүк чегарасында согуш жүрүп жатат. Бузукулукка жана коррупцияга баткан түндүктө варварлардан коркунуч күч алган Рим. Римдеги биринчи адамдын акылы жана катуу бийлиги гана мамлекеттин кыйрашын создуктурушу мүмкүн. Бирок , Римдеги Биринчи адам болуу үчүн Ата-Журттун урматына улуу иштерди гана жасабастан, ошондой эле чыккынчылыктын жана кан төгүүлөрдүн жолу менен өтүүгө туура келет.
Силердин алдыңарда египеттик баланын күнү тарыхый повестти турат, анда байыркы учурдагы кул ээлөөчү эң чоң мамлекеттердин бири – Египетте мындан көп кылым мурда адамдар кандай жашагандыгы баяндалган.
Повестте баяндалган окуялар мындан 3 миң жылга жакын мурун, фараон Рамсес III башкарган учурда болуп өткөн.
Урук, Ассур, Ларса, Суза, Алеппо, Мари, Вавилон – биздин эрага чейинки 4-3 миң жылдыкта Тигр жана Евфрат дарыяларынын ортосундагы аймак болгон байыркы Месопотамияда мамлекет-шаарлар пайда болгон. Алардын ичинен эң белгилүүсү Вавилон шаары болгон, ал эми анын эң кубаттуу башкаруучусу – Хаммурапи падыша. Советтик тарыхчы Ревекка Ионовна Рубинштейн Хаммурапинин доорунда жашаган эки бала: кичинекей кул Залилум жана бай купец Наби-Синдин уулу жөнүндө тарыхты жазган. “Чопо конверт” повесттинин аркасында окурман бул мезгилде Вавилондун көрүнүшү кандай болгондугун, анда жашаган – купецтер, жрецтер, жоокерлер, жакыр дыйкандар кандай өмү сүгөндүгүн, вавилондун мекетептеринде балдарын эмнеге окуткандыгын жана Хаммурапинин мыйзамдары боюнча кул эркин адам боло алганбы, - ушул туурасында маалымат алат.
Бул повесттинде белгилүү жазуучу К.М.Моисеева мындан дээрлик эки миң жети жүз жыл мурда Армениянын жана Закавказьенин жеринде жашаган адамдар жөнүндө баяндаган. Таланттуу таш тегиздегис Габбу өмүрүн тобокелге салып, ассириялыктардын каардуу падышасы Асархаддон Урартуга каршы жүрүш даярдап жаткандыгы жөнүндө билдирүү үчүн ассириядагы кулчулктан качып туулуп өскөн жерине келет...
В. Яндын “Финиктердин кемеси” тарыхый повесттер жыйнагынан Василий Яндын 4.173 90 окурманына 6 рецензия 3 цитатаны сунуш кылабыз.
Любовь Воронкова "Мессен согуштары" – көптөгөн балдар китептеринин жана тарыхый романдардын автору Любовь Федоровна Воронкованын баяндоосундагы кызыктуу тарыхта биздин эрага чейинки VIII-V кылымдарда Мессения деп аталган кичинекей эллин өлкөсү өз эркиндигин кандай каармандык менен коргогондугу айтылат.
Мындан эки жарым миң жыл мурун деле балдар бүгүнкү биздин өспүрүмдөр сыяктуу эле кызыктуу окуяларды абдан жакшы көрүшкөн. Бирок биздин эрага чейинки V кылымда грек-перс согуштарынын доорунда байыркы Афинада жашаган күңдүн баласы Алкаменге кызыктуу окуялар эрдик жасоо жана эркиндикке чыгуу үчүн керек болгон. Алкамен ыйык жыланды уурдап кетүүгө аракет жасайт, театрда чоң актёрдун ордуна ойнойт, кутумчулуктун бетин ачып, варварлар менен салгылашат, акыры барып душмандын лагерине жашыруун өтүп Саламиндин алдындагы чоң деңиз салгылашуусуна катышат. Анын жанында достору – Мика деген кыз жана табышмактуу карыя Мнесилох чогуу болот.
Грек-перс согуштарынын тарыхын Р. И. Рубинштейн өзү үчүн адаттагыдан башкача формада ачып берген. Өз-өзүнчө аңгемелер жалпы темага гана эмес, ошондой эле “тарыхтын атасы” – Геродоттун цитаталарына да бириктирилген. Натыйжада Байыркы Грециянын жана анын каардуу душманы Персиянын мамилеси жыйынтыкта фрагменттери менен эмес, өтө толук түрүндө жана эмоционалдуу чагылдырылган.
