БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

География: Океандар — различия между версиями

(→‎Адабияттары)
 
(не показаны 2 промежуточные версии 1 участника)
Строка 3: Строка 3:
 
<div class="row">
 
<div class="row">
 
<div class="large-12 large-centered columns">
 
<div class="large-12 large-centered columns">
−
''Силер Дүйнөлүк океан-алардын гидросферанын негизги бөлүгүн түзөөрүн, үзгүлтүксүз бирок Жерди толук каптабагандыгы, материктерди жана аралдарды курчап тургандыгы, жалпы туздуулугу менен өзгөчөлөнгөндүгү менен таанышасыңар. Океандар жөнүндө, изилдөө тарыхы,жаратылыш ресурстары аларды пайдалануу боюнча ресурстар берилген.''
+
''Силер Дүйнөлүк океан менен таанышасыңар, ал гидросферанын негизги бөлүгү болуп эсептелет, үзгүлтүксүз, бирок Жердин толук эмес суу кабыгы, материктер жана аралдар курчалган жана туздуулук курамынын жалпылыгы  менен айырмаланат. Географиялык абалы, изилдөө тарыхы, жаратылышы,  ресурстары жана аларды пайдалануудагы кѳйгѳйлѳрү боюнча маалыматтар берилген.''
  
−
{{center|[[file: Океан 1.jpg|500px|Океандардын космостон көрүнүшү]]}}
+
{{center|[[file: Okean 1.jpg|500px|Океандардын космостон көрүнүшү]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Океандардын космостон көрүнүшү</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Океандардын космостон көрүнүшү</div>
  
−
<br>'''Континенттер жана чоң архипелагдар дүйнөлүк океандарды төрт негизги бөлүккө бөлөт:'''
+
<br>'''Континенттер жана чоң архипелагдар дүйнөлүк океанды төрт чоң бөлүккө бөлөт (океандар): '''
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Океан картинка 2.jpg|450px|Атлантика океаны]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Атлантика океаны</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Okean kartinka 2.jpg|450px|Атлантика океаны]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Атлантика океаны</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Океан картинка 3.jpg|265px|Инд океаны]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Инд океаны</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Okean kartinka 3.jpg|265px|Инд океаны]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Инд океаны</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Океан картинка 4.jpg|450px|Тынч океаны]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Тынч океаны</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Okean kartinka 4.jpg|450px|Тынч океаны]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Тынч океаны</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Океан картинка 5.jpg|275px|Түндүк Муз океаны]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Түндүк Муз океаны</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Okean kartinka 5.jpg|275px|Түндүк Муз океаны]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Түндүк Муз океаны</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
−
''Айрым убактарда Түштүк океанга бөлүп жүрүшөт''
+
''Айрым убактарда алардан Түштүк океан дагы бөлүнѳт''
  
−
{{left|[[Файл: Океан картинка 6.jpg|thumb|355px|<span style="color:blue; text-align:center">Түштүк океаны</span>]]|}}
+
{{left|[[Файл: Okean kartinka 6.jpg|thumb|355px|<span style="color:blue; text-align:center">Түштүк океаны</span>]]|}}
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
Строка 31: Строка 31:
 
== Географиялык абалы жана изилдөө тарыхы ==
 
== Географиялык абалы жана изилдөө тарыхы ==
  
−
Биринчилерден болуп океандарды изилдөөчүлөр деңиз сүзүүчүлөрү болгон. Улуу географиялык ачылыштардын эпохасында материктердин жээк көрүнүштөрүн, океандарды жана аралдарды  билишкен. Фернан Магелландын ( 1510 – 1780) жана Джеймс  Куктун (1768—1780)   саякаты европалыктарга чоң суу аймагын , аларды курчаган материктерди, материктердин көрүнүшүн элестетүүгө мүмкүнчүлүк берди. Дүйнөнүн биринчи картасы түзүлгөн. ХVII жана ХVIII кылымдарда материктердин жээктери такталган, дүйнөнүн картасы азыркы абалды алган.  
+
Океандардын биринчи изилдөөчүлөрү деңиз сүзүүчүлөрү болушкан. Географиялык ачылыштардын доорунда континенттердин, океандардын жана аралдардын сүрѳттѳлүшү изилденген. Фернанд Магелландын ( 1519 – 1522) саякаты жана Джеймс  Куктун (1768—1780) кийинки экспедициясы европалыктарга биздин планетанын материктерин курчаган зор суу мейкиндиктери тууралуу маалыматтарды алууга жана континеттердин сүрѳттѳлүшүн жалпы жонунан аныктоого мүмкүнчүлүк берди. Дүйнөнүн биринчи карталары түзүлгөн. ХVII жана ХVIII кылымдарда жээк сызыктарынын сүрѳттѳлүшү такталган жана дүйнөнүн картасы азыркы абалга ээ болгон.  
  
−
Ошого карабастан океандардын тереңдиктери анча изилденген эмес. ХVII кылымдын орто ченинде нидерландиялык географ Бернхард Варен суу мейкиндигине “Дүйнөлүк океан” деген терминди колдонууну сунуштаган.
+
Бирок океандардын тереңдиктери абдан начар изилденген. ХVII кылымдын ортосунда нидерландиялык географ Бернхард Варен Жердин суу мейкиндигине карата “Дүйнөлүк океан” деген терминди колдонууну сунуштаган.
  
−
{{center|[[file: Христофор Колумбдун Американы ачышы.jpg|500px|Христофор Колумбдун Американы ачышы]]}}
+
{{center|[[file: Hristofor Kolumbdun Amerikany achyshy.jpg|500px|Христофор Колумбдун Американы ачышы]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Христофор Колумбдун Американы ачышы</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Христофор Колумбдун Американы ачышы</div>
  
  
−
22 декабрда 1872 - жылы англиялык порт Портсмуттан “Челенджер” аттуу жабдылган парустуу кемеси биринчи океанологиялык экспедицияга чыккан.
+
1872-жылдын 22-декабрында англиялык [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%81%D0%BC%D1%83%D1%82_(%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D1%8F) Портсмут] портунан биринчи океанологиялык экспедицияга катышуу үчүн атайын жабдылган “Челенджер” аттуу парустук-буу менен аракеттенген кеме чыккан.  
  
−
Дүйнөлүк океандын азыркы концепциясын ХХ кылымда россиялык географ, океанограф, картограф Юлий Михайлович Шокальский (1856-1940) түзгөн. Ал биринчилерден болуп “Дүйнөлүк океан” деген түшүнүктү илимге киргизген, бардык океандар дүйнөлүк океандын бөлүгү деп эсептеген.
+
Орусиялык жана советтик географ, океанограф, картограф Юлий Михайлович Шокальский (1856-1940) ХХ кылымдын башында Дүйнөлүк океандын заманбап концепциясын түзгөн. Ал биринчилерден болуп бардык - Инд, Атлантикалык, Түндүк Муз, Тынч океандарды - Дүйнөлүк океандын бөлүгү деп эсептѳѳ менен, “Дүйнөлүк океан” деген түшүнүктү илимге киргизген.
  
−
{{center|[[file: Карта исследование 2.jpg|500px|Океандын таманынын рельефин гидрологиялык илимий изилдөө]]}}
+
{{center|[[file: Карта исследование 2.jpg|500px|Океандын түбүнүн рельефин илимий гидрологиялык изилдөө]]}}
−
<div style="color:blue; text-align:center">Океандын таманынын рельефин гидрологиялык илимий изилдөө</div>
+
<div style="color:blue; text-align:center">Океандын түбүнүн рельефин илимий гидрологиялык изилдөө</div>
  
  
−
ХХ кылымдын экинчи жарымында интенсивдүү океандардын тереңдиктерин изилдөө башталган. Эхолокациялык методдун негизинде океандардын тереңдиктеринин так картасы түзүлгөн. Геофизикалык жана геологиялык изилдөөлөр 1960 - жылдары тектоникалык плиталардын теориясынын негизинде – азыркы геологиялык теория боюнча литосфералардын кыймылы аныкталган. Океандардын кыртышын аныктоо үчүн эл аралык океандын түбүн бургулоо программасы негизделген. Программанын жыйынтыгы теорияны бекиткен.
+
ХХ кылымдын экинчи жарымында океандардын тереңдиктерин активдүү изилдөөсү башталган. Эхолокациялык усул аркылуу океандардын тереңдиктеринин так карталары түзүлгөн, океандын түбүнүн рельефинин негизги формалары ачылган. Бул маалыматтар геофизикалык жана геологиялык изилдөөлөрдүн жыйынтыктары менен бириктирилип, 1960-жылдары литосферанын кыймылы жѳнүндѳ заманбап геологиялык  - плиталардын тектоникасынын теориясын түзүүгѳ алып келген. Океандардын кыртышынын түзүлүшүн изилдѳѳ үчүн океандын түбүн бургулоо боюнча эл аралык программа уюштурулган. Программанын эң бир негизги жыйынтыгы болуп теориянын тастыкталышы эсептелген.
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
== Океандардын жаратылышы ==
 
== Океандардын жаратылышы ==
  
−
{{center|[[file: Слайд шоу Природа Океана.mp4|500px|Океандын жаратылышы слайд шоу]]}}
+
{{center|[[file: Slajd shou Priroda Okeana.mp4|500px|Слайд - шоу: Океандын жаратылышы]]}}
−
<div style="color:blue; text-align:center">Океандын жаратылышы слайд шоу</div>
+
<div style="color:blue; text-align:center">Слайд - шоу: Океандын жаратылышы</div>
  
  
 
<br>'''Дүйнөлүк океандын бетинин орточо жылдык температурасы'''
 
<br>'''Дүйнөлүк океандын бетинин орточо жылдык температурасы'''
  
−
Жалпы физико – географиялык маалымат:
+
Жалпы физикалык - географиялык маалыматтар:
 
* Орточо температура: 5 °C;
 
* Орточо температура: 5 °C;
 
* Орточо басым: 20 МПа;
 
* Орточо басым: 20 МПа;
−
* Орточо жыштыгы: 1,024 г/см³;
+
* Орточо жыштыг: 1,024 г/см³;
−
* Орточо тереңдиги: 3711 м;
+
* Орточо тереңдик: 3711 м;
−
* Жалпы массасы: 1,4·1021 кг;
+
* Жалпы салмак: 1,4·10<sup>21</sup> кг;
−
* Жалпы көлөмү: 1370 млн км³;
+
* Жалпы көлөм: 1370 млн км³;
 
* pH: 8,1±0,2.
 
* pH: 8,1±0,2.
  
−
Океандардын эң терең жери Мариан кобулу, Тынч океанда Түндүк Мариан аралдарына жакын жайгашкан. Эң терең жери— 11 022 м. Ал 1951 ж. британдык суу астындагы «Челленджер II» кемеси менен изилденген, алардын аты менен ойдуңдун терең жери «Бездна Челленджера» деп аталган.
+
Океандын эң терең жери болуп Тынч океанда Түндүк Мариан аралдарына жакын жайгашкан Мариан кобулу эсептелет. Анын эң терең жери - 11 022 метр. Ал 1951-жылы Улуу Британиялык суу астындагы «Челленджер II» кемеси тарабынан изилденген, анын атынан ойдуңдун терең бѳлүгү «Челленджердин ирими» деп аталган.
  
 +
'''Дүйнөлүк океандын суулары'''
  
−
'''Дүйнөлүк океандын суусу'''
+
Дүйнөлүк океандын суулары Жер гидросферасынын негизин - океаносфераны түзүшѳт. Океандын суусуна 96% (1 338 млн. км³) Жердин суусу туура келет. Океанга куюлган таза суунун көлөмү 0,5 миллион м³дан ашпайт, ал океандын үстүндѳгү 1,25 метрге жакын  калыңдыктагы суунун катмарына дал келет.
  
−
Дүйнөлүк океандын суусу Жердин гидросферасынын негизин түзүп – океаносфера деп аталат. Океандын суусуна 96 % (1338 млн км³) жердин суусу туура келет. Океанга куйган таза суунун көлөмү 0,5 миллион м3дан ашпайт.
+
{{center|[[file: 2017-10-19 153247kg.jpg|500px|Дүйнөлүк океандын суу чогултуучу бассейндеринин картасы]]}}
 +
<div style="color:blue; text-align:center">Дүйнөлүк океандын суу чогултуучу бассейндеринин картасы</div>
  
−
{{center|[[file: 2017-10-19 153247kg.jpg|500px|Дүйнөлүк океандын суу чогултуучу картасы]]}}
 
−
<div style="color:blue; text-align:center">Дүйнөлүк океандын суу чогултуучу картасы</div>
 
  
 +
'''Океандын түбүнүн рельефи'''
  
−
'''Рельеф таманы'''
+
Дүйнөлүк океандын үстүнүн бардык жери тегиз эместиги чындыгында көрүнүп турат мисалы, Инд океанынын түндүгүндѳ - болжол менен 100 метрге ылдыйлаган, ал эми Тынч океандын батышында – болжол менен 70 метрге көтөрүлгөн.
  
−
Көрүнүп тургандай Дүйнөлүк океандын таманынын бардык жери тегиз эмес, мисалы, Инд океанынын түндүгү – 100 метрге төмөн, ал эми Тынч  океандын батышы – 70 метрге көтөрүлгөн.
+
'''Океандын түбү'''
  
−
Көпчүлүк бөлүгүндө абиссальдык түздүктөр таралган. Алардын орточо тереңдиги – 5км. Ортоңку бөлүгүндө сызыктуу көтөрүлүү 1-2км - ортоңку-океандык кыркалар, бирдиктүү системаны түзөт. Кыркалар трансформдук жаракалар менен бөлүнгөн жана бири бирине перпендикулярдуу жаткан дөңсөөлөр бар.
+
Океандардын түптѳрүнүн кѳп бѳлүгү үстү тегиз болуп кѳрүнѳт, алар абиссалдык туздүктөр деп аталат. Алардын орточо тереңдиги – 5 км. Бардык океандардын борбордук бөлүгүндө 1-2 км ортоңку-океандык кыркалар - сызыктуу көтөрүлүүлѳр жайгашкан, алар бирдиктүү торчолорго байланышкан. Кыркалар рельефте тѳмѳнкү кѳтѳрүңкү катары кѳрүнгѳн кыркаларга перпендикулярдуу трансформдук жаракалар менен торчолорго бөлүнгөн.
  
 
'''Климат'''
 
'''Климат'''
  
−
Океан Жердин климатынын түзүлүшүндө чоң роль ойнойт. Күн нурунун таасиринен суу бууланып континенттерге жетет, ошону менен ар кандай формадагы атмосфералык жаан-чачынды алып барат. Суу көп өлчөмдөгү жылуулукту алат дагы кургактыка караганда жай муздайт. Ошондуктан океанга жакын райондордо суткалык жана мезгилдик температуранын термелиши анча чоң эмес.
+
Океан Жердин климатын калыптандырууда зор роль ойнойт. Күн радиациясынын таасири астында суу бууланат жана континенттерге ѳтѳт, ал жакта ар кандай атмосфералык жаан-чачындар түрүндѳ түшѳт.  
 +
 
 +
Суу зор жылуулук сыйымдуулукка ээ, ошондуктан океандын температурасы аба же кургактыктын температурасына караганда жайыраак ѳзгѳрѳт. Океанга жакын райондордо температуранын суткалык жана мезгилдик термелүүсү аз кездешет.
  
 
'''Өсүмдүктөр дүйнөсү'''
 
'''Өсүмдүктөр дүйнөсү'''
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Природа картинка 3.jpg|450px| Моллюскалар]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Моллюскалар</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Priroda kartinka 3.jpg|450px| Моллюскалар]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Моллюскалар</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Природа4.jpg|450px|Голожабералык моллюска]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Голожабералык моллюска</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Priroda4.jpg|450px|Голожабералык моллюска]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Голожабералык моллюска</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
−
Кургактыктагы өсүмдүктөр сыяктуу эле океан флорага өтө бай жана ар түрдүү. Биомассанын көпчүлүк бөлүгү Тынч океанга туура келет (50% ге жакыны). Көпчүлүк өсүмдүктөрү тропикалык жана субтропикалык алкактын Австралия жана Азия жээктеринде.  
+
Кургактыктагы өсүмдүктөр дүйнѳсү сыяктуу эле океандын жана деңиздин флорасы өтө бай жана ар түрдүү. Биомассанын көпчүлүк бөлүгү Тынч океанга туура келет (50% жакын). Ѳсүмдүктөрдүн көпчүлүк саны Австралия жана Азия жээктеринин ортосундагы райондо, тропикалык жана субтропикалык алкактарда ѳсѳт.
  
 
'''Жаныбарлар дүйнөсү'''
 
'''Жаныбарлар дүйнөсү'''
  
−
{{center|[[file: Природа картинка 6.jpg|500px|Деңиз ажыдаары]]}}
+
{{center|[[file: Priroda kartinka 6.jpg|500px|Деңиз шайтаны]]}}
−
<div style="color:blue; text-align:center">Деңиз ажыдаары</div>
+
<div style="color:blue; text-align:center">Деңиз шайтаны</div>
  
  
−
Океандардын жаныбарлар дүйнөсү жакшы изилдене элек, 20% дагы изилденген эмес. Азыркы күндө биологдор 1,5 млн. жаныбарлардын түрлөрүн классификациялаган. Эксперттердин баалосу боюнча дагы 25 млн. түрлөр изилдене элек.
+
Океандардын жана деңиздердин жаныбарлар дүйнөсү 20% дагы изилденген эмес. Азыркы күндө биологдор 1,5 млн. жаныбарлардын түрлөрүн табышты жана классификациялашты. Бирок эксперттердин баа берүүсү боюнча океандарда дагы изилдене элек деңиз жандыктарынын 25 млн. түрлөрү бар.
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
−
== Дүйнөлүк океандын ресурсу жана аны пайдалануу ==
+
== Дүйнөлүк океандын ресурстары жана аларды пайдалануу ==
  
−
Дүйнөлүк океанда ири өлчөмдөгү биологиялык, химиялык, минералдык жана энергетикалык ресуртарынын запасы бар. Биологиялык ресурстарынан башкасы дээрлик колдонулбайт.
+
Дүйнөлүк океан биологиялык, химиялык, минералдык жана энергетикалык ресурстарынын ири өлчөмдөгү байлыктарына ээ. Дүйнѳлүк океандын биологиялык ресурстарынан башкасы дээрлик пайдаланбайт.  
  
−
Деңиз суулары – жашоонун өнүгүшүнүн эң ыңгайлуу шарты. Адамдын канынын курамы деңиз суусунун курамына жакыныраак. Дүйнөлүк океандын суусунда ар түрдүү деңиз организмдери жашайт. Алар жыл сайын чоң өлчөмдөгү биологиялык продукцияларды берет.
+
Деңиз суусу – жашоонун өнүгүүсү үчүн абдан жагымдуу чѳйрѳ. Адамдын канынын химиялык курамы деңиз суусунун курамына жакын. Дүйнөлүк океандын сууларында абдан ар түрдүү деңиз организмдери жашашат. Алар жыл сайын абдан чоң сандагы биологиялык продукцияларды берет.  
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: ресурсы картинка 1.jpg|335px| Животный мир океанов]]}} </li>
+
<li>{{center|[[file: resursy kartinka 1.jpg|335px| Животный мир океанов]]}} </li>
−
<li>{{center|[[file: ресурсы картинка 2.jpg|450px| Животный мир океанов]]}} </li>
+
<li>{{center|[[file: resursy kartinka 2.jpg|450px| Животный мир океанов]]}} </li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Океандын жаныбарлар дүйнөсү</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Океандын жаныбарлар дүйнөсү</div>
  
  
−
'''Фитопланктон''' – бул зоопланктондун тамагы. Биомассасы анча чоң эмес бирок жыл сайын жаңыланып турат. Фитопланктондун жылдык продукциясы өтө чоң өлчөмдө. Зоопланктон – балыктардын жана киттердин негизги тамагы. Анын продукциясы дагы чоң. Адамзат үчүн сууда эркин сүзгөн организмдер маанилүү, мисалы нектон. Нектондун жылдык продукциясы 0,2 млрд. т, же 200 млн.т. Балык жана башка организмдер же адамдарга пайдалуулар 50% , же болбосо 100 млн.т. Деңиз балыктарын уулоо жылына 70-75 млн. т. Алардын 80-85% балыктарга туура келет.
+
'''Фитопланктон''' – бул зоопланктондун негизги тамагы. Биомассасы анча чоң эместигине карабастан күн сайын жаңыланып турат. Фитопланктондун жылдык продукциясы аябагандай кѳп. Зоопланктон – балыктардын жана киттердин негизги тамагы. Анын продукциясы дагы абдан зор. Адамзат үчүн океандын сууларында эркин сүзгөн организмдер маанилүү, мисалы нектон. Нектондун жылдык продукциясы 0,2 млрд. тонна же 200 млн.тонна. Адам үчүн пайдалуу балыктар жана башка организмдер болжол менен 50% , же болбосо 100 млн.тоннаны түзѳт. Азыркы күндѳ деңиз балыктарын уулоо жылына 70-75 млн. тоннаны түзѳт. Алардын 80-85% балыктарга туура келет. Балык уулоочу флоттордун акырындык менен көбөйүшүнѳ жана Дүйнѳлүк океандын кээ бир аймактарында уулоо каражаттарынын жакшыртылышына байланыштуу балыктардын  баалуу түрлѳрүнүн саны азайууда, ал эми айрым түрлѳрү ѳнѳр-жайлык маанисин жоготууда.
−
 
 
−
Акырындык менен балык уулоочу флоттордун көбөйүшү менен айрым баалуу балыктардын саны азайууда, айрымдары промыселдик маанисин жоготууда.
 
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: ресурсы картинка 3.jpg|450px|Нефтини казып алуу]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Нефтини казып алуу</div></li>
+
<li>{{center|[[file: resursy kartinka 3.jpg|450px|Нефтини казып алуу]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Нефтини казып алуу</div></li>
−
<li>{{center|[[file: ресурсы картинка 4.jpg|300px|Дүйнөлүк океандын булганышы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Дүйнөлүк океандын булганышы</div></li>
+
<li>{{center|[[file: resursy kartinka 4.jpg|300px|Дүйнөлүк океандын булганышы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Дүйнөлүк океандын булганышы</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
−
Дүйнөлүк океан адамга көптөгөн продукцияларды берет. Азыркы убакта балыктарды уулоо менен балыктардын көпчүлүгүн жоготуп алуу коркунучунда турат. Эгерде ушундай жол менен балык уулоону уланта турган болсок кылымдык запастардын жок болуп кетиши толук ыктымал. Бул келечекте адам баласы  деңиз продуктылары менен камсыз боло албай калат дегенди билдирет. Андан сырткары дагы бир фактор Дүйнөлүк океандын – булганышы. Океан сууларынын таза сакталышы жана биологиялык ресурстары келечектин эң маанилүү глобалдык көйгөйлөрүнөн.
+
Дүйнөлүк океан адамзатка көптөгөн продукцияларды берет. Азыркы убакта балыктарды уулоо коркунучтуу чегине жакындады - адамзат дарыя балыктарынын жылдык иштетүүсүн жоготуп алуу коркунучунда турат. Убакыт ѳткѳндѳн кийин бул кылымдык байлыктарга дагы б.а. негизги биомассага тиешелүү болот. Эгерде ушундай болсо, анда кайтарылгыс процесстер болушу ыктымал - адамзат деңиз продукциясыз калат. Дагы бир Дүйнөлүк океандын биологиялык ресурстарын коркуткан фактор – бул океан сууларынын булганышы. Океан сууларынын, алардын биологиялык ресурстарынын таза сакталышы, Дүйнѳлүк океандын жылдык биопродукциясынын кѳлѳмүнүн стабилдүүлүгү - эң маанилүү глобалдык көйгөйлөрдүн катарына кирет.
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
== Сөздүк ==
 
== Сөздүк ==
−
:{{bib|'''Атланти́ка  океа́ны''' —  океандардан өлчөмү жана тереңдиги боюнча Тынч океандан кийин экинчи орунда, түндүктө Гренландия жана Исландия аралдарынын аралыгында , чыгышында Европа жана Африка, батышында Түндүк Америка менен Түштүк Америка, түштүктө Антарктиданын аралыгында жайгашкан. Аянты деңиздери менен - 91,6 млн км2, орточо тереңдиги– 3332 м,  эң терең жери – 8742 м.}}
+
:{{bib|'''Атланти́ка  океа́ны''' - өлчөмү жана тереңдиги боюнча Тынч океандан кийинки экинчи орундагы Дүйнѳлүк океан, түндүктө Гренландия жана Исландиянын, чыгышта Европа жана Африканын, батышта Түндүк Америка менен Түштүк Американын, түштүктө Антарктиданын ортосунда жайгашкан. Деңиздери менен аянты - 91,6 млн км², орточо тереңдиги – 3 332 метр,  эң терең жери – 8 742 метр, кѳлѳмү боюнча экинчи орунда. }}
−
:{{bib|'''Инд океа́ны''' — аянты жана тереңдиги эң кичине океан. Түндүк жарым шарда Евразия менен Түндүк Американын аралыгында жайгашкан. Океандын аянты  14,75 млн км², суусунунн көлөмү— 18,07 млн км³. Орточо тереңдиги— 1225 м, эң терең жери— 5527 м.}}
+
:{{bib|'''Инд океа́ны''' — Дүйнѳнүн суу үстүнүн 20 % жакынын камтыган аянты жана тереңдиги боюнча үчүнчү океан. Түндүк жарым шарда Евразия менен Түндүк Американын ортосунда жайгашкан. Анын аянты  76,174 млн км², көлөмү— 282,65 млн км³. Океандын орточо тереңдиги— 1225 м, эң терең жери Зонд кобулунда жайгашкан (7729 м).}}
−
:{{bib|'''Мариа́н кобулу''' (же'''Мариа́нская ойдуңу''') —Тынч океандын батышындагы океандык кобул. Дүйнө жүзүнө эң тереңдиги менен белгилүү . Мариан аралдарынын жанында жайгашкан.}}
+
:{{bib|'''Мариа́н кобулу'''(же '''Мариа́н ойдуңу''') —Тынч океандын батышындагы океандык терең суусу бар кобул. Дүйнө жүзүнө эң тереңдиги менен белгилүү. Мариан аралдарынын жанында жайгашкандыгы боюнча аталган.}}
−
:{{bib|'''Түндүк Муз океа́ны''' — аянты жана тереңдиги эң кичине океан. Түндүк жарым шарда Евразия менен Түндүк Американын аралыгында жайгашкан. Океандын аянты  14,75 млн км², суусунунн көлөмү— 18,07 млн км³. Орточо тереңдиги— 1225 м, эң терең жери— 5527 м Гренландия деңизинде. }}
+
:{{bib|'''Түндүк Муз океа́ны''' — Дүйнѳлүк Океандын аянты жана тереңдиги боюнча эң кичине океан, толугу менен Түндүк жарым шарда Евразия жана Түндүк Американын ортосунда жайгашкан. Океандын аянты  14,75 млн.км², суунун көлөмү— 18,07 млн.км³. Орточо тереңдиги— 1 225 метр, эң терең жери Гренландия деңизинде - 5 527 метр. }}
−
:{{bib|'''Ти́хий океа́н''' - эң чоң жана терең океан. Батышында Евразия, Африка жана Австралия ,чыгышында Түндүк Америка,Түштүк Америка, түштүгүндө Антарктиданын аралыгында жайгашкан. Аянты деңиздери менен - 178,6млн км2, орточо тереңдиги - 3984 м,  эң терең жери – 11 022 м, .}}
+
:{{bib|'''Тынч океа́ны''' - аянты жана тереңдиги боюнча эң чоң жана терең Дүйнѳ океаны. Батышында Евразия, Африка жана Австралия, чыгышында Түндүк жана Түштүк Америка, түштүгүндө Антарктида материктеринин ортосунда жайгашкан. Деңиздери менен аянты - 178,6 млн. км², орточо тереңдиги - 3 984 метр,  эң терең жери эң байыркы – 11 022 метр.}}
  
  
−
== Пайдалуу шилтелмелер ==
+
== Пайдалуу шилтелмелер: ==
 
{{bib|[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D0%B5%D0%B0%D0%BD Мировой океан]}}
 
{{bib|[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D0%B5%D0%B0%D0%BD Мировой океан]}}
 
{{bib|[http://www.polnaja-jenciklopedija.ru/zhizn-okeana/biologicheskie-resursy-mirovogo-okeana.html Биологические ресурсы мирового океана]}}
 
{{bib|[http://www.polnaja-jenciklopedija.ru/zhizn-okeana/biologicheskie-resursy-mirovogo-okeana.html Биологические ресурсы мирового океана]}}
Строка 150: Строка 151:
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
−
== Адабияттары ==
+
== Адабияттар: ==
 
* {{bib|Основная информация об океанах https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BA%D0%B5%D0%B0%D0%BD}}
 
* {{bib|Основная информация об океанах https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BA%D0%B5%D0%B0%D0%BD}}
 
* {{bib|Мировой океан https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D0%B5%D0%B0%D0%BD}}
 
* {{bib|Мировой океан https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D0%B5%D0%B0%D0%BD}}
Строка 166: Строка 167:
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Чоң Тоскоол рифи</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Чоң Тоскоол деңиз  астындагы  аска (рифи)</div>
 
</div>
 
</div>
−
<span class="firstcharacter">У</span>кмуштуу узун, Австралиянын түштүк чыгышын жээктей 2500 кмге созулуп жатат, Чоң Тоскоол рифи – дүйнөдөгү эң чоң экосистема, аны космостон көрүүгө болот.
+
<span class="firstcharacter">У</span>кмуштуудай созулган, узунунан 2500 кмге жакын жеткен Чоң Тоскоол деңиз астындагы аска - дүйнөдөгү эң чоң экосистема, аны космостон дагы көрүүгө болот.
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Интересные факты 1.jpg|220px|]]</div>
+
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Interesnye fakty 1.jpg|220px|]]</div>
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Чоң Тоскоол рифи</div>
+
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Чоң Тоскоол деңиз  астындагы  аска (рифи)</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
Строка 182: Строка 183:
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Роколл</div>
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Роколл</div>
 
</div>
 
</div>
−
<span class="firstcharacter">Р</span>окколанын чокусунда  - асканын диаметри 30 м, океандан Великобританиянын жээгине чейин 46 км аралыкта - аны тапкандан бери анын чокусуна 20дай адам гана көтөрүлгөн.
+
<span class="firstcharacter">У</span>луу Британиянын жээгинен 460 км аралыктагы океандан чыккан диаметри 30 метрге жакын Роккол аскасынын чокусуна аны тапкандан бери жыйырмага жетпеген адам гана көтөрүлгөн.
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Интересные факты картинка 2.jpg|220px|]]</div>
+
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Interesnye fakty kartinka 2.jpg|220px|]]</div>
 
<div class="row">
 
<div class="row">
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Роколл</div>
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Роколл</div>
Строка 194: Строка 195:
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Кораблдердин кыйрашында эң негизги коркунуч таза суунун жоктугу.</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Кемелердин кыйрашындагы азап тарткандар үчүн эң башкы коркунуч болуп таза суунун жоктугу эсептелет.</div>
 
</div>
 
</div>
−
''Организмде суунун жоктугу айтып бүткүс абалга алып келет. Бирок Ален Бомбар далилдеген,туздуу сууну аз өлчөмдө ичип турууга болот.Негизгиси-туздуу сууну беш күндөн ашык катары менен  ичүүгө болбойт.Бирок эң жакшы туруктуу эмес булак-бул атмосфералык жаан-чачын.''
+
''Организмде суунун жоктугу абдан тез жүрѳт жана шексиз начар натыйжага алып келет. Бирок Ален Бомбар туздуу сууну азыраак өлчөмдө ичсе болоорун далилдеген. Башкысы - муну беш күн катар созуп ичүүгө болбойт. Суунун экинчи булагы балык болушу мүмкүн, анын 80% таза суудан турат. Эң акырында, эң мыкты, бирок туруктуу эмес булак - бул атмосфералык жаан-чачындар.''
  
 
</div>
 
</div>
Строка 218: Строка 219:
 
+ Арктикалык
 
+ Арктикалык
  
−
{Байыркы океан кандай аталат, анын негизинде Каспий жана Арал деңиздери пайда болгон?
+
{Анын негизинде Каспий жана Арал деңиздери пайда болгон байыркы (азыр жок) океан кандай аталат?
 
|type="()"}
 
|type="()"}
 
- Банда
 
- Банда
Строка 225: Строка 226:
  
  
−
{Кайсы океан юридикалык жактан аныкталган эмес?
+
{Кайсы океан чындыгында юридикалык жактан жок?
 
|type="()"}
 
|type="()"}
 
+ Түштүк
 
+ Түштүк
Строка 231: Строка 232:
 
- Түндүк муз
 
- Түндүк муз
  
−
{Кайсы деңизди байыркы деп атаган «Германиялык океан»?
+
{Байыркы римляндар кайсы деңизди «Германиялык океан» деп аташкан?
 
|type="()"}
 
|type="()"}
 
- Баренц
 
- Баренц
Строка 242: Строка 243:
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 
</div>
 
</div>
−+
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>

Текущая версия на 08:06, 22 октября 2018

Силер Дүйнөлүк океан менен таанышасыңар, ал гидросферанын негизги бөлүгү болуп эсептелет, үзгүлтүксүз, бирок Жердин толук эмес суу кабыгы, материктер жана аралдар курчалган жана туздуулук курамынын жалпылыгы менен айырмаланат. Географиялык абалы, изилдөө тарыхы, жаратылышы, ресурстары жана аларды пайдалануудагы кѳйгѳйлѳрү боюнча маалыматтар берилген.

Океандардын космостон көрүнүшү
Океандардын космостон көрүнүшү


Континенттер жана чоң архипелагдар дүйнөлүк океанды төрт чоң бөлүккө бөлөт (океандар):

  • Атлантика океаны
    Атлантика океаны
  • Инд океаны
    Инд океаны


  • Тынч океаны
    Тынч океаны
  • Түндүк Муз океаны
    Түндүк Муз океаны


Айрым убактарда алардан Түштүк океан дагы бөлүнѳт

Түштүк океаны

В начало

Географиялык абалы жана изилдөө тарыхы

Океандардын биринчи изилдөөчүлөрү деңиз сүзүүчүлөрү болушкан. Географиялык ачылыштардын доорунда континенттердин, океандардын жана аралдардын сүрѳттѳлүшү изилденген. Фернанд Магелландын ( 1519 – 1522) саякаты жана Джеймс Куктун (1768—1780) кийинки экспедициясы европалыктарга биздин планетанын материктерин курчаган зор суу мейкиндиктери тууралуу маалыматтарды алууга жана континеттердин сүрѳттѳлүшүн жалпы жонунан аныктоого мүмкүнчүлүк берди. Дүйнөнүн биринчи карталары түзүлгөн. ХVII жана ХVIII кылымдарда жээк сызыктарынын сүрѳттѳлүшү такталган жана дүйнөнүн картасы азыркы абалга ээ болгон.

Бирок океандардын тереңдиктери абдан начар изилденген. ХVII кылымдын ортосунда нидерландиялык географ Бернхард Варен Жердин суу мейкиндигине карата “Дүйнөлүк океан” деген терминди колдонууну сунуштаган.

Христофор Колумбдун Американы ачышы
Христофор Колумбдун Американы ачышы


1872-жылдын 22-декабрында англиялык Портсмут портунан биринчи океанологиялык экспедицияга катышуу үчүн атайын жабдылган “Челенджер” аттуу парустук-буу менен аракеттенген кеме чыккан.

Орусиялык жана советтик географ, океанограф, картограф Юлий Михайлович Шокальский (1856-1940) ХХ кылымдын башында Дүйнөлүк океандын заманбап концепциясын түзгөн. Ал биринчилерден болуп бардык - Инд, Атлантикалык, Түндүк Муз, Тынч океандарды - Дүйнөлүк океандын бөлүгү деп эсептѳѳ менен, “Дүйнөлүк океан” деген түшүнүктү илимге киргизген.

Океандын түбүнүн рельефин илимий гидрологиялык изилдөө
Океандын түбүнүн рельефин илимий гидрологиялык изилдөө


ХХ кылымдын экинчи жарымында океандардын тереңдиктерин активдүү изилдөөсү башталган. Эхолокациялык усул аркылуу океандардын тереңдиктеринин так карталары түзүлгөн, океандын түбүнүн рельефинин негизги формалары ачылган. Бул маалыматтар геофизикалык жана геологиялык изилдөөлөрдүн жыйынтыктары менен бириктирилип, 1960-жылдары литосферанын кыймылы жѳнүндѳ заманбап геологиялык - плиталардын тектоникасынын теориясын түзүүгѳ алып келген. Океандардын кыртышынын түзүлүшүн изилдѳѳ үчүн океандын түбүн бургулоо боюнча эл аралык программа уюштурулган. Программанын эң бир негизги жыйынтыгы болуп теориянын тастыкталышы эсептелген.


В начало

Океандардын жаратылышы

Слайд - шоу: Океандын жаратылышы



Дүйнөлүк океандын бетинин орточо жылдык температурасы

Жалпы физикалык - географиялык маалыматтар:

  • Орточо температура: 5 °C;
  • Орточо басым: 20 МПа;
  • Орточо жыштыг: 1,024 г/см³;
  • Орточо тереңдик: 3711 м;
  • Жалпы салмак: 1,4·1021 кг;
  • Жалпы көлөм: 1370 млн км³;
  • pH: 8,1±0,2.

Океандын эң терең жери болуп Тынч океанда Түндүк Мариан аралдарына жакын жайгашкан Мариан кобулу эсептелет. Анын эң терең жери - 11 022 метр. Ал 1951-жылы Улуу Британиялык суу астындагы «Челленджер II» кемеси тарабынан изилденген, анын атынан ойдуңдун терең бѳлүгү «Челленджердин ирими» деп аталган.

Дүйнөлүк океандын суулары

Дүйнөлүк океандын суулары Жер гидросферасынын негизин - океаносфераны түзүшѳт. Океандын суусуна 96% (1 338 млн. км³) Жердин суусу туура келет. Океанга куюлган таза суунун көлөмү 0,5 миллион м³дан ашпайт, ал океандын үстүндѳгү 1,25 метрге жакын калыңдыктагы суунун катмарына дал келет.

Дүйнөлүк океандын суу чогултуучу бассейндеринин картасы
Дүйнөлүк океандын суу чогултуучу бассейндеринин картасы


Океандын түбүнүн рельефи

Дүйнөлүк океандын үстүнүн бардык жери тегиз эместиги чындыгында көрүнүп турат мисалы, Инд океанынын түндүгүндѳ - болжол менен 100 метрге ылдыйлаган, ал эми Тынч океандын батышында – болжол менен 70 метрге көтөрүлгөн.

Океандын түбү

Океандардын түптѳрүнүн кѳп бѳлүгү үстү тегиз болуп кѳрүнѳт, алар абиссалдык туздүктөр деп аталат. Алардын орточо тереңдиги – 5 км. Бардык океандардын борбордук бөлүгүндө 1-2 км ортоңку-океандык кыркалар - сызыктуу көтөрүлүүлѳр жайгашкан, алар бирдиктүү торчолорго байланышкан. Кыркалар рельефте тѳмѳнкү кѳтѳрүңкү катары кѳрүнгѳн кыркаларга перпендикулярдуу трансформдук жаракалар менен торчолорго бөлүнгөн.

Климат

Океан Жердин климатын калыптандырууда зор роль ойнойт. Күн радиациясынын таасири астында суу бууланат жана континенттерге ѳтѳт, ал жакта ар кандай атмосфералык жаан-чачындар түрүндѳ түшѳт.

Суу зор жылуулук сыйымдуулукка ээ, ошондуктан океандын температурасы аба же кургактыктын температурасына караганда жайыраак ѳзгѳрѳт. Океанга жакын райондордо температуранын суткалык жана мезгилдик термелүүсү аз кездешет.

Өсүмдүктөр дүйнөсү

  • Моллюскалар
    Моллюскалар
  • Голожабералык моллюска
    Голожабералык моллюска


Кургактыктагы өсүмдүктөр дүйнѳсү сыяктуу эле океандын жана деңиздин флорасы өтө бай жана ар түрдүү. Биомассанын көпчүлүк бөлүгү Тынч океанга туура келет (50% жакын). Ѳсүмдүктөрдүн көпчүлүк саны Австралия жана Азия жээктеринин ортосундагы райондо, тропикалык жана субтропикалык алкактарда ѳсѳт.

Жаныбарлар дүйнөсү

Деңиз шайтаны
Деңиз шайтаны


Океандардын жана деңиздердин жаныбарлар дүйнөсү 20% дагы изилденген эмес. Азыркы күндө биологдор 1,5 млн. жаныбарлардын түрлөрүн табышты жана классификациялашты. Бирок эксперттердин баа берүүсү боюнча океандарда дагы изилдене элек деңиз жандыктарынын 25 млн. түрлөрү бар.


В начало

Дүйнөлүк океандын ресурстары жана аларды пайдалануу

Дүйнөлүк океан биологиялык, химиялык, минералдык жана энергетикалык ресурстарынын ири өлчөмдөгү байлыктарына ээ. Дүйнѳлүк океандын биологиялык ресурстарынан башкасы дээрлик пайдаланбайт.

Деңиз суусу – жашоонун өнүгүүсү үчүн абдан жагымдуу чѳйрѳ. Адамдын канынын химиялык курамы деңиз суусунун курамына жакын. Дүйнөлүк океандын сууларында абдан ар түрдүү деңиз организмдери жашашат. Алар жыл сайын абдан чоң сандагы биологиялык продукцияларды берет.

  • Животный мир океанов
  • Животный мир океанов
Океандын жаныбарлар дүйнөсү


Фитопланктон – бул зоопланктондун негизги тамагы. Биомассасы анча чоң эместигине карабастан күн сайын жаңыланып турат. Фитопланктондун жылдык продукциясы аябагандай кѳп. Зоопланктон – балыктардын жана киттердин негизги тамагы. Анын продукциясы дагы абдан зор. Адамзат үчүн океандын сууларында эркин сүзгөн организмдер маанилүү, мисалы нектон. Нектондун жылдык продукциясы 0,2 млрд. тонна же 200 млн.тонна. Адам үчүн пайдалуу балыктар жана башка организмдер болжол менен 50% , же болбосо 100 млн.тоннаны түзѳт. Азыркы күндѳ деңиз балыктарын уулоо жылына 70-75 млн. тоннаны түзѳт. Алардын 80-85% балыктарга туура келет. Балык уулоочу флоттордун акырындык менен көбөйүшүнѳ жана Дүйнѳлүк океандын кээ бир аймактарында уулоо каражаттарынын жакшыртылышына байланыштуу балыктардын баалуу түрлѳрүнүн саны азайууда, ал эми айрым түрлѳрү ѳнѳр-жайлык маанисин жоготууда.

  • Нефтини казып алуу
    Нефтини казып алуу
  • Дүйнөлүк океандын булганышы
    Дүйнөлүк океандын булганышы


Дүйнөлүк океан адамзатка көптөгөн продукцияларды берет. Азыркы убакта балыктарды уулоо коркунучтуу чегине жакындады - адамзат дарыя балыктарынын жылдык иштетүүсүн жоготуп алуу коркунучунда турат. Убакыт ѳткѳндѳн кийин бул кылымдык байлыктарга дагы б.а. негизги биомассага тиешелүү болот. Эгерде ушундай болсо, анда кайтарылгыс процесстер болушу ыктымал - адамзат деңиз продукциясыз калат. Дагы бир Дүйнөлүк океандын биологиялык ресурстарын коркуткан фактор – бул океан сууларынын булганышы. Океан сууларынын, алардын биологиялык ресурстарынын таза сакталышы, Дүйнѳлүк океандын жылдык биопродукциясынын кѳлѳмүнүн стабилдүүлүгү - эң маанилүү глобалдык көйгөйлөрдүн катарына кирет.


В начало

Сөздүк

Атланти́ка океа́ны - өлчөмү жана тереңдиги боюнча Тынч океандан кийинки экинчи орундагы Дүйнѳлүк океан, түндүктө Гренландия жана Исландиянын, чыгышта Европа жана Африканын, батышта Түндүк Америка менен Түштүк Американын, түштүктө Антарктиданын ортосунда жайгашкан. Деңиздери менен аянты - 91,6 млн км², орточо тереңдиги – 3 332 метр, эң терең жери – 8 742 метр, кѳлѳмү боюнча экинчи орунда.
Инд океа́ны — Дүйнѳнүн суу үстүнүн 20 % жакынын камтыган аянты жана тереңдиги боюнча үчүнчү океан. Түндүк жарым шарда Евразия менен Түндүк Американын ортосунда жайгашкан. Анын аянты 76,174 млн км², көлөмү— 282,65 млн км³. Океандын орточо тереңдиги— 1225 м, эң терең жери Зонд кобулунда жайгашкан (7729 м).
Мариа́н кобулу(же Мариа́н ойдуңу) —Тынч океандын батышындагы океандык терең суусу бар кобул. Дүйнө жүзүнө эң тереңдиги менен белгилүү. Мариан аралдарынын жанында жайгашкандыгы боюнча аталган.
Түндүк Муз океа́ны — Дүйнѳлүк Океандын аянты жана тереңдиги боюнча эң кичине океан, толугу менен Түндүк жарым шарда Евразия жана Түндүк Американын ортосунда жайгашкан. Океандын аянты 14,75 млн.км², суунун көлөмү— 18,07 млн.км³. Орточо тереңдиги— 1 225 метр, эң терең жери Гренландия деңизинде - 5 527 метр.
Тынч океа́ны - аянты жана тереңдиги боюнча эң чоң жана терең Дүйнѳ океаны. Батышында Евразия, Африка жана Австралия, чыгышында Түндүк жана Түштүк Америка, түштүгүндө Антарктида материктеринин ортосунда жайгашкан. Деңиздери менен аянты - 178,6 млн. км², орточо тереңдиги - 3 984 метр, эң терең жери эң байыркы – 11 022 метр.


Пайдалуу шилтелмелер:

Мировой океан
Биологические ресурсы мирового океана
География океана
Ресурсы Мирового океана и их использование
Презентации Мирового океана
Океанское дно

В начало

Адабияттар:



В начало

Чоң Тоскоол деңиз астындагы аска (рифи)

Укмуштуудай созулган, узунунан 2500 кмге жакын жеткен Чоң Тоскоол деңиз астындагы аска - дүйнөдөгү эң чоң экосистема, аны космостон дагы көрүүгө болот.

Interesnye fakty 1.jpg
Чоң Тоскоол деңиз астындагы аска (рифи)
Роколл

Улуу Британиянын жээгинен 460 км аралыктагы океандан чыккан диаметри 30 метрге жакын Роккол аскасынын чокусуна аны тапкандан бери жыйырмага жетпеген адам гана көтөрүлгөн.

Interesnye fakty kartinka 2.jpg
Роколл
Кемелердин кыйрашындагы азап тарткандар үчүн эң башкы коркунуч болуп таза суунун жоктугу эсептелет.

Организмде суунун жоктугу абдан тез жүрѳт жана шексиз начар натыйжага алып келет. Бирок Ален Бомбар туздуу сууну азыраак өлчөмдө ичсе болоорун далилдеген. Башкысы - муну беш күн катар созуп ичүүгө болбойт. Суунун экинчи булагы балык болушу мүмкүн, анын 80% таза суудан турат. Эң акырында, эң мыкты, бирок туруктуу эмес булак - бул атмосфералык жаан-чачындар.

Викторина "Океандар"

1 Кайсы океан эң терең болуп эсептелет?

Атлантика
Тынч
Инд

2 Түндүк Муз океаны дагы кандай аталат?

Антарктикалык
Уюлдук
Арктикалык

3 Анын негизинде Каспий жана Арал деңиздери пайда болгон байыркы (азыр жок) океан кандай аталат?

Банда
Пангея
Тетис

4 Кайсы океан чындыгында юридикалык жактан жок?

Түштүк
Чыгыш
Түндүк муз

5 Байыркы римляндар кайсы деңизди «Германиялык океан» деп аташкан?

Баренц
Балтика
Түндүк

Тестти өтүңүз
Тестти өтүңүз

Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:География:_Океандар&oldid=27363»