БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

География: Түштүк Америка — различия между версиями

(→‎Адабияттары)
 
(не показаны 2 промежуточные версии 1 участника)
Строка 3: Строка 3:
 
<div class="row">
 
<div class="row">
 
<div class="large-12 large-centered columns">
 
<div class="large-12 large-centered columns">
−
''Дүйнөдөгү жашыл материк деген атка ээ болгон материк. Түштүк Америка-бул рекорддордун материги. Материктин географиялык абалы, изилдөө тарыхы ,жаратылышы, жаратылыш аймактары, рекорддору боюнча маалымат берилет. Материк боюнча кошумча маалыматтарды аласыңар. Кызыктуу жерлери, кызыктуу фактылары менен таанышып суроолорго жооп бересиңер.''
+
''Дүйнөдө Түштүк Американы  жашыл материк деп айтышат. Түштүк Америка - бул рекорддордун материги. Силерге анын географиялык абалы, изилдөө тарыхы, жаратылышы, материктин рекорддору жѳнүндѳ маалымат берилет. Андан сырткары, силер кошумча маалыматтарды аласыңар, суроолорго жана тесттик тапшырмаларга жооп бересиңер.''
  
−
{{center|[[file: Южная Америка фото 1.jpg|500px|Түштүк Америка]]}}
+
{{center|[[file: YUzhnayaAmerika.jpg|500px|Түштүк Америка]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Америка</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Америка</div>
  
  
−
'''Түштүк Америка''' батыш жарым шарда жайгашкан эки континенттин бири болуп саналат. Атлантика жана Тынч окандын суулары менен курчалып турат. Жээктеринин көрүнүшү Гондвана материгинен бөлүнгөнүн көрсөтөт, жээктери аз тилмеленген, аралдары, жарым аралдары аз. Оттуу Жер архипелагы гана материктин түштүгүндө жайгашкан. Аянты боюнча материк төртүнчү орунда 18,3 млн.км<sup>2</sup>. Материкти изилдөөдө Х.Колумб, А.Виспучи, А.Гумбольттун салымдары чоң.  
+
'''Түштүк Америка''' Жердин батыш жарым шарында жайгашкан эки материктин бири болуп саналат. Атлантика жана Тынч океандарынын суулары менен курчалып турат. Материктин жээктеринин көрүнүшү Гондвананын башка сыныктары сыяктуу эле эң жѳнѳкѳй:  аралдары, жарым аралдары аз. Оттуу Жер архипелагы гана материктин түштүгүндө жайгашкан. 18,3 млн. км² аянты боюнча материк төртүнчү орунда. Материкти изилдөөдө Х.Колумб, А.Виспучи, А.Гумбольттун салымдары чоң.
  
−
{{center|[[file: Южная Америка фото 2.jpg|500px|Түштүк Американын жаратылышы]]}}
+
{{center|[[file: YUzhnayaAmerika2.jpg|500px|Түштүк Американын жаратылышы]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын жаратылышы</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын жаратылышы</div>
  
  
−
Түштүк Америка эң жаан чачындуу материк, анын көпчүлүк бөлүгү экватордук кеңдиктерде жатат, ошондуктан океандардан нымдуу абалар жаан чачындарды көп алып келет. Материкте Жер шарынын эң нымдуу жери жайгашкан. Анды тоосунун батыш тарабында жыл бою жааган жаан, жер бетин 15метрге чейин каптап кетмек. Жер бетиндеги эң кургак Атакама чөлүндө бир да тамчы  жаан жаабайт. Материк экватордук , субэкватордук, тропиктик, субтропиктик жана мелүүн алкактарда жайгашкан.
+
Түштүк Америка эң жаан чачындуу материк, себеби анын көпчүлүк бөлүгү океандардан нымдуу абалар келген экватордук кеңдиктерде жатат. Материкте Жер шарынын эң нымдуу жери жайгашкан. Анды тоосунун батыш тарабында, алардын түндүгүндѳгү бүткѳнүнѳ жакын  жыл бою жааган жаан жер бетин 15 метрге чейин каптап кетмек. Ушул жерге жакын Атакама чөлү жайгашкан. Бул Жер бетиндеги эң кургак жер: анда бир да тамчы  жаан жаабайт. Материк экватордук, субэкватордук, тропиктик, субтропиктик жана мелүүн алкактарда жайгашкан.
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Южная Америка фото 3.png|450px|Амазонка дарыясы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Амазонка дарыясы</div></li>
+
<li>{{center|[[file: YUzhnayaAmerika3.png|450px|Амазонка дарыясы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Амазонка дарыясы</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Южная Америка фото 4.jpg|450px|Амазонки суу өсүмдүгү]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Амазонка суу өсүмдүгү</div></li>
+
<li>{{center|[[file: YUzhnayaAmerika4.jpg|450px|Амазонки суу өсүмдүгү]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Амазонка суу өсүмдүгү</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
−
Түштүк Американын аймагында эң чоң дарыя-Амазонка дарыясы жайгашкан. Анын аянты Австралиянын аянтына барабар.Түштүк Америкадагы маанилүү дарыя системалары Aмазонка, Oриноко жана Парана, 9.583.000 км<sup>2</sup>. (Американын 17.850.568 км² аянтына барабар). Түштүк Америкада  Гвиана бөксө тоосунан агып түшүүчү дүйнөдөгү эң бийик шаркыратма – Ангель жайгашкан. Абдан кубаттуу шаркыратма- Игуасу айрыкча белгилүү.
+
Түштүк Американын аймагында Жердин эң чоң дарыясы - Амазонка агат. Ал кѳл бассейни аянты боюнча Австралияга барабар. Түштүк Америкадагы маанилүү дарыя системалары Aмазонка, Oриноко жана Парана болуп эсептелинет, алардын жалпы бассейни 9.583.000 км² түзѳт (Түштүк Американын аянты 17.850.568 км²). Түштүк Америкада  дүйнөдөгү эң бийик шаркыратма – Анхель жайгашкан. Материкте абдан кубаттуу шаркыратма - Игуасу дагы жайгашкан.
  
−
{{center|[[file: Южная Америка фото 5.jpg|500px|Игуасу шаркыратмасы]]}}
+
{{center|[[file: YUzhnayaAmerika5.jpg|500px|Игуасу шаркыратмасы]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Игуасу шаркыратмасы</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Игуасу шаркыратмасы</div>
  
Строка 34: Строка 34:
 
'''Материктин географиялык абалынын өзгөчөлүгү'''  
 
'''Материктин географиялык абалынын өзгөчөлүгү'''  
  
−
Түштүк Американын географиялык абалынын өзгөчөлүгү, анын үч бурчтук форманы ээлеп, ошонун негизинде экватордук алкакта жайгашканында, ал эми бийиктиктери түштүк уюлду көздөй багытталгандыгында. Экватор материкти түндүгүнөн кесип өтөт. Андан сырткары түштүгүнөн түштүк тропик кесип өтөт.  Материктин көпчүлүк аймагы алардын ортосундагы параллелдерде жатат. Ошондуктан материк жыл бою көп сандагы күндүн энергиясын алат.
+
Түштүк Америка  үч бурчтук формага  ээ, анын негизи экватордук алкакта жайгашкан, ал эми бийиктиктери түштүк уюлду көздөй багытталган. Материк экватор менен  анын  түндүк бѳлүгүндѳ кесип өтөт. Түштүк Американы түштүк тропик дагы кесип өтөт.  Континенттин аянтынын  көпчүлүк бѳлүгү  дал ушул параллелдердин ортосунда жайгашкан. Ошондуктан материк жыл ичинде көп сандагы күн радиациясын алат.
  
−
{{center|[[file: Южная Америка.jpg|250px|Түштүк Американын физикалык картасы]]}}
+
{{center|[[file: KartaAmer.jpg|250px|Түштүк Американын физикалык картасы]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын физикалык картасы</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын физикалык картасы</div>
  
  
−
Генуэзиялык деңиз сүзүүчүсү Кристобаль Коломбо, испан королунун алдында иштеп, '''Христофор Колумб''' деген ат менен тарыхта калган. Эгерде Жер шар формасында болсо, байлыктын крайы болгон Индия жана Кытайга сүзүп барса болот -деп сунуштаган. 1492-жылы Христофор Колумб Антиль аралдарына жеткен. Ошентип Жаңы Дүйнөгө экинчи жолу жол ачылган.
+
Генуэзиялык деңиз сүзүүчүсү Кристобаль Коломбо, испан королунун алдында кызмат кылып, Христофор Колумб деген ат менен тарыхта калган. Эгерде Жер шар формасында болсо, анда батышка сүзүү менен, байлыктардын жана кенчтердин жомоктогудай жери болгон Индия же Кытайга сүзүп барса болот деп божомолдогон. 1492-жылы Христофор Колумбдун экспедициясы Антиль аралдарына жеткен. Ошентип, экинчи жолу Жаңы Дүйнөгө жол ачылган.
  
−
{{center|[[file: Легендарный Христофор Колумб.jpg|250px|Легендарлуу Христофор Колумб]]}}
+
{{center|[[file: KolumbGeo.jpg|250px|Легендарлуу Христофор Колумб]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Легендарлуу Христофор Колумб</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Легендарлуу Христофор Колумб</div>
  
  
−
ХV кылымда флорентиялык саякатчы Америго Веспучи Колумб тарабынан ачылган жерлердин жаратылышын изилдеген. Ал мындай жыйынтыка келген, бул жерлер Евразиянын бир бөлүгү эмес, жаңы материк болуш керек деген. Кийин бул материкти Америгонун атынан Америка деп атаган.
+
ХV кылымдын аягында флоренциялык саякатчы '''Америго Веспуччи''' Колумб тарабынан ачылган жерлердин жаратылышын кылдат изилдеген. Бул жерлер Евразиянын бир бөлүгү эмес, жаңы материк болуп эсептелет деген жыйынтыкка келген. Кийин бул материкти Америгия же Америка деп атоону сунушташкан. Мына ошентип, континенттин үчүнчү жана акыркы ачылышы болгон.
  
−
{{center|[[file: Америго Веспуччи.jpg|250px| Америго Веспуччи]]}}
+
{{center|[[file: VespuchchiGeo.jpg|250px| Америго Веспуччи]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Америго Веспуччи</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Америго Веспуччи</div>
  
  
−
Материктин жаратылышын изилдөөдө немец географы '''Александр Гумбольддун''' ролу чоң. 1799-1804 жылдарда Борбордук Америкага саякаттаган. ХIХ кылымда материктин аймагы толук изилдене баштаган. 1821-1828 жылдары '''Григорий Иванович Лангсдорф''' жетектеген орустардын экспедициясы Бразилиянын аймагын изилдеген. Амазонка ойдуңунун геологиясы, климаты, өсүмдүк жана жаныбарлары боюнча баалуу маалыматтарды англиялык саякатчы '''Генри Бейтс''' 1848-1859 жылдары чогулткан.
+
Материктин жаратылышын изилдөөдө немец географы жана табият таануучу '''Александр Гумбольддун''' ролу чоң, ал 1799-1804 - жылдары Борбордук жана Түштүк Америка боюнча саякаттаган. ХIХ кылымда материктин кээ бир аймактарынын тереңирээк изилдениши башталган. 1821-1828 - жылдары '''Григорий Иванович Лангсдорф''' жетектеген орустардын экспедициясы Бразилиянын ички аймактарын изилдеген. Амазонка ойдуңунун геологиялык түзүлүшү, климаты, өсүмдүктѳрү жана жаныбарлары жѳнүндѳ баалуу маалыматтарды англиялык саякатчы '''Генри Бейтс''' 1848-1859 - жылдары экспедиция мезгилинде чогулткан.
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: История открытия и исследования Южной Америки kg.png|450px|Түштүк Американы ачуу жана изилдөө тарыхы]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file: Otkritiekg.png|450px|Түштүк Американы ачуу жана изилдөө тарыхы]]}}</li>
−
<li>{{center|[[file: Исследование Южной Америки.png|450px| Түштүк Американы ачуу жана изилдөө тарыхы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американы ачуу жана изилдөө тарыхы</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Issledovanie.png|450px| Түштүк Американы ачуу жана изилдөө тарыхы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американы ачуу жана изилдөө тарыхы</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
Строка 62: Строка 62:
 
== Түштүк Американын жаратылышы ==
 
== Түштүк Американын жаратылышы ==
  
−
Түштүк Америка — аянты боюнча 4чү материк, түштүк жарым шарда жайгашкан. Беш климатыкк алкакта жатат, ал өсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын өзгөчөлүгүн аныктайт: экватордук, субэкватордук, тропиктик, субтропиктик жана мелүүн алкактар, материктин көпчүлүк бөлүгүндө жылуу климатты пайда кылат. Өсүмдүк жаныбарлары ар түрдүү-рекорддордун материги деп атасак дагы болот.
+
Түштүк Америка — кѳлѳмү боюнча тѳртүнчү материк, ал түштүк жарым шарда жайгашкан. Ѳсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын өзгөчөлүгүн беш климаттык алкак аныктайт: экватордук, субэкватордук, тропиктик, субтропиктик жана мелүүн, материктин көпчүлүк бөлүгү жылуу климат менен айырмаланат. Өсүмдүк жана жаныбарлар дүйнѳсү абдан бай, кѳпчүлүк түрлѳр ушул жерде гана кездешет. Түштүк Америка - бардыгынын рекордсмени.
  
−
{{center|[[file: Природа Южной Америки.jpg|500px|Түштүк Американын жаратылышы]]}}
+
{{center|[[file: Priroda.jpg|500px|Түштүк Американын жаратылышы]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын жаратылышы</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын жаратылышы</div>
  
Строка 73: Строка 73:
 
'''Рельеф'''
 
'''Рельеф'''
  
−
Материктин рельефи шарттуу түрдө  2 зонага бөлүнөт-түздүктүү чыгыш бөлүгү жана тоолуу батыш бөлүгү. Анды тоосу Түндүк Американын – Кордильер тоо массивинин уландысы. Бул планетадагы эң узун тоо системасы.
+
Материктин рельефи шарттуу түрдө  2 зонага бөлсѳ болот - бул чыгыш бөлүгүндѳ жалпак түздүк  жана батышта тоолуу бөлүгү. Анды тоосу Түндүк Американын – Кордильер тоо массивинин уландысы болуп эсептелинет. Бул биздин планетадагы эң узун тоо чынжырчасы.  
  
  
 
'''Түштүк Американын өсүмдүктөр дүйнөсү '''
 
'''Түштүк Американын өсүмдүктөр дүйнөсү '''
  
−
Түштүк Американын өсүмдүктөрү материктин байлыгы. Баардыгыбызга белгилүү болгон өсүмдүктөрдөн помидор, картошка, жүгөрү, шоколад багы, каучук багы ушул жерден ачылган. Материктин түндүк бөлүгүндө тропикалык токой өсүмдүктөрдүн көп түрдүүлүгү менен таң калтырат, бүгүнкү күндө  окумуштуулар өсүмдүктөрдүн жаңы түрлөрүн ачууда.  
+
Түштүк Американын өсүмдүктөр дүйнѳсү материктин башкы байлыгына кирет. Бардыгыбызга белгилүү болгон өсүмдүктөр помидор, картошка, жүгөрү, шоколад багы, каучук багы дал ушул жерден ачылган. Материктин түндүк бөлүгүндөгү нымдуу тропикалык токойлор түрлѳрдүн байлыгы  менен таң калтырат жана бүгүнкү күндө  окумуштуулар өсүмдүктөрдүн жаңы түрлөрүн ачууну улантууда.
  
−
Токой абдан жыш, аралап өтүүгө кыйынчылыктарды жаратат. Тропикалык токойдун мүнөздүү өсүмдүгү сейба, бактардын бийиктиги 100мге чейин жетип, 12 деңгээлге бөлүнөт!
+
Токой абдан жыш болгондуктан, ал боюнча аралап жүрүү абдан татаал, кыймылдар жана лианалар кыйынчылыктарды жаратат. Тропикалык токой үчүн мүнөздүү өсүмдүк болуп сейба эсептелинет. Материктин ушул бѳлүгүндѳгү токойдун бийиктиги 100 метрге чейин жетип жана 12 деңгээлге бөлүнүшү мүмкүн!
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Леса Южной Америки.jpg|450px| Түштүк  Американын токойлору]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file: Lesa.jpg|450px| Түштүк  Американын токойлору]]}}</li>
−
<li>{{center|[[file: Лес Южной Америки.jpg|450px| Түштүк  Американын токойлору]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file: Lesa2.jpg|450px| Түштүк  Американын токойлору]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк  Американын токойлору</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк  Американын токойлору</div>
  
  
−
Сеьлвадан түштүктө, өткөөл-нымдуу токой жана саванна жайгашкан. Бул жерде өтө баалуу жана сейрек бактар өсөт. Саваннада анча чоң эмес токойлор чөптүү бадалдар менен алмашат.
+
Сельвадан түштүктө, өткөөл-нымдуу токойлор жана саванналар жайгашкан, ал жерде квебрахо багы ѳсѳт. Ал абдан катуу жана абдан оор жыгачы, баалуу жана кымбат сырьёсу менен атактуу. Саваннада анча чоң эмес токойлор чөптүү бадалдар, калың дан ѳсүмдүктѳрү, бадалдар, катуу чѳптѳр менен алмашат.
−
Андан түштүгүрөөктө пампас жайгашкан-түштүкамерикалык талаа. Бул жерден Евразияга мүнөздүү болгон чөптөрдүн бардык түрүн кездештирсе болот: канат чөп, сакалчан.
+
Андан түштүгүрөөк пампастар жайгашкан-түштүк америкалык талаалар. Бул жерден Евразия үчүн дагы мүнөздүү чөптөрдүн кѳп түрүн кездештирсе болот: канат чөп, сакалчан.
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: переменно-влажные леса.jpg|450px| Переменно-влажные леса]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Өткөөл-нымдуу токой</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Lesa3.jpg|450px| Переменно-влажные леса]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Өткөөл-нымдуу токой</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Пампасы.jpg|450px| Пампасы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Пампасы</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Pampasy.jpg|450px| Пампасы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Пампасы</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
−
Материктин түштүгү-чөлдүү. Климаты өтө катаал болгондуктан өсүмдүктөргө жарды.  
+
Материктин түштүгү - бул чөлдѳр, ал жакта климат өтө катаал болгондуктан өсүмдүктөр дагы азыраак.
  
−
{{center|[[file: Юг материка.jpg|500px| Материктин түштүгү]]}}
+
{{center|[[file: YUg.jpg|500px| Материктин түштүгү]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Материктин түштүгү</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Материктин түштүгү</div>
  
Строка 106: Строка 106:
 
'''Түштүк Американын жаныбарлар дүйнөсү'''
 
'''Түштүк Американын жаныбарлар дүйнөсү'''
  
−
Жаныбарлары дагы өсүмдүктөрү сыяктуу эле көп түрдүү. Көп түрлөрү дагы эле болсо аныкталган эмес. Эң жаныбарларга бай аймак-амазонка сельвасы.  
+
Жаныбарлар дүйнѳсү өсүмдүктөр сыяктуу эле чоң байлыгы менен айырмаланат,  көптѳгѳн түрлөрү дагы деле баяндалган эмес жана квалификацияланган эмес. Эң бай аймак - амазонкалык сельва.
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: бизоны.jpg|450px| Бизондор]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Бизондор</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Bizony.jpg|450px| Бизондор]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Бизондор</div></li>
−
<li>{{center|[[file: неизвестные птички.jpg|310px| Көк-аяктуу йогой]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Көк-аяктуу йогой</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Ptichki.jpg|310px| Көк-аяктуу йогой]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Көк-аяктуу йогой</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
−
Окумуштуулардын эсептөөсү боюнча сельвада сүт эмүүчүлөрдүн 125 түрү жашайт, канаттуулардын 400дөн ашыгы жана аныктала элек курт-кумурскалардын жана омурткалуулардын түрлөрү бар. Амазонканын суу дүйнөсү да абдан бай. Алардын эң белгилүүсү-пиранья жырткыч балыгы. Башка белгилүү жырткычтардын-крокодильдер жашайт.
+
Окумуштуулардын эсептөөсү боюнча сельвада сүт эмүүчүлөрдүн 125 түрү, канаттуулардын 400 түрлѳрү жана аныктала элек курт-кумурскалардын жана омурткалуулардын түрлөрү жашайт. Амазонканын суу дүйнөсү дагы абдан бай, алардын эң белгилүүсү - пиранья жырткыч балыгы. Башка белгилүү жырткычтар - крокодилдер жана каймандар.
  
−
Түштүк Американын саваннасы дагы фауналарга бай. Бул жер укмуштуу жаныбарлар, мекени - "броненосец" бир гана жерден тапса болот. Башка жаныбарлардан - муравьед, нанду-төө кушу, көз айнектүү аюу, пума, кинкажу.
+
Түштүк Американын саванналары дагы бай фаунасы менен айырмаланат. Бул жерде укмуштуу жаныбарлар, пластинка менен капталган  "броненосецтер" жүрүшѳт. Ушул жерде гана кездештирген башка жаныбарлар - муравьеддер, нанду-төө куштар, көз айнектүү аюу, пума, кинкажу.
  
−
Материктин пампасында бугу ламалар бар, алар ачык аймактарда жашашат. Анткени алар чөп таап жегенге ыңгайлашат. Андыда өзгөчө ламалар жана альпактар бар, алардын жүндүү терилери бийик тоолордун суугунан сактайт.
+
Бул материктин пампастарында бугу жана ламалар кездешишет, алар ачык мейкиндиктерде жашашат жана алар бул жерден жеген чөптѳрдү таба алышат. Андыда ѳзүнүн  өзгөчө жашоочулары бар - ламалар жана альпактар, алардын жүндүү терилери аларды бийик тоолордун суугунан сактайт.
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Броненосец.jpg|340px| Броненосец ]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Броненосец </div></li>
+
<li>{{center|[[file: Bronenosec.jpg|340px| Броненосец ]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Броненосец </div></li>
−
<li>{{center|[[file: Ламы.jpg|450px| Ламалар]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Ламалар</div></li>
+
<li>{{center|[[file: Lamy.jpg|450px| Ламалар]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Ламалар</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
−
Патагониянын чөлдөрүндө, таштуу топурактарда катуу жалбырактуу бадал өсүмдүктөрү өсөт. Ошого байланыштуу майда жаныбарлар жашайт: курт-кумурскалар, кемирүүчүлөр.  
+
Таштуу топурактарда катуу жалбырактар жана бадал өсүмдүктөр гана ѳскѳн  Патагониянын чөлдөрүндө майда жаныбарлар, курт-кумурскалар, кемирүүчүлөрдүн ар түрдүү түрлѳрү жашашат.  
  
−
Түштүк Америкага тынчокеандык Галапогос аралдары кирет, ал жерде укмуштуу таш бакалар кездешет.  
+
Түштүк Америкага Тынч океандык Галапогос аралдары кирет, ал жерде эң чоң укмуштуу таш бакалардын үй-бүлѳлѳрүнүн ѳкүлдѳрү кездешет.
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
== Түштүк Американын чарбасы жана экологиясы ==
 
== Түштүк Американын чарбасы жана экологиясы ==
  
−
Калктын негизги массасы жана чарбанын негизги тармактары салыштырмалуу чектелген аймактарда жайгашкан: Түштүк Американын жээк жактарында же болбосо Колумбиянын тоолуу аймактарында.
+
Калктын негизги массасы жана чарбанын негизги тармактары салыштырмалуу чектелген аймактарда жайгашкан: Түштүк Американын жээк жактарында же болбосо Колумбиянын тоолуу ички аймактарында.
  
−
Азыркы экономиканын экспорттук секторун-кен казуу жана түстүү металлургия, айыл чарбалык прдуктыларды биринчи иштетүү жана өндүрүү түзөт. Түштүк Американын адистешкен дүйнөлүк чарбасы нефь, темир рудалары, боксит, кант, банан, кофе( анын ичинде эригени), какао, пахта, жүн, тропикалык бактарды иштетүү.
+
Заманбап экономиканын экспорттук сектору - бул, эң алгач, кен казуу ѳнѳр - жайы, түстүү металлургия, ѳндүрүш, айыл-чарбалык продуктыларды биринчи иштетүү жана өндүрүү. Түштүк Американын дүйнөлүк чарбада адистигин чагылдырган товарлар болуп нефть, темир кени, бокситтер, кант, банан, кофе (анын ичинде эригени), какао, пахта, жүн, тропикалык тектеги бактар.
  
−
Ошондуктан автомобиль, темир жолдору, куур түтүктөрү айыл чарбасында сырелук тармактарды өнүктүрүүгө  шарт түзөт. Жүктөр АКШнан  Батыш Европага жана Японияга ташылат.Өнүккөн мамлекеттерге региондун товардык айлануусунун 80% туура келет.
+
Ошондуктан негизги автомобиль жана темир жолдору, ошондой эле айыл - чарбасы жана ѳндүрүштүн сырьёлук тармактарынын өнүгүү райондорундагы куур түтүктөрү портторго алып келет. Алардан жүктөр АКШга, Батыш Европага жана Японияга ташылат. Өнүккөн мамлекеттерге аймактын товардык айлануусунун 80% чейинкиси туура келет.
  
−
Кайра иштетүүчү өнөр жайлары биринчи орунда ички рыноктогу керектөөнү камсыз кылуугу жумшалат. Анткени калктын саны тез темп менен өсүүдө. Бул аймактын эң чоң концетрациясын мүнөздөйт: 90% анын кубаттуулугу 50 латынамерикалык шаарларда жайгашкан, анын ичинен 35% 3 ири шаардык агломерацияларда-Сан-Пауло(Бразилия), Буэнос-Айрес(аргентина), Мехико( Мексика).
+
Кайра иштетүүчү өндүрүш эң алгач, калктын саны тез кѳбѳйүүдѳн өскѳн ички рыноктогу керектөөнү канааттандырууга багытталган. Ал абдан чоң территориялык кѳңүл буруу (концентрация) менен мүнөздөлѳт: анын 90% кубаттуулугу 50 гѳ жакын латынамерикалык шаарларда топтолгон, анын ичинен 35% 3 ири шаардык агломерацияларда - Сан-Пауло (Бразилия), Буэнос-Айрес (Аргентина), Мехико (Мексика).
  
−
{{center|[[file: promishlennost.jpg|500px|Түштүк Американын өнөр жайлары]]}}
+
{{center|[[file: promishlennost.jpg|500px|Түштүк Американын өнөр - жайлары]]}}
−
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын өнөр жайлары</div>
+
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын өнөр - жайлары</div>
  
  
−
'''Экологиялык көйгөйлөрү'''  
+
'''Экологиялык көйгөйлөр'''  
  
−
Мурунку кылымдын ортосунда, Амазонканын дайыма көгөрүп туруучу токойлоруна эч кандай коркунуч жок болчу. Трансамазонка магистралынын курулушу менен адамдардын экватордук токойлорунун ичкери жагына чейин барууга мүмкүнчүлүк түзүлдү.  Ошону менен жыгач даярдоонун масшабы кеңейди. Бул амазонка токойлоруна коркунуч алып келүүдө.  
+
Азыркы кылымдын ортосуна чейин  Амазониянын дайыма көгөрүп туруучу токойлоруна эч кандай коркунуч жок болчудай кѳрүнчү. Бирок, трансамазонка магистралынын курулушу адамдардын экватордук токойлорунун тереңине баруу мүмкүнчүлүгүнѳ алып келди.  Ошону менен жыгач даярдоонун кѳлѳмү кеңейди жана амазонка токойлорунун үстүнѳ жок болуп кетүү  коркунучу пайда болду.
  
 
{{center|[[file: amazonka.jpg|500px| Амазонка]]}}
 
{{center|[[file: amazonka.jpg|500px| Амазонка]]}}
Строка 153: Строка 153:
  
  
−
Экватордо жана тропикада  дыйканчылык өнүгө баштады, аны менен экосистеманын биринчи абалы өзгөрүүдө. Экватордук жана тропикалык кеңдиктерде кофе, какао, банан, ананас, кант тростниги жана башка өсүсдүктөр өстүрүлө баштады.  
+
Тропикалык дыйканчылык өнүгө баштады, аны менен экосистеманын биринчи абалы талкаланды. Экватордук жана тропикалык кеңдиктерде кофе, какао, банан, ананас, кант тростниги жана башка өсүмдүктөр өстүрүлө баштады.  
  
−
Айрыкча кендерди казып алуучу аймактарда жаратылыш комплекстери өзгөрүлгөн. Кендерди ачык жол менен  казып алууда карьерлердин кеңдиги бир нечелеген километрлерге созулууда. Өнөр жайлуу борборлор Сан-Паулу жана Буэнос-Айрес  материктин бирден бир булганган аймактарынан.
+
Пайдалуу кендерди казып алуучу жерлерде дагы жаратылыш комплекстери абдан өзгөрүлгөн. Пайдалуу кендерди ачык жол менен  казып алууда карьерлердин кеңдиги бир нече километр түзүшү мүмкүн. Өнөр жайлуу борборлор Сан-Паулу жана Буэнос-Айрес  материктин бирден бир булганган шаарлары.
  
−
Материктин негизиги экологиялык проблемасы –экватордук токойлорунун кыйылышы. Экватордук токойлордун  массалык кыйылышы анын азайышына алып келүүдө,бул материкке гана эмес  планетага да таасирин тийгизет.
+
Материктин негизги экологиялык кѳйгѳйү – Трансамазондук магистрал курулушу жана баалуу бактардын тукумун жырткычтык жолу менен кыйылышына  байланыштуу нымдуу экватордук токойлордун аянтынын кыскарышы. Экватордук токойлордун  азайышы  материк үчүн гана эмес  бардык планета үчүн да терс таасирин бериши мүмкүн.  
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
−
== Түштүк Американын элдери жана мамлекеттери ==
+
== Түштүк Американын элдери жана ѳлкѳлѳрү ==
  
−
'''Түштүк Американын элдери'''
+
'''Түштүк Американын калкы'''
  
−
Тштүк Американын элдерин этникалык курамы боюнча үч категорияга бөлүнөт: актар, метистер жана индейцтер. Метистер Парагвай, Венесуэла, Эквадор и Колумбияда жашайт. Аргентина, Бразилия, Уругвай жана Чилинин жашоочулары европалыктардан келип чыккан.  
+
Түштүк Американын калкын этникалык курамы боюнча үч категорияга бөлсѳ болот: актар, метистер жана индеецтер. Метистер Парагвай, Венесуэла, Эквадор жана Колумбия мамлекеттеринде үстѳмдүк кылышат. Аргентина, Бразилия, Уругвай жана Чилинин жашоочулары теги европалыктарга тиешелүү.  
  
−
Боливия жана Перу мамлекеттеринде аборигендердин тукумдары-этникалык индейцтер жашайт. ХIХ  кылымдын башында Түштүк Америка мамлекеттерине Европадан келген мигранттардын толкуну көбөйгөн.
+
Боливия жана Перу мамлекеттеринде аборигендердин тукумдары - этникалык индеецтер жашашат. ХIХ  кылымдын башында Түштүк Америка мамлекеттерин Европадан келген мигранттардын толкуну басып калган.
  
−
Азыркы күндө Түштүк Американын бешинчи жашоочусу түздөн түз испаниялыктардын жана италиялыктардын тукумдары. Калктын көпчүлүгү дээрлик христиан динин тутушат(католизм,протекционизм агымдары).  
+
Азыркы күндө Түштүк Американын ар бир бешинчи жашоочусу испаниялыктардын жана италиялыктардын түздөн түз тукумдары болуп эсептелишет. Калктын дээрлик көпчүлүгү христиан (католизм,протекционизм агымдары) динин тутушат.  
  
−
Туштүк Америка мамлекеттерине келүүчү  мигранттардын жогорку деңгээли жумушчу орундарын камсыз кылат. Бул кылмыштуулуктун көбөйүшүнө алып келүүдө.
+
Түштүк Америка мамлекеттериндеги урбанизациянын бийик деңгээли жумушчу орундарынын реалдуу санына дал келбейт. Бул кээ бир мамлекеттерде кылмыштуулуктун көбөйүшүнө алып келүүдө. Түштүк Америкадагы калп урбанизациянын ачык мисалы болуп Бразилиядагы урбанизация эсептелинет.
  
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<li>{{center|[[file: 3-150-3-150-1.gif|155px| Түштүк Американын жергиликтүү калкы]]}}</li>
 
<li>{{center|[[file: 3-150-3-150-1.gif|155px| Түштүк Американын жергиликтүү калкы]]}}</li>
 
<li>{{center|[[file:  tury_v_meksiky.jpg|200px| Түштүк Американын жергиликтүү калкы]]}}</li>
 
<li>{{center|[[file:  tury_v_meksiky.jpg|200px| Түштүк Американын жергиликтүү калкы]]}}</li>
−
<li>{{center|[[file: Заставка индейцы.jpg|200px| Түштүк Американын жергиликтүү калкы]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file: Indejcy.jpg|200px| Түштүк Американын жергиликтүү калкы]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын жергиликтүү калкы</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Түштүк Американын жергиликтүү калкы</div>
  
  
−
'''Материктин мамлекеттери'''
+
'''Материктин ѳлкѳлѳрү'''
  
−
Түштүк Америка он беш мамлекеттен турат, алар материкте жайгашкан жана материкке жакын жайгашкан территориялык аймактары да кирет.  
+
Түштүк Америка он беш мамлекеттен турат, алар тикеден тике континентте  ошондой эле ага жакын жайгашкан территориялык аймактарда жайгашкан.
  
−
Түштүк Американын мамлекеттери: Гватемала, Бразилия, Боливия, Уругвай, Тринидад жанаТобаго, Коста-Рика Парагвай, Перу, Уругвай, Чили, Бразилия, Эквадор, Аргентина, Антарктика жана Венесуэла.  
+
Түштүк Америка ѳлкѳлѳрү: Гватемала, Бразилия, Боливия, Уругвай, Тринидад жана Тобаго, Коста-Рика, Парагвай, Перу, Уругвай, Чили, Бразилия, Эквадор, Аргентина, Венесуэла.  
  
−
Түштүк Американын мамлекеттери өнүгүп келе жаткан  мамлекеттердин катарына кирет. Ар бир мамлекети жаратылыш ресурстарына  жана илимий адамдык потенциалына бай..  
+
Түштүк Американын мамлекеттери өнүгүп келе жаткан  мамлекеттердин катарына кирет. Ар бир ѳлкѳ бай  жаратылыш ресурстарына, илимий жана адамдык дараметке ээ.  
−
Түштүк Американын негизги экономикалык портнерлору:  АКШ, Кытай, Великобритания жана Германия. Түштүк Американын ири шаарлары: Рио-де-Жанейро (6 млн.), Сан- Пауло (11 млн.), Буэнос-Айрес (3 млн.), Лима (7 млн.), Каракас (3 млн.).
+
 
 +
Түштүк Америкалык мамлекеттердин негизги экономикалык ѳнѳктѳштѳрү:  АКШ, Кытай, Улуу Британия жана Германия. Түштүк Американын ири шаарлары болуп: Рио-де-Жанейро (6 млн.), Сан- Пауло (11 млн.), Буэнос-Айрес (3 млн.), Лима (7 млн.), Каракас (3 млн.) эсептелинет.  
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
== Сөздүк ==
 
== Сөздүк ==
−
:{{bib|'''Амазо́нка''' (исп. жана порт. ''Amazonas'') — Түштүк  Америкадагы дарыя. Мараньон жана Укаяланын кошулушунан пайда болот. Узундугу  Мараньон куймасы менен — 6992,06 км, Апачет  куймасы, Укаяли куймасы менен 7000 кмден жогору. Амазонка өзүнүн узун куймалары менен эң узун Нил дарыясына тендешет. Бирок дүйнөдө дарыя бассейнинин аянты боюнча  эң ириси болуп эсептелет.}}
+
:{{bib|'''Амазо́нка''' (исп. жана порт. ''Amazonas'') — Түштүк  Америкадагы дарыя. Мараньон жана Укаяланын кошулушунан пайда болот. Узундугу  Мараньон кѳлүнүн куймасы менен — 6992,06 км, Апачет  кѳлүнүн куймасынын башатынан - 7000 кмге жакын, Укаяли куймасынын башатынан 7000 кмден жогору. Амазонка өзүнүн узун куймалары менен эң узун Нил дарыясы менен бирге дүйнѳдѳгү эң узун суу агызгыч деген макамга талап кылышат, ошондой эле  дүйнөдөгү бассейн жана толук суу аянты боюнча  эң ириси болуп эсептелет.}}
−
:{{bib|'''Анд''' – Эң узун тоо системасы.Бул тоо Кариб денизинен тартып Оттуу Жер аралдарына чейин созулган (9 миң км.)Анд тоосунун эн бийик жери Аконкагуа бийиктиги -6962 метрге жетет. Анд тоосунун кенен жери 500 километр, эң эле кенен жерлери 750 м. Орточо бийиктиги 4000 метр.}}
+
:{{bib|'''Анд''' – кургактыктагы 9 000 кмден кѳп созулган эң узун тоо системасы. “Анта” - бал тоолор. Түштүк Американын эң бийик чекити Андагы Аконкагуа (6960 метр).}}
−
:{{bib|'''Атака́ма чөлү''' (исп. ''Desierto de Atacama'') — Түштүк Американын батыш жээгинде Чилинин территориясында ( 22° жана27° т. к.аралыгында)жайгашкан. Экинчи тынчокеандык согушунан кийин (1879—1883) Боливияга караган. Аянты — 105 000 км². }}
+
:{{bib|'''Атака́ма чөлү''' (исп. ''Desierto de Atacama'') — Түштүк Американын батыш жээгиндеги Чилинин территориясында ( 22° жана27° т. к.аралыгында) жайгашкан чѳл. Экинчи тынч океандык согушуна чейин (1879 -1883) Боливияга караган. Аянты — 105 000 км². }}
−
:{{bib|'''Марака́йбо''' — ири туздуу көл  ( географиялык булуңда) Венесуэлада жайгашкан. Тоо аралык тектоникалык ойдуңдун аралыгында Сьерра-де-Периханын батышында жана  Кордильера-де-Мериданын  түштүгүндө жана чыгышында орун алган. }}
+
:{{bib|'''Марака́йбо''' — Венесуэладагы  ири туздуу көл  (географиялык жактан булуң гана болуп эсептелген). Батышында Сьерра-де-Периха жана  түштүгүндө жана чыгышында Кордильера-де-Мерида ойдуңдун ортосунда тоо аралык тектоникалык чуңкурда жайгашкан. }}
−
:{{bib|'''Титика́ка''' (исп. ''Titicaca'', кечуа ''Titiqaqa'', айм. ''Titiqaqa'') — Түштүк Америкады көл, таза суунун эң чоң запасы бар жана аянты боюнча Түштүк Америкада экинчи орунда Маракайбо көлүнөн кийин, деңиздик булуң катары эсептелген), бийик тоолуу кеме жүрүүчү көл. Борбордук Анды кырка тоосунда  Альтиплано бөксө тоосунда, Перу жана Боливиянын чек арасында жайгашкан. Ири ишаарлар— Пунонун батыш жээгинде;  19 км аралыкта Тиуанако шаары жайгашкан. Көлдүн айланасында аймар жана кечуа элдери отурукташкан.}}
+
:{{bib|'''Титика́ка''' (исп. ''Titicaca'', кечуа ''Titiqaqa'', айм. ''Titiqaqa'') —таза суунун запасы боюнча эң чоң Түштүк Америкадагы көл  жана аянты боюнча Түштүк Америкада экинчи орунда (Маракайбо көлүнөн кийин, кээде аны деңиздик булуң катары эсептешкен), дүйнѳдѳгү бийик кеме жүрүүчү көл. Борбордук Анды кырка тоосунда  Альтиплано бөксө тоосунда, Перу жана Боливиянын чек арасында жайгашкан. Пуно - батыш жээгиндеги ири шаар;  19 км аралыкта Тиуанако шаары жайгашкан. Көлдүн жана аралдардын айланасында аймар жана кечуа элдери отурукташкан. Калктын бир бѳлүгү сүзүп жүрүүчү Урос (Uros) тростник аралдарында жашайт.}}
  
  
−
== Пайдалуу шилтелмелер ==
+
== Пайдалуу шилтелмелер: ==
 
{{bib|[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0 Портал:Южная Америка]}}
 
{{bib|[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0 Портал:Южная Америка]}}
 
{{bib|[https://ru.wikivoyage.org/wiki/%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0 Южная Америка в Викигиде]}}
 
{{bib|[https://ru.wikivoyage.org/wiki/%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0 Южная Америка в Викигиде]}}
Строка 205: Строка 206:
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
−
== Адабияттары ==
+
== Адабияттар: ==
 
* {{bib|Скромницкий А., Талах В. Энциклопедия доколумбовой Америки. Часть 1. Южная Америка. Том 2. Источники XVI-XVII веков по истории Южной Америки: Хроники. Документы.. [http://www.kuprienko.info www.kuprienko.info] (А. Скромницкий) (11 февраля 2012). Проверено 11 марта 2012.Архивировано 26 мая 2012 года.}}
 
* {{bib|Скромницкий А., Талах В. Энциклопедия доколумбовой Америки. Часть 1. Южная Америка. Том 2. Источники XVI-XVII веков по истории Южной Америки: Хроники. Документы.. [http://www.kuprienko.info www.kuprienko.info] (А. Скромницкий) (11 февраля 2012). Проверено 11 марта 2012.Архивировано 26 мая 2012 года.}}
 
* {{bib|История древней Центральной и Южной Америки http://www.tula.net/tgpu/resources/history/lec3.html}}
 
* {{bib|История древней Центральной и Южной Америки http://www.tula.net/tgpu/resources/history/lec3.html}}
Строка 219: Строка 220:
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Анхель</div>
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Анхель</div>
 
</div>
 
</div>
−
<span class="firstcharacter">А</span>нхель – дүйнөдөгү эң ири шаркыратма. Түштүк Америкалык Венесуэла мамлекетинде. Анын бийиктиги 1000 метр. Бул жаратылыштын керемети, киши бара албаган аймакта, аны ар бир эле адамдар көрө албайт.
+
<span class="firstcharacter">А</span>нхель – дүйнөдөгү эң ири шаркыратма. Түштүк Американын Венесуэла мамлекетинде жайгашкан. Анын бийиктиги 1000 метр. Бул жаратылыштын керемети, ал адам бара албаган аймакта жана аны ар бир эле адам көрө албайт.
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Анхель.jpg|220px|]]</div>
+
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Anhel.jpg|220px|]]</div>
 
<div class="row">
 
<div class="row">
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Анхель</div>
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Анхель</div>
Строка 233: Строка 234:
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Мачу-Пикчу</div>
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Мачу-Пикчу</div>
 
</div>
 
</div>
−
<span class="firstcharacter">М</span>бул эң байыркылардын бийик тоолуу шаары. Аны индейялыктардын тукумдары Анды тоосунда Перуга салган. Мачу-Пикчу -азыркы мезгилдеги дүйнөдөгү бирден бир кооз,таңкалтырган аймактардын бири.
+
<span class="firstcharacter">М</span>ачу-Пикчу – бул эң байыркылардын бийик тоолуу шаары. Ал индеялык  тукумдары Анды тоосунда Перуга салган. Мачу-Пикчу - азыркы мезгилдеги дүйнөдөгү бирден бир кооз,таң калтырган  аймактардын бири.
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Мачу-Пикчу.jpg|220px|]]</div>
+
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Machu-Pikchu.jpg|220px|]]</div>
 
<div class="row">
 
<div class="row">
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Мачу-Пикчу</div>
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Мачу-Пикчу</div>
Строка 247: Строка 248:
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Венесуэла</div>
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Венесуэла</div>
 
</div>
 
</div>
−
<span class="firstcharacter">Б</span>илесиңерби, эмне түштүкамерикалык Венесуэла мамлекети европалык шаар Венециянын атынан коюулган? Флорентиялык саякатчы Америго Веспуччи Внесуэланын курулуш принципин карап чыгып ( каналдардын системасын, үйлөрдүн сууда курулушун) Венеция менен окшоштурган. Түштүк Американын мамлекетинин аталышы ушундан келип чыккан.
+
<span class="firstcharacter">Т</span>үштүк Америкалык Венесуэла мамлекети европалык шаар Венециянын атынан коюлганын билесиңерби? Флоренциялык саякатчы Америго Веспуччи Венесуэланын  курулуш принципин карап чыгып (каналдардын системасын, үйлөрдүн сууда курулушун) Венеция менен окшоштурган. Ушундан улам Түштүк Американын бир мамлекетинин аталышы келип чыккан.
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Венесуэла.jpg|220px|]]</div>
+
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Venesuehla.jpg|220px|]]</div>
 
<div class="row">
 
<div class="row">
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Венесуэла</div>
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Венесуэла</div>
Строка 261: Строка 262:
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Укумуштуу өлкөлөр жөнүндө легендалар</div>
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Укумуштуу өлкөлөр жөнүндө легендалар</div>
 
</div>
 
</div>
−
[[Файл:Укумуштуу өлкөлөр жөнүндө легендалар.jpg|мини|центр]]
+
[[Файл:legendalar.jpg|мини|центр]]
 
</div>
 
</div>
  
Строка 293: Строка 294:
 
|type="()"}
 
|type="()"}
 
- Дрейка кысыгы
 
- Дрейка кысыгы
−
- Суэцкий каналы
+
- Суэц каналы
 
- Магелланов кысыгы
 
- Магелланов кысыгы
−
+ Панамский каналы
+
+ Панама каналы
  
 
{Дүйнөдөгү эң бийик шаркыратма жайгашкан дарыя:  
 
{Дүйнөдөгү эң бийик шаркыратма жайгашкан дарыя:  
Строка 304: Строка 305:
 
- Рио-Негру
 
- Рио-Негру
  
−
{Европалыктардан биринчилерден болуп Түштүк Американын жээгине жеткен, экцпедициясынын жетекчилигинин астында:
+
{Түштүк Американын жээгине жеткен, биринчи европалыктар, ... жетекчилиги астындагы экцпедициянын катышуучусу болушкан:
 
|type="()"}
 
|type="()"}
 
- А.Виспуччи
 
- А.Виспуччи
 
+ Х.Колумбом
 
+ Х.Колумбом
 
- Ф.Дрейком
 
- Ф.Дрейком
−
- Ф.Магелланом
+
- Ф.Магеллан
  
 
{Түштүк Америкадагы аянты боюнча эң чоң мамлекет:
 
{Түштүк Америкадагы аянты боюнча эң чоң мамлекет:
Строка 330: Строка 331:
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 
</div>
 
</div>
−+
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>

Текущая версия на 08:05, 22 октября 2018

Дүйнөдө Түштүк Американы жашыл материк деп айтышат. Түштүк Америка - бул рекорддордун материги. Силерге анын географиялык абалы, изилдөө тарыхы, жаратылышы, материктин рекорддору жѳнүндѳ маалымат берилет. Андан сырткары, силер кошумча маалыматтарды аласыңар, суроолорго жана тесттик тапшырмаларга жооп бересиңер.

Түштүк Америка
Түштүк Америка


Түштүк Америка Жердин батыш жарым шарында жайгашкан эки материктин бири болуп саналат. Атлантика жана Тынч океандарынын суулары менен курчалып турат. Материктин жээктеринин көрүнүшү Гондвананын башка сыныктары сыяктуу эле эң жѳнѳкѳй: аралдары, жарым аралдары аз. Оттуу Жер архипелагы гана материктин түштүгүндө жайгашкан. 18,3 млн. км² аянты боюнча материк төртүнчү орунда. Материкти изилдөөдө Х.Колумб, А.Виспучи, А.Гумбольттун салымдары чоң.

Түштүк Американын жаратылышы
Түштүк Американын жаратылышы


Түштүк Америка эң жаан чачындуу материк, себеби анын көпчүлүк бөлүгү океандардан нымдуу абалар келген экватордук кеңдиктерде жатат. Материкте Жер шарынын эң нымдуу жери жайгашкан. Анды тоосунун батыш тарабында, алардын түндүгүндѳгү бүткѳнүнѳ жакын жыл бою жааган жаан жер бетин 15 метрге чейин каптап кетмек. Ушул жерге жакын Атакама чөлү жайгашкан. Бул Жер бетиндеги эң кургак жер: анда бир да тамчы жаан жаабайт. Материк экватордук, субэкватордук, тропиктик, субтропиктик жана мелүүн алкактарда жайгашкан.

  • Амазонка дарыясы
    Амазонка дарыясы
  • Амазонки суу өсүмдүгү
    Амазонка суу өсүмдүгү


Түштүк Американын аймагында Жердин эң чоң дарыясы - Амазонка агат. Ал кѳл бассейни аянты боюнча Австралияга барабар. Түштүк Америкадагы маанилүү дарыя системалары Aмазонка, Oриноко жана Парана болуп эсептелинет, алардын жалпы бассейни 9.583.000 км² түзѳт (Түштүк Американын аянты 17.850.568 км²). Түштүк Америкада дүйнөдөгү эң бийик шаркыратма – Анхель жайгашкан. Материкте абдан кубаттуу шаркыратма - Игуасу дагы жайгашкан.

Игуасу шаркыратмасы
Игуасу шаркыратмасы

В начало

Географиялык абалы жана изилдөө тарыхы

Материктин географиялык абалынын өзгөчөлүгү

Түштүк Америка үч бурчтук формага ээ, анын негизи экватордук алкакта жайгашкан, ал эми бийиктиктери түштүк уюлду көздөй багытталган. Материк экватор менен анын түндүк бѳлүгүндѳ кесип өтөт. Түштүк Американы түштүк тропик дагы кесип өтөт. Континенттин аянтынын көпчүлүк бѳлүгү дал ушул параллелдердин ортосунда жайгашкан. Ошондуктан материк жыл ичинде көп сандагы күн радиациясын алат.

Түштүк Американын физикалык картасы
Түштүк Американын физикалык картасы


Генуэзиялык деңиз сүзүүчүсү Кристобаль Коломбо, испан королунун алдында кызмат кылып, Христофор Колумб деген ат менен тарыхта калган. Эгерде Жер шар формасында болсо, анда батышка сүзүү менен, байлыктардын жана кенчтердин жомоктогудай жери болгон Индия же Кытайга сүзүп барса болот деп божомолдогон. 1492-жылы Христофор Колумбдун экспедициясы Антиль аралдарына жеткен. Ошентип, экинчи жолу Жаңы Дүйнөгө жол ачылган.

Легендарлуу Христофор Колумб
Легендарлуу Христофор Колумб


ХV кылымдын аягында флоренциялык саякатчы Америго Веспуччи Колумб тарабынан ачылган жерлердин жаратылышын кылдат изилдеген. Бул жерлер Евразиянын бир бөлүгү эмес, жаңы материк болуп эсептелет деген жыйынтыкка келген. Кийин бул материкти Америгия же Америка деп атоону сунушташкан. Мына ошентип, континенттин үчүнчү жана акыркы ачылышы болгон.

Америго Веспуччи
Америго Веспуччи


Материктин жаратылышын изилдөөдө немец географы жана табият таануучу Александр Гумбольддун ролу чоң, ал 1799-1804 - жылдары Борбордук жана Түштүк Америка боюнча саякаттаган. ХIХ кылымда материктин кээ бир аймактарынын тереңирээк изилдениши башталган. 1821-1828 - жылдары Григорий Иванович Лангсдорф жетектеген орустардын экспедициясы Бразилиянын ички аймактарын изилдеген. Амазонка ойдуңунун геологиялык түзүлүшү, климаты, өсүмдүктѳрү жана жаныбарлары жѳнүндѳ баалуу маалыматтарды англиялык саякатчы Генри Бейтс 1848-1859 - жылдары экспедиция мезгилинде чогулткан.

  • Түштүк Американы ачуу жана изилдөө тарыхы
  • Түштүк Американы ачуу жана изилдөө тарыхы
    Түштүк Американы ачуу жана изилдөө тарыхы

В начало

Түштүк Американын жаратылышы

Түштүк Америка — кѳлѳмү боюнча тѳртүнчү материк, ал түштүк жарым шарда жайгашкан. Ѳсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын өзгөчөлүгүн беш климаттык алкак аныктайт: экватордук, субэкватордук, тропиктик, субтропиктик жана мелүүн, материктин көпчүлүк бөлүгү жылуу климат менен айырмаланат. Өсүмдүк жана жаныбарлар дүйнѳсү абдан бай, кѳпчүлүк түрлѳр ушул жерде гана кездешет. Түштүк Америка - бардыгынын рекордсмени.

Түштүк Американын жаратылышы
Түштүк Американын жаратылышы


Өсүмдүктөр жана жаныбарлар дүйнөсүнө абдан бай, айрым түрлөрү ушул аймакта гана кездешет. Түштүк Америка-көп жагынан рекорддорго ээ.


Рельеф

Материктин рельефи шарттуу түрдө 2 зонага бөлсѳ болот - бул чыгыш бөлүгүндѳ жалпак түздүк жана батышта тоолуу бөлүгү. Анды тоосу Түндүк Американын – Кордильер тоо массивинин уландысы болуп эсептелинет. Бул биздин планетадагы эң узун тоо чынжырчасы.


Түштүк Американын өсүмдүктөр дүйнөсү

Түштүк Американын өсүмдүктөр дүйнѳсү материктин башкы байлыгына кирет. Бардыгыбызга белгилүү болгон өсүмдүктөр помидор, картошка, жүгөрү, шоколад багы, каучук багы дал ушул жерден ачылган. Материктин түндүк бөлүгүндөгү нымдуу тропикалык токойлор түрлѳрдүн байлыгы менен таң калтырат жана бүгүнкү күндө окумуштуулар өсүмдүктөрдүн жаңы түрлөрүн ачууну улантууда.

Токой абдан жыш болгондуктан, ал боюнча аралап жүрүү абдан татаал, кыймылдар жана лианалар кыйынчылыктарды жаратат. Тропикалык токой үчүн мүнөздүү өсүмдүк болуп сейба эсептелинет. Материктин ушул бѳлүгүндѳгү токойдун бийиктиги 100 метрге чейин жетип жана 12 деңгээлге бөлүнүшү мүмкүн!

  • Түштүк Американын токойлору
  • Түштүк Американын токойлору
Түштүк Американын токойлору


Сельвадан түштүктө, өткөөл-нымдуу токойлор жана саванналар жайгашкан, ал жерде квебрахо багы ѳсѳт. Ал абдан катуу жана абдан оор жыгачы, баалуу жана кымбат сырьёсу менен атактуу. Саваннада анча чоң эмес токойлор чөптүү бадалдар, калың дан ѳсүмдүктѳрү, бадалдар, катуу чѳптѳр менен алмашат. Андан түштүгүрөөк пампастар жайгашкан-түштүк америкалык талаалар. Бул жерден Евразия үчүн дагы мүнөздүү чөптөрдүн кѳп түрүн кездештирсе болот: канат чөп, сакалчан.

  • Переменно-влажные леса
    Өткөөл-нымдуу токой
  • Пампасы
    Пампасы


Материктин түштүгү - бул чөлдѳр, ал жакта климат өтө катаал болгондуктан өсүмдүктөр дагы азыраак.

Материктин түштүгү
Материктин түштүгү


Түштүк Американын жаныбарлар дүйнөсү

Жаныбарлар дүйнѳсү өсүмдүктөр сыяктуу эле чоң байлыгы менен айырмаланат, көптѳгѳн түрлөрү дагы деле баяндалган эмес жана квалификацияланган эмес. Эң бай аймак - амазонкалык сельва.

  • Бизондор
    Бизондор
  • Көк-аяктуу йогой
    Көк-аяктуу йогой


Окумуштуулардын эсептөөсү боюнча сельвада сүт эмүүчүлөрдүн 125 түрү, канаттуулардын 400 түрлѳрү жана аныктала элек курт-кумурскалардын жана омурткалуулардын түрлөрү жашайт. Амазонканын суу дүйнөсү дагы абдан бай, алардын эң белгилүүсү - пиранья жырткыч балыгы. Башка белгилүү жырткычтар - крокодилдер жана каймандар.

Түштүк Американын саванналары дагы бай фаунасы менен айырмаланат. Бул жерде укмуштуу жаныбарлар, пластинка менен капталган "броненосецтер" жүрүшѳт. Ушул жерде гана кездештирген башка жаныбарлар - муравьеддер, нанду-төө куштар, көз айнектүү аюу, пума, кинкажу.

Бул материктин пампастарында бугу жана ламалар кездешишет, алар ачык мейкиндиктерде жашашат жана алар бул жерден жеген чөптѳрдү таба алышат. Андыда ѳзүнүн өзгөчө жашоочулары бар - ламалар жана альпактар, алардын жүндүү терилери аларды бийик тоолордун суугунан сактайт.

  • Броненосец
    Броненосец
  • Ламалар
    Ламалар


Таштуу топурактарда катуу жалбырактар жана бадал өсүмдүктөр гана ѳскѳн Патагониянын чөлдөрүндө майда жаныбарлар, курт-кумурскалар, кемирүүчүлөрдүн ар түрдүү түрлѳрү жашашат.

Түштүк Америкага Тынч океандык Галапогос аралдары кирет, ал жерде эң чоң укмуштуу таш бакалардын үй-бүлѳлѳрүнүн ѳкүлдѳрү кездешет.


В начало

Түштүк Американын чарбасы жана экологиясы

Калктын негизги массасы жана чарбанын негизги тармактары салыштырмалуу чектелген аймактарда жайгашкан: Түштүк Американын жээк жактарында же болбосо Колумбиянын тоолуу ички аймактарында.

Заманбап экономиканын экспорттук сектору - бул, эң алгач, кен казуу ѳнѳр - жайы, түстүү металлургия, ѳндүрүш, айыл-чарбалык продуктыларды биринчи иштетүү жана өндүрүү. Түштүк Американын дүйнөлүк чарбада адистигин чагылдырган товарлар болуп нефть, темир кени, бокситтер, кант, банан, кофе (анын ичинде эригени), какао, пахта, жүн, тропикалык тектеги бактар.

Ошондуктан негизги автомобиль жана темир жолдору, ошондой эле айыл - чарбасы жана ѳндүрүштүн сырьёлук тармактарынын өнүгүү райондорундагы куур түтүктөрү портторго алып келет. Алардан жүктөр АКШга, Батыш Европага жана Японияга ташылат. Өнүккөн мамлекеттерге аймактын товардык айлануусунун 80% чейинкиси туура келет.

Кайра иштетүүчү өндүрүш эң алгач, калктын саны тез кѳбѳйүүдѳн өскѳн ички рыноктогу керектөөнү канааттандырууга багытталган. Ал абдан чоң территориялык кѳңүл буруу (концентрация) менен мүнөздөлѳт: анын 90% кубаттуулугу 50 гѳ жакын латынамерикалык шаарларда топтолгон, анын ичинен 35% 3 ири шаардык агломерацияларда - Сан-Пауло (Бразилия), Буэнос-Айрес (Аргентина), Мехико (Мексика).

Түштүк Американын өнөр - жайлары
Түштүк Американын өнөр - жайлары


Экологиялык көйгөйлөр

Азыркы кылымдын ортосуна чейин Амазониянын дайыма көгөрүп туруучу токойлоруна эч кандай коркунуч жок болчудай кѳрүнчү. Бирок, трансамазонка магистралынын курулушу адамдардын экватордук токойлорунун тереңине баруу мүмкүнчүлүгүнѳ алып келди. Ошону менен жыгач даярдоонун кѳлѳмү кеңейди жана амазонка токойлорунун үстүнѳ жок болуп кетүү коркунучу пайда болду.

Амазонка
Амазонка


Тропикалык дыйканчылык өнүгө баштады, аны менен экосистеманын биринчи абалы талкаланды. Экватордук жана тропикалык кеңдиктерде кофе, какао, банан, ананас, кант тростниги жана башка өсүмдүктөр өстүрүлө баштады.

Пайдалуу кендерди казып алуучу жерлерде дагы жаратылыш комплекстери абдан өзгөрүлгөн. Пайдалуу кендерди ачык жол менен казып алууда карьерлердин кеңдиги бир нече километр түзүшү мүмкүн. Өнөр жайлуу борборлор Сан-Паулу жана Буэнос-Айрес материктин бирден бир булганган шаарлары.

Материктин негизги экологиялык кѳйгѳйү – Трансамазондук магистрал курулушу жана баалуу бактардын тукумун жырткычтык жолу менен кыйылышына байланыштуу нымдуу экватордук токойлордун аянтынын кыскарышы. Экватордук токойлордун азайышы материк үчүн гана эмес бардык планета үчүн да терс таасирин бериши мүмкүн.


В начало

Түштүк Американын элдери жана ѳлкѳлѳрү

Түштүк Американын калкы

Түштүк Американын калкын этникалык курамы боюнча үч категорияга бөлсѳ болот: актар, метистер жана индеецтер. Метистер Парагвай, Венесуэла, Эквадор жана Колумбия мамлекеттеринде үстѳмдүк кылышат. Аргентина, Бразилия, Уругвай жана Чилинин жашоочулары теги европалыктарга тиешелүү.

Боливия жана Перу мамлекеттеринде аборигендердин тукумдары - этникалык индеецтер жашашат. ХIХ кылымдын башында Түштүк Америка мамлекеттерин Европадан келген мигранттардын толкуну басып калган.

Азыркы күндө Түштүк Американын ар бир бешинчи жашоочусу испаниялыктардын жана италиялыктардын түздөн түз тукумдары болуп эсептелишет. Калктын дээрлик көпчүлүгү христиан (католизм,протекционизм агымдары) динин тутушат.

Түштүк Америка мамлекеттериндеги урбанизациянын бийик деңгээли жумушчу орундарынын реалдуу санына дал келбейт. Бул кээ бир мамлекеттерде кылмыштуулуктун көбөйүшүнө алып келүүдө. Түштүк Америкадагы калп урбанизациянын ачык мисалы болуп Бразилиядагы урбанизация эсептелинет.

  • Түштүк Американын жергиликтүү калкы
  • Түштүк Американын жергиликтүү калкы
  • Түштүк Американын жергиликтүү калкы
Түштүк Американын жергиликтүү калкы


Материктин ѳлкѳлѳрү

Түштүк Америка он беш мамлекеттен турат, алар тикеден тике континентте ошондой эле ага жакын жайгашкан территориялык аймактарда жайгашкан.

Түштүк Америка ѳлкѳлѳрү: Гватемала, Бразилия, Боливия, Уругвай, Тринидад жана Тобаго, Коста-Рика, Парагвай, Перу, Уругвай, Чили, Бразилия, Эквадор, Аргентина, Венесуэла.

Түштүк Американын мамлекеттери өнүгүп келе жаткан мамлекеттердин катарына кирет. Ар бир ѳлкѳ бай жаратылыш ресурстарына, илимий жана адамдык дараметке ээ.

Түштүк Америкалык мамлекеттердин негизги экономикалык ѳнѳктѳштѳрү: АКШ, Кытай, Улуу Британия жана Германия. Түштүк Американын ири шаарлары болуп: Рио-де-Жанейро (6 млн.), Сан- Пауло (11 млн.), Буэнос-Айрес (3 млн.), Лима (7 млн.), Каракас (3 млн.) эсептелинет.


В начало

Сөздүк

Амазо́нка (исп. жана порт. Amazonas) — Түштүк Америкадагы дарыя. Мараньон жана Укаяланын кошулушунан пайда болот. Узундугу Мараньон кѳлүнүн куймасы менен — 6992,06 км, Апачет кѳлүнүн куймасынын башатынан - 7000 кмге жакын, Укаяли куймасынын башатынан 7000 кмден жогору. Амазонка өзүнүн узун куймалары менен эң узун Нил дарыясы менен бирге дүйнѳдѳгү эң узун суу агызгыч деген макамга талап кылышат, ошондой эле дүйнөдөгү бассейн жана толук суу аянты боюнча эң ириси болуп эсептелет.
Анд – кургактыктагы 9 000 кмден кѳп созулган эң узун тоо системасы. “Анта” - бал тоолор. Түштүк Американын эң бийик чекити Андагы Аконкагуа (6960 метр).
Атака́ма чөлү (исп. Desierto de Atacama) — Түштүк Американын батыш жээгиндеги Чилинин территориясында ( 22° жана27° т. к.аралыгында) жайгашкан чѳл. Экинчи тынч океандык согушуна чейин (1879 -1883) Боливияга караган. Аянты — 105 000 км².
Марака́йбо — Венесуэладагы ири туздуу көл (географиялык жактан булуң гана болуп эсептелген). Батышында Сьерра-де-Периха жана түштүгүндө жана чыгышында Кордильера-де-Мерида ойдуңдун ортосунда тоо аралык тектоникалык чуңкурда жайгашкан.
Титика́ка (исп. Titicaca, кечуа Titiqaqa, айм. Titiqaqa) —таза суунун запасы боюнча эң чоң Түштүк Америкадагы көл жана аянты боюнча Түштүк Америкада экинчи орунда (Маракайбо көлүнөн кийин, кээде аны деңиздик булуң катары эсептешкен), дүйнѳдѳгү бийик кеме жүрүүчү көл. Борбордук Анды кырка тоосунда Альтиплано бөксө тоосунда, Перу жана Боливиянын чек арасында жайгашкан. Пуно - батыш жээгиндеги ири шаар; 19 км аралыкта Тиуанако шаары жайгашкан. Көлдүн жана аралдардын айланасында аймар жана кечуа элдери отурукташкан. Калктын бир бѳлүгү сүзүп жүрүүчү Урос (Uros) тростник аралдарында жашайт.


Пайдалуу шилтелмелер:

Портал:Южная Америка
Южная Америка в Викигиде
Южная Америка в Викиновостях
Скромницкий А., Талах В. Энциклопедия доколумбовой Америки. Часть 1. Южная Америка. Том 2. Источники XVI-XVII веков по истории Южной Америки: Хроники. Документы.. www.kuprienko.info (А. Скромницкий) (11 февраля 2012). Проверено 11 марта 2012.Архивировано 26 мая 2012 года.]

В начало

Адабияттар:

Анхель

Анхель – дүйнөдөгү эң ири шаркыратма. Түштүк Американын Венесуэла мамлекетинде жайгашкан. Анын бийиктиги 1000 метр. Бул жаратылыштын керемети, ал адам бара албаган аймакта жана аны ар бир эле адам көрө албайт.

Anhel.jpg
Анхель
Мачу-Пикчу

Мачу-Пикчу – бул эң байыркылардын бийик тоолуу шаары. Ал индеялык тукумдары Анды тоосунда Перуга салган. Мачу-Пикчу - азыркы мезгилдеги дүйнөдөгү бирден бир кооз,таң калтырган аймактардын бири.

Machu-Pikchu.jpg
Мачу-Пикчу
Венесуэла

Түштүк Америкалык Венесуэла мамлекети европалык шаар Венециянын атынан коюлганын билесиңерби? Флоренциялык саякатчы Америго Веспуччи Венесуэланын курулуш принципин карап чыгып (каналдардын системасын, үйлөрдүн сууда курулушун) Венеция менен окшоштурган. Ушундан улам Түштүк Американын бир мамлекетинин аталышы келип чыккан.

Venesuehla.jpg
Венесуэла
Укумуштуу өлкөлөр жөнүндө легендалар
Legendalar.jpg
Табышмак

Материктин чыгышында,

Тоодон дарыя агат.

Андай толтура эч жерде жок,

Енисейдин он экиси бар.

Жообу:
Амазонка
Тема боюнча тест «Түштүк Америка»

1 Түштүк Американы Түндүк Америкадан бөлөт:

Дрейка кысыгы
Суэц каналы
Магелланов кысыгы
Панама каналы

2 Дүйнөдөгү эң бийик шаркыратма жайгашкан дарыя:

Парана
Парагвай
Ориноко
Рио-Негру

3 Түштүк Американын жээгине жеткен, биринчи европалыктар, ... жетекчилиги астындагы экцпедициянын катышуучусу болушкан:

А.Виспуччи
Х.Колумбом
Ф.Дрейком
Ф.Магеллан

4 Түштүк Америкадагы аянты боюнча эң чоң мамлекет:

Аргентина
Мексика
Бразилия
Чили

5 Түштүк Америкадагы эң бийик тоо:

Эльбрус
Чимборасо
Аконкагуа
Кения

Тестти өтүңүз
Тестти өтүңүз
Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:География:_Түштүк_Америка&oldid=27360»