БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

Физика: Механикалык энергия — различия между версиями

 
(не показаны 3 промежуточные версии 2 участников)
Строка 20: Строка 20:
 
Потенциалдык жана кинетикалык энергиянын биргелешкени телонун системасында толук механикалык энергия түзүлөт.
 
Потенциалдык жана кинетикалык энергиянын биргелешкени телонун системасында толук механикалык энергия түзүлөт.
  
−
<div class="show-for-large-up">{{center|[[Файл:Энергия.jpg|400px]]}}</div>
+
<div class="show-for-large-up">{{center|[[Файл:Энергия.jpg]]}}</div>
−
<div class="hide-for-large-up">{{center|[[Файл:Энергия.jpg|400px]]}}</div>
+
<div class="hide-for-large-up">{{center|[[Файл:Энергия.jpg]]}}</div>
  
 
СИ системасында жумушту жана энергиянын ченөө бирдиги джоуль (Дж), чекитти жылдыруудагы кетирилген күчкө жумшалган,  бир ньютонго барабар, бир метр аралыктагы күчтүн аракетинин багытынын жумушуна барабар.
 
СИ системасында жумушту жана энергиянын ченөө бирдиги джоуль (Дж), чекитти жылдыруудагы кетирилген күчкө жумшалган,  бир ньютонго барабар, бир метр аралыктагы күчтүн аракетинин багытынын жумушуна барабар.
Строка 27: Строка 27:
 
Эгерде бир бөлүк нанды май менен жесеңер, ал 315 килоджоул энергияга ээ, ал силерге 15 минута тез кадам шилтеп басууга же велосипед менен жүрүүгө, 6 минута секирип же 1,5 саат бою уктаганга жетет.
 
Эгерде бир бөлүк нанды май менен жесеңер, ал 315 килоджоул энергияга ээ, ал силерге 15 минута тез кадам шилтеп басууга же велосипед менен жүрүүгө, 6 минута секирип же 1,5 саат бою уктаганга жетет.
  
−
<div class="show-for-large-up">{{center|[[Файл:Хлеб_с_маслом.jpg|400px]]}}</div>
+
<div class="show-for-large-up">{{center|[[Файл:Хлеб_с_маслом.jpg]]}}</div>
−
<div class="hide-for-large-up">{{center|[[Файл:Хлеб_с_маслом.jpg|400px]]}}</div>
+
<div class="hide-for-large-up">{{center|[[Файл:Хлеб_с_маслом.jpg]]}}</div>
  
 
315 килоджоуль энергия 60 ватт лампочканын 1,5 саат күйүшүнө, автоунаа саатына 80 километр ылдамдыкта 7 секунд жүрүүгө жетмек.
 
315 килоджоуль энергия 60 ватт лампочканын 1,5 саат күйүшүнө, автоунаа саатына 80 километр ылдамдыкта 7 секунд жүрүүгө жетмек.
Строка 56: Строка 56:
 
<ul class=" example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class=" example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
     [[file:Слайд1_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд1_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
−
     [[file:Слайд2_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд2_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
−
   [[file:Слайд3_кыргмэ.JPG|300px]]
+
   [[file:Слайд3_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
   [[file:Слайд4_кыргмэ.JPG|300px]]
+
   [[file:Слайд4_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
     [[file:Слайд5_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд5_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
     [[file:Слайд6_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд6_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
     [[file:Слайд7_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд7_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
     [[file:Слайд8_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд8_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
     [[file:Слайд9_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд9_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
     [[file:Слайд10_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд10_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
     [[file:Слайд11_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд11_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
     [[file:Слайд12_кыргмэ.JPG|300px]]
+
     [[file:Слайд12_кыргмэ.JPG]]
 
   </li>
 
   </li>
 
</ul>
 
</ul>
Строка 131: Строка 131:
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Жеӊил авто унааны кантип көтөрсө болот?</div>
 
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Жеӊил авто унааны кантип көтөрсө болот?</div>
 
</div>
 
</div>
−
{{center|[[Файл:Физика._Механикалык_энергия.mp4|400px]]}}
+
{{center|[[Файл:Физика._Механикалык_энергия.mp4]]}}
  
 
</div>
 
</div>
Строка 173: Строка 173:
 
</div>
 
</div>
  
−
<!-- четвертый элемент сайдбара викторины игры тесты -->
+
 
−
<div class="shadow radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
+
<div class="sbstyle">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Кинетикалык жана потенциалдык энергия. Кантип чаташтырып албаш үчүн? </div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 +
</div>
 +
 +
</div>
 
</div>
 
</div>
−
 
−
<div class="show-for-large-up">{{center|[[Файл:Кинетическая_и_потенциальная_энергия._Как_не_перепутать.mp4|400px]]}}</div>
 
−
<div class="hide-for-large-up">{{center|[[Файл:Кинетическая_и_потенциальная_энергия._Как_не_перепутать.mp4|400px]]}}</div>
 
−
 
−
</div></div>
 
 
{{lang|Физика: Механическая энергия}}
 
{{lang|Физика: Механическая энергия}}

Текущая версия на 09:27, 22 октября 2018

Энергия

Энергия. Жөө басуу, автоунаада жүрүү, футбол ойноо жана ондогон күнүмдүк жасоочу нерселер, бирок биз ушул нерселердин баарынын болуп жатканын кээде гана ойлонобуз. Ушулардын баардыгы энергиянын жардамы менен жүрөт.

“Энергия” деген сөз грек тилинен которгондо “аракет” дегенди билдирет. Энергиялуу деп биз активдүү кыймылы бар адамды айтабыз, ошол эле маалда бир нече аракеттерди жасаса.

Энергия – скалярдуу чоңдук, тело жасай турган (жумуштун запасын) максималдуу жумушту мүнөздөйт.

Энергиянын кийинки түрлөрү бар: механикалык, жылуулук, электрдик, химиялык, жарык, атомдук (ядердик).

Биздин жашообуздагы көп кездешкени - механикалык энергия. Механикада телонун энергиясы же телолордун системасы телолордун өз ара абалынан жана алардын ылдамдыгынан аныкталат.

Потенциалдык жана кинетикалык энергия

Механикада энергияны эки түргө бөлүшөт: кинетикалык энергия (кыймылдуулар үчүн) жана потенциалдык энергия (тынч алган телолор үчүн).

Потенциалдык жана кинетикалык энергия

Потенциалдык жана кинетикалык энергиянын биргелешкени телонун системасында толук механикалык энергия түзүлөт.

Энергия.jpg
Энергия.jpg

СИ системасында жумушту жана энергиянын ченөө бирдиги джоуль (Дж), чекитти жылдыруудагы кетирилген күчкө жумшалган, бир ньютонго барабар, бир метр аралыктагы күчтүн аракетинин багытынын жумушуна барабар.

Эгерде бир бөлүк нанды май менен жесеңер, ал 315 килоджоул энергияга ээ, ал силерге 15 минута тез кадам шилтеп басууга же велосипед менен жүрүүгө, 6 минута секирип же 1,5 саат бою уктаганга жетет.

Хлеб с маслом.jpg
Хлеб с маслом.jpg

315 килоджоуль энергия 60 ватт лампочканын 1,5 саат күйүшүнө, автоунаа саатына 80 километр ылдамдыкта 7 секунд жүрүүгө жетмек.

1 Дж = кг•м²/с² = Н•м.

Баардык физикалык өз ара аракеттеринде энергия пайда болбойт жана жоголуп кетпейт. Ал жөн гана бир формадан экинчи формага өтүп кетет.

Кинетикалык энергия-бул кыймылдагы телонун энергиясы. (грек сөзүнөн “kinema”-кыймыл).

Кинетикалык энергияга эки кыймылдагы тело басым кылат. Мисалы, аккан суу шамалы, айланып жаткан дөңгөлөк, кыймылдап жаткан электрон ж.б.у.с.

Кинетикалык энергиянын физикалык мааниси бул энергия жасалуучу жумушка барабар.

Потенциалдык энергия мисалы, жер бетинен кандайдыр бир бийиктике көтөрүлгөн таш, кысылган же чоюлган пружина ж.б.

Өз ара аракеттенүүчү телолор бир эле убакытта кинетикалык дагы потенциалдык дагы энергияны камтый алат, башкача айтканда толук энергияны.

Учуп бара жаткан топ, мисалы, кинетикалык да потенциалдык да энергияга ээ, анткени ал алдыга гана кыймыл кылбастан ал дүйнөлүк тартылуу күчү аркылуу Жер менен өз ара аракеттенишет. Жерге чабылган убактагы топтун механикалык энергиясы анын ички энергиясына кээ бир бөлүктөрү өтүп кетет.ж.б.

Механикалык энергия

Механикалык энергия адамга байыркы замандан бери эле белгилүү жана жаа, бычак, балта, маятник, турна, шамал тегирмени, баллиста, праща, суудагы дөңгөлөк, парус саат деген сыяктуу ар кандай механизмдерде пайдаланылып келе жатат.

  • Слайд1 кыргмэ.JPG
  • Слайд2 кыргмэ.JPG
  • Слайд3 кыргмэ.JPG
  • Слайд4 кыргмэ.JPG
  • Слайд5 кыргмэ.JPG
  • Слайд6 кыргмэ.JPG
  • Слайд7 кыргмэ.JPG
  • Слайд8 кыргмэ.JPG
  • Слайд9 кыргмэ.JPG
  • Слайд10 кыргмэ.JPG
  • Слайд11 кыргмэ.JPG
  • Слайд12 кыргмэ.JPG
Башталышына

Пайдалуу шилтемелер

Башталышына

Библиография

Башталышына

Жеӊил авто унааны кантип көтөрсө болот?
"Басып" жүргөн электростанциялар

Окумуштуулар адамдарды “басып жүргөн” электростанцияларга айлантат.

Америкалык жана канадалык окумуштуулар механикалык энергияны которуш үчүн түзүлүш ойлоп табышты, ал болсо адамдын кыймылы аркылуу электронду алат. Ал адамдын тизесине бекитилет да энергияны чыгарат. Ал энергия 10 чөнтөк телефонду заряддоого жете тургандай.

Ал прибор энергияны, адам бутунун кыйымылынын жай болгон маалында алат. Мындай принцип бул түзүлүшүнүн иштөөсүнүн негизи, ал болсо жаңы типтеги автооунааларда колдонулуп жатат. Энергиянын бир бөлүгү кыймылдаткычтын иштешинен алынса, башка бөлүгү токтотуудан алынат. Жаңы түзүлүш өз ыктыярчыларга колдонулуп көрүлгөн. Сыноонун жүрүшүндө алар ар бир бутуна 1,6 кг дык түзүлүштү кийип алышып чуркоочу жолчодо болушту. Окумуштуулар орточо ылдамдыгы 3,5км/саатына кубаттулугу 5 ватт энергиянын иштелип чыгаарын тастыкташты. Окумуштуулар бул түзүлүштү ар кайсы тарапта колдонууну ойлоп табышты. Биринчи катарда бирөө жарымдын жашоосу көз каранды болуп кала турган тынымы жок иштей турган медициналык приборлор, мисалы, инсулиндик соргуч же кардиостимулятор, жүрөктүн кагышын нормалдап турат. Экинчиден ал саякатчылар жана солдаттар үчүн эң керектүү болот.

Дүйнө боюнча ар кайсы өлкөнүн окумуштуулары азыр басып бара жатканда энергияны өндүрүүчү түзүлүштү тапканга аракет кылып жатышат.

Ошондой эле ар кандай убактарда атайын батектер иштелип чыккан, алар механикалык энергиянын басымын электрондук кылып өзгөртүп турат, колду “силкүүдөн” иштеп турган сааттар, өйдө ылдый кыймылдан энергияны чыгарган рюкзактар да бар. бирок алардын КПдсы жаңы приболордун КПДсына тең келе албайт. Изилдөөчүлөр чыңалган генераторду, алардын жаңысы өзүн көрсөткөн “алтын ортосу” –жеңил жана жетишээрлик көп сандагы энергияны иштеп чыгарат.

Жашоодогу энергия
  • Жүктү лом же кран менен көтөрсөң, анын ички (потенциалдык) энергиясы көтөрүлөт.
  • Кыймылдаткычтагы ички күйүү ички (жылуулук) күйүүчүнүн энергиясы кинетикалык поршендин энергиясына (ал жылат) өтөт.
  • Рогаткадан ташты атуу менен биз анын кинетикалык энергиясын жогорулатабыз.
  • Пружинаны кысуу менен анын ички энергиясын жогорулатабыз.
  • Идиштеги газ же суюктукту кысуу менен биз алардын ички энергиясын жогорулатабыз
  • Газ кеңейүү менен жумуш жасайт, аны менен ал ички энергиясын төмөндөтөт.
  • Качан ок бутага тийгенде-кинетикалык энергия жылуулукка (ичкиге) айланат, ал эми химиялык (ички) атууда энергия октун кинетикалык энергиясына айланат.
  • Эгерде мектепке баргың келбей жатса, градусникти алып колун менен сүрткүлөсөң, градусниктин ички энергиясы көтөрүлөт да, ал анда температураны көрсөтөт. Сен аны апаңа көрсөтсөң ал сени сабактан калтырат.
  • Эгерде мискейди газдын конфоркасына койсоң, андагы суу кайнап чыккандан кийин капкак секирип баштайт жана бул тескери кубулуш болуп саналат.
  • Кандайдыр бир тело чоң бийиктиктен кулап жана жерге тийсе, анда ал ысыйт, башкача айтканда кулануунун механикалык энергиясы ичкиге айланат.
  • Муз үстүндөгү тайгаланып бараткан шайба сүрүлүү күчүнүн жардамы менен токтойт, анда анын механикалык (кинетикалык) энергиясы жөн гана жоголбойт, ал шайба менен муздун тартипсиз кыймылдагы малекуласына берилет.

Ички энергиянын кайрадан механикалык энергияга өтүшүн карап бакоо кыйын эмес.

  • Эгерде жабык чайнекте суу ысытсак, анда суунун ички энергиясы жана буунун ички энергиясы өсүп баштайт. Буунун басымы аябай көтөрүлө баштагандыктан, анын капкагы дагы түртүлө баштайт. Капкактын кинетикалык энергиясы буунун ички энергиясынын эсебинен жогорулайт. Суунун буусу кеңейип жумуш жасайт жана сууйт. Анын ички энергиясы муну менен азаят.


Тестти өтүңүз
Тестти өтүңүз
Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:Физика:_Механикалык_энергия&oldid=27461»