БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

География: Кыргыз Республикасынын калкы — различия между версиями

м (изменено)
 
(не показано 10 промежуточных версий 2 участников)
Строка 5: Строка 5:
 
<div class="row">
 
<div class="row">
 
<div class="large-12 large-centered columns">
 
<div class="large-12 large-centered columns">
''Кыргыз Республикасы КМШда калктын саны боюнча сегизинчи орунда, дүйнө жүзүндө бул көрсөткүчү боюнча 111орунда турат.''  
+
''Кыргызстан калкынын саны боюнча КМШ боюнча ѳнѳктѳштѳр арасында сегизинчи орунду ээлейт, бул көрсөткүч боюнча дүйнөдө 111орунда турат.''  
  
2009 - жылдын катоосу боюнча калктын саны 5 362 793 жашоочу (мурункуга караганда ашык 540 миң ( 11,2 %) көп, 1999  - жылга караганда). Шаардык калк  2009 - жылы 1 828 200 адамды түзгөн (34,1 %). Жылдын башында 2010 - жылы республиканын калкынынсаны 5 418 300 киши, анын ичинен 1 846 800 шаардыктар (34,1 %), анын ичинен жарымы Бишкек шаарынын калкы түзөт.(846500 адам, 2010 ж.)
+
2009 - жылдагы каттоонун маалыматтары боюнча калктын саны 5 362 793 жашоочуну түздү (1999 - жылга караганда 540 миңге (11,2 %) көп). 2009 - жылы шаардын калкынын саны 1 828 200 адамды түзгөн (34,1 %). 2010 - жылдын башындагы абал боюнча ѳлкѳнүн калкынын саны 5 418 300 адамды, анын ичинен 1 846 800 шаардыктарды (34,1 %), алардын жарымына жакынын Бишкектин калкын түзгөн (84 6500 адам, 2010 - жыл).  
  
Кыргыз Республикасы – көп улуттуу, аймакта 80 дей ар кайсы элдин жана улуттун элдери отурукташкан. Кыргыз Республикасынын аймагынан тышкары 900 миң этникалык кыргыздар жашайт.
+
Кыргыз Республикасы – көп улуттуу мамлекет, анын территориясында 80 ар түрдүү элдердин жана улуттардын ѳкүлдѳрү жашашат. Кыргыз Республикасынан тышкары 900 миңден кѳбүрѳѳк этникалык кыргыздар жашашат.
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
== Кыргыз Республикасынын калкы ==
 
== Кыргыз Республикасынын калкы ==
  
2017-жылдын башына карата Кыргызстандын туруктуу калкынын саны баалоо боюнча 6 млн. 140 миң адамды түздү, калктын үчтөн бири (33,8 пайызы) шаар жерлеринде жана үчтөн экиси (66,2 пайызы) – айыл жерлеринде жашашкан. Ошол эле убакта КМШ өлкөлөрүнүн көпчүлүгүндө шаар калкынын басымдуу болушу мүнөздүү. Ошентип айыл калкынын үлүшү боюнча Кыргызстан агрардык өлкөлөрдүн санына кирет.   
+
2017-жылы Кыргыз Республикасынын калкынын саны 101 518  адамга кѳбѳйѳт жана жылдын аягында 6 191 377 адамды түзѳт. Калктын табигый кѳбѳйүшү жакшы болот жана 125 877 адамды түзѳт. Жыл ичинде болжол менен 165 035  бала тѳрѳлѳт жана  39 158  адам каза болот.  Эгерде сырткы миграциянын деңгээли мурунку жылдын деңгээлинде калса, анда миграциялык себептердин натыйжасында  калктын саны  - 24 359 адамга өзгөрөт. Башкача айтканда, ѳлкѳнү таштаган (эмигранттар) адамдардын  жалпыланган саны  узак убакытка жашоо максаты менен ѳлкѳгѳ  келген (иммигранттар) адамдардын санынан үстѳмдүк кылат.   
  
2017- жылы Кыргызской Республикасында калктын саны  6 101 518 адам. Кыргыз Республикасында  жылдын аягында 6 191 377  адамга көбөйгөн. Калктын табигый өсүш 125 877 адам. Бир жылда 165 035 жакын бала төрөлөт  жана 39 158 адам өлөт. Эгерде миграциянын деңгээли мурунку жылдагыдай болсо калктын - 24 359 өзгөрөт. Демек жалпыланган калктын саны боюнча, республикадан чыккан калктар(эмигранттар) ,узак убакытка республикага келгендер(иммигранттар).
+
2017 - жылдагы Кыргыз Республикасынын калкынын санынын ѳзгѳрүү динамикасы.  
  
Кыргыз Республикасынын калкынын 2017 - жылдагы динамикалык өзгөрүшү.  
+
Төмөндө 2017 - жыл үчүн эсептелген Кыргыз Республикасынын калкынын санынын өзгөрүү коэффициенти берилген:
 +
* Төрөлүү: орточо бир күндө 452 бала (18.84 саат)
 +
* Өлүү: орточо бир күндө 107 адам (4.47 саат)
 +
* Калктын миграциялык өсүшү: орточо бир күндө - 67 адам (- 2.78 саат)
  
Төмөндө Кыргыз Республикасынын калкынын 2017 - жылдагы сандык өзгөрүшү берилген:
+
2017 - жылы Кыргыз Республикасынын калкынын өсүү ылдамдыгы бир күндө 278 адам болот.
* Төрөлүү: орточо бир күндө 452 бала(18.84 с.)
 
* Өлүү: орточо бир күндө 107 адам (4.47 с.)
 
* Калктын миграциялык өсүшү: орточо бир күндө -67 адам(-2.78 с.)
 
  
Кыргызской Республикасынын калкынын өсүү темпи 2017 - жылы болот 278 адам бир күндө.
+
{{center|[[file:KyrgNaseleneGrafGeo.jpg|500px|КР калкынын аймактык]]}}
  
{{center|[[file:КР калкынын аймактык.jpg|500px|КР калкынын аймактык]]}}
 
  
 +
Кыргыз Республикасында тѳрѳлгѳндѳн (эки жыныс үчүн) баштап өмүрүнүн орточо узактыгы 70 жаш.
 +
Бул дүйнөдѳгү ѳмүрүнүн күтүлүүчү узактыгынан төмөн, алар 71 жашка жакынкы деңгээлде (экономикалык жана социалдык суроолору  боюнча  БУУ департаментинин эл калк бѳлүмүнүн маалыматтары боюнча).
  
{{center|[[file: Бишкек-столица Кыргызстана.mp4|500px|Бишкек- Кыргыз Республикасынын борбору]]}}
+
Тѳрѳлгѳндѳн эркектердин  күтүлүүчү орточо жашынын узактыгы - 66 жаш (жыл).
<div style="color:blue; text-align:center">Бишкек- Кыргыз Республикасынын борбору</div>
 
  
 +
Тѳрѳлгѳндѳн аялдардын күтүлүүчү орточо жашынын узактыгы - 74,2 жаш (жыл).
  
Кыргыз Республикасынын калкынын өмүрүнүн орточо узактыгы 70 жаш (аялдар жана эркектер боюнча). Бул дүйнө жүзү боюнча көрсөткүчтөн төмөн, (БУУ департаментинин экономикалык жана социалдык суроолоруунун көрсөткүчү боюнча  71 жаш).
+
{{center|[[file: 2015-zhyldagy KR kalkynyn kuraktyk zhynystyk piramidasy.jpg|500px| 2015-жылдагы КР калкынын курактык жыныстык пирамидасы]]}}
  
Эркектердин орточо жашынын узактыгы -66 жаш (жыл).
+
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
 
Аялдардын орточо жашынын узактыгы 74,2 жаш (жыл).
 
 
 
{{center|[[file: 2015-жылдагы КР калкынын курактык жыныстык пирамидасы.jpg|500px| 2015-жылдагы КР калкынын курактык жыныстык пирамидасы]]}}
 
  
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
 
== Кыргыз Республикасынын калкынын жайгашышы ==
 
== Кыргыз Республикасынын калкынын жайгашышы ==
  
Кыргыз Республикасынын территориясында калк бирдей жайгашкан эмес. Орточо калктын жыштыгы км<sup>2</sup> – 24 адам (1.1.1999). Республиканын тоолуу рельефинен, 80% калк деңиз денгээлинен1500 метр бийиктикте жайгашкан. Ал Кыргыз Республикасынын аянтынын 15% түзөт. Бул аймактарга Чүй, Талас, Фергана өрөөндөрүнүн чет жакалары кирет. Айрым жерлеринде калктын жыштыгы 100—150 адам км<sup>2</sup> ге туура келет. 10% өнөр жай өндүрүштөрү Чүй өрөөнүндө жайгашкан (Бишкек, Токмок,Кара-Балта) ошого байланыштуу калктын 30% отурукташкан. Бирден бир республиканын территориясынын калк жыш аймагы Ош облусу.
+
Кыргыз Республикасынын территориясында калк бирдей жайгашкан эмес. Калктын орточо жыштыгы км² – 24 адам (1.1.1999). Бул республиканын тоолуу рельефи менен түшүндүрүлѳт.  80% калк деңиз денгээлинен 1 500 метр бийиктикте жашашат, ал Кыргыз Республикасынын аянтынын 15% на жакынын түзөт. Буга Чүй, Талас, Фергана өрөөндөрүнүн чет жакалары кирет. Бул жерлердин айрымдарында калктын орточо жыштыгы км² 100—150 адамга чейин жетет. Себеби өнөр жай өндүрүштөрдүн 10% Чүй өрөөнүндө (Бишкек, Токмок, Кара-Балта) жайгашкан, анда калктын 30% жашайт. Республиканын Ош облусунун территориясында калк жыш отурукташкан. Бул жерде калк ѳнүккѳн райондордо топтолгон.
  
{{center|[[file: Кыргызстан.mp4|500px| Кыргызстан]]}}
+
Тѳмѳнкү жыштыкта отурукташкан калкы бар райондорго: Нарын, Жумгал, Кочкор, Алай, Чаткал, Суусамыр, Ат-Башы жана башкалар.  
<div style="color:blue; text-align:center">Кыргызстан</div>
 
  
 
+
2000 - жылдын 1 - январында  1 км²  туура келген:  22,5 - Баткен областында, 5,8 - Нарын областында9,9 - Ысык-Көл областында, 18,2 - Талас областында, 25 - Жалал-Абад областында, 40,3 - Ош областында, 37,4 адам - Чүй областында.
Калк аз отурукташкан райондор: Нарын, Жумгал, Кочкор, Алай, Чаткал, Суусамыр, Ат-Башы жана башкалар.
 
2000жылдын 1 январында  1 км<sup>2</sup> туура келген:  Баткен областына— 22,5, Нарын областына— 5,8,  Ысык-Көл областына - 9,9, Талас областына- 18,2, Жалал-Абад областына- 25, Ош областына — 40,3 Чүй областына — 37,4 адам.
 
  
 
<ul class=" example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class=" example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
     [[file: Народы Кыргызской республики Слайд1-kg.jpg|100px]]
+
     [[file: Narody Kyrgyzskoj respubliki Slajd1-kg.jpg|100px]]
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
     [[file: Народы Кыргызской республики Слайд2.JPG|100px]]
+
     [[file: Narody Kyrgyzskoj respubliki Slajd2.JPG|100px]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
     [[file: Народы Кыргызской республики Слайд3.JPG|100px]]
+
     [[file: Narody Kyrgyzskoj respubliki Slajd3.JPG|100px]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
     [[file: Народы Кыргызской республики Слайд4.JPG|100px]]
+
     [[file: Narody Kyrgyzskoj respubliki Slajd4.JPG|100px]]
 
   </li>
 
   </li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
{{center|[[file: Плотность населения Кыргызской Республики.png|500px| Кыргыз  Республикасындагы калктын жыштыгы]]}}
+
{{center|[[file: Plotnost naseleniya Kyrgyzskoj Respubliki.png|500px| Кыргыз  Республикасындагы калктын жыштыгы]]}}
 
<div style="color:blue; text-align:center">Кыргыз  Республикасындагы калктын жыштыгы</div>
 
<div style="color:blue; text-align:center">Кыргыз  Республикасындагы калктын жыштыгы</div>
  
  
Революцияга чейин Кыргыз Республикасынын калкы көчүп конуп жашап келген. Кийин болгону 6 шаар (Бишкек, Токмок, Каракол, Жалал- Абад, Ош, Өзгөн) болгон. Азыркы күндө Кыргыз Республикасында 7 область, 22 шаар, 29 шаар тибиндеги поселек бар.  
+
Революцияга чейин Кыргыз Республикасынын калкы көчмѳн болгондугуна байланыштуу отурукташкан калктын саны кѳп эмес болгон. Ушул учурда Кыргыз Республикасында  болгону 6 шаар болгон (Бишкек, Токмок, Каракол, Жалал - Абад, Ош, Өзгөн). Убакыт ѳткѳндѳн кийин  жашоо шарттары түп тамырынан ѳзгѳрүп, калк отурукташып, айылдар пайда боло баштады. Кыргыз Республикасында 7 область, 22 шаар, 29 шаар тибиндеги чоң айылдар бар.  
  
Кыргыз Республикасында айылдык калк көбүрөөк, шаардык калктын санынын интенсивдүү көбөйүшүнө карабастан. Шаардык калк бардык региондордо бирдей темп менен көбөйүүдө,ошого карабастан өндүрүштөр иштебей, кен казуу иштери жакшы жүрбөгөндүктөн  миграция күч алууда. Шаардык калк көп аймактар: Чүй, Ош, Жалал-Абад, Ысык-Көл областары. Айылдык калк саны бирдей темп менен өсүүдө.
+
Кыргыз Республикасында шаар калкынын саны интенсивдүү көбөйүшүнө карабастан калктын көбүрөөк бѳлүгүн айылдыктар түзѳт. Бардык аймактардагы  шаар калкы бирдей темп менен көбөйүүдө, бирок өндүрүштөр иштебегендиктен, пайдалуу кен казуу жерлери иштелбегендиктен миграция процесси күч алууда, ушунун эсебинен шаар калкынын саны кыскара баштады. Шаар калкынын саны үстѳмдүк кылган аймактарга: Чүй, Ош, Жалал-Абад, Ысык-Көл областары кирет. Кыргыз Республикасынын айылдык калкы бир калыпта ѳсүүдѳ.  
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
<li>{{center|[[file: Шаардык калк.jpg|450px| Шаардык калк]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file: SHaardyk kalk.jpg|450px| Шаардык калк]]}}</li>
<li>{{center|[[file: Айылдык калк.jpg|450px| Айылдык калк]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file: Ajyldyk kalk.jpg|450px| Айылдык калк]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
  
Строка 86: Строка 79:
 
== Эмгек ресурстары ==
 
== Эмгек ресурстары ==
  
Эмгек ресурстары коомдук эң негизги өндүрүштүк күчү. Экономикага карата, калк бир эле убакта өндүргүч күч жана материалдык керектөөчү болуп эсептелинет. Мындай көз карандылык экономика менен калктын ортосундагы татаалдыкты жана карама – каршылык байланыштарды шарттайт. Эмгеккке жарамдуу калктын эмгекке болгон мамилеси алардын жумушчу күчүнөн билинет.  
+
Эмгек ресурстары коомдун башкы жана ѳндүрүштүк күчү катары ѳндүрүштүн маанилүү фактору болуп каралат, аны рационалдуу пайдалануу айыл - чарба ѳндүрүшүнүн деңгээлин жогорулатууну камсыз кылат. Ѳндүрүштүк ресурстарды пайдалануунун экономикалык натыйжалуулугун жогорулатууга таасир эткен бирден бир негизги шарттар болуп адамдык фактор  эсептелинет. Жалпы сарпталууда анын ролунун кѳтѳрүлүшү  эмгек ресурстарынын жаңы сапаттуу ѳзгѳчѳлүктѳрү менен түшүндүрүлѳт.
  
'''Эмгек ресурсы''' – республиканын калкынын бир бөлүгү катары  адамдын акыл эсинин жана физикалык күчүнүн топтомунун эмгекке болгон жөндөмдүүлүгү.  Физикалык өнүгүүсү, алган билими, профессиялык-квалификациясынын деңгээли боюнча коомдук пайдалуу ишке жөндөмдүү болот. Эмгек ресурстарына иштегендер жана потенциалдык жумушчуларга кирет.
+
'''Эмгек ресурстары''' – ѳлкѳнүн калкынын бөлүгү, ал денелик ѳнүгүүсү, алган билими, кесиптик - квалификациялык деңгээли боюнча коомдук пайдалуу ишмердүүлүк менен алектенүүгѳ жѳндѳмдүү. Эмгек ресурстарына иштегендер дагы жана потенциалдык жумушчулар дагы кирет.
  
{{center|[[file: Аймак боюнча эмгекке жарамдуу калктын санынын динамикасы.jpg|500px| Аймак боюнча эмгекке жарамдуу калктын санынын динамикасы]]}}
+
{{center|[[file:KyrgNasGafEmgekGeo.jpg|500px|Аймак боюнча эмгекке жарамдуу калктын санынын динамикасы]]}}
  
  
Эмгек ресурстары экономикалык категориянын аралыгында турат”калк” жана “жумушчу күчүнүң жыйындысы”. Сандык катнашы боюнча эмгек ресурстары эмгекке жарамдуу калктын тобуна кирет. Эмгекти сарп кылуу багыты боюнча –материалдык өндүрүштө  жана тейлөө чөйрөсүндө иштегендер, жекече иш менен эмгектенгер.  
+
Эмгек ресурстары экономикалык “жумушчу күчүнүн жыйындысы” жана “калк” категорияларынын аралыгында ортодогу абалды ээлеген категория катары каралат. Сандык мамиледе эмгек ресурстарынын курамына курагына карабастан коомдук чарбанын тармактарында жана жеке эмгек ишмердүүлүгүндѳ иштеген  эмгекке жарамдуу калктын бардыгы кирет. Алардын курамына эмгекке катышууга жѳндѳмдүү, бирок үйдѳгү жана ѳздүк жумуш чарбасында алектенген, ѳндүрүштѳн сырткары окуган, аскер кызматындагы  эмгеке жѳндѳмдүү курактагы адамдар киргизилет.
  
Кыргыз  Республикасынын калкынын саны – 5,552 млн. адам экономикалык активдүү  калк - 2,456 млн. адам, иштеген адамдардын саны- 2,243 млн. адам(табл.1).
+
Кыргыз  Республикасынын калкынын саны – 5,552 млн. адам экономикалык активдүү  калк - 2,456 млн. адам, иштеген адамдардын саны- 2,243 млн. адам (1 - таблица).  
  
'''Таблица 1.''' ''КР калкынын эмгекке жарамдуу жана активдүү иштегендери''
+
'''Таблица 1.''' ''КР эмгекке жарамдуу, активдүү жана иштеген калкынын саны''
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Строка 107: Строка 100:
 
| Экономикалык активдүү калк, миң адам || 2176,9 || 2230,1 || 2285,0 || 2343,8 || 2379,9 || 2420,1 || 2456
 
| Экономикалык активдүү калк, миң адам || 2176,9 || 2230,1 || 2285,0 || 2343,8 || 2379,9 || 2420,1 || 2456
 
|-
 
|-
| Экономикада иштеген, миң адам || 1991,2 || 2077,1 || 2096,1 || 2152,7 || 2184,0 || 2216,4 || 2243,7
+
| Экономикада алектенген, миң адам || 1991,2 || 2077,1 || 2096,1 || 2152,7 || 2184,0 || 2216,4 || 2243,7
 
|-
 
|-
 
| в % || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки
 
| в % || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки || Текст ячейки
Строка 119: Строка 112:
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
 
== Сөздүк ==
 
== Сөздүк ==
:{{bib|'''Калктын жаш-жыныстык курамы(структурасы)''' – калктын жаш жана жыныс өзгөчөлүктөрүнө жараша бөлүнүшү. Эркектер менен аялдардын жаш курактарынын катышы мүнөздөлөт.Жаш боюнча группага бөлүүдө бир, беш, сейрек учурларда он жылдык аралык боюнча бөлүшөт. Жалпы баа бериш үчүн...}}
+
:{{bib|'''Демография''' - (грек. demos - элдер жана  grapho - жазам), калктын келип чыгуу мыйзам ченемдүүлүктѳрү, анын мүнѳзүнүн социалдык - экономикалык, жаратылыштык шарттарынан, миграциядан,  санын, аймактык жайгашуусун жана калктын курамын, ушул ѳзгѳрүүлѳрдүн себептерин жана натыйжаларын изилдѳѳдѳн кѳз карандылыгы  жѳнүндѳ илим. Демография термини биринчи жолу 1855 - жылы француз окумуштуусу А.Гийярдын “Адамдын статистикасынын элементтери же салыштырмалуу демография» китебинин аталышында  келтирилген. }}
:{{bib|'''Демография''' (грек. demos элдер и grapho жазам), калктын табигый жана механикалык кыймылы, жынысы, жашы,теги, кесиби ж.б. белгилелери боюнча изилдеп үйрөнүүчү илимдин тармагы. Демография термини 1855жылы француз окумуштуусу А.Гийяра тарабынан негизделген.}}
+
:{{bib|'''Демографиядагы калк (отурукташкан калк)'''  - Жер шарында (Жердеги калк) же конкреттүү территориянын - континенттин, ѳлкѳнүн, дубандын чегинде  ж.б. жашаган элдердин жыйындысы.}}
:{{bib|''Калктын табигый өсүшү (ТӨ)'' —белгилүү бир убакыттагы төрөлгөндөр менен өлгөндөрдүн ортосундагы  айырмачылык. }}
+
:{{bib|'''Калктын табигый өсүшү (ТӨ)''' - тѳрѳлгѳндѳрдүн ѳлгѳндѳрдѳн кѳп болушу, башкача айтканда  белгилүү бир убакыт ичинде төрөлгөндөрдүн саны менен өлгөндөрдүн саны ортосундагы  айырмачылык; калктын санынын ѳсүүсүнүн негизи. }}
:{{bib|'''Калк (отурукташкан калк) демографияда''' — элдердин жыйындысы, Жер шарында жашаган (Жердеги калк) же белгилүү бир – территорияда ,континенте, мамлекетте, областа ж.б. }}
+
:{{bib|'''Калктын курактык - жыныстык курамы (түзүлүшү)''' – курак жана жыныс боюнча калкты түзгѳн адамдардын  бөлүнүшү. Эркектер менен аялдардын курактык топторунун мамилелештигин мүнөздөйт. Курак боюнча топтоштуруу жана жалпы баа берүү үчүн бир жылдык жана беш жылдык, сейрек он жылдык аралык пайдаланат.}}
:{{bib|'''Калктын  жыштыгы''' калктын санынын 1км<sup>2</sup> территорияга туура келиши. Калктын жыштыгын эсептөөдө адам жашабаган, ири суу мейкиндиктери эсептелбейт. Калктын орточо жыштыгы калктын санын алар жашап турган райондун, өлкөнүн аянтына бөлүп , андан 1км<sup>2</sup> жерге канча киши туура келе тургандыгы аныкталат. }}
+
:{{bib|'''Калктын  жыштыгы''' - территориянын 1 км²  туура келген калктын саны. Калктын жыштыгын эсептөөдө адам жашабаган, ири суу мейкиндиктери алынып салат. Калктын жалпы жыштыгынан сырткары айылдык жана шаардык кал үчүн жыштыктын кээ бир кѳрсѳткүчтѳрү пайдаланат. }}
:{{bib|'''Эмгек ресурстары''' - республиканын калкынын бир бөлүгү катары  адамдын акыл эсинин жана физикалык күчүнүн топтомунун эмгекке болгон жөндөмдүүлүгү.  Физикалык өнүгүүсү, алган билими , профессиялык-квалификациясынын деңгээли боюнча коомдук пайдалуу ишке жөндөмдүү калк.}}
+
:{{bib|'''Эмгек ресурстары''' - ѳлкѳнүн калкынын бөлүгү, ал денелик ѳнүгүүсү, алган билими, кесиптик - квалификациялык деңгээли боюнча коомдук пайдалуу ишмердүүлүк менен алектенүүгѳ жѳндѳмдүү.}}
  
  
Строка 136: Строка 130:
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
== Адабияттары ==
+
== Адабияттар:==
 
* {{bib|Джунушалиев Д.Д. Демографические изменения немецкого населения в суверенном Кыргызстане // Вестник Кыргызско-Российского славянского университета. - 2013. - Т. 13. - № 6. - С. 18}}
 
* {{bib|Джунушалиев Д.Д. Демографические изменения немецкого населения в суверенном Кыргызстане // Вестник Кыргызско-Российского славянского университета. - 2013. - Т. 13. - № 6. - С. 18}}
 
* {{bib|Василевский М.Г., Айсаева Ш.Ю., Шаназаров А.С. Демографическая структура и соотношение числа мужчин и женщин на территории Кыргызстана // Наука, новые технологии и инновации. - 2014. - № 2. - С. 72}}
 
* {{bib|Василевский М.Г., Айсаева Ш.Ю., Шаназаров А.С. Демографическая структура и соотношение числа мужчин и женщин на территории Кыргызстана // Наука, новые технологии и инновации. - 2014. - № 2. - С. 72}}
Строка 142: Строка 136:
 
</div>
 
</div>
  
<!-- Sidebar -->
+
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
<div class="large-4 medium-5 columns">
+
<div class="shadow radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
 
<div class="row">
 
<div class="row">
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Дүйнөнүн мамлекеттеринин калкы</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Тоолордун кыймылындагы коркунучта</div>
 +
</div>
 +
''Келгиле, тоолордо кыймылдаганда кандай коркунучтар кездешерин билип алалы:''
 +
<center>[[Файл: Opasnosti pri dvizhenii v gorah.jpg|220px|]]</center>
 +
* Зор таштарды жана таштарды эч качан ылдый ыргытпагыла. Тѳмѳндѳгү сиздин досторуңуз үчүн эң кичинекей таш дагы өлүмгө алып келиши мүмкүн. 
 +
* Таяныч катары жыгылган бактарды кармабагыла, анткени алар силердин салмагыңарды кармай албай калат.
 +
* Тоолордон секирүү - жакшы ой эмес. Мындай жерде түшүү орду абдан кичинекей жана ылдый кулап кетүү чоң ыктымалы бар.
 
</div>
 
</div>
<span class="firstcharacter">М</span>инута сайын Жер шарында 154 адам төрөлөт. Дүйнөлүк эпицентр демографиялык "жарылуу" бүгүн - бул Африка. Эң жогорку  коэффициент суммардык төрөлүүр африкалык мамлекет Нигерия (6,62), азия мамлекеттериндеги эң төмөн Сингапур (0,82).
+
 
 +
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 +
<div class="shadow radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Население стран мира - инфографика.mp4|220px|link=|Дүйнөнүн мамлекеттеринин калкы – инфографика]]</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Чопо менен иштөөчү уста</div>
 +
</div>
 +
{{center|[[file: glina.mp4|250px| Бишкек]]}}
 +
</div>
 +
 
 +
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 +
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">Дүйнөнүн мамлекеттеринин калкы – инфографика</div></div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Сүрөтчү - музыкант</div>
</div></div>
+
</div>
 +
{{center|[[file: hudozhnik muzykant.mp4|250px| Бишкек]]}}
 +
</div>
  
 
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">10 Калкы көп мамлекеттер</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Наавайчы</div>
 
</div>
 
</div>
 +
{{center|[[file: tandyrchi.mp4|250px| Бишкек]]}}
 +
</div>
 +
 +
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 +
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Топ 10 Крупнейших стран по численности населения.mp4|220px|link=|Топ 10 Калкы көп мамлекеттер ]]</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Кадрда жана кадрдан кийин</div>
</div></div>
+
</div>
 +
{{center|[[file: v kadre i za kadrom kg.mp4|250px| Бишкек]]}}
 +
</div>
  
 
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Тоолордун кыймылындагы коркунуч</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Чиркөө тарыхы</div>
 
</div>
 
</div>
''Келгиле билип алалы: тоолордун кыймылындагы абалда кандай кылуу керек''
+
{{center|[[file: cerkov kg.mp4|250px| Бишкек]]}}
<center>[[Файл: Опасности при движении в горах.jpg|220px|]]</center>
 
* Эч качан таштарды ылдый ыргытпагыла. Эң кичинекей таш болсо дагы жолдошуңду өлүмгө алып келиши мүмкүн, төмөндө жүргөндөрдү дагы.
 
* Таяныч катары жыгылган бактарды кармабагыла анткени силердин салмагыңарды кармай албай калат.
 
* Тоолордон секирүү-жакшы идея эмес. Секирип түшкөнгө ыңгайлуу жер эмес жана ылдый кулап кетишиң мүмкүн.
 
 
</div>
 
</div>
  
Строка 186: Строка 197:
 
# Эмиграция – бул ..... '''<sub>(Өз өлкөсүнөн чет өлкөгө кетсе)</sub>''
 
# Эмиграция – бул ..... '''<sub>(Өз өлкөсүнөн чет өлкөгө кетсе)</sub>''
 
# Иммиграция – бул ...... '''<sub>(Чет өлкөдөн келсе)</sub>''
 
# Иммиграция – бул ...... '''<sub>(Чет өлкөдөн келсе)</sub>''
# Илим, элдин келип чыгышын маданиятын окутат ..... '''<sub>(Этнология)</sub>''
+
# Элдин маданиятын, келип чыгышын окуткан илим  ..... '''<sub>(Этнология)</sub>''
 
# Урбанизация – бул..... '''<sub>(шаардын калкынын санынын өсүшү)</sub>''
 
# Урбанизация – бул..... '''<sub>(шаардын калкынын санынын өсүшү)</sub>''
 
# Агломерация – бул ..... '''<sub>(Калктын шаар четтеринде топтолушу)</sub>''
 
# Агломерация – бул ..... '''<sub>(Калктын шаар четтеринде топтолушу)</sub>''
# Шаардык агломерациялардын топтолушу..... '''<sub>(Мегалополистер)</sub>''
+
# Шаардык агломерациялардын биригиши..... '''<sub>(Мегалополистер)</sub>''
# Дүйнөдөгү эң көп расадагы группа ..... '''<sub>(3)</sub>''
+
# Планетадагы чоң расалык топтор ..... '''<sub>(3)</sub>''
# Калк жөнүндөгү илим ..... '''<sub>(Демография)</sub>''
+
# Калктын кыймылын жана санын изилдеген илим ..... '''<sub>(Демография)</sub>''
# КР эң чоң шаар ..... '''<sub>(Бишкек)</sub>''
+
# КР эң чоң шаар ..... '''<sub>(Бишкек)</sub>''
 +
</div>
 +
<div class="sbstyle">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 +
</div>
 +
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>

Текущая версия на 08:07, 22 октября 2018

Жалпы маалымат

Кыргызстан калкынын саны боюнча КМШ боюнча ѳнѳктѳштѳр арасында сегизинчи орунду ээлейт, бул көрсөткүч боюнча дүйнөдө 111орунда турат.

2009 - жылдагы каттоонун маалыматтары боюнча калктын саны 5 362 793 жашоочуну түздү (1999 - жылга караганда 540 миңге (11,2 %) көп). 2009 - жылы шаардын калкынын саны 1 828 200 адамды түзгөн (34,1 %). 2010 - жылдын башындагы абал боюнча ѳлкѳнүн калкынын саны 5 418 300 адамды, анын ичинен 1 846 800 шаардыктарды (34,1 %), алардын жарымына жакынын Бишкектин калкын түзгөн (84 6500 адам, 2010 - жыл).

Кыргыз Республикасы – көп улуттуу мамлекет, анын территориясында 80 ар түрдүү элдердин жана улуттардын ѳкүлдѳрү жашашат. Кыргыз Республикасынан тышкары 900 миңден кѳбүрѳѳк этникалык кыргыздар жашашат.

Кыргыз Республикасынын калкы

2017-жылы Кыргыз Республикасынын калкынын саны 101 518 адамга кѳбѳйѳт жана жылдын аягында 6 191 377 адамды түзѳт. Калктын табигый кѳбѳйүшү жакшы болот жана 125 877 адамды түзѳт. Жыл ичинде болжол менен 165 035 бала тѳрѳлѳт жана 39 158 адам каза болот. Эгерде сырткы миграциянын деңгээли мурунку жылдын деңгээлинде калса, анда миграциялык себептердин натыйжасында калктын саны - 24 359 адамга өзгөрөт. Башкача айтканда, ѳлкѳнү таштаган (эмигранттар) адамдардын жалпыланган саны узак убакытка жашоо максаты менен ѳлкѳгѳ келген (иммигранттар) адамдардын санынан үстѳмдүк кылат.

2017 - жылдагы Кыргыз Республикасынын калкынын санынын ѳзгѳрүү динамикасы.

Төмөндө 2017 - жыл үчүн эсептелген Кыргыз Республикасынын калкынын санынын өзгөрүү коэффициенти берилген:

  • Төрөлүү: орточо бир күндө 452 бала (18.84 саат)
  • Өлүү: орточо бир күндө 107 адам (4.47 саат)
  • Калктын миграциялык өсүшү: орточо бир күндө - 67 адам (- 2.78 саат)

2017 - жылы Кыргыз Республикасынын калкынын өсүү ылдамдыгы бир күндө 278 адам болот.

КР калкынын аймактык


Кыргыз Республикасында тѳрѳлгѳндѳн (эки жыныс үчүн) баштап өмүрүнүн орточо узактыгы 70 жаш. Бул дүйнөдѳгү ѳмүрүнүн күтүлүүчү узактыгынан төмөн, алар 71 жашка жакынкы деңгээлде (экономикалык жана социалдык суроолору боюнча БУУ департаментинин эл калк бѳлүмүнүн маалыматтары боюнча).

Тѳрѳлгѳндѳн эркектердин күтүлүүчү орточо жашынын узактыгы - 66 жаш (жыл).

Тѳрѳлгѳндѳн аялдардын күтүлүүчү орточо жашынын узактыгы - 74,2 жаш (жыл).

2015-жылдагы КР калкынын курактык жыныстык пирамидасы


Кыргыз Республикасынын калкынын жайгашышы

Кыргыз Республикасынын территориясында калк бирдей жайгашкан эмес. Калктын орточо жыштыгы км² – 24 адам (1.1.1999). Бул республиканын тоолуу рельефи менен түшүндүрүлѳт. 80% калк деңиз денгээлинен 1 500 метр бийиктикте жашашат, ал Кыргыз Республикасынын аянтынын 15% на жакынын түзөт. Буга Чүй, Талас, Фергана өрөөндөрүнүн чет жакалары кирет. Бул жерлердин айрымдарында калктын орточо жыштыгы км² 100—150 адамга чейин жетет. Себеби өнөр жай өндүрүштөрдүн 10% Чүй өрөөнүндө (Бишкек, Токмок, Кара-Балта) жайгашкан, анда калктын 30% жашайт. Республиканын Ош облусунун территориясында калк жыш отурукташкан. Бул жерде калк ѳнүккѳн райондордо топтолгон.

Тѳмѳнкү жыштыкта отурукташкан калкы бар райондорго: Нарын, Жумгал, Кочкор, Алай, Чаткал, Суусамыр, Ат-Башы жана башкалар.

2000 - жылдын 1 - январында 1 км² туура келген: 22,5 - Баткен областында, 5,8 - Нарын областында, 9,9 - Ысык-Көл областында, 18,2 - Талас областында, 25 - Жалал-Абад областында, 40,3 - Ош областында, 37,4 адам - Чүй областында.

  • Narody Kyrgyzskoj respubliki Slajd1-kg.jpg
  • Narody Kyrgyzskoj respubliki Slajd2.JPG
  • Narody Kyrgyzskoj respubliki Slajd3.JPG
  • Narody Kyrgyzskoj respubliki Slajd4.JPG


Кыргыз  Республикасындагы калктын жыштыгы
Кыргыз Республикасындагы калктын жыштыгы


Революцияга чейин Кыргыз Республикасынын калкы көчмѳн болгондугуна байланыштуу отурукташкан калктын саны кѳп эмес болгон. Ушул учурда Кыргыз Республикасында болгону 6 шаар болгон (Бишкек, Токмок, Каракол, Жалал - Абад, Ош, Өзгөн). Убакыт ѳткѳндѳн кийин жашоо шарттары түп тамырынан ѳзгѳрүп, калк отурукташып, айылдар пайда боло баштады. Кыргыз Республикасында 7 область, 22 шаар, 29 шаар тибиндеги чоң айылдар бар.

Кыргыз Республикасында шаар калкынын саны интенсивдүү көбөйүшүнө карабастан калктын көбүрөөк бѳлүгүн айылдыктар түзѳт. Бардык аймактардагы шаар калкы бирдей темп менен көбөйүүдө, бирок өндүрүштөр иштебегендиктен, пайдалуу кен казуу жерлери иштелбегендиктен миграция процесси күч алууда, ушунун эсебинен шаар калкынын саны кыскара баштады. Шаар калкынын саны үстѳмдүк кылган аймактарга: Чүй, Ош, Жалал-Абад, Ысык-Көл областары кирет. Кыргыз Республикасынын айылдык калкы бир калыпта ѳсүүдѳ.

  • Шаардык калк
  • Айылдык калк


Эмгек ресурстары

Эмгек ресурстары коомдун башкы жана ѳндүрүштүк күчү катары ѳндүрүштүн маанилүү фактору болуп каралат, аны рационалдуу пайдалануу айыл - чарба ѳндүрүшүнүн деңгээлин жогорулатууну камсыз кылат. Ѳндүрүштүк ресурстарды пайдалануунун экономикалык натыйжалуулугун жогорулатууга таасир эткен бирден бир негизги шарттар болуп адамдык фактор эсептелинет. Жалпы сарпталууда анын ролунун кѳтѳрүлүшү эмгек ресурстарынын жаңы сапаттуу ѳзгѳчѳлүктѳрү менен түшүндүрүлѳт.

Эмгек ресурстары – ѳлкѳнүн калкынын бөлүгү, ал денелик ѳнүгүүсү, алган билими, кесиптик - квалификациялык деңгээли боюнча коомдук пайдалуу ишмердүүлүк менен алектенүүгѳ жѳндѳмдүү. Эмгек ресурстарына иштегендер дагы жана потенциалдык жумушчулар дагы кирет.

Аймак боюнча эмгекке жарамдуу калктын санынын динамикасы


Эмгек ресурстары экономикалык “жумушчу күчүнүн жыйындысы” жана “калк” категорияларынын аралыгында ортодогу абалды ээлеген категория катары каралат. Сандык мамиледе эмгек ресурстарынын курамына курагына карабастан коомдук чарбанын тармактарында жана жеке эмгек ишмердүүлүгүндѳ иштеген эмгекке жарамдуу калктын бардыгы кирет. Алардын курамына эмгекке катышууга жѳндѳмдүү, бирок үйдѳгү жана ѳздүк жумуш чарбасында алектенген, ѳндүрүштѳн сырткары окуган, аскер кызматындагы эмгеке жѳндѳмдүү курактагы адамдар киргизилет.

Кыргыз Республикасынын калкынын саны – 5,552 млн. адам экономикалык активдүү калк - 2,456 млн. адам, иштеген адамдардын саны- 2,243 млн. адам (1 - таблица).

Таблица 1. КР эмгекке жарамдуу, активдүү жана иштеген калкынын саны

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Бардык эмгек ресурстары, миң адам 2945,0 3007,0 3059,8 3089,7 3131,2 3223,8 3347,1
Экономикалык активдүү калк, миң адам 2176,9 2230,1 2285,0 2343,8 2379,9 2420,1 2456
Экономикада алектенген, миң адам 1991,2 2077,1 2096,1 2152,7 2184,0 2216,4 2243,7
в % Текст ячейки Текст ячейки Текст ячейки Текст ячейки Текст ячейки Текст ячейки Текст ячейки
Бардык эмгек ресурстары 100 100 100 100 100 100 100
Экономикалык активдүү калк 73,9 74,1 74,6 75,8 76,0 75,0 73,4
Экономикада иштеген 63,8 64,3 68,5 69,6 69,5 68,7 67,1


Сөздүк

Демография - (грек. demos - элдер жана grapho - жазам), калктын келип чыгуу мыйзам ченемдүүлүктѳрү, анын мүнѳзүнүн социалдык - экономикалык, жаратылыштык шарттарынан, миграциядан, санын, аймактык жайгашуусун жана калктын курамын, ушул ѳзгѳрүүлѳрдүн себептерин жана натыйжаларын изилдѳѳдѳн кѳз карандылыгы жѳнүндѳ илим. Демография термини биринчи жолу 1855 - жылы француз окумуштуусу А.Гийярдын “Адамдын статистикасынын элементтери же салыштырмалуу демография» китебинин аталышында келтирилген.
Демографиядагы калк (отурукташкан калк) - Жер шарында (Жердеги калк) же конкреттүү территориянын - континенттин, ѳлкѳнүн, дубандын чегинде ж.б. жашаган элдердин жыйындысы.
Калктын табигый өсүшү (ТӨ) - тѳрѳлгѳндѳрдүн ѳлгѳндѳрдѳн кѳп болушу, башкача айтканда белгилүү бир убакыт ичинде төрөлгөндөрдүн саны менен өлгөндөрдүн саны ортосундагы айырмачылык; калктын санынын ѳсүүсүнүн негизи.
Калктын курактык - жыныстык курамы (түзүлүшү) – курак жана жыныс боюнча калкты түзгѳн адамдардын бөлүнүшү. Эркектер менен аялдардын курактык топторунун мамилелештигин мүнөздөйт. Курак боюнча топтоштуруу жана жалпы баа берүү үчүн бир жылдык жана беш жылдык, сейрек он жылдык аралык пайдаланат.
Калктын жыштыгы - территориянын 1 км² туура келген калктын саны. Калктын жыштыгын эсептөөдө адам жашабаган, ири суу мейкиндиктери алынып салат. Калктын жалпы жыштыгынан сырткары айылдык жана шаардык кал үчүн жыштыктын кээ бир кѳрсѳткүчтѳрү пайдаланат.
Эмгек ресурстары - ѳлкѳнүн калкынын бөлүгү, ал денелик ѳнүгүүсү, алган билими, кесиптик - квалификациялык деңгээли боюнча коомдук пайдалуу ишмердүүлүк менен алектенүүгѳ жѳндѳмдүү.


Пайдалуу шилтелмелер



Адабияттар:

  • Джунушалиев Д.Д. Демографические изменения немецкого населения в суверенном Кыргызстане // Вестник Кыргызско-Российского славянского университета. - 2013. - Т. 13. - № 6. - С. 18
  • Василевский М.Г., Айсаева Ш.Ю., Шаназаров А.С. Демографическая структура и соотношение числа мужчин и женщин на территории Кыргызстана // Наука, новые технологии и инновации. - 2014. - № 2. - С. 72
  • Василевский М.Г., Айсаева Ш.Ю., Шаназаров А.С. Демографическая структура и соотношение числа мужчин и женщин на территории Кыргызстана // Наука, новые технологии и инновации. - 2014. - № 2. - С. 73
Тоолордун кыймылындагы коркунучта

Келгиле, тоолордо кыймылдаганда кандай коркунучтар кездешерин билип алалы:

Opasnosti pri dvizhenii v gorah.jpg
  • Зор таштарды жана таштарды эч качан ылдый ыргытпагыла. Тѳмѳндѳгү сиздин досторуңуз үчүн эң кичинекей таш дагы өлүмгө алып келиши мүмкүн.
  • Таяныч катары жыгылган бактарды кармабагыла, анткени алар силердин салмагыңарды кармай албай калат.
  • Тоолордон секирүү - жакшы ой эмес. Мындай жерде түшүү орду абдан кичинекей жана ылдый кулап кетүү чоң ыктымалы бар.
Чопо менен иштөөчү уста
Тест


  1. Демографиялык саясат деп аталат: ..... '(Торөлүүгө таасир этүүчү чара)
  2. Эмиграция – бул ..... '(Өз өлкөсүнөн чет өлкөгө кетсе)
  3. Иммиграция – бул ...... '(Чет өлкөдөн келсе)
  4. Элдин маданиятын, келип чыгышын окуткан илим ..... '(Этнология)
  5. Урбанизация – бул..... '(шаардын калкынын санынын өсүшү)
  6. Агломерация – бул ..... '(Калктын шаар четтеринде топтолушу)
  7. Шаардык агломерациялардын биригиши..... '(Мегалополистер)
  8. Планетадагы чоң расалык топтор ..... '(3)
  9. Калктын кыймылын жана санын изилдеген илим ..... '(Демография)
  10. КР эң чоң шаар ..... '(Бишкек)
Тестти өтүңүз
Тестти өтүңүз