БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

География: Кыргыз Республикасынын чарбасы — различия между версиями

м (5)
 
(не показано 14 промежуточных версий 2 участников)
Строка 4: Строка 4:
 
<div class="row">
 
<div class="row">
 
<div class="large-12 large-centered columns">
 
<div class="large-12 large-centered columns">
−
''Чектелген жаратылыштык, эмгектик, капиталдык ресурстадры максималдуу колдонуу менен минималдык чыгымга, эффективдүү чарбалык иштерди жүргүүзүгө жетишүү. Бүгүнкү күндө Кыргыз Республикасында өндүрүштүн төмөндөөсүн толук токтотуу, экономикалык туруктуу стабилдүүлүккө жетишүү менен калктын жашоо турмуш деңгээлин көтөрүү турат.
+
''Чектелген жаратылыштык, эмгектик, капиталдык ресурстарды максималдуу пайдалануу жана минималдык чыгымдарга жетишүү үчүн натыйжалуу чарбалык ишмердүүлүк менен алектенүү керек. Бүгүн Кыргыз Республикасынын алдында өндүрүштүн төмөндөшүн толук токтотуу жана калктын жашоо турмуш деңгээлин дайыма жогорулатууга умтулуусунда экономиканын  кийинки стабилдүүлүк ѳсүү милдети турат.
 
''</div>
 
''</div>
 
</div>
 
</div>
−
Кыргыз Республикасы– индустриалдык агрардык мамлекет. 1991 жылдан баштап Кыргыз Республикиасынын экономикасы рыноктук кайра куруу жолуна түштү. Менчиктештирүү толугу менен ишке киргизилди. 1995жылы, өндүрүштүн 60% , 53 миң өндүрүш мечиктештирилген. 1990 жылдан бери өндүрүлгөн продукциянын 90% жеке менчик өндүрүштөр өндүргөн.
+
Кыргыз Республикасы  - агрардык-индустриялдык ѳлкѳ. 1991 - жылдан кийин Кыргыз Республикасынын экономикасы рыноктук кайра куруу жолуна түштү. Менчиктештирүү тармагында орчундуу ийгиликтерге жетишилди. 1995-жылга ѳлкѳдѳгү бар болгон ѳндүрүштѳрдүн 53 миңден кѳбү, 60% менчиктештирилген. 1990 - жылдын аягында өндүрүлгөн продукциянын 90% жогору жеке менчик өндүрүштөр тарабынан өндүрүлгөн.
  
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[file: Промышленность Кыргызстана.png|250px| Кыргыз Республикасынын өнөр жайы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Кыргыз Республикасынын өнөр жайы</div></li>
+
<li>{{center|[[file: PromyshlennostKyrgyzstana.png|Кыргыз Республикасынын өнөр - жайы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Кыргыз Республикасынын өнөр - жайы</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Современная структура промышленного производства КР.png|250px| Азыркы Кыргыз Республикасынын өнөр жай өндүрүштөрүнүн структурасы]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Азыркы Кыргыз Республикасынын өнөр жай өндүрүштөрүнүн структурасы</div></li>
+
<li>{{center|[[file:KyrgyzHozGeo.jpg|Азыркы Кыргыз Республикасынын өнөр - жай өндүрүштөрүнүн түзүлүшү]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Азыркы Кыргыз Республикасынын өнөр - жай өндүрүштөрүнүн түзүлүшү</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Доля промышленности Кыргызской Республики.png|250px| Кыргызс Республикасындагы өнөр  жайлардын өлчөмү]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Кыргызс Республикасындагы өнөр  жайлардын өлчөмү</div></li>
+
<li>{{center|[[file: zhajlardyn.png|Кыргызс Республикасындагы өнөр  жайлардын өлчөмү]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Кыргыз Республикасындагы өнөр  - жайлардын өлчөмү</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
Строка 18: Строка 18:
 
<ul class=" example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class=" example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
     [[file:Слайд1.JPG|100px]]
+
     [[file:Slidekg12.JPG|100px]]
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
−
     [[file:Слайд2.JPG|100px]]
+
     [[file:Slidekg2.JPG|100px]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[file:Слайд3.JPG|100px]]
+
     [[file:Slidekg3.JPG|100px]]
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[file:Слайд4.JPG|100px]]
+
     [[file:Slidekg4.JPG|100px]]
 
   </li>
 
   </li>
 
</ul>
 
</ul>
  
−
{{center|[[file: Kyrgyzstan_gori_otrasl kg.mp4|500px| Тоо кен казуу тармагы]]}}
+
'''Айыл - чарба''' – бул Кыргыз Республикасынын экономикасынын алдыңкы тармагы. Бул тармакта ѳлкѳнүн эмгекке жарамдуу калкынын чоң бөлүгү алектенет. Дыйкан жана фермердик чарбалардын бар болушу Кыргыз Республикасынын  экономикасынын айыл - чарба секторунун өнүгүүсүнѳ шарт түздү. Айыл - чарба  3 тармакка бөлүнөт: дыйканчылык, мал чарбасы жана суу ресурстары.
−
<div style="color:blue; text-align:center">Тоо кен казуу тармагы</div>
 
  
−
 
+
{{center|[[file: OsnovnyeKulturyKG.png|500px| Основные сельскохозяйственные культуры Кыргызской Республики]]}}
−
'''Айыл чарбасы''' – Кыргыз Республикасынын экономикасынын алдыңкы тармагы. Бул тармакта эмгекке жарамдуу калктын көпчүлүк бөлүгү эмгектенет. Дыйкан жана фермердик чарбалар айыл чарбасынын өнүгүшүнө шарт түздү.
 
−
 
 
−
Айыл чарбасы  3 тармакка бөлүнөт: дыйканчылык, мал чарбасы жана суу чарбасы.
 
−
 
 
−
{{center|[[file: Основные сельскохозяйственные культуры Кыргызской Республики.jpg|500px| Основные сельскохозяйственные культуры Кыргызской Республики]]}}
 
  
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Три лидирующих региона по количеству поголовья скота и птицы.jpg|450px| Ири мүйүздүү мал  жана канаттуулар боюнча үч алдыңкы регион]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Ири мүйүздүү мал  жана канаттуулар боюнча үч алдыңкы регион</div></li>
+
<li>{{center|[[file: 3regionakg.png|450px| Ири мүйүздүү мал  жана канаттуулар боюнча үч алдыңкы аймак]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Ири мүйүздүү мал  жана канаттуулар боюнча үч алдыңкы аймак</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Три лидирующих по валовому выпуску продукции растениеводства (млн сомов).png|450px| Өсүмдүк өстүрүүчүлүктүн дүң продукциясы боюнча үч алдыңкы регион(млн сом)]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Өсүмдүк өстүрүүчүлүктүн дүң продукциясы боюнча үч алдыңкы регион(млн сом)</div></li>
+
<li>{{center|[[file: 3regionakg2.png|450px| сүмдүк өстүрүүчүлүктүн дүң продукциясы боюнча үч алдыңкы аймак (млн. сом)]]}} <div style="color:blue; text-align:center">өсүмдүк өстүрүүчүлүктүн дүң продукциясы боюнча үч алдыңкы аймак</div></li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
−
'''Транспорт.''' Тоолуу рельефке байланыштуу темир жол жана куур(түтүк) транспорту чектелген. Темир жолдун узундугу 370км ге жакын. Алар көңшулаш мамлекеттердин темир жолдорунун уландысы,түндүктө Казакстандан Бишкекке чейин андын ары Ысык-Көлдүн түндүк-батышындагы  Балыкчыга чейин, Өзбекстандан Фергана өрөөнүнүн чыгышынан Ош жана Жалал-Абадка чейин жетет.  
+
'''Транспорт.''' Тоолуу рельефке байланыштуу темир жол жана куур (түтүк) транспортунун ѳнүгүүсү чектелген. Темир жолдордун узундугу 370 кмге жакын. Алар коңшу мамлекеттердин темир жолдорунун уландысы болуп эсептелет жана түндүктө Казакстандан Бишкекке чейин андан ары Ысык-Көлдүн түндүк-батыш жээгиндеги Балыкчыга (мурунку Рыбачье) чейин, ошондой эле Өзбекстандан Фергана өрөөнүнүн чыгышынан Ош жана Жалал-Абадка чейин жүрѳт.  
  
−
Негизги транспорттун түрү – автомобиль. Автомобиль жолунун узундугу – 40 миң км ге жетет. Бишкек менен (аэропорт “Манас”) жана областык борборлор менен аба байланышы бар. Кыргыз Республикасынын территориясы аркылуу куур түтүгү өтөт Бухара – Ташкент – Бишкек – Алма-Ата жана Майлы-Сай – Жалал-Абад – Кара-Суу – Ош.  
+
Транспорттун негизги түрү – автоунаа. Автоунаа жолдорунун узундугу – 40 миң км.жакын. Бишкек (“Манас” аэропортунан) жана областтык борборлор ортосунда аба байланышы колдонулат. Кыргыз Республикасынын территориясы боюнча Бухара – Ташкент – Бишкек – Алма-Ата жана Майлы-Сай – Жалал-Абад – Кара-Суу – Ош куур түтүктѳрү өтөт  .  
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
−
== Кыргыз  Республикасынын административдик областарынын экономикасы ==
+
== Кыргыз  Республикасынын административдик областтарынын экономикасы ==
  
−
Бишкек экономикалык жана социалдык жактары боюнча башка областарга салыштырмалуу жогорку деңгээлде. Шаарда өнүккөн тармактар: өнөр жай,транспорт, байланыш, калкты курулуш менен камсыз кылуу , социалдык багыттагы-соода, илим, маданият, саламаттык сактоо жана башка тармактар.
+
'''Бишкек''' башка областтарга салыштырмалуу экономикалык жана социалдык жактары боюнча жогорураак деңгээлде турат. Борбор катары саясий тараптан ѳзгѳчѳ аймак болуп эсептелет. Шаарда: өнөр-жай,транспорт, байланыш, курулуш жана калкты социалдык багытта камсыз кылган - соода, илим, билим берүү, маданият, саламаттык сактоо жана башка тармактар өнүккөн.
  
−
'''Баткен областынын''' экономикасы Кыргыз Республикасынын өндүрүштүк комплексинде  өзгөчө орунду ээлейт. Бул областын өнөр жайлык потенциалынын сейректигине карабастан Кадамжайда сурьма; (Кызыл-Кыяда жана Сүлүктүдө көмүр), айыл чарбасында (өрүк, тамеки, эт, жумуртка жана сүт азыктары), туризмди өнүктүрүүгө мүмкүнчүлүктөрү бар.  
+
'''Баткен областынын''' экономикасы Кыргыз Республикасынын өндүрүштүк комплексинде  өзгөчө орунду ээлейт, себеби бул областта сейрек кездешкен өнөр - жайлык дарамети бар (Айдаркенде сымап, Кадамжайда сурьма; Кызыл-Кыяда жана Сүлүктүдө көмүр). Иреттелген айыл-чарбасы (өрүк, тамеки, эт, жумуртка жана сүт азыктары), туризмдин өнүгүүсү үчүн мүмкүнчүлүктөр бар.
  
−
{{center|[[file: Промышленные пункты.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
+
{{center|[[file: PromyshlennyePunkty.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
  
  
−
'''Чүй областы''' Кыргыз Республикасында негизги орунду ээлейт. Бул жерде сейрек кездешүүчү элементтерден иптрий групадагылары, кабельдик буюмдар, сооданын жана коомдук тамак-аш жабдуулары, курулуш материалдары, акиташ, терезе айнектери, шифер, цемент, картон, килем буюмдары,бут-кийимдер, кум-шекер, спирт ичимдиктери, жүндү биринчи иштетүү иштери жакшы жолго коюлган. Өнөр жайдын негизги тармактары : жеңил,түстүү металлургия, машина куруу жана металлиштетүү, курулуш материалдарды чыгаруу.
+
'''Чүй областы''' Кыргыз Республикасынын ѳнѳр - жай ѳндүрүшүндѳ негизги орунду ээлейт. Бул жерде иптрий тобундагы сейрек кездешүүчү элементтердин, кабелдик буюмдар, соода жана коомдук тамак-аш үчүн жабдуулар, курулуш материалдары, акиташ, терезе айнектери, шифер, цемент, картон, килем буюмдары, бут-кийимдер, кум-шекер, спирт ичимдиктери, жүндү биринчи иштетүү иштеринин ѳндүрүшү жакшы жолго коюлган. Өнөр - жайдын негизги тармактары: жеңил, түстүү металлургия, машина куруу жана металл иштетүү, ѳнѳр-жай курулуш материалдарды чыгаруу.
  
−
{{center|[[file: Промышленные пункты2.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
+
{{center|[[file: PromyshlennyePunkty2.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
  
  
−
'''Нарын областы''' республика боюнча экономикасы өнүүгүсү, социалдык инфраструктурасы жакшы жолго коюлган эмес.  Акыркы жылдары рыноктук экономикалык мамиленин негизинде өнөр жай, тейлөө тармактары ар кандай формадагы менчик формаларына өткөн. Областын территориясы 1991жылы Президенттин указы боюнча Эркин экономикалык зона катары аныкталган(ЭЭЗ). ЭЭЗ 54 биргелешкен ар кандай багыттагы чарбалык өндүрүштөр катталган.  
+
'''Нарын областы''' ѳзүнүн социалдык инфраструктурасы боюнча республиканын начар ѳнүккѳн экономикалык аймагы болуп эсептелет.  Климаттык шарттар бийик тоолуу жайлоолордо малдарды багууга мүмкүнчүлүк түзөт. Областта акыркы жылдары рыноктук мамилелерге ѳткѳндүгүнѳ байланыштуу өнөр-жай, тейлөө тармактарынын ар кандай менчик формаларын тандашкан. Областтын территориясында 1991 - жылы Президенттин атайын токтому менен республикада биринчи жолу Нарын Эркин экономикалык зона (ЭЭЗ) түзүлгѳн. Эркин экономикалык зонага экономиканын ар түрдүү багытында иштеген 54 биргелешкен өндүрүштөр чарбалык субъект катары катталган.  
  
−
{{center|[[file: Промышленные пункты3.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
+
{{center|[[file: PromyshlennyePunkty3.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
  
  
−
'''Ысык-Көл областы'''. Региондун негизги экономикалык көрсөткүчүндө айыл чарбасы, анча чоң эмес өндүрүштүк тармактар жана туристерди жайында жана кышында эс алуу кызыкчылыктарын тейлөө жакшы жолго коюлган. Жагымдуу климаттык шарттары малдарды жайлоолордо багууга шарт түзөт. Мал чарбасы кайра иштетүүгө сүт жана эт азыктарын берет.  Айыл чарбасында мөмө жемиштерди өстүрүү кеңири таралган.
+
'''Ысык-Көл областы'''. Аймактын негизги экономикалык көрсөткүчү болуп айыл - чарба, анча чоң эмес өндүрүштүк тармактар жана үстѳмдүк кылган туристтик эс алуунун жайкы жана кышкы түрлѳрү эсептелинет. Жагымдуу климаттык шарттар малдарды кѳлдүн тѳмѳнкү агымдарында гана эмес, бийик тоолуу жайлоолордо багууга мүмкүнчүлүк  түзөт. Мал чарбасынын азыгын  сүт жана эт азыктарынын ѳндүрүшүнѳ жана кайра иштетүүгө беришет.  Айыл-чарбасы жана мөмө жемиштерди өстүрүү кеңири ѳнүккѳн.
  
−
{{center|[[file: Промышленные пункты4.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
+
{{center|[[file: PromyshlennyePunkty4.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
  
  
−
Башка региондорго салыштырмалуу '''Ош облусунун''' экономикалык өнүгүү деңгээли жогору. Ар бир адамга туура келүүчү жалпы республикалык көрсөткүчү боюнча орточо деп мүнөздөлөт. Республиканын социалдык жана экономикалык реформасынын негизинде структуралык кайра түзүүлөр социалдык сектордо көп укладдуу жеке менчиктин формалары түзүлдү.
+
Ѳлкѳнүн аймактар арасында '''Ош облусунун''' экономикалык өнүгүү деңгээли калктын ар бир адамына эсептелген негизги  көрсөткүчтѳр боюнча  орто республикалык көрсөткүчтѳн  ѳтѳ тѳмѳн эмес жайгашкан жана орто катары мүнѳздѳлѳт. Ѳлкѳдѳ социалдык жана экономикалык реформаларды ѳткѳрүүнүн жыйынтыгында реалдуу жана социалдык сектордо түзүлүштүк кайра түзүүлөр болуп ѳттү жана жеке менчик, жамааттык жана мамлекеттик формалары менен көп укладдуу рынок экономикасы  түзүлдү.
  
−
{{center|[[file: Промышленные пункты5.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
+
{{center|[[file: PromyshlennyePunkty5.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
  
  
−
'''Жалал-Абад областында''' мурун интенсивдүү нефть, газ, таш көмүр (Көк-Жаңгак, Таш-Көмүр), жана жарым металл рудалары казылып алынчу. Экономикага электрэнергетика чоң салым кошот. Нарын дарыясындагы: Токтогул СГС, Курпсай СГС, Таш-Көмүр СГС, Үчкоргон СГС. Адистешкен тармактары: дан өсүмдүктөрү, пахта, тамеки, жүзүмчүлүк, багбанчылык, мал чарбасында (кой, эчки, уй, жылкы), жибекчилик; тоо капталдар-кайрак жерлер. Тоолордо эң негизги тармак- койлорду багуу.
+
'''Жалал-Абад''' областында мурун нефть, газ, таш көмүр (Көк-Жаңгак, Таш-Көмүр), жана жарым металл кендери интенсивдүү казылып алынчу. Экономикага негизги салымды ГЭС каскадынан жана Нарын дарясынан суу сактагычтардагы электрэнергия кошот: Токтогул ГЭСи, Күрпсай ГЭСи, Таш-Көмүр ГЭСи, Үчкоргон ГЭСи. Адистиги: дан өсүмдүктөрү, пахта, тамеки, жүзүм, багбанчылык, мал чарбасы (кой, эчки, уй, жылкы), жибек; тоо капталдарда-кайрак жерлер кездешет. Тоолордо эң негизги тармак- койлорду багуу.
  
−
{{center|[[file: Промышленные пункты6.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
+
{{center|[[file: PromyshlennyePunkty6.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
  
  
−
'''Талас областынын''' экономикасы жаратылыштык-климаттык ыңгайлуулуктун неигзинде –айыл чарбасы, мал чарбасын өнүктүрүүгө багытталган. Калк мал багуу(кой, уй, жылкы), дыйканчылык(дан өсүмдүктөрү, тамеки, картошка, жашылча жемиш, кант кызылча, май берүүчү өсүмдүктөрдү өстүрүү) менен кесиптенишет.  
+
'''Талас областынын''' экономикасы жаратылыштык-климаттык мамиленин ыңгайлуураак тармактары менен багытталган. Айыл-чарбанын негизги тармагы - малчылык. Калк кой, уй, жылкы багуу жана алардан продукция алуу менен алектенишет. Областта дыйканчылык ѳнүккѳн, бул жерде дан өсүмдүктөрүн, буурчак, картошка, жашылча - жемиштерди ѳстүрүшѳт, акыркы жылдары, кант кызылча жана май берүүчү өсүмдүктөр маданиятын  өстүрѳ башташты.  
  
−
{{center|[[file: Промышленные пункты7.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
+
{{center|[[file: PromyshlennyePunkty7.jpg|500px| Промышленные пункты]]}}
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
== Тышкы экономикалык байланыштар ==
 
== Тышкы экономикалык байланыштар ==
  
−
Тышкы соода байланышын Кыргыз Республикасы өзгөчө Орто Азия жана алыскы чет өлкөлөр менен жүргүзөт.  
+
Кыргыз Республикасынын тышкы соода саясатында Орто Азия жана алыскы чет өлкөлөр менен кызматташуу өзгөчө кызыгууну туудурат. Ѳлкѳнүн тышкы соода  айлануусу 2000-жылы  1 млрд  АКШ долларын түзгѳн. Тышкы соода операциялардын сальдосу азырынча дагы деле терс көрсөткүчтѳ турат.
−
 
 
−
Тышкы сооданын айланышы 2000 ж. 1 млрд долл. США. түзгөн. Тышкы соода сальдосу тышкы соода операциясында терс көрсөткүчтү берет.
 
  
−
{{center|[[file: Внешняя торговля КР.jpg|500px| Внешняя торговля КР]]}}
+
Экспортко 500 миллионго жакын доллар туура келет. Акыркы жылдары анын тармактык түзүлүшү орчундуу өзгөрүлдү. Тышкы соодада башкы мааниге алтын менен экспорттук операциялар ээ. Түстүү металлургияга тышка чыгарган продукциянын 40% нан кѳбүрѳѳгү туура келет. Орчундуу экспорттук кирешелерди берген экинчи тармак — электрэнергетика. Бирок, акыркы жылдары электрэнергияны берүүнүн жалпы көлөмү кыскарууда. Акырындык менен экспортто айыл-чарба продукцияларынын бѳлүгү, айрыкча мал чарбасы боюнча азайууда. Жарым кристаллдык кремнийди чет өлкөлөргө сатуу жакшы мааниге ээ болууда.  
  
−
 
+
Импорт боюнча сатып алуулардын көлөмү бардык жылдары бирдей эмес. Термелүү 300 миллиондон 900 миллион долларды турат. Импортто отун-энергетикалык комплекстин продукциясы үстѳмдүк кылат (25%). Экинчи орунда тамак-аш өнөр-жайынын продукциялары (дан азыктары, өсүмдүк майы, иштеле элек кант). Ошондой эле машина куруу, химия өнөр - жайынын айрым тармактарынын продукциялары, кийимдер жана башка кеңири керектелүүчү товарлар сатылып алынат.
−
Экспортко 500 млн долл. туура келет. Акыркы жылдары анын стрыктуралык тармагы өзгөрдү. Тышкы сооданы жүргүзүүдө алтынды  экспортоочу операция түзөт. Түстүү металлургияны  тышка чыгарууга 40% туура келет. Экспорттук экинчи маанидеги тармак — электроэнергетика. Акыркы жылдары электрэнергиянын жалпы көлөмү азайууда. Акырындык менен айыл чарбалык продукциялардын экспорту азайууда, айрыкча мал чарбасы боюнча. Жарымкристалдык кремнийди чет өлкөлөргө сатуу жакшы жолго коюлууда.
 
−
 
 
−
Импорттук сатып алуунун көлөмү ар кайсы жылдары ар түрдүү. Термелүү 300 млндон 900 млн доллардын айланасында жүрөт. Импортто (25%) отун-энергетикалык комплекс түзөт. Экинчи орунда тамак-аш өнөр жайынын продукциялары(дан азыктары,өсүмдүк майы, иштеле элек кант). Машина куруу, химия өнөр жайынын айрым тактарынын продукциялары, кийимдердин керектелүүчү буюмдары жана башка кеңири керектелүүчү товарлар сатылып алынат.
 
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-1">
−
<li>{{center|[[file: Внешнеторговый оборот.jpg|450px| Внешнеторговый оборот]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file:SyrtkySoodaGeo.jpg|Сырткы айлануу]]}}</li>
−
<li>{{center|[[file: Экспорт и импорт.jpg|450px| Экспорт и импорт]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file:EksportImportGeo.jpg|Экспорт жана импорт]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
  
  
−
Экспорт-импорттун регионалдык өзгөчөлүгү акырындык менен өнүккөн мамлекеттерди карай жана Кытайга жылууда. Коңшу малекеттерден отунга болгон көз карандылыктан КМШ өлкөлөрү менен болгон тышкы соода байланыштары жогору: импорттоо— 53,7%, экспорттоо— 41,1%. Бул бирден бир Биримдиктеги көрсөткүч. Кыргыз Республикасы Россия, Казакстан, Тажикстан, Белорусия мамлекеттери менен бажы биримдигинде. Кыргыз республикасынын башкы экспортерлору (24,0% импорт) болуп саналат. Экинчи орунда негизги экспортер Өзбекстан -13,4%. Андан кийин Казакстан-10,3%, АКШ-9,7%, Турция-4.8%, Германия-4,5%.
+
Экспорттук-импорттук ѳткѳрүүлѳрдүн аймактык өзгөчөлүгү акырындык менен өнүккөн ѳлкѳлѳргѳ жана Кытайга жылууда. Бирок, коңшу ѳлкѳлѳрдѳн отунга болгон көз карандылык КМШ өлкөлөрү менен болгон тышкы соода байланыштары жеткиликтүү жогору болгонго алып келет: импорт боюнча - 53,7%, экспорт боюнча - 41,1%. Бул Биримдиктеги бирден - бир эң бийик көрсөткүч. Кыргыз Республикасы менен биргеликте Казакстан, Тажикстан, Белорусия менен бажы биримдигине кирген Россия Кыргыз Республикасы үчүн башкы экспортер (анын 24,0% импорту) болуп саналат. Экинчи орунда Өзбекстан - 13,4%. Андан кийин Казакстан -10,3%, АКШ - 9,7%, Турция - 4.8%, Германия - 4,5%.
  
−
{{center|[[file: Экспорт за январь-июль 2016 года.png|500px| Экспорт за январь-июль 2016 года]]}}
+
{{center|[[file: ExportJanKG.png|500px| Экспорт за январь-июль 2016 года]]}}
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
 
== Сөздүк ==
 
== Сөздүк ==
−
:{{bib|'''Импорт''' (от лат. ''importo'' –ташып кирүү, алып келүү,  грекче. ἐμπορια ион. ἐμπορίη ἥ – товар, соода (мүмкүнчүлүк,сырткы), соода боюнча жол жүрүү) — товар жеткирүү, жумуш, тейлөө, интеллектуалдык коомдук иштин жыйынтыгы ж.б. мамлекеттин бажы аймагындагы чек арадан милдетсиз кайра кайтуучу чыгаруу. }}
+
:{{bib|'''Импорт''' (лат. ''importo'' – ташып кирүү, алып келүү,  грекче. ἐμπορια ион. ἐμπορίη ἥ–товар, соода (кѳпчүлүгүндѳ сырткы), соода иштери боюнча жол жүрүү) - товарларды, жумуштарды, тейлөөлѳрдү, интеллектуалдык ишмердүүлүктүн жыйынтыгын ж.б. ѳлкѳнүн бажы аймагына чек арадан кайра киргизүүгѳ милдетсиз алып чыгуу.}}
−
:{{bib|'''Тышкы экономикалык байланыш''' - мамлекеттердин чарбалык байланышы, анын негизинде эл аралык эмгекти бөлүштүрүү турат.  Негизинен мамлекеттер аралык товар жана тейлөө, финансы жана эмгек ресурстарын, технологияны, башкаруу тажрыйбаларын жана илимий маалыматтык агымын камтыйт.}}
+
:{{bib|'''Тышкы экономикалык байланыштар''' - мамлекеттердин чарбалык ѳз ара аракеттенүүсү, анын негизинде эмгекти эл аралык бөлүштүрүү жатат.  Ѳлкѳ  аралык товарлардын жана тейлөөлѳрдүн кыймылын, каржылык жана эмгек ресурстарын, технологияларды, башкаруу тажрыйбаларын жана илимий - маалыматтык агымдарын камтыйт.}}
−
:{{bib|'''Чарба''' - экономикада чарба бардык өндүрүштүк каражаттардын жыйындысы, адамдардын керектөөсүн камсыз кылууга багытталат. Айыл чарба, Пландуу чарба, Эл чарбасы, Натуралдык чарба, Товардык чарба, Үй чарбасы. }}
+
:{{bib|'''Чарба''' - экономикада чарба бул ѳзүнүн керектөөсүн камсыз кылуу максатында адамдар тарабынан пайдаланган өндүрүштүн бардык каражаттарынын жыйындысы. Айыл - чарба, Пландуу чарба, Эл чарбасы, Натуралдык чарба, Товардык чарба, Үй чарбасы.}}
−
:{{bib|'''Экономика''' – бул “адамдын нормалдуу тиричилик аракети жөнүндөгү окуу” }}
+
:{{bib|'''Экономика''' – бул “адамдын нормалдуу тиричилик ишмердүүлүгү жөнүндө окуу”.}}
−
:{{bib|'''Экономикалык өсүү''' – бул мамлекеттин чарбалык иш аракетинин көрсөткүчү, экономикалык көз карандысыздыктын гаранты. }}
+
:{{bib|'''Экономикалык өсүү''' – бул мамлекеттин чарбалык ишмердүүлүгүнүн жыйынтыгынын, анын сак-саламаттыгынын көрсөткүчү жана экономикалык көз карандысыздыктын кепилдиги.}}
−
:{{bib|'''Экспорт''' (от лат. ''exporto'' – алып чыгуу) товарды чек арадан чыгаруу, чет өлкөгө сатылган, чет өлкөгө сатуу үчүн даярдалган же чет өлкөдө иштетүүгө даярдалган. Экспортко транзиттик товар ташуу же чет өлкөдөн келген товарды башка үчүнчү мамлекетке сатууга чыгаруу(реэкспорт).}}
+
:{{bib|'''Экспорт''' (лат. ''exporto'' – алып чыгам) башка ѳлкѳдѳ кайра иштетүү үчүн же чет өлкөлүк рыноктордо сатуу үчүн арналган чет өлкөлүк сатуучуларга сатылган товарларды чек арадан алып чыгуу. Экспортко башка ѳлкѳ аркылуу транзит менен товарларды ташууну жана аларды үчүнчү мамлекетке сатуу үчүн (реэкспорт) башка ѳлкѳдѳн алып келген  товарларды алып чыгууну киргизет.}}
  
  
−
== Пайдалуу шилтелмелер ==
+
== Пайдалуу шилтемелер: ==
 
{{bib|[http://www.easttime.ru/countries/topics/1/4/25.html Кыргызстан Центральная Азия]}}
 
{{bib|[http://www.easttime.ru/countries/topics/1/4/25.html Кыргызстан Центральная Азия]}}
  
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
== Адабияттары ==
 
== Адабияттары ==
−
* {{bib|Экономика Киргизии http://www.retailkyrgyzstan.com/retail-kyrgyzstan/kyrgyz-economy.htm}}
+
* Киргизия // Канцелярия конфискации — Киргизы. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2009. — С. 750. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—, т. 13). — ISBN 978-5-85270-344-6 https://bigenc.ru/geography/text/2065934  
−
* {{bib|Киргизия // Канцелярия конфискации — Киргизы. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2009. — С. 750. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—, т. 13). — ISBN 978-5-85270-344-6 https://bigenc.ru/geography/text/2065934}}
+
* Экономика Киргизии http://www.retailkyrgyzstan.com/retail-kyrgyzstan/kyrgyz-economy.htm
−
* {{bib|Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. // URL: http://www.stat.kg/ru/ }}
+
* Экономика Кыргызстана http://kyrgyzembassy.ru/?page_id=447#.WgflUsZl-Ul
−
* {{bib|Ритейл Кыргызстан: Экономика Киргизии. Любовь Ивасенко специально для проекта. // URL: http://www.retailkyrgyzstan.com/retail-kyrgyzstan/kyrgyz-economy.htm}}
+
 
 
</div>
 
</div>
  
Строка 141: Строка 131:
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Улуттукстаткомдун берген маалыматы боюнча (2016) жылда кайсы тармактарда абал жакшы болгон.</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Улуттук статистикалык комитет    ѳткѳн  2016-жылы кайсы тармактарда абал жакшы болгондугу жѳнүндѳ маалыматты басып чыгарган</div>
 
</div>
 
</div>
  
−
1. '''Энергетика'''. Таза киреше энергетическалык компанияда бир жылда 5,8 миллиард сом. Учурунда, 2015 жылы терең «минуста» — дээрлик 10 миллиард зыян тартуу болгон.  
+
1. '''Энергетика'''. Бир жылда энергетикалык компаниялардын таза кирешеси 5,8 миллиард сом түздү. Айта кетсек, алар 2015 - жылды терең «минуста» бүтүрүшкѳн — 10 миллиардга жакын зыян тартуу болгон.  
  
−
2. '''Профессиональдык, илимий жана техникалык иш алып барууда'''.  Киреше мурункуга караганда 3,4 миллиард сомго жогорулаган. Жылдан мурун — минус 4,7 миллиард.  
+
2. '''Кесиптик, илимий жана техникалык ишмердүүлүктѳ'''.  Бул жолу кирешенин кѳлѳмү  3,4 миллиард сомдон жогору болгон. Бир жыл мурун—4,7 миллиард минуста.  
  
−
3. '''Соода'''  бизнесмендерге алып келген 784 миллион сом. Мурунку жылы 2,6 миллиард чыгымга учураган.  
+
3. '''Соода'''  бизнесмендерге 784 миллион сом алып келген. 2014 - жылы ал  2,6 миллиард чыгымга учураган.  
  
−
4. '''Курулуш'''. Курулуштун ээлери  2015 жылы(чыгым — 1,4 миллиард сом), 620 миллионго иштеген.  
+
4. '''Курулуш'''. Курулуштардын кожоюндары 2015-жыл сыяктуу (чыгым — 1,4 миллиард сом) минуска учурабастан, 620 миллион иштеп табышты.  
  
−
5. '''Кайра иштетүүчү өндүрүш'''— 592 миллион сом киреше тапкан мурунку жылы 5,5 миллиард чыгымга учураган.  
+
5. '''Кайра иштетүүчү өндүрүштѳр''' - 2014-жылкы 5,5 миллиард чыгымдын ордуна 592 миллион сом киреше табышкан.  
  
−
''Эң чыгымдуу болуп ресторандык бизнес (минус 55 миллион) жана маалыматтык сферадагы өндүрүштөр (28 миллион) болгон.''
+
''Ал эми бул жолу эң чыгымдуу болуп ресторандык бизнес (минус 55 миллион) жана маалыматтык тармакта иштеген өндүрүштөр (28 миллион) болгон.''  
 
</div>
 
</div>
  
Строка 160: Строка 150:
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Экономиканын негиздери</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Сарамжалдуулуктун негиздери</div>
 
</div>
 
</div>
−
* Негизги кадамдар: Киреше жана чыгашаны туура бөлүштүргүлө. Эч качан экинчиси биринчиден ашпаш керек. Ашыкчалыктан баш тарткыла. Эң керектүүлөрдү гана сатып алгыла, акчаңарды шамалга ыргытпагыла
+
* Негизги кадамдар: Киреше жана чыгашаны туура бөлүштүргүлө. Экинчиси биринчиден эч качан ашпашы керек. Ашыкчалыктан баш тарткыла. Эң керектүүлөрдү гана сатып алгыла жана акчаңарды шамалга сапырбагыла.
−
* Кредиттен баш тарткыла. Азыркы убакта кредит-бул кырыз чуңкуру, анткени үй бүлө жылдап карыздан кутула албайт.  
+
* Кредиттен баш тартканга аракет кылгыла. Азыркы убакта кредит-бул чыныгы карыз чуңкуру, андан үй бүлөлѳр жылдап чыга алышпай калышат.  
−
* Сапаттуу продукцияны сатып алгыла. Француздар бекеринен айткан эмес” Биз анча бай эмеспиз, арзанды сатып алууга”.  
+
* Сапаттуу продукцияны сатып алгыла. Француздар бекеринен айткан эмес: “Биз арзанды сатып алуу үчүн анча бай эмеспиз”.  
−
* Сатып алууңарды пландаштыргыла, товардын сапатын окугула, интернеттен тааныштардан сураштыргыла. Ошон үчүн план-дневник уюштургула, алдыдагы сатып алууларды жазып туруш үчүн.  
+
* Сатып алууңарды пландаштыргыла, товарлардын сапатын Интернет боюнча окугула же тааныштардан сураштыргыла. Ошон үчүн күндѳлүк - план жүргүзгүлѳ, ал жакка алдыдагы сатып алууларды жазгыла.
 +
</div>
 +
 
 +
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 +
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Кийиз</div>
 +
</div>
 +
{{center|[[file: vojlok.mp4|250px| Бишкек]]}}
 +
</div>
 +
 
 +
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 +
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Абрикос</div>
 +
</div>
 +
{{center|[[file: abrikos.mp4|250px| Бишкек]]}}
 +
</div>
 +
 
 +
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 +
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Чай азыктары</div>
 +
</div>
 +
{{center|[[file: iz-vojloka.mp4|250px| Бишкек]]}}
 +
</div>
 +
 
 +
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 +
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Койлор</div>
 +
</div>
 +
{{center|[[file: barashki.mp4|250px| Бишкек]]}}
 +
</div>
 +
 
 +
<!-- Второй элемент сайдбара лайфхаки -->
 +
<div class="shadow  radius sbstyle" style="margin-top:20px;">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">Боз үй</div>
 +
</div>
 +
{{center|[[file: yurta.mp4|250px| Бишкек]]}}
 
</div>
 
</div>
  
Строка 174: Строка 204:
 
</div>
 
</div>
 
<quiz display = simple shuffleanswers=true >
 
<quiz display = simple shuffleanswers=true >
−
{Азыркы экономика эмне деп аталат?
+
{Заманбап экономика эмне деп аталат?  
 
|type="()"}
 
|type="()"}
 
- рыноктук экономика
 
- рыноктук экономика
 
+ чектелген ресурстардын экономикасы
 
+ чектелген ресурстардын экономикасы
−
- экономикалык саясат
+
- саясий экономика
 
- эмгек наркынын теориясы
 
- эмгек наркынын теориясы
 
- маржинализм
 
- маржинализм
  
−
{Керектөөчүлүк боюнча адамдардын мамилеси бул…
+
{Муктаждыктар боюнча адамдардын мамилеси бул…  
 
|type="()"}
 
|type="()"}
−
- коомдун экономикалык сферасы
+
- коомдун экономикалык тармагы
−
- коомдун саясий  сферасы
+
- коомдун саясий  тармагы
−
- коомдун рухий сферасы
+
- коомдун руханий тармагы
−
+ коомдун социальдык сферасы
+
+ коомдун социалдык тармагы
 
- ноосфера
 
- ноосфера
  
−
{Башка мамлекеттерге тейлөө жана товарларды жеткирүү?
+
{Башка мамлекеттерден товарларды жана тейлөөлѳрдү киргизүү?
 
|type="()"}
 
|type="()"}
 
- таза импорт
 
- таза импорт
Строка 198: Строка 228:
 
- туура жообу жок
 
- туура жообу жок
  
−
{Экономиканын өсүү факторуна эмне кирет:
+
{Экономикалык өсүү факторлоруна эмне кирет:  
 
|type="()"}
 
|type="()"}
 
- капиталдын өсүшү
 
- капиталдын өсүшү
−
- билимдүүлүктүн өсүшү
+
- билим алуу деңгээлинин өсүшү  
−
- ресурстардын бөлүнүшүнүн жакшырышы
+
- бөлүнгѳн ресурстардын жакшырышы
−
- ИТП негизинде технологияларынын ишке ашышы
+
- ИТП негизинде технологиялардын ѳркүндѳшү
 
+ бардык жооптор туура
 
+ бардык жооптор туура
  
−
{Экономики объектиси:
+
{Экономиканын объектиси:  
 
|type="()"}
 
|type="()"}
−
+ коомдун экономикалык сферасы
+
+ коомдун экономикалык тармагы
 
- чектелген ресурстар
 
- чектелген ресурстар
−
- керектөөнүн өсүшү
+
- муктаждыктардын өсүшү
 
- ИТР
 
- ИТР
−
- адамзаттын глобальнык проблемасы
+
- адамзаттын глобалдык кѳйгѳйлѳрү
 
</quiz>
 
</quiz>
 +
</div>
 +
<div class="sbstyle">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 +
</div>
 +
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>

Текущая версия на 08:07, 22 октября 2018

Чектелген жаратылыштык, эмгектик, капиталдык ресурстарды максималдуу пайдалануу жана минималдык чыгымдарга жетишүү үчүн натыйжалуу чарбалык ишмердүүлүк менен алектенүү керек. Бүгүн Кыргыз Республикасынын алдында өндүрүштүн төмөндөшүн толук токтотуу жана калктын жашоо турмуш деңгээлин дайыма жогорулатууга умтулуусунда экономиканын кийинки стабилдүүлүк ѳсүү милдети турат.

Кыргыз Республикасы - агрардык-индустриялдык ѳлкѳ. 1991 - жылдан кийин Кыргыз Республикасынын экономикасы рыноктук кайра куруу жолуна түштү. Менчиктештирүү тармагында орчундуу ийгиликтерге жетишилди. 1995-жылга ѳлкѳдѳгү бар болгон ѳндүрүштѳрдүн 53 миңден кѳбү, 60% менчиктештирилген. 1990 - жылдын аягында өндүрүлгөн продукциянын 90% жогору жеке менчик өндүрүштөр тарабынан өндүрүлгөн.

  • Кыргыз Республикасынын өнөр - жайы
    Кыргыз Республикасынын өнөр - жайы
  • Азыркы Кыргыз Республикасынын өнөр - жай өндүрүштөрүнүн түзүлүшү
    Азыркы Кыргыз Республикасынын өнөр - жай өндүрүштөрүнүн түзүлүшү
  • Кыргызс Республикасындагы өнөр жайлардын өлчөмү
    Кыргыз Республикасындагы өнөр - жайлардын өлчөмү


  • Slidekg12.JPG
  • Slidekg2.JPG
  • Slidekg3.JPG
  • Slidekg4.JPG

Айыл - чарба – бул Кыргыз Республикасынын экономикасынын алдыңкы тармагы. Бул тармакта ѳлкѳнүн эмгекке жарамдуу калкынын чоң бөлүгү алектенет. Дыйкан жана фермердик чарбалардын бар болушу Кыргыз Республикасынын экономикасынын айыл - чарба секторунун өнүгүүсүнѳ шарт түздү. Айыл - чарба 3 тармакка бөлүнөт: дыйканчылык, мал чарбасы жана суу ресурстары.

Основные сельскохозяйственные культуры Кыргызской Республики


  • Ири мүйүздүү мал жана канаттуулар боюнча үч алдыңкы аймак
    Ири мүйүздүү мал жана канаттуулар боюнча үч алдыңкы аймак
  • сүмдүк өстүрүүчүлүктүн дүң продукциясы боюнча үч алдыңкы аймак (млн. сом)
    өсүмдүк өстүрүүчүлүктүн дүң продукциясы боюнча үч алдыңкы аймак


Транспорт. Тоолуу рельефке байланыштуу темир жол жана куур (түтүк) транспортунун ѳнүгүүсү чектелген. Темир жолдордун узундугу 370 кмге жакын. Алар коңшу мамлекеттердин темир жолдорунун уландысы болуп эсептелет жана түндүктө Казакстандан Бишкекке чейин андан ары Ысык-Көлдүн түндүк-батыш жээгиндеги Балыкчыга (мурунку Рыбачье) чейин, ошондой эле Өзбекстандан Фергана өрөөнүнүн чыгышынан Ош жана Жалал-Абадка чейин жүрѳт.

Транспорттун негизги түрү – автоунаа. Автоунаа жолдорунун узундугу – 40 миң км.жакын. Бишкек (“Манас” аэропортунан) жана областтык борборлор ортосунда аба байланышы колдонулат. Кыргыз Республикасынын территориясы боюнча Бухара – Ташкент – Бишкек – Алма-Ата жана Майлы-Сай – Жалал-Абад – Кара-Суу – Ош куур түтүктѳрү өтөт .


В начало

Кыргыз Республикасынын административдик областтарынын экономикасы

Бишкек башка областтарга салыштырмалуу экономикалык жана социалдык жактары боюнча жогорураак деңгээлде турат. Борбор катары саясий тараптан ѳзгѳчѳ аймак болуп эсептелет. Шаарда: өнөр-жай,транспорт, байланыш, курулуш жана калкты социалдык багытта камсыз кылган - соода, илим, билим берүү, маданият, саламаттык сактоо жана башка тармактар өнүккөн.

Баткен областынын экономикасы Кыргыз Республикасынын өндүрүштүк комплексинде өзгөчө орунду ээлейт, себеби бул областта сейрек кездешкен өнөр - жайлык дарамети бар (Айдаркенде сымап, Кадамжайда сурьма; Кызыл-Кыяда жана Сүлүктүдө көмүр). Иреттелген айыл-чарбасы (өрүк, тамеки, эт, жумуртка жана сүт азыктары), туризмдин өнүгүүсү үчүн мүмкүнчүлүктөр бар.

Промышленные пункты


Чүй областы Кыргыз Республикасынын ѳнѳр - жай ѳндүрүшүндѳ негизги орунду ээлейт. Бул жерде иптрий тобундагы сейрек кездешүүчү элементтердин, кабелдик буюмдар, соода жана коомдук тамак-аш үчүн жабдуулар, курулуш материалдары, акиташ, терезе айнектери, шифер, цемент, картон, килем буюмдары, бут-кийимдер, кум-шекер, спирт ичимдиктери, жүндү биринчи иштетүү иштеринин ѳндүрүшү жакшы жолго коюлган. Өнөр - жайдын негизги тармактары: жеңил, түстүү металлургия, машина куруу жана металл иштетүү, ѳнѳр-жай курулуш материалдарды чыгаруу.

Промышленные пункты


Нарын областы ѳзүнүн социалдык инфраструктурасы боюнча республиканын начар ѳнүккѳн экономикалык аймагы болуп эсептелет. Климаттык шарттар бийик тоолуу жайлоолордо малдарды багууга мүмкүнчүлүк түзөт. Областта акыркы жылдары рыноктук мамилелерге ѳткѳндүгүнѳ байланыштуу өнөр-жай, тейлөө тармактарынын ар кандай менчик формаларын тандашкан. Областтын территориясында 1991 - жылы Президенттин атайын токтому менен республикада биринчи жолу Нарын Эркин экономикалык зона (ЭЭЗ) түзүлгѳн. Эркин экономикалык зонага экономиканын ар түрдүү багытында иштеген 54 биргелешкен өндүрүштөр чарбалык субъект катары катталган.

Промышленные пункты


Ысык-Көл областы. Аймактын негизги экономикалык көрсөткүчү болуп айыл - чарба, анча чоң эмес өндүрүштүк тармактар жана үстѳмдүк кылган туристтик эс алуунун жайкы жана кышкы түрлѳрү эсептелинет. Жагымдуу климаттык шарттар малдарды кѳлдүн тѳмѳнкү агымдарында гана эмес, бийик тоолуу жайлоолордо багууга мүмкүнчүлүк түзөт. Мал чарбасынын азыгын сүт жана эт азыктарынын ѳндүрүшүнѳ жана кайра иштетүүгө беришет. Айыл-чарбасы жана мөмө жемиштерди өстүрүү кеңири ѳнүккѳн.

Промышленные пункты


Ѳлкѳнүн аймактар арасында Ош облусунун экономикалык өнүгүү деңгээли калктын ар бир адамына эсептелген негизги көрсөткүчтѳр боюнча орто республикалык көрсөткүчтѳн ѳтѳ тѳмѳн эмес жайгашкан жана орто катары мүнѳздѳлѳт. Ѳлкѳдѳ социалдык жана экономикалык реформаларды ѳткѳрүүнүн жыйынтыгында реалдуу жана социалдык сектордо түзүлүштүк кайра түзүүлөр болуп ѳттү жана жеке менчик, жамааттык жана мамлекеттик формалары менен көп укладдуу рынок экономикасы түзүлдү.

Промышленные пункты


Жалал-Абад областында мурун нефть, газ, таш көмүр (Көк-Жаңгак, Таш-Көмүр), жана жарым металл кендери интенсивдүү казылып алынчу. Экономикага негизги салымды ГЭС каскадынан жана Нарын дарясынан суу сактагычтардагы электрэнергия кошот: Токтогул ГЭСи, Күрпсай ГЭСи, Таш-Көмүр ГЭСи, Үчкоргон ГЭСи. Адистиги: дан өсүмдүктөрү, пахта, тамеки, жүзүм, багбанчылык, мал чарбасы (кой, эчки, уй, жылкы), жибек; тоо капталдарда-кайрак жерлер кездешет. Тоолордо эң негизги тармак- койлорду багуу.

Промышленные пункты


Талас областынын экономикасы жаратылыштык-климаттык мамиленин ыңгайлуураак тармактары менен багытталган. Айыл-чарбанын негизги тармагы - малчылык. Калк кой, уй, жылкы багуу жана алардан продукция алуу менен алектенишет. Областта дыйканчылык ѳнүккѳн, бул жерде дан өсүмдүктөрүн, буурчак, картошка, жашылча - жемиштерди ѳстүрүшѳт, акыркы жылдары, кант кызылча жана май берүүчү өсүмдүктөр маданиятын өстүрѳ башташты.

Промышленные пункты

В начало

Тышкы экономикалык байланыштар

Кыргыз Республикасынын тышкы соода саясатында Орто Азия жана алыскы чет өлкөлөр менен кызматташуу өзгөчө кызыгууну туудурат. Ѳлкѳнүн тышкы соода айлануусу 2000-жылы 1 млрд АКШ долларын түзгѳн. Тышкы соода операциялардын сальдосу азырынча дагы деле терс көрсөткүчтѳ турат.

Экспортко 500 миллионго жакын доллар туура келет. Акыркы жылдары анын тармактык түзүлүшү орчундуу өзгөрүлдү. Тышкы соодада башкы мааниге алтын менен экспорттук операциялар ээ. Түстүү металлургияга тышка чыгарган продукциянын 40% нан кѳбүрѳѳгү туура келет. Орчундуу экспорттук кирешелерди берген экинчи тармак — электрэнергетика. Бирок, акыркы жылдары электрэнергияны берүүнүн жалпы көлөмү кыскарууда. Акырындык менен экспортто айыл-чарба продукцияларынын бѳлүгү, айрыкча мал чарбасы боюнча азайууда. Жарым кристаллдык кремнийди чет өлкөлөргө сатуу жакшы мааниге ээ болууда.

Импорт боюнча сатып алуулардын көлөмү бардык жылдары бирдей эмес. Термелүү 300 миллиондон 900 миллион долларды турат. Импортто отун-энергетикалык комплекстин продукциясы үстѳмдүк кылат (25%). Экинчи орунда тамак-аш өнөр-жайынын продукциялары (дан азыктары, өсүмдүк майы, иштеле элек кант). Ошондой эле машина куруу, химия өнөр - жайынын айрым тармактарынын продукциялары, кийимдер жана башка кеңири керектелүүчү товарлар сатылып алынат.

  • Сырткы айлануу
  • Экспорт жана импорт


Экспорттук-импорттук ѳткѳрүүлѳрдүн аймактык өзгөчөлүгү акырындык менен өнүккөн ѳлкѳлѳргѳ жана Кытайга жылууда. Бирок, коңшу ѳлкѳлѳрдѳн отунга болгон көз карандылык КМШ өлкөлөрү менен болгон тышкы соода байланыштары жеткиликтүү жогору болгонго алып келет: импорт боюнча - 53,7%, экспорт боюнча - 41,1%. Бул Биримдиктеги бирден - бир эң бийик көрсөткүч. Кыргыз Республикасы менен биргеликте Казакстан, Тажикстан, Белорусия менен бажы биримдигине кирген Россия Кыргыз Республикасы үчүн башкы экспортер (анын 24,0% импорту) болуп саналат. Экинчи орунда Өзбекстан - 13,4%. Андан кийин Казакстан -10,3%, АКШ - 9,7%, Турция - 4.8%, Германия - 4,5%.

Экспорт за январь-июль 2016 года

В начало

Сөздүк

Импорт (лат. importo – ташып кирүү, алып келүү, грекче. ἐμπορια ион. ἐμπορίη ἥ–товар, соода (кѳпчүлүгүндѳ сырткы), соода иштери боюнча жол жүрүү) - товарларды, жумуштарды, тейлөөлѳрдү, интеллектуалдык ишмердүүлүктүн жыйынтыгын ж.б. ѳлкѳнүн бажы аймагына чек арадан кайра киргизүүгѳ милдетсиз алып чыгуу.
Тышкы экономикалык байланыштар - мамлекеттердин чарбалык ѳз ара аракеттенүүсү, анын негизинде эмгекти эл аралык бөлүштүрүү жатат. Ѳлкѳ аралык товарлардын жана тейлөөлѳрдүн кыймылын, каржылык жана эмгек ресурстарын, технологияларды, башкаруу тажрыйбаларын жана илимий - маалыматтык агымдарын камтыйт.
Чарба - экономикада чарба бул ѳзүнүн керектөөсүн камсыз кылуу максатында адамдар тарабынан пайдаланган өндүрүштүн бардык каражаттарынын жыйындысы. Айыл - чарба, Пландуу чарба, Эл чарбасы, Натуралдык чарба, Товардык чарба, Үй чарбасы.
Экономика – бул “адамдын нормалдуу тиричилик ишмердүүлүгү жөнүндө окуу”.
Экономикалык өсүү – бул мамлекеттин чарбалык ишмердүүлүгүнүн жыйынтыгынын, анын сак-саламаттыгынын көрсөткүчү жана экономикалык көз карандысыздыктын кепилдиги.
Экспорт (лат. exporto – алып чыгам) башка ѳлкѳдѳ кайра иштетүү үчүн же чет өлкөлүк рыноктордо сатуу үчүн арналган чет өлкөлүк сатуучуларга сатылган товарларды чек арадан алып чыгуу. Экспортко башка ѳлкѳ аркылуу транзит менен товарларды ташууну жана аларды үчүнчү мамлекетке сатуу үчүн (реэкспорт) башка ѳлкѳдѳн алып келген товарларды алып чыгууну киргизет.


Пайдалуу шилтемелер:

Кыргызстан Центральная Азия

В начало

Адабияттары

Улуттук статистикалык комитет ѳткѳн 2016-жылы кайсы тармактарда абал жакшы болгондугу жѳнүндѳ маалыматты басып чыгарган

1. Энергетика. Бир жылда энергетикалык компаниялардын таза кирешеси 5,8 миллиард сом түздү. Айта кетсек, алар 2015 - жылды терең «минуста» бүтүрүшкѳн — 10 миллиардга жакын зыян тартуу болгон.

2. Кесиптик, илимий жана техникалык ишмердүүлүктѳ. Бул жолу кирешенин кѳлѳмү 3,4 миллиард сомдон жогору болгон. Бир жыл мурун—4,7 миллиард минуста.

3. Соода бизнесмендерге 784 миллион сом алып келген. 2014 - жылы ал 2,6 миллиард чыгымга учураган.

4. Курулуш. Курулуштардын кожоюндары 2015-жыл сыяктуу (чыгым — 1,4 миллиард сом) минуска учурабастан, 620 миллион иштеп табышты.

5. Кайра иштетүүчү өндүрүштѳр - 2014-жылкы 5,5 миллиард чыгымдын ордуна 592 миллион сом киреше табышкан.

Ал эми бул жолу эң чыгымдуу болуп ресторандык бизнес (минус 55 миллион) жана маалыматтык тармакта иштеген өндүрүштөр (28 миллион) болгон.

Сарамжалдуулуктун негиздери
  • Негизги кадамдар: Киреше жана чыгашаны туура бөлүштүргүлө. Экинчиси биринчиден эч качан ашпашы керек. Ашыкчалыктан баш тарткыла. Эң керектүүлөрдү гана сатып алгыла жана акчаңарды шамалга сапырбагыла.
  • Кредиттен баш тартканга аракет кылгыла. Азыркы убакта кредит-бул чыныгы карыз чуңкуру, андан үй бүлөлѳр жылдап чыга алышпай калышат.
  • Сапаттуу продукцияны сатып алгыла. Француздар бекеринен айткан эмес: “Биз арзанды сатып алуу үчүн анча бай эмеспиз”.
  • Сатып алууңарды пландаштыргыла, товарлардын сапатын Интернет боюнча окугула же тааныштардан сураштыргыла. Ошон үчүн күндѳлүк - план жүргүзгүлѳ, ал жакка алдыдагы сатып алууларды жазгыла.
Кийиз
Абрикос
Чай азыктары
Койлор
Боз үй
Экономика боюнча тест

1 Заманбап экономика эмне деп аталат?

рыноктук экономика
чектелген ресурстардын экономикасы
саясий экономика
эмгек наркынын теориясы
маржинализм

2 Муктаждыктар боюнча адамдардын мамилеси бул…

коомдун экономикалык тармагы
коомдун саясий тармагы
коомдун руханий тармагы
коомдун социалдык тармагы
ноосфера

3 Башка мамлекеттерден товарларды жана тейлөөлѳрдү киргизүү?

таза импорт
таза экспорт
импорт
экспорт
туура жообу жок

4 Экономикалык өсүү факторлоруна эмне кирет:

капиталдын өсүшү
билим алуу деңгээлинин өсүшү
бөлүнгѳн ресурстардын жакшырышы
ИТП негизинде технологиялардын ѳркүндѳшү
бардык жооптор туура

5 Экономиканын объектиси:

коомдун экономикалык тармагы
чектелген ресурстар
муктаждыктардын өсүшү
ИТР
адамзаттын глобалдык кѳйгѳйлѳрү

Тестти өтүңүз
Тестти өтүңүз
Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:География:_Кыргыз_Республикасынын_чарбасы&oldid=27367»