БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

Тарых: Дүйнө орто кылым доорунда — различия между версиями

(Новая страница: «{{Якорь|Начало}} <div class="row kyr-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content --> <div class="cutok">#Европа в V-…»)
 
 
(не показано 47 промежуточных версий этого же участника)
Строка 1: Строка 1:
 
{{Якорь|Начало}}
 
{{Якорь|Начало}}
−
<div class="row  kyr-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content -->
+
<div class="row  his-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content -->
−
<div class="cutok">[[#Европа в V-ХV вв|Европа в V-ХV вв]] [[#Страны Востока в V-ХV вв.|Страны Востока в V-ХV вв.]] [[#Арабский мир V-ХV вв|Арабский мир V-ХV вв]]</div>
 
  
−
<div class="textblock">Средние века (средневековье) – это период истории человечества, который хронологически находится между Древним миром и Новой историей. Период средних веков длился тысячу лет с V века  по ХV век нашей эры</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Орто кылымдар (орто кылым) – бул адамзаттын тарыхында хронологиялык жактан алганда Байыркы дүйнө менен Жаңы тарыхтын ортосундагы мезгил. Орто кылымдардын мезгили биздин эранын V кылымынан тартып ХV кылымга чейинки миңдеген жылдарга созулган. </div> <br clear="all" />
  
−
Началом Средневековья чаще всего считают падение Западной Римской Империи в 476 году, которое было результатом Великого переселения народов. Однако некоторые историки предлагали считать началом Средневековья Миланский эдикт 313 г., который означал прекращение гонений на христианство в Римской империи <br clear="all" />
+
Орто кылымдын башталышы деп көп учурда 476-жылы Батыш Рим Империясынын кулашын эсептеп жүрүшөт, бул окуяга Элдердин улуу журт которуусу себепчи болгон. Бирок айрым тарыхчылар Рим Империясында христианчылыкка куугунтуктун токтотулушун билдирген 313-жылдагы Милан эдикти Орто кылымдын башталышы деп эсептөөнү сунуштаган. <br clear="all" />
  
−
Относительно конца Средневековья у историков нет единого мнения. Предлагалось считать таковым: падение Константинополя (1453), открытие Америки (1492), начало Реформации (1517), начало Английской революции (1640) или начало Великой Французской революции (1789). <br clear="all" />
+
Орто кылымдын аякташы туурасында тарыхчыларда бирдей пикир жок. Константинополдун кулашы (1453), Американын ачылышы(1492), Реформациянын башталышы  (1517), Англия революциясынын башталышы (1640) же Улуу Француз революциясынын башталышы (1789) орто кылымдын акыры деп эсептелип жүрөт. <br clear="all" />
  
−
Само определение «Средние века» принадлежит итальянским гуманистам. Они так назвали период истории, который отделял их собственное время, XV век, от падения Западной Римской империи. <br clear="all" />
+
«Орто кылым» деген аныктаманын өзү италиялык гуманисттерге таандык. Алар өздөрүнүн мезгили XV кылымды Батыш Рим империясынын кулашынан бөлүп турган тарых аралыгын орто кылым деп аташкан.<br clear="all" />
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Томазо Кампанелла.jpg|350px|{{center|'''Кампанелла]'''}}]]}} <br> {{center|''Кампанелла''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Kampanela.jpg|350px|{{center|'''Кампанелла'''}}]]}} <br> {{center|''Кампанелла''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Франческо Петрарка.png|310px|{{center|'''[https://culture.wikireading.ru/59763 Петрарка]''}}]]}} <br> {{center|''[https://culture.wikireading.ru/59763 Петрарка]''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Petrarka.png|310px|{{center|''[https://culture.wikireading.ru/59763 Петрарка]''}}]]}} <br> {{center|''[https://culture.wikireading.ru/59763 Петрарка]''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Томас Мор.jpg|350px|{{center|'''[http://www.fandom.ru/about_fan/ivanter_1.htm Томас Мор]'''}}]]}} <br> {{center|''[http://www.fandom.ru/about_fan/ivanter_1.htm Томас Мор]''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Mor.jpg|350px|{{center|'''[http://www.fandom.ru/about_fan/ivanter_1.htm Томас Мор]'''}}]]}} <br> {{center|''[http://www.fandom.ru/about_fan/ivanter_1.htm Томас Мор]''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Леонардо да Винчи.jpg|328px|{{center|'''[https://total3d.ru/trends/124078/ Леонардо да Винчи]''}}]]}} <br> {{center|''[https://total3d.ru/trends/124078/ Леонардо да Винчи]''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Davinchi.jpg|328px|{{center|''[https://total3d.ru/trends/124078/ Леонардо да Винчи]''}}]]}} <br> {{center|''[https://total3d.ru/trends/124078/ Леонардо да Винчи]''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Рафаэль Санти.jpg|300px|{{center|'''[https://total3d.ru/trends/124078/  Рафаэль Санти]'''}}]]}} <br> {{center|''[https://total3d.ru/trends/124078/  Рафаэль Санти]''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Canti.jpg|300px|{{center|'''[https://total3d.ru/trends/124078/  Рафаэль Санти]'''}}]]}} <br> {{center|''[https://total3d.ru/trends/124078/  Рафаэль Санти]''}}</li>
−
Тысяча лет средних веков - интересный и насыщенный событиями промежуток времени. В его рамках сформировалась современная европейская цивилизация со всеми особенностями ее материальной и духовной жизни. С периодом Средневековья связано множество технических и интеллектуальных изобретений – появление механических часов и современных представлений о свободе личности, ветряных мельниц и парламентаризма, пороха и многих литературных жанров, книгопечатания и пространственной перспективы в искусстве, очков и ряда художественных идей. И этот список может быть продолжен едва ли не до бесконечности. </ul><br clear="all" />
+
Орто кылымдардагы миң жыл – мезгилдин кызыктуу жана окуяларга бай кесиндиси. Өзүнүн бардык материалдык жана руханий жашоо турмушундагы өзгөчөлүктөр менен азыркы Европа цивилизациясы анын чегинде калыптанган. Көптөгөн техникалык жана интеллектуалдык ойлоп табуулар – механикалык сааттардын пайда болушу жана адамдын эркиндиги жөнүндөгү учурга ылайык көз караштар, жел тегирмендер жана парламентаризм, ок дары жана көптөгөн адабий жанрлар, китеп басып чыгаруу жана искусстводогу мейкиндик келечектери, көз айнектер жана бир катар башка көркөм сүрөт идеялары Орто кылымдардагы мезгил менен байланышкан. Бул тизмени чексиз уланта берүгө болор эле. </ul><br clear="all" />
 
<div style="width:600px;">
 
<div style="width:600px;">
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
    [[Image:Эпоха1.JPG|Печатный станок]]
+
  [[Image:Epoha1.JPG|Басып чыгаруучу]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
−
Печатный станок
+
Басып чыгаруучу
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Эпоха2.JPG|Зеркало]]
+
     [[Image:Epoha2.JPG|Күзгү]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
−
Зеркало
+
Күзгү
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
−
     [[Image:Эпоха3.JPG|Телескоп]]
+
     [[Image:Epoha3.JPG|Телескоп]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Телескоп
 
Телескоп
Строка 42: Строка 41:
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
−
     [[Image:Эпоха4.JPG|Механические часы]]
+
     [[Image:Epoha4KG.jpg|Механикалык сааттар]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
−
Механические часы
+
Механикалык сааттар
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Эпоха5.JPG|Очки]]
+
     [[Image:Epoha5.JPG|Айнегин]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
−
Очки
+
Айнегин
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
</ul>
 
</ul>
 
</div>
 
</div>
−
В эти столетия сложились практически все современные европейские этносы и национальные языки, в общих чертах определились границы современных государств Европы. Подавляющее большинство существующих и поныне в ней городов ведут свое начало с той эпохи. В Средние века были совершены Великие географические открытия, результаты которых кардинально изменили представления о планете. <br clear="all" />
+
Ушул жүз жылдыктарда иш жүзүндө азыркы бардык Европа этностору жана улуттук тилдер калыпанган, Европадагы азыркы мамлекеттердин чек араларынын жалпы белгилери аныкталып калган. Андагы жана бүгүнкү күндөгү шаарлардын басымдуу көпчүлүгү ушул доордон башталат. Орто кылымдагы Улуу географиялык ачылыштардын натыйжасында Жер  планетасы жөнүндөгү көз караштар түп тамырынан бери өзгөргөн. <br clear="all" />
−
{{center|[[file:Maxresdefault мирвэпоху.jpg|start=8|600px]]}}<br clear=all />
+
{{center|[[file:MirvepohaKG.jpg|start=8|600px]]}}<br clear=all />
−
{{center|[[file:Что изучает история средних веков.mp4|start=8|600px]]}}<br clear=all />
 
  
−
==Европа в V-ХV вв==
+
 
−
Средневековый период часто называют цивилизацией, потому что ему свойственны ряд характеристик, исчезнувших с закатом средневековья.<br clear="all" />
+
== Европа V-ХV к.к.==
−
В основе средневекового общества лежит деление на сословия – социальные группы, которые отличаются характером своих занятий.<br clear="all" />
+
Орто кылымдардагы мезгилди көп учурда цивилизация деп аташат, анткени орто кылымдардын күнү батып кетиши менен жок болуп кеткен бир катар мүнөздөмөлөр ага мүнөздүү. Сословияларга – социалдык топторго бөлүү орто кылымдагы коомдун негизинде жатат, ал топтор өзүлөрүнүн жасаган ишинин мүнөзү менен айырмаланат.<br clear="all" />
−
<div style="width:600px;">
 
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
     [[Image:Euro slaid1.JPG|slide 1]]
+
     [[Image:Euro slaid1KG.jpg|slide 1]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
  
Строка 71: Строка 68:
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Euro slaid2.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Euro slaid2KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
Строка 81: Строка 78:
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
−
     [[Image:Euro slaid4.JPG|slide 4]]
+
     [[Image:Euro slaid4KG.jpg|slide 4]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Euro slaid5.JPG|slide 5]]
+
     [[Image:Euro slaid5KG.jpg|slide 5]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
</ul>
 
</ul>
−
</div>
+
Орто кылымдардагы коомду көп учурда феодалдык коом деп аташат. Бул жер үлүшүнө – феодго ээлик кылуу орто кылымдардагы мамилелердин негизи болгондугу менен байланышкан. Бара-бара король же кийинчерээк император феоддун негизги ээсине айланган. Өлкөнүн эң башкы феодалы армия түзүп, өзүнүн жерин кызмат кылгандарга таратып берген. Жер алган адамдар дагы армия топтоп, өз жерин тараткан. Ошентип сеньориалдык-вассалдык мамиле калыптанган, аны ошондой эле Феодалдык тепкич деп да аташат – бул светтик феодалдардын өзүнчө бир иерархиясы, башкача айтканда “чиндердин” өзүнчө бир баскычтуу шатысы.  
−
Средневековое общество часто называют феодальным. Это связано с тем, что основой средневековых отношений было владение земельным наделом – феодом. Со временем главным собственником феода стал король, или позже император. Поскольку главный феодал страны, набирая армию, раздавал за службу свою землю. люди, получившие землю, тоже набирали армию и раздавали свою землю. Так сформировались сеньориально-вассальные отношения, которые еще называют Феодальной лестницей – это своеобразная иерархия светских феодалов, то есть своеобразная ступенчатая лестница «чинов».
 
−
<div style="width:600px;">
 
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
     [[Image:Evro slaid6.JPG|slide 1]]
+
     [[Image:Evro slaid6KG.jpg|slide 1]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
  
Строка 102: Строка 97:
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Evro slaid7.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Evro slaid7KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
  </ul>
 
  </ul>
−
</div>
+
Киев Орустарында феодалдык мамилелердин калыптанышы Батыш Европадагы процесстерден айырмаланган. Киев Орустарында феод – аскердик кызматы үчүн жер болгон эмес. Вассалитет да, вассалдар менен сеньорлор да, келишимдер да болгон эмес. Жер туугандардын/князьдардын ортосунда бөлүнгөн, жер (үлүш) кызматы үчүн эмес, тууган болгондугу үчүн, улуудан кичүүгө өткөн. Тепкич укугу колдонулган: князьдардын биринин өлүмү менен анын ордун ошол уруудагы улуусу ээлеп калган, калган “төмөн турган” князьдар да бошоп калган “тепкичтер” менен жылып отурган. Ал тургай бир князьдын тукумунда өзүнүн князьдык тукуму башкарып келген бытырандылыкка карабастан күрөш жүргөн: алар “жалпы орус” бийлигин, эң оболу – Киевди талашып бир князьдыктын алкагындагы үлүш үчүн күрөш жүргөн. Көп учурда бул мураскорлук талаш-тартыштар менен байланышкан. Феод болсо вассалда кала берген: алгач кызмат кылган, андан кийин – мурас боюнча өткөн. Новгород же Псков сыяктуу боярдык республикалар болгон – бирок бул ээлик эмес, башкаруу болгон. Боярлар эгерде күрөшкөн болсо башка бирөөнүн үлүшү үчүн, башкача айтканда өзүнүн князьдары менен бирге күрөшкөн. Анча белгилүү болбогон князьдарды шаардан кетүүгө мажбур кылышкан. Князьдан кетип жатып, боярин өзүнүн ээлигин сактап калуу менен кызмат үчүн берилген жерди жоготкон.
−
А вот формирование феодальных отношений в Киевской Руси отличалось от процессов в Западной Европе. В Киевской Руси не было феодов – земли за военную службу Нет ни вассалитета, ни вассалов и сеньоров, ни договоров. Земли поделены между родичами/князьями, и земля (удел) давалась не за службу, а… скорее по-родственному, от старших младшим. Действует лествичное право: со смертью одного из князей его место занимает старший в роду, остальные «нижестоящие» князья также передвигаются по освобождающимся «ступенькам». Даже при раздробленности, когда в каждом княжестве правит свой княжеский род, идет борьба: за «общерусские» столы, прежде всего — Киев; за уделы в рамках родового княжества. Очень часто это связано именно с наследственными спорами. Феод же остается у вассала: вначале пока тот служит, затем — переходя по наследству. Есть боярские республики типа Новгорода или Пскова — но это управление, а не владение. Бояре если и боролись за чужие уделы, то вместе со своими князьями. Могли и вынудить непопулярного князя покинуть город. Отъезжая от князя, боярин теряет разве что пожалованные за службу земли, сохраняя свою вотчину.
 
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
−
==Средневековые рыцари и замки==
+
 
−
На нижней ступени феодальной лестницы стояли рыцари и , хотя они не имели своих вассалов, именно они играли  важную роль и в обществе, и в значительной мере в армии. Рыцари были, прежде всего, прекрасно вооруженными воинами, которые должны были явиться на службу к своему сеньору по первому же его требованию.
+
===Орто кылымдагы рыцарлар жана сепилдер ===
−
{{center|[[file:Рыцари.mp4|start=10|600px]]}}
+
Рыцарлардын вассалдары болбогону менен алар феодалдык тепкичтин төмөнкү баскычында турган, дал рыцарлар коомдо маанилүү роль ойногон, алар ошондой эле армияда да кыйла деңгээлде бааланган. Рыцарлар эң оболу эң сонун куралданган жоокерер болушкан, анткени алар өздөрүнүн сеньорунун биринчи эле талабы боюнча кызматка келүүгө тийиш болгон.
−
Главной ценностью рыцаря были его честь и достоинство. Честь понималась рыцарями как воинская слава, которая поднимала положение рыцаря в обществе. В повседневной жизни средневековья сформировался особый порядок поведения, который обязательно предусматривал соблюдение семи рыцарских добродетелей: мастерство верховой езды, фехтования, владения копьем, плавания, соколиной охоты, игры в шахматы, придворного этикета и сложения стихов в честь дамы сердца. – рыцарство<br>
+
 
−
'''Самые знаменитые рыцари в истории и  в литературе'''
+
Рыцардын ар-намысы анын баалануучу эң башкы касиети болгон. Рыцарлар намысты аскердик даңк катары көтөргөн, ошондуктан алардын коомдогу абалы жогорулаган. Күнүмдүк турмушта орто кылымда жүрүш-туруштун өзгөчө тартиби калыптанган. Ал милдеттүү түрдө рыцардык жети касиеттин болушун караган, алар: атта жакшы жүрүү чеберчилиги, кылыч чабышуу, найза саюу, сууда сүзүү, ителги салуу, шахмат оюну, ошол кездеги этикет жана жүрөгүң сүйгөн жарыңдын урматына ыр чыгаруу. – рыцарлык <br>
 +
'''Тарыхтагы жана адабияттагы эң белгилүү рыцарлар'''
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Richard engl.jpg|350px|{{center|'''Ричард Львиное сердце – король Англии]'''}}]]}} <br> {{center|''Ричард Львиное сердце – король Англии''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Richard engl.jpg|350px|{{center|'''Арстан жүрөк  Ричард – Англиянын королу]'''}}]]}} <br> {{center|''Арстан жүрөк  Ричард – Англиянын королу''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:JacquesdeMolay.jpg|325px|{{center|'''Жак де Моле – последний магистр ордена тамплиеров''}}]]}} <br> {{center|''Жак де Моле – последний магистр ордена тамплиеров''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:JacquesdeMolay.jpg|325px|{{center|'''Тамплиерлер орденинин акыркы магистри – Жак де Моле''}}]]}} <br> {{center|''Тамплиерлер орденинин акыркы магистри –  Жак де Моле ''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Gottfrid af Bouillon.jpg|250px|{{center|'''Годфрит Бульонский – герцог Лотарингии, предводитель  Первого крестового похода]'''}}]]}} <br> {{center|''Годфрит Бульонский – герцог Лотарингии, предводитель  Первого крестового похода''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Gottfrid af Bouillon.jpg|250px|{{center|'''Годфрит Бульонский –Лотарингиянын герцогу, Биринчи крест жортуулунун жетекчиси]'''}}]]}} <br> {{center|''Годфрит Бульонский –Лотарингиянын герцогу, Биринчи крест жортуулунун жетекчиси''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Donkihod.jpg|360px|{{center|'''Дон Кихот – герой романа Сервантеса''}}]]}} <br> {{center|''Дон Кихот – герой романа Сервантеса''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Donkihod.jpg|360px|{{center|'''Дон Кихот – Сервантестин романынын каарманы''}}]]}} <br> {{center|''Дон Кихот – Сервантестин романынын каарманы''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Artus2.jpg|210px|{{center|'''Король Артур – герой британского эпоса]'''}}]]}} <br> {{center|''Король Артур – герой британского эпоса''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Artus2.jpg|210px|{{center|'''Король Артур –британ эпосунун каарманы]'''}}]]}} <br> {{center|''Король Артур –британ эпосунун каарманы''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Knyaz'.jpg|350px|{{center|'''Киевский великий князь Святослав Игоревич''}}]]}} <br> {{center|''Киевский великий князь Святослав Игоревич''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Knyaz'.jpg|350px|{{center|'''Киевдин улуу  князы Святослав Игоревич''}}]]}} <br> {{center|''Киевдин улуу  князы Святослав Игоревич''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Nevski.jpg|350px|{{center|'''Великий князь Александр Невский]'''}}]]}} <br> {{center|''Великий князь Александр Невский''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Nevski.jpg|350px|{{center|'''Улуу  князь Александр Невский]'''}}]]}} <br> {{center|''Улуу  князь Александр Невский''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Tribogatyrya.jpg|350px|{{center|'''В. Васнецов Три богатыря Былинные богатыри – Добрыня Никитич, Илья Муромец Алеша Попович''}}]]}} <br> {{center|''В. Васнецов Три богатыря Былинные богатыри – Добрыня Никитич, Илья Муромец Алеша Попович''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Tribogatyrya.jpg|350px|{{center|'''В. Васнецов. Үч баатыр. Былиналардын баатырлары – Добрыня Никитич, Илья Муромец Алеша Попович''}}]]}} <br> {{center|''В. Васнецов. Үч баатыр. Былиналардын баатырлары – Добрыня Никитич, Илья Муромец Алеша Попович''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
<div class="textblock">Трудно представить себе эпоху средних веков без замков. Замок – укрепленное имение феодала. В прямом смысле «мой дом – моя крепость»</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Орто кылымдардагы доорду сепилсиз элестетүү кыйын. Сепил – феодалдын бекемделген имениеси. Сөздүн түз маанисинде “менин үйүм – менин сепилим”</div> <br clear="all" />
−
{{center|[[file:Замок.mp4|start=12|600px]]}}
+
 
−
Одним из самых значимых событий средневековья, в котором активно участвовали рыцари были крестовые походы.
+
Рыцарлар активдүү катышкан крест жортуулдары орто кылымдагы эң маанилүү окуялардын бири болгон.  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Krest pohody.jpg|350px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Krest pohodyKG.jpg|350px]]}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Tabl-ist.jpg|350px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Tabl-istKG.jpg|350px]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
+
{{center|[[Файл:Rucary.jpg]]}}
−
<li>{{center|[[Файл:Рыцарскиеордена.jpg|350px]]}}</li>
+
 
−
<li>{{center|[[Файл:Rucary.jpg|350px]]}}</li>
+
Эң “белгилүү” үчүнчү жүрүштү Европанын эң күчтүү башкаруучулары: Франциянын королу  Филипп II Август , Англиянын королу Ричард Арстан Жүрөк жана Германиянын императору Фридрих Барбаросса баштаган.
−
</ul>
 
−
Самый «зведный» третий поход возглавили сильнейшие правители Европы: король Франции Филипп II Август, король Англии Ричард Львиное сердце и император Германии Фридрих Барбаросса
 
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
−
==Формирование централизованных государств и абсолютизма==
+
 
−
Власть средневековья очень связана с характером общества. Это привело к конфликтам сеньора и вассалов, а точнее короля и местных графов и маркизов. Поэтому долгое время существовал период феодальной раздробленности.
+
===Борбордошкон мамлекеттерди жана абсолютизмди түзүү ===
 +
Орто кылымдагы бийлик коомдун мүнөзүнө өтө байланышкан. Бул сеньордун жана вассалдардын, тагыраак айтканда королдун жана жергиликтүү графтар менен маркиздердин чыр чатагына алып келген. Ошондуктан феодалдык бытырандылык мезгили узакка өкүм сүргөн.
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Европа в кнце XI.jpg|350px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Evropavkonce XI.jpg|350px]]}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Европа .gif|350px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Evropa .gif|350px]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
Ряд стран его успешно преодолели, сумев собраться в единую державу (Франция, Испания, Англия, Россия), а часть в силу различных обстоятельств оставались отдельными мини-державами. Яркий пример последних – это государства в Италии и Германии, которые смогли объединиться только в XIX веке.<br clear=all />
+
Бир катар өлкөлөр аны ийгиликтүү басып өтүп, бирдиктүү державага  (Франция, Испания, Англия, Россия) бириге алышкан. Алардын бир бөлүгү ар түрдүү жагдайлардан улам өзүнчө майда-держава бойдон кала беришкен. Алардын айкын мисалы – бул Италия жана Германия мамлекеттери, алар  XIX кылымда гана бириге алышкан.
−
Образование централизованных государств подтолкнуло развитие городов как центров  ремесла, торговли и культуры.
+
Борбордошкон мамлекеттердин түзүлүшү кол өнөрчүлүктүн, сооданын жана маданияттын борборлору катары шаарларды өнүгүүгө түрткөн.<br clear=all />
−
{{center|[[file:Srednevekovyj gorod.mp4|start=10|600px]]}}
+
 
−
А еще для позднего средневековья характерно наличие сословно-представительских органов, не имевших характер полноценной власти, но исполнявших совещательную функцию при монархе. Самый известный для современного человека пример такого органа - парламент в Англии
+
Ошондой эле соңку орто кылым үчүн толук бийлиги болбогону менен монархтын алдында кеңеш берүү милдетин аткарган сословиелик-өкүлчүлүктүү органдардын болушу мүнөздүү. Мындай органдын азыркы адам үчүн эң белгилүү мисалы – Англиядагы парламент.
−
За много веков существенно он изменил свой облик, но при этом сохранив название.
+
Көп кылымдардын ичинде ал өзүнүн келбетин (облигин) олуттуу өзгөрткөнү менен аталышын сактап калды.
 
<div style="width:600px;">
 
<div style="width:600px;">
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
     [[Image:Мир вэпоху sl1.JPG|slide 1]]
+
     [[Image:Sl1.JPG|slide 1]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
−
Генеральные штаты Франции
+
Францияда Генералдык штаттар болгон
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Мир вэпоху sl2.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Sl2.JPG|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Английский парламент в Средневековье
 
Английский парламент в Средневековье
Строка 170: Строка 164:
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
−
     [[Image:Мир вэпоху sl3.JPG|slide 3]]
+
     [[Image:Sl3.JPG|slide 3]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Современный Английский парламент
 
Современный Английский парламент
Строка 176: Строка 170:
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
−
     [[Image:Мир вэпоху sl4.JPG|slide 4]]
+
     [[Image:Sl4.JPG|slide 4]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Здание Английского парламента. Лондон  
 
Здание Английского парламента. Лондон  
Строка 182: Строка 176:
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Мир вэпоху sl5.JPG|slide 5]]
+
     [[Image:Sl5KG.jpg|slide 5]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Мир вэпоху sl6.JPG|slide 5]]
+
     [[Image:Sl6KG.jpg|slide 5]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Мир вэпоху sl7.JPG|slide 5]]
+
     [[Image:Sl7KG.jpg|slide 5]]  
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Мир вэпоху sl8.JPG|slide 5]]
+
     [[Image:Sl8KG.jpg|slide 5]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
Строка 203: Строка 197:
 
</ul>
 
</ul>
 
</div>
 
</div>
−
'''Сословно представительные органы Европы'''<br clear=all />
+
'''Европанын сословиелик өкүлчүлүктүү органдары '''<br clear=all />
−
{{center|[[file:Tablisa Vepohu.jpg|start=12|600px]]}}
+
{{center|[[file:Tablisa VepohuKG.jpg|start=12|600px]]}}
−
После завершения эпохи средневековья сначала исчезают сословные органы (но возникает абсолютная монархия), а затем и сами сословия.<br clear=all />
+
Орто кылымдардын доору аяктагандан кийин алгач сословиелик органдар жок болот (бирок абсолюттук монархия) пайда болот. Андан кийин сословиянын өзү да жок болот. <br clear=all />
−
В ХV-ХVI веках в странах Западной Европы складывается абсолютная монархия – форма правления, когда в условиях феодального государства  монарху принадлежит неограниченная верховная власть.<br clear=all />
+
ХV-ХVI к.к. Батыш Европанын өлкөлөрүндө абсолюттук монархия калыптанган – башкаруунун мындай формасында феодалдык мамлекеттин шартында монархка чекчиз жогорку бийлик таандык. <br clear=all />
−
Наиболее завершенной моделью абсолютизма являлся французский абсолютизм, когда короли Франции добиваются:<br clear=all />
+
Француз абсолютизми жалпы эле абсолютизмдин акыркы модели болуп саналат, анда Франциянын королдору төмөнкүлөргө жетишкен: <br clear=all />
−
● полного контроля над всеми провинциями<br>
+
● бардык провинциялардын үстүнөн толук контроль <br>
−
● неограниченной компетенции издания законов, обязательных для всего государства<br>
+
● бүткүл мамлекет үчүн милдеттүү мыйзамдарды чыгарууга чексиз укук<br>
−
● создания постоянной армии<br>
+
● туруктуу армия түзүү <br>
−
● уничтожения автономии  вольных городов<br>
+
● эркин шаарлардын автономиясын жок кылуу <br>
−
● прекращения созыва Генеральных штатов<br>
+
● Генералдык штаттарды чакырууну токтотуу<br>
−
● полной зависимости церкви от  короля<br>
+
● чиркөөнүн королго толук көз карандылыгы <br>
−
Но эпоха средних веков в Европе уже шла к закату. В России абсолютная монархия окончательно сложилась в правление Петра I
+
Бирок Европада орто кылымдардын доору батып бараткан. Россияда абсолюттук монархия Петр Iдин бакшаруусунда биротоло калыптаган.
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Людовик XIV.jpg|220px|{{center|'''“Государство - это Я!” (Король Франции Людовик XIV)]'''}}]]}} <br> {{center|''“Государство - это Я!” (Король Франции Людовик XIV)''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Ludovik XIV.jpg|220px|{{center|'''“Мамлекет  - бул Мен!” (Франциянын Королу Людовик XIV)]'''}}]]}} <br> {{center|''“Мамлекет  - бул Мен!” (Франциянын Королу Людовик XIV)''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Peter der-Grosse 1838.jpg|325px|{{center|'''“Когда государь повинуется закону, тогда не дерзнёт никто противиться оному.” (Император России Пётр I) ''}}]]}} <br> {{center|''“Когда государь повинуется закону, тогда не дерзнёт никто противиться оному.” (Император России Пётр I) ''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Peter der-Grosse 1838.jpg|325px|{{center|'''“Падыша мыйзамга моюн сунса, ага эч ким каяша кыла албайт.” (Россиянын Императору Пётр I) ''}}]]}} <br> {{center|''“Падыша мыйзамга моюн сунса, ага эч ким каяша кыла албайт.” (Россиянын Императору Пётр I)''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
==Культура средних веков==
+
 
−
'''Средневековый духовный и материальный мир тоже особенный.''' Он начался с упадка высокой римской культуры. На смену ей пришла низкая, отсталая культура варваров. Европа очень долго выбиралась с этих «темных веков», пройдя путь к Возрождению через Каролингское возрождение.
+
===Орто кылымдардын маданияты===
−
Средние века подарили миру  шедевры романской и готической архитектуры<br clear=all />
+
'''Орто кылымдардын руханий жана материалдык дүйнөсү дагы өзгөчө.''' Ал римдин бийик маданиятынын кыйроосу менен башталган. Анын ордуна варварлардын төмөн, артта калган маданияты келген. Европа Каролинг кайра жаралуусу аркылуу Кайра жаралуу дооруна өтүп мындай “караңгы кылымдардан” абдан көп мезгилде араң чыккан.  
−
{{center|[[file:Средневековая архитектура (рус.) История средних веков.mp4|start=10|600px]]}}
+
Орто кылым дүйнөгө роман жана гот архитектурасынын шедеврлерин тартуу кылды. <br clear=all />
−
Кроме того, особое место в средневековой культуре занимает христианство, следовательно, его главный институт – церковь.<br clear=all />
+
 
 +
Андан тышкары, орто кылымдын маданиятында христианчылык өзгөчө орунду ээлейт, демек, анын негизги институту – чиркөө. <br clear=all />
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Sobor-Parizhskoj-Bogomateri-foto.jpg|350px|{{center|'''Собор Парижской богоматери]'''}}]]}} <br> {{center|''Собор Парижской богоматери''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Sobor-Parizhskoj-Bogomateri-foto.jpg|350px|{{center|'''Париж кудай эненин собору]'''}}]]}} <br> {{center|''Париж кудай эненин собору''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Lrg 1 casskakatedralazdroj aachentouristservicee.v..jpg|300px|{{center|'''Ахенский собор''}}]]}} <br> {{center|''Ахенский собор''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Lrg 1 casskakatedralazdroj aachentouristservicee.v..jpg|300px|{{center|'''Ахен собору''}}]]}} <br> {{center|''Ахен собору''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:124679.jpg|350px|{{center|'''Вестминстерское аббатство]'''}}]]}} <br> {{center|''Вестминстерское аббатство''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:124679.jpg|350px|{{center|'''Вестминстердик аббатство]'''}}]]}} <br> {{center|''Вестминстердик аббатство''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Собор святого Вита.jpg|180px|{{center|'''Собор святого Вита''}}]]}} <br> {{center|''Собор святого Вита''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Soborvito.jpg|180px|{{center|'''Ыйык Вита собору''}}]]}} <br> {{center|''Ыйык Вита собору''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
Религиозной тематикой было пропитано все от живописи до философии. Бог был везде, человеку не отводилось место, поскольку он - существо греховное. Главным смыслом жизни, по мнению средневековых философов – путь в рай. Церковь владела монополией на знания. Это усложняло выход Европы из «темных веков». Например, было запрещено проводить опыты на трупах, что сильно тормозило развитие медицины. Всех, кто высказывал мысли, несовместимые с церковным виденьем мира, могли объявить еретиками, и даже сжечь. Яркий пример, Джордано Бруно, заявивший, что Солнце – в центре нашей (системы, и существует еще масса таких систем.<br clear=all />
+
Живопистен баштап философияга чейин баардыгы диний тематикага сугарылган. Кудай бардык жерде катышкан, адам күнөкөр макулук болгондуктан, анын орду жок болгон. Орто кылымдардагы философтордун пикири боюнча, жашоонуну негизги маңызы – бейишке жол болгон. Чиркөө билим берүүнү толук өз колунда кармаган. Бул Европанын “караңгы кылымдардан” чыгуусун татаалдаткан. Бул, медицинанын өнүгүүсүнө катуу тоскоол болгон, анткени өлгөн адамдын денесине тажрыйба өткөрүүгө тыюу салынган. Чиркөөнүн көз караштарына каршы келген ойлорду айткандардын баарын, еретик деп жарыялап, керек болсо өрттөп да салган. Айкын мисал, Джордано Бруно: “Күн – биздин системанын борборунда жана мындай системалар толуп жатат” дегени үчүн ушундай жазаланган. <br clear=all />
−
{{center|[[file:Srednevekovaya nauka.mp4|start=10|600px]]}}
+
 
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Николай Коперник.jpg|250px|{{center|'''Николай Коперник ]'''}}]]}} <br> {{center|''Николай Коперник ''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Kopernik.jpg|250px|{{center|'''Николай Коперник ]'''}}]]}} <br> {{center|''Николай Коперник ''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Джордано Бруно.jpg|250px|{{center|'''Джордано Бруно''}}]]}} <br> {{center|''Джордано Бруно''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Bruno.jpg|250px|{{center|''Джордано Бруно''}}]]}} <br> {{center|''Джордано Бруно''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Галилео Галилей.jpg|250px|{{center|'''Галилео Галилей]'''}}]]}} <br> {{center|''Галилео Галилей''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Galilei.jpg|250px|{{center|''Галилео Галилей]'''}}]]}} <br> {{center|''Галилео Галилей''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Франциск Скорина.jpg|250px|{{center|'''Франциск Скорина]'''}}]]}} <br> {{center|''Франциск Скорина''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Skorina.jpg|250px|{{center|''Франциск Скорина]'''}}]]}} <br> {{center|''Франциск Скорина''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Фрэнсис Бекон.jpg|250px|{{center|'''Фрэнсис Бекон''}}]]}} <br> {{center|''Фрэнсис Бекон''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Bekon.jpg|250px|{{center|''Фрэнсис Бекон''}}]]}} <br> {{center|''Фрэнсис Бекон''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Андреас Везалий.jpg|250px|{{center|'''Андреас Везалий''}}]]}} <br> {{center|''Андреас Везалий''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Vezalii.jpg|250px|{{center|''Андреас Везалий''}}]]}} <br> {{center|''Андреас Везалий''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
  
−
==Страны Востока в V-ХV вв.==
+
==V-ХV к.к. Чыгыш өлкөлөрү==
−
Термин «Средние века» употребляется для обозначения периода истории стран Востока первых семнадцати веков новой эры. Естественным верхним рубежом периода принято считать XVI – начало XVII вв., когда Восток становится объектом европейской торговой и колониальной экспансии, прервавшей характерный для азиатских и североафриканских стран ход развития.<br clear=all />
+
«Орто кылым» термини жаңы эранын биринчи он жети кылымынын Чыгыш өлкөлөрүнүн тарыхындагы мезгилин түшүндүрүү үчүн колдонулат. Чыгыш азия жана түндүк африка өлкөлөрү үчүн мүнөздүү болгон өнүгүүнүн жүрүшүн үзгүлтүккө учураткан европадагы соода жана колониялык экспансиянын объуктисине айланган  XVI - XVII к.к. башталышын мезгилдин табыгый жогорку чеги деп эсептөө кабыл алынган. <br clear=all />
−
Географически Средневековый Восток охватывает территорию Северной Африки, Ближнего и Среднего Востока, Центральной и Средней Азии, Индии, Шри-Ланки, Юго-Восточной Азии и Дальнего Востока.<br clear=all />
+
Географиялык жактан алганда Орто кылымдагы Чыгыш Түндүк Африканын, Жакынкы жана Орто Чыгыштын, Борбордук жана Орто Азиянын, Индиянын, Шри-Ланканын, Түштүк-Чыгыш Азиянын жана Ыраакы Чыгыштын аймагын камтыйт.<br clear=all />
−
Переход к Средневековью на Востоке в одних случаях осуществлялся на основе уже существующих политических образований (например, Византия, Сасанидский Иран, Кушано-Гуптская Индия), в других – он сопровождался социальными потрясениями, как это было в Китае, и почти повсеместно процессы получали ускорение благодаря участию в них «варварских» кочевых племен. На исторической арене в этот период появились и возвысились такие безвестные дотоле народы, как арабы, тюрки-сельджуки, монголы. Рождались новые религии и на их основе возникали цивилизации.<br clear=all />
+
Чыгышта Орто кылымга өтүү бир учурда ага чейинки саясий түзүлүштөрдүн (мисалы, Византия, Сасанид Ираны, Кушан-Гупт Индиясы) негизинде жүргүзүлсө, башка учурларда – ал Кытайдагыдай социалдык кагылышуулар менен коштолгон, жана дээрлик бардык жерде аларга “варвардык” көчмөн уруулардын катышуусунун аркасында процесстер тездеген. Бул мезгилде тарыхый аренада арабдар, түрк-сельжуктар, монголдор сыяктуу ага чейин белгисиз болгон элдер пайда болгон жана өнүккөн. Жаңы диндер жаралып жана алардын негизинде цивилизациялар пайда болгон.<br clear=all />
−
Страны Востока в Средние века были связаны с Европой. Носительницей традиций греко-римской культуры оставалась Византия. Арабское завоевание Испании и походы крестоносцев на Восток способствовали взаимодействию культур. Однако для стран Южной Азии и Дальнего Востока знакомство с европейцами состоялось лишь в XV-XVI вв.<br clear=all />
+
Орто кылымда Чыгыш өлкөлөрү Европа менен байланышта болгон. Византия грек-рим маданиятынын салттарын алып жүрүүчү болуп кала берген. Арабдардын Испанияны басып алышы жана крест жортуулчуларынын Чыгышка жүрүштөрү маданияттардын өз ара аракеттенүүсүнө көмөк көрсөткөн. Түштүк Азиянын жана Ыраакы Чыгыштын Европалыктар менен таанышуусу XV-XVI к.к. гана болуп өткөн.<br clear=all />
−
Становление средневековых обществ Востока характеризовалось ростом производительных сил – распространялись железные орудия, расширялось искусственное орошение и совершенствовалась ирригационная техника, ведущей тенденцией исторического процесса как на Востоке, так и в Европе – было утверждение феодальных отношений. Различные же итоги развития на Востоке и Западе к концу XX в. обусловливались меньшей степенью его динамизма.<br clear=all />
+
Чыгышта орто кылымдардагы коомдордун калыптануусу өндүргүч күчтөрдүн өсүшү менен мүнөздөлгөн – темир кенин казып алуу тараган, жасалма жол менен сугаруу кеңейген жана ирригациялык техника өркүндөп отурган. Чыгышта, ошондой эле Европада – феодалдык мамилелердин бекемделиши тархый процесстин жетектөөчү тенденциясына айланган. XX кылымдын акырында Чыгышта жана Батышта өнүгүүнүн жыйынтыктарынын ар түрдүү болушу өнүгүү динамизминин даражасынын төмөндүгү менен шартталган.<br clear=all />
−
Среди факторов, обусловливающих «запаздывание» восточных обществ, выделяются следующие: сохранение наряду с феодальным укладом крайне медленно распадавшихся первобытнообщинных и рабовладельческих отношений; устойчивость общинных форм общежития, сдерживавших дифференциацию крестьянства; преобладание государственной собственности и власти над частным землевладением и частной властью феодалов; безраздельная власть феодалов над городом, ослабляющая антифеодальные устремления горожан.<br clear=all />
+
Чыгыш коомдорунун “кечигүүсүн” шарттаган факторлорго: феодалдык ыңгай менен катар алгачкы общиналык жана кул ээлөөчүлүк мамилелердин өтө жай баракаттык менен жоюлушун; дыйканчылыктын дифференциациясын создуктурган жалпы жашоонун общиналык формаларынын туруктуулугун; мамлекеттик менчиктин жана бийликтин жеке жер ээлеринин жана феодалдардын жеке бийлигинин үстүнөн үстөмдүк кылышын; феодалдардын шаарлардын үстүнөн чексиз бийлигин, шаардыктардын феодалдарга каршы умтулууларынын басаңдашын көрсөтүүгө болот.<br clear=all />
−
Переодизация истории средневекового Востока. С учетом этих особенностей и исходя из представления о степени зрелости феодальных отношений в истории Востока выделяют следующие этапы:<br clear=all />
+
Орто кылымдардагы Чыгыш тарыхын мезгилдештирүү. Ушул өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен жана Чыгыштын тарыхында феодалдык мамилелердин бышып жетилүү даражасы жөнүндө көз караштарга таянуу менен төмөнкү этаптарды бөлүп көрсөтүшөт:<br clear=all />
−
I-VI в. н.э. – переходный период зарождения феодализма;
+
Б.э. I-VI к. – феодализмдин жаралышынын өткөөл мезгили; <br clear=all />
−
VII-Х вв. – период раннефеодальных отношений с присущим ему процессом натурализации экономики и упадка древних городов;<br clear=all />
+
VII-Х к.к. – эрте феодалдык мамилелердин мезгили, ага экономиканы натуралдаштыруу жана байыркы шаарлардын ыдыроо процесси таандык;<br clear=all />
−
XI-XII вв. – домонгольский период, начало расцвета феодализма, становление сословно-корпоративного строя жизни, культурный взлет;<br clear=all />
+
XI-XII к.к. – монголдорго чейинки мезгил, феодализмдин гүлдөй башташы, сословиялык-корпоративдик түзүлүштүн калыптанышы, маданий жактан көкөлөө мезгили;<br clear=all />
−
XIII вв. – время монгольского завоевания, прервавшего развитие феодального общества и обратившее некоторые из них вспять;<br clear=all />
+
XIII к.к. – феодалдык коомдун өнүгүшүн үзгүлтүккө учуратып жана алардын айрымдарын артка буруп чоң тоскоолдук келтирген моңгол басып алууларынын мезгили;<br clear=all />
−
XIV-XVI вв. – послемонгольский период, который характеризуется замедлением общественного развития, консервацией деспотической формы власти.<br clear=all />
+
XIV-XVI к.к. – монголдордон кийинки мезгил, ал коомдук өнүгүүнүн басаңдашы, бийликтин ырайымсыз түрүнүн консервацияланышы менен мүнөздөлөт.<br clear=all />
  
−
Пеструю картину представлял собой Средневековый Восток и в цивилизационном отношении, что также отличало его от Европы. Одни цивилизации на Востоке возникли еще в древности; буддийская и индусская – на полуострове Индостан, даосско-конфуцианская – в Китае.<br clear=all />
+
Орто кылымдардагы Чыгыш цивилизациялык жагынан алганда да Европадан айырмаланып, түрдүү көрүнүшкө ээ болгон. Цивилизациянын айрымдары Чыгышта байыркы мезгилде эе пайда болгон; буддисттик жана индустук цивиизациялар – Индостан жарым аралында, даосстук-конфуцийлик цивилизациялар – Кытайда пайда болгон.<br clear=all />
−
Другие родились в Средние века: мусульманская цивилизация на Ближнем и Среднем Востоке, индо-мусульманская – в Индии, индусская и мусульманская – в странах Юго-Восточной Азии, буддийская – в Японии и Юго-Восточной Азии, конфуцианская – в Японии и Корее.<br clear=all />
+
Башкалары  Орто кылымдарда: мусулман цивилизациясы Жакынкы жана Ортоңку Чыгышта, индо-мусулмандык – Индияда, индустук-мусулманык – Түштүк-Чыгыш-Азия өлкөлөрүндө, буддисттик – Японияда жана Түшүк-Чыгыш-Азияда, конфуцийлик – Японияда жана Кореяда жаралган.<br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 +
=== Кытай орто кылымда===
 +
 +
Орто кылымдагы бардык цивилизациялардын тарыхынын жалпы белгилери болгону менен, алар ошол доордогу ар түрдүүлүгү менен айырмаланып турушат. 
 +
 +
Кытай цивилизациясы байыркы кылымдардан орто кылымдарга билинбестен, Батыштагыдай бардык негиздерин бузуп жана түп тамырынан бери өзгөрбөстөн акырындык менен өткөн. Ошондуктан орто кылымдагы Кытай көп жагынан байыркы Кытайды эске салат. Кул ээлөөчүлүк акырындык менен жоюлган. Феодалдык мамилелер “чыгыштын” өзгөчө вариантында болуп өткөн. Рухий турмушта гана олуттуу өзгөрүүлөр  болуп, мамлекеттин түзүлүш жана анын адептик негиздери жаңыланган. Бул жагынан алганда конфуцианство Кытай тарыхындагы бурулуш мезгил болгон.
 +
 +
Конфуцийдин (б.э.ч. 551-479) идеялары бир караганда реалдуулуктан алыс көрүнгөнү менен, бир нече кылым өткөн соң мамлекеттик динге айланган жана дээрлик эки миң жылдан ашык мезгил өзгөрбөй кытай коомунун рухий турмушунда көрүнүктүү роль ойногон. Чынында Кытай тарыхынын орто кылымдагы мезгилин конфуций цивилизациясы деп атоого болот.
 +
<li>{{center|[[Файл:Hlopchikkitai.png]]}}</li>
 +
III кылымда Кытай өз алдынча үч мамлекетке бөлүнүп калган.  III кылымдын акырында Цзинь династиясы бир нече ондогон жылдарга Кытайды бириктирүү аракетин жасаган.
 +
IV кылымдын башында Кытайга көчмөндөрдүн ордолору, анын ичинде гунндар басып кирген. Өлкөнүн түндүгүндө баскынчылар түзгөн көптөгөн майда мамлекеттер пайда болгон.
 +
 +
{{center|[[Файл:E7eb011ea7f43c8937d7a6ccad6a4d3f.jpg]]}}
 +
 +
Кытайды борбордоштуруудагы кийинки этап Суй династиясынын тушунда ишке ашырылган, ал VI кылымдын акырында түндүк менен түштүктү бириктиргени менен VII кылымдын башында кулап калган.
 +
Кытайдын чындап гүлдөгөн доору Тан династиясы менен байланышкан. Ошол доордо бүткүл өлкөдө жолдор, каналдар жана жаңы шаарлар курулган, кол өнөрчүлүк жана соода гүлдөгөн, искусство, өзгөчө поэзия өнүккөн.
 +
 +
Сун династиясынын башкаруусу көчмөн урууларынын жаңы толкунун баштан өткөрүп Кытай үчүн кайгылуу аяктаган. XIII кылымда империяны моңголдор басып алып, улуу хан Хубилай жаңы Юань (1280-1368) моңгол династиясын негиздеген. Узак согуштан Кытайдын экономикасы талкаланып, эл кулга айланган.
 +
 +
Китеп басып чыгаруу биринчи жолу Кытайда пайда болгон. Бул окуя 10-11-кылымдарга таандык.
 +
 +
Кытайда ойлонуп табылган дары алгач фейерверкдер үчүн пайдаланылса кийин аскер ишинде колдонулган. Кытайлар компасты ойлоп тапкан, анын жардамы менен чөлдө жана деңизде барчу багытын жаңылбай табышкан.
 +
 +
Кытайда көркөм кол өнөрчүлүк өнүгүп отуруп фарфор идиштерди ойлоп табышкан, аны жасоо үчүн өзгөчө чопону пайдаланышкан. Алардын жасаган идиши күзгүдөй жаркырап, кагаздай жука, үнү уккулуктуу, күн тийген көл сыяктуу тегиз жана тунук болгон.
 +
 +
=== Инидия орто кылымдарда    ===
 +
 +
Индиядагы орто кылым Гуптардын империясынан башталат, алар Кушан империясынын ордуна келген. Гуптардын империясы Индиянын түндүгүндө 4-кылымдан 6-кылымга чейин жашаган. Европада бул мезгилде Батыш Рим империясы кыйраган жана алгачкы варвардык корелевстволор пайда болгон.
 +
Гуптардын державасы раджа Чандрагуптанын ишмердигинин аркасында бир нече өз алдынча мамлекеттин ичинен эң чоңу болгон. Бул мезгилде мамлекет маданий жана техникалык жактан жакшы өнүккөн. Алар  Борбордук Азиядан келишкен эфталиттер менен согушуп жеңилген. Индияны мусулмандар басып алганга чейин бытырап кеткен. Анын аймагында өз ара кармаша берген майда мамлекеттер түзүлгөн.
 +
Индиянын аймагында мусулман мамлекеттеринин түзүлүшү – Дели султандыгынын мезгилине (1206-1526) жана Улуу Моголдордун империясына (1526-ж.-18-кылым) туш келет жана Индиянын социалдык-экономикалык  жана саясий турмушунда чоң өзгөрүүлөр болот.
 +
.
 +
10-11-кылымдардын аралыгында Махмуд Газневинин башчылыгы менен мсулман аскерлери Борбордук Азиядан жана Афганистандан Түндүк Индияга басып кирген жана бул мамлекетти талап-тоноп, өзүнө кошуп алган.
 +
13-кылымдын башында Индиянын түндүгүндө мусулмандар ээлик кылган аймакта борбору Дели болгон мамлекет – Дели султанаты түзүлгөн.
 +
 +
 +
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 +
  <li class="active">
 +
{{center-p|[[file:India5.png|Делидеги мунара]]}}
 +
  </li>
 +
  <li>
 +
{{center-p|[[file:India6.png|Түштүк Индиядагы храм]]}}
 +
  </li>
 +
<li>
 +
{{center-p|[[file:India7.png|Шиванын статуеткасы]]}}
 +
</li>
 +
<li>
 +
{{center-p|[[file:India3.png|Индиялык башкаруучулардын турмушунан]]}}
 +
</li>
 +
<li>
 +
{{center-p|[[file:India4.png|Сцены жизни индийских правителей]]}}
 +
</li>
 +
<li>
 +
{{center-p|[[file:India2.png|Индиядагы храм]}}
 +
</li>
 +
<li>
 +
{{center-p|[[file:India1.png|Индиядагы храм]]}}
 +
</li>
 +
<li>
 +
{{center-p|[[file:India8.png|Храмдагы жазуу ]]}}
 +
</li>
 +
</ul>
 +
 +
XVI кылымда тимурид Бабур өз аскерлери менен Индияга келген. 1526-жылы Улуу Моголдордун империясы негизделген.
 +
 +
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 +
<li>{{center-p|[[file:Velikiemongoly.jpg|400px|“Улуу Моголдор” картасы ]]}}</li>
 +
<li>{{center-p|[[file:Mahal.jpg|400px|Тажы-Махал ]]}}</li>
 +
</ul>
 +
 +
Сүрөттө – Улуу Моголдордун династиясынын алгачкы алты башкаруучусу. Алар мениатюраларда индо-ислам стилинде көпчүлүгү жашап турган мезгилинде көрсөтүлгөн. Жогорку катардан тартып солдон оңго:
 +
династиянын негиздөөчүсү Бабур;
 +
экинчи император Хумаюн, ал аз жерден империясынан ажырап кала жаздаган;
 +
өзүнө баш ийгендердин бардыгына карата калыс саясат жүргүзүп империяны бекемдеген үчүнчү император – Акбар;
 +
төртүнчү император жана Шах-Жахандын атасы – Жахангир;
 +
Тажы-Махалды курган бешинчи император Шах-Жахан;
 +
алтынчы император жана Шах-Жахан менен Мумтаздын уулу, Моголдордун саясатын кескин өзгөрткөн фанат мусулман – император Аурангзеб, ал атасын камакка алган.
 +
 +
== Араб дүйнөсү V-XV кк. ==
 +
 +
Ислам цивилизациясы – Чыгыштагы эң жаш цивилизациялардын бири. Ал б.э. VII кылымында гана калыптана баштаган. Аравия өзүнүн чек арасын кеңейтип жана көп мамлекеттерди кучагына камтып, ислам цивилизациясынын бешиги болуп саналат.
 +
 +
Аянты Европанын төрттөн бирине жакын жерди ээлеген эбегейсиз Аравия жарым аралынын көпчүлүк бөлүгү, - чөл жана талаа болуп саналат. Аравия табигый шарттары боюнча бир нече ар түрдүү облустарга бөлүнөт.  На юго-западе полуострова протянулся Йемен с плодородными землями, богатой тропической растительностью, высокой плотностью населения, которое издавна жило с полеводства и садоводства. Середина полуострова - Неджд("Плоскогорье") - огромное, засушливое плоскогорье, где возможно только кочевое скотоводство. Рек здесь нет, только сухие русла, иногда заполняются дождевыми потоками. Животворную воду людям дают исключительно колодца. Длинная полоса вдоль Красного моря - Хиджаз ("Граница") - пригодна разве для полеводства в отдельных оазисах. Безграничные просторы, особенно на окраинах плоскогорья, остаются незаселенными.
 +
 +
{{center-p|[[Файл:Kabuu.png|600px|Каабу]]}}
 +
 +
Природные условия Аравийского полуострова привели к тому, что большинство арабов были кочевниками -'''бедуинами'''("Жителями пустыни"), которые разводили коз, овец и верблюдов.
 +
 +
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 +
  <li class="active">
 +
{{center-p|[[file:Hist22.png|Hist22.png]]}}
 +
  </li>
 +
  <li>
 +
{{center-p|[[file:Hist33.png|Hist33.png]]}}
 +
  </li>
 +
  <li>
 +
{{center-p|[[file:Hist44.jpg]]}}
 +
</li>
 +
</ul>
 +
 +
{{center-p|[[file:Hist555.png|600px|]]}}
  
 
==Глоссарий==
 
==Глоссарий==
−
:{{bib|'''Абсолютизм'''. Абсолютизм в полит. смысле есть форма правления, при которой верховная власть не ограничивается конституцией. Абсолютизм был в европейских континентальных государствах в продолжение XVII и XVIII столетий господствующею государственною формою, которой благоприятствовали богословы, приписывающие верховной власти божественное происхождение, и римские юристы, признававшие за государями абсолютную власть древних римских императоров. }}
+
:{{bib|'''Абсолютизм'''. Абсолютизм саясий мааниде алганда башкаруунун формасы, анда жогорку бийлик конституция менен чектелбейт. Абсолютизм Европанын континенттеги мамлекеттеринде  XVII жана XVIII жүз жылдыктарда улантылып, үстөмдүк кылган мамлекеттик форма болуп эсептелген, ага дин кызматындагылар көмөк көрсөтүп, жогорку бийликтин кудай тарабынан бериле тургандыгын айтышкан, ал эми рим юристтери байыркы рим императорлоруна мамлекетти башкарууда абсолюттук бийлик берилиши керек деп эсептешкен. }}
−
:{{bib|'''Вассалитет''' (vassalité f., нем. Vasalität). Система отношений личной зависимости одних феодалов (вассалов) от других (сюзеренов).}}
+
:{{bib|'''Вассалитет''' (vassalité f., нем. Vasalität). Бир феодалдардын (вассалдардын) башкаларга (сюзерендерге) жекече көз каранды мамилелеринин системасы.}}
−
:{{bib|'''Гуманисты'''. Гуманистами называли себя представители светской интеллигенции эпохи Возрождения, социальной группы, вызванной к жизни развивавшимся в Европе с конца XIII века торговым капиталом. Г. были носителями идеологии нового буржуазного общества, которое они обслуживали в качестве ученых, публицистов, историков, чиновников, поэтов. Одной из своих основных задач гуманисты считали реабилитацию, «возрождение» классической культуры, вследствие чего вся эпоха получила название: «Эпоха Возрождения». }}
+
:{{bib|'''Гуманисттер'''. Кайра жаралуу доорунда светтик интеллигенциянын өкүлдөрү өздөрүн гуманисттербиз деп атаган, бул  XIII кылымдын акырынан тарта Европада соода капиталы менен өнүгүп отуруп калыптанган топ. Г. жаңы буржуазиялык коомдун идеологиясын алып жүрүүчүлөр болуп эсептелет, аларды илимпоздор, публицисстер, тарыхчылар, чиновниктер, акындар катары тейлеп келишкен. Классикалык маданиятты реабилитациялоону, “кайра жаратууну” гуманисттер өздөрүнүн негизги милдеттеринин бири катары эсептешкен, ушундан улам бүткүл доор: “Кайра Жаралуу доору” деп аталган. }}
−
:{{bib|'''Реформация''' – социально-политическое движение против феодализма в Зап. Европе в XVI в., принявшее форму религиозной борьбы против католической церкви и папской власти.}}
+
:{{bib|'''Реформация''' – католик чиркөөсүнө жана папанын бийлигине каршы диний күрөштүн формасына ээ болгон Батыш-Евопадагы XVI к. феодализмге каршы социалдык-саясий кыймыл.}}
−
:{{bib|'''Эдикт''' (лат. edictum — объявление, от edicere — объявлять) — нормативный акт.}}
+
:{{bib|'''Эдикт''' (лат. edictum — жарыя, от edicere — жарыялоо) — ченемдик акт.}}
  
−
==Полезные ссылки==
+
==Пайдалуу шилтемелер ==
−
{{bib|[http://www.e-reading.club/bookreader.php/130764/Hlevov_-_Kratkaya_istoriya_Srednih_vekov__Epoha%2C_gosudarstva%2C_srazheniya%2C_lyudi.html Краткая история средних веков: эпоха, государства, сражения, люди – Александр Хлевов]}}
+
{{bib|[http://www.e-reading.club/bookreader.php/130764/Hlevov_-_Kratkaya_istoriya_Srednih_vekov__Epoha%2C_gosudarstva%2C_srazheniya%2C_lyudi.html Орто кылымдардын кыскача тарыхы: доор, мамлекет, салгылашуулар, адамдар - Александр Хлевов ]}}
−
{{bib|[http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000032/index.shtml Всемирная история. Энциклопедия. Том 3. Хронологически средневековье занимает отрезок времени между древней историей, эакончившейся гибелью рабовладельческого общества, и новой историей, начавшейся переходом к капитализму.]}}
+
{{bib|[http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000032/index.shtml Бүткүл дүйнөлүк тарых.Энциклопедия. 3-том. Хронологиялык жагынан орто кылым кул ээлөөчүлүк коомдун жок болушу менен аяктаган байыркы тарых менен капитализмге өтүү башталган жаңы тарыхтын ортосундагы мезгилдин кесиндисин ээлейт.]}}
−
{{bib|[http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000033/index.shtml История средних веков. Бойцов М., Шукуров Р.]}}
+
{{bib|[http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000033/index.shtml Орто кылымдардын тарыхы М.Бойцов, Р. Шукуров]}}
−
{{bib|[http://www.sedmitza.ru/lib/text/441022/ Карева В.В. История Средних веков]}}
+
{{bib|[http://www.sedmitza.ru/lib/text/441022/ В.В.Карева Орто кылымдардын тарыхы ]}}
−
{{bib|[http://muzey-factov.ru/tag/middle-ages Интересные факты о средневековье.]}}
+
{{bib|[http://muzey-factov.ru/tag/middle-ages Орто кылымдар жөнүндө кызыктуу фактылар.]}}
−
{{bib|[http://yanko.lib.ru/books/hist/ist_sred_vv-mgu-a.htm#_Toc158082358 История средних веков. 1 и 2 том. Под редакцией С.П.Карпова]}}
+
{{bib|[http://yanko.lib.ru/books/hist/ist_sred_vv-mgu-a.htm#_Toc158082358 Орто кылымдардын тарыхы  1 жана 2-том. С.П.Карповдун редакциясы астында]}}
−
{{bib|[http://rushist.com/index.php/historical-notes/2021-krestovye-pokhody-kratko Крестовые походы ]}}
+
{{bib|[http://rushist.com/index.php/historical-notes/2021-krestovye-pokhody-kratko Крест жортуулдары ]}}
  
 
==Библиография==
 
==Библиография==
Строка 299: Строка 393:
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">15 мифов о Средневековье, которые все привыкли считать правдой</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Орто кылымдар жөнүндө бардыгы чындык деп эсептеп келген 15 миф </div>
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
−
{{center|[[file:Mirtop.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop.jpg|350px]]}}
−
Средние века явно не имеют очень хорошую репутацию и известны массовыми казнями, невежеством, болезнями и войнами. Подобный образ сложился благодаря Голливуду, и сегодня люди верят во множество ложных «фактов», связанных со Средневековьем.<br>
+
Орто кылымдар анчалык жакшы болгон эмес, ал массалык түрдө киши өлтүрүүлөр, наадандыктар, оорулар жана согуштар менен коштолгон деген пикир бар. Мындай образ Голливуддун аракети менен калыптаган, бүгүнкү күндө да адамдар Орто кылым менен байланышкан көптөгөн жалган “фактыларга” ишенет.<br>
 
----
 
----
−
{{center|'''Безграмотность'''}}<br>
+
{{center|'''Сабатсыздык'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop1.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop1.jpg|350px]]}}
−
На самом деле, это не так. Хотя Голливуд определенно постарался растиражировать в своих фильмах эту идею, многие из наиболее влиятельных университетов в истории (Кембридж, Оксфорд) и мыслителей (Макиавелли, Данте) появились как раз в Средневековье.
+
Чынында, андай эмес. Голливуд өзүнүн фильмдеринде мындай идеяны жайылтууга аракет жасаганы менен, тарыхтагы айрыкча таасирдүү университеттердин (Кембриж, Оксфорд) жана ойчулдардын (Макиавелли, Данте) көпчүлүгү дал ошол орто кылымдарда пайда болгон.
 
----
 
----
−
{{center|'''Темные века'''}}<br>
+
{{center|'''Караңгы кылымдар'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop2.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop2.jpg|350px]]}}
−
После падения Рима европейская культура и экономика рухнули в пропасть, и так было вплоть до итальянского Возрождения. В это многие верят, и именно поэтому Средние века также называют Темными веками. Хотя, на самом деле, первоначально этот термин был использован историками, которые подразумевали то, что им почти ничего не известно о данном периоде, поскольку у них не было сохранившихся записей той эпохи.
+
Рим кулагандан кийин Европа маданияты жана экономикасы туңгуюкка кабылган, мындай жагдай италиялык Кайра жаралууга чейин созулган. Буга көпчүлүк ишенет, анткени Орто кылымдарды ошондой эле Караңгы кылымдар деп да аташат. Чынында, алгач бул терминди тарыхчылар пайдаланышкан, алар сөз болуп жаткан доор жөнүндө эч кандай жазуулар сакталып калбагандыктан, ал мезгил жөнүндө дээрлик эч нерсе билбей туруп, ушинтип атап коюшкан.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Земля - плоская'''}}<br>
+
{{center|'''Жер – жалпак'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop3.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop3.jpg|350px]]}}
−
Даже в Средневековье так считали далеко не все. Хотя наука и образование в значительной степени финансировались церковью, были и ученые, которые выдвигали теории, что она круглая.
+
Ал тургай Орто кылымдарда деле айрымдар антип эсептешкен эмес. Илим жана билим берүү кыйла даражада чиркөө тарабынан каржыланганы менен жер тоголок деген теорияны чыгарган илимпоздор болгон.
 
----
 
----
−
{{center|'''Земля - центр Вселенной'''}}<br>
+
{{center|'''Жер – Ааламдын борбору'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop4.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop4.jpg|350px]]}}
−
Хотя находились люди (в основном, церковники), которые продолжали утверждать подобное, были и другие. К примеру, Коперник развенчал эту теорию задолго до Галилея.
+
Жер Ааламдын борбору деп эсептеген адамдар (негизинен чиркөөчүлөр болгону менен) башка пикирдегилер да болгон. Маселен, Коперник Галилейге чейин эле кыйла мурун бул теорияны төгүндөгөн
 
----
 
----
−
{{center|'''Царство насилия'''}}<br>
+
{{center|'''Зомбулуктун үстөмдүгү'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop5.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop5.jpg|350px]]}}
−
Естественно, Средние века не были свободными от насилия, но не существует никаких доказательств, что именно этот период времени был более жестоким, чем другие периоды в истории.
+
Албетте, Орто кылымдар зомбулуктан эркин болгон эмес, бирок тарыхтагы башка мезгилдерге караганда дал ушул мезгил ашыкча ырайымсыз болгондугуна эч кандай далил жок.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Изнурительный труд крестьян'''}}<br>
+
{{center|'''Дыйкандарды баш көтөртпөй иштетүү'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop6.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop6.jpg|350px]]}}
−
Да, тогда нелегко было быть крестьянином. Но, вопреки распространенному мнению, они имели время и на досуг. Шахматы и шашки пришли именно с того периода времени.
+
Ооба, ал кезде дыйкандарга жеңил болгон эмес. Бирок, кеңири тарап кеткен мындай пикирге карабастан, алардын бош убактылары да болгон. Шахмат менен шашки дал ошол мезгилден келген.
 
----
 
----
−
{{center|'''Соломенная крыша'''}}<br>
+
{{center|'''Саман чатыр'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop7.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop7.jpg|350px]]}}
−
Это утверждение близко к истине. На самом деле, даже у замков были соломенные крыши. Но это, отнюдь не дырявая куча как попало сваленной соломы.
+
Мындай деп ырастоо чындыкка жакындайт. Чынында эле сепилдердин чатыры самандан салынган. Бирок орулган самандан ой келди салып койгон чатырлар болгон эмес.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Повальный голод'''}}<br>
+
{{center|'''Туташ ачкачылык '''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop8.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop8.jpg|350px]]}}
−
Конечно, были голода, засухи и т.д., но опять же, они есть и сегодня. На самом деле, можно утверждать, что сегодня от голода умирает больше людей, чем в Средние века, просто потому что сегодня живет несравнимо больше людей.
+
Албетте, ачкачылык, кургакчылык ж.у.с. болгону чын, бирок андай нерселер бүгүнкү күндө деле болуп жатпайбы. Чын чынына келгенде, бүгүнкү күндө адамдар Орто кылымга караганда ачкачылыктан көбүрөөк өлүп жатышат, бул бүгүнкү күндө адамдар ал кездегиге караганда алда канча көптүгүнөн болсо керек.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Смертная казнь'''}}<br>
+
{{center|'''Өлүм жазасы'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop9.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop9.jpg|350px]]}}
−
Похоже, не многое изменилось с тех пор. Смертная казнь и поныне есть в Соединенных Штатах, Китае, Северное Корее, Иране и т.д. Изменился просто метод казни, которая стала немного гуманнее.
+
Андан бери көп деле өзгөрүү болбогон сыяктуу. Өлүм жазасы бүгүнкү күндө Кошмо Штаттарды, Кытайда, Түндүк Кореяда, Иранда ж.б. жерлерде бар. Болгону өлүм жазасынын ыкмасы гана өзгөрүп, бир аз гумандуу болуп калды.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Церковь уничтожала знания'''}}<br>
+
{{center|'''Чиркөө билимди жок кылган'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop10.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop10.jpg|350px]]}}
−
На самом деле, нет. Все высшие учебные заведения, о которых шла речь ранее (те же Оксфорд с Кембриджем) были основаны Церковью.
+
Чынында андай эмес. Мурда сөз болуп келген бардык жогорку окуу жайлар (ошол эле Оксфорд иенен Кембриж) чиркөө тарабынан негизделген.
 
----
 
----
−
{{center|'''Рыцари были благородными и отважными'''}}<br>
+
{{center|'''Рыцарлар ырайымдуу жана баатыр болушкан'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop11.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop11.jpg|350px]]}}
−
Естественно, думать, что все рыцари были одинаковыми, это уже глупо. На самом деле, дворянам даже пришлось принять фактический «кодекс рыцарства» в XIII веке, чтобы заставить рыцарей, находящихся не на войне, вести себя, не как пьяные студенты.
+
Албетте, рацарлардын бардыгы бирдей болгон деп айтуу, туура эмес. Чынында дворяндар согушта болбогон рыцарларды өздөрүн мас студенттердей алып жүрбөөгө мажбурлоо үчүн  XIII кылымда иш жүзүндө “рыцарлык кодексин” кабыл алышкан.
 
----
 
----
−
{{center|'''Люди умирали в 35 лет'''}}<br>
+
{{center|'''Адамдар 35 жашында өлө берген'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop12.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop12.jpg|350px]]}}
−
Это, конечно, правда, что средняя продолжительность жизни была ниже и действительно составляла 35 лет. Но она была таковой из-за огромного уровня детской смертности. У того, кто дожил до 20, были хорошие шансы дожить и до 50.
+
Бул албетте туура, анткени адамдын өмүр жашынан орточо узактыгы чынында эле 35 жашты түзгөн. Бирок балдардын өлүмүнүн деңгээли эбегейсиз болгондуктан абал ушундай болгон. 20 жашка аман-эсен чыккандардын 50 жашка чыгууга чейин жашоого жакшы мүмкүнчүлүгү болгон.
 
----
 
----
−
{{center|'''Викинги носили рогатые шлемы'''}}<br>
+
{{center|'''Викингдер мүйүздүү тулгаларды кийишкен'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop13.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop13.jpg|350px]]}}
−
На самом деле рога появились на изображениях скандинавских художников XIX века, которые хотели таким образом придать викингам свирепый внешний вид.
+
Иш жүзүндө мүйүз XIX кылымдагы скандинавиялык сүрөтчүлөрдүн эмгектеринде пайда болгон, алар муну менен викингдердин тыш кейпин сүрдүү көрсөткүлөрү келген.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Все ели руками'''}}<br>
+
{{center|'''Бардыгы кол менен жешкен'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop14.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop14.jpg|350px]]}}
−
Иногда это действительно было так. Но деревянные столовые приборы, в частности, вилки, появились в Италии ещё в XI веке.
+
Кээде чынында эле ушундай болгон. Бирок, ашкана приборлору, атап айтканда аш айрылары Италияда  XI кылымда эле пайда болгон.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Люди не путешествовали'''}}<br>
+
{{center|'''Адамдар саякаттаган эмес'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mirtop15.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mirtop15.jpg|350px]]}}
−
Естественно, самолетов тогда не было. Но ноги никто не отменял. Чего только стоит пресловутый Шелковый путь. Миграции и переселение были довольно распространенным явлением.
+
Албетте ал кезде самолёт болбоптур, бирок минип жүргөн унаанын же адамдын бутун эч ким тушап койгон эмес. Башкасын коюп Жибек жолун эске салбайлыбы. Миграция жана орун которуу кыйла кеңири тараган кубулуш болгон.
 
----
 
----
−
Стоит отметить, что из Средневековья до наших дней дошло много традиций и обрядов. Один из них - '''фестиваль горящих бочек в Англии'''
+
Орто кылымдарда биздин күндөргө чейин көптөгөн каада-салттар келип жетти. Алардын бири – '''Англиядагы күйгөн челектердин фестивалы'''
 
----
 
----
 
</div>
 
</div>
Строка 374: Строка 468:
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="shadow radius sbstyle">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Десять увлекательных книг о рыцарях</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Рыцарлар жөнүндөгү кызыктуу он китеп </div>
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
−
{{center|'''Шарлотта Янг «Маленький герцог Ришар Бесстрашный»'''}}<br>
+
{{center|'''Шарлотта Янг «Кичинекей герцог Эр жүрөк Ришар»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 1.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 1.jpg|350px]]}}
−
Издательство «Самокат»<br>
+
«Самокат» басмасы<br>
−
Популярная английская писательница XIX века бесхитростно рассказала в своей книге историю девятилетнего мальчика, который после смерти отца становится герцогом Нормандским. Он должен выполнять наказ отца — проявить милосердие к обидчику и простить его. Однако законы X века, в котором происходят эти события, требуют мести и кровавой расправы. «Маленький герцог» — история о становлении личности и победе вечных ценностей над глупостью и злом. Перу Шарлотты Янг принадлежит более 160 произведений (у нас многие знают «Историю Германии для юных»), а одним из преданных поклонников её творчества был Льюис Кэрролл.
+
XIX кылымдагы белгилүү англис жазуучусу өз китебинде атасы өлгөндөн кийин Нормандиянын герцогу болгон 9 жашар баланын тарыхын жөнөкөй тил менен баяндаган. Ал атасынын керээзин аткарып – өзүн таарынткандарга боорукерлик кылып, аларды кечирүүгө тийиш болгон. Бирок, ушул окуялар болуп жаткан X кылымдын мыйзамдары өч алууну жана кандуу жазалоону талап кылган. “Кичинекей герцог” – инсандын калыптануусу жана түбөлүк баалуулуктардын акмакчылык менен аксымдыктын үстүнөн жеңиши жөнүндөгү баян. 160тан ашык чыгарма (бизде “Бөбөктөр үчүн Германиянын тарыхын” көпчүлүк билет), Шарлотта Янгдын калемине таандык, ал эми  Льюис Кэрролл анын чыгармачылыгынын берилген ышкыбоздорунун бири болгон.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Марк Твен «Янки при дворе Короля Артура»'''}}<br>
+
{{center|'''Марк Твен «Янктар Король Артурдун сарайында»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 2.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 2.jpg|350px]]}}
−
Издательство «Нигма»<br>
+
«Нигма» басмасы <br>
−
Свой сатирический роман Твен написал в 1889 году, но советские читатели узнали о нём гораздо позже. История фантастических приключений «попаданца» Янки в мире рыцарского Средневековья была переведена Николаем Чуковским лишь 1949 году и тут же вошла в золотое собрание сочинений. Перемахнув на 13 веков назад, главный герой, испорченный цивилизацией, пытается поделиться её достижениями с феодальным обществом. Это провоцирует ряд комичных ситуаций, которые на самом деле оказываются не такими уж и забавными. Точно так же, как и сам Твен оказывается не тем добродушным дядюшкой с пышными усами, а довольно злым и циничным сатириком, которому «иногда хочется повесить весь род человеческий, чтобы положить конец этой комедии».
+
Өзүнүн сатиралык романын Твен 1889-жылы жазган. Бирок советтик окурмандар ал тууралуу кыйла кечигип билишти. Орто кылымдагы рыцарлардын дүйнөсүндө “жолдуу” Янктардын фантастикалык окуяларынын тарыхы Николай Чуковский тарабынан 1949-жылы гана которулган жана ошол эле жерден чыгармаларынын алтын жыйнагына кирген.   Цивилизациядан булганган башкы каарман 13 кылым артка кетип, анын жетишкендиктерин феодалдык коом менен бөлүшкүсү келет. Ушундан улам бир катар күлкүлүү окуяларга туш болот, ал окуялар чынында эле анчалык сырдуу болуп чыкпайт. Твендин өзү сыяктуу эле мурутун чыйраткан ак көңүл ага болуп чыкпастан, кыйла эле кыянатчыл жана орой сатирик сыяктуу көрүнөт, ал “кээде бул комедиянын соңуна чыгуу үчүн бүтүндөй адамдардын тукумун асып салгысы келет”.
 
----
 
----
−
{{center|'''Мэри Стюарт «Сага о короле Артуре»'''}}<br>
+
{{center|'''Мэри Стюарт «Король Артур жөнүндө сага»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 3.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 3.jpg|350px]]}}
−
Издательство «Эксмо»<br>
+
«Эксмо» басмасы<br>
−
Когда Стюарт задумывала этот цикл, она и близко не представляла, какой труд ей предстоит. «Сага» по сути — результат скрупулёзной работы с историческими источниками, от книг Томаса Мэлори до средневековых манускриптов. Несмотря на название, в центре произведений стоит не сам Артур, а его верный помощник и наставник — Мерлин. Из первых книг цикла можно узнать историю его рождения, взросления и обретения великого дара, которые вплоть до мельчайших деталей описаны Стюарт с исторической точностью.
+
Стюарт бул циклди ойлоп тапкан учурда алдында кандай оор түйшүк турганын элестеткен эмес. “Сага” чынында -  Томас Мэлордун китептеринен тартып орто кылымдардагы манускрипттерге чейинки тарыхый булактар менен тынымсыз иштөөнүн натыйжасы. Аталышына карабастан, чыгармалардын борборлорунда Артур өзү эмес, анын ишенимдүү жардамчысы жана насаатчысы Мерлин турат. Циклдин биринчи китептеринен анын төрөлүү, эресеге жетүү жана улуу шыкка ээ болуу тарыхын билүүгө болот, мунун бардыгы Стюарт тарабынан тарыхый тактык менен эң майда-бараттарына чейин сүрөттөлгөн.
 
----
 
----
 
{{center|'''Вальтер Скотт «Айвенго»'''}}<br>
 
{{center|'''Вальтер Скотт «Айвенго»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 4.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 4.jpg|350px]]}}
−
Издательство «Нигма»<br>
+
«Нигма» басмасы <br>
−
Первый роман Скотта, действие которого разворачивается за пределами Шотландии, был опубликован как анонимное произведение, с припиской «от автора „Уэверли“». Таким образом писатель хотел повысить популярность произведения и, как это принято говорить сегодня, увеличить продажи. Но совсем скоро стало ясно, что в маркетинговых уловках нет никакой необходимости: весь тираж в 10 тысяч экземпляров был полностью распродан за первые две недели. Шотландский волшебник, как называл Скотта сам Пушкин, блестяще описал события XII века, когда вернувшийся из Крестового похода бедный рыцарь Айвенго отстаивал свою честь и завоёвывал любовь Прекрасной Дамы.
+
Окуялары Шотландиянын чегинен тышкары жерде болуп өткөн Скоттун биринчи романы “автордон “Уэверли” деген ат менен анонимдүү чыгарма катары жарыяланган. Жазуучу ушундай жол менен чыгарманын белгилүүлүгүн жогорулаткысы келген, бүгүнкү күндүн сөзү менен айтканда көбүрөөк сатылышына жетишүүнү көздөгөн. Бирок тез эле мындай маркетингдик айла-амалдын зарылчылыгы жок экендиги айкын болгон: бүткүл тиражы 10 миң нускасы менен эки жуманын ичинде толук сатылып кеткен. Пушкин өзү Шотландиялык сыйкырчы деп атаган Скот XII кылымдагы окуяларды эң сонун сүрөттөгөн, Крест жортуулунан кайтып келген бечара рыцарь Айвенго өзүнүн намысын коргоп, Ай чырайлуу Айымдын махабатына татыктуу болгон.
 
----
 
----
−
{{center|'''Тэренс Хэнбери Уайт «Король былого и грядущего»'''}}<br>
+
{{center|'''Тэренс Хэнбери Уайт «Азыркынын жана келечектин королу»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 5.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 5.jpg|350px]]}}
−
Издательство «Рипол-классик»<br>
+
«Рипол-классик» басмасы»<br>
−
Среди десятков интерпретаций истории Артура и его окружения пенталогия Уайта как нельзя лучше подходит для знакомства с миром рыцарского Средневековья. Каждый роман из цикла — не просто очередной этап жизни Артура, а история взросления, триумфальный путь будущего короля от маленького оруженосца ко взрослому мужчине. Уайт сумел создать мир, в котором торжествуют детская вера в чудеса, любознательность и наивность, а переводчик Сергей Ильин бережно сохранил все это волшебство в русскоязычной версии цикла. Кстати, эта книга легла в основу диснеевского мультфильма «Меч в камне».
+
Артурдун жана анын айланасындагылардын тарыхын ондогон түрдө жазып чыккандардын арасында Уайттын пентологиясы рыцардык Орто кылымдын дүйнөсү менен таанышуу үчүн эң сонун шарт түзөт. Циклге кирген ар бир роман – Артурдун жашоо турмушундагы кезектеги жөнөкөй этап эмес, келечектеги королдун кичинекей курал ташуучудан тартып чоң адамга чейинки эресеге жеткен, жеңиштүү жолун баяндаган тарых. Уайт түзгөн дүйнөдө баланын шумдуктарга ишеними, көп нерсени билүүгө умтулуусу жана балалык аңкоолугу салтанат курат. Ал эми котормочу  Сергей Ильин циклдин орус тилдүү версиясында сыйкырлардын бардыгын жоготпой сактаган. Айтмакчы бул китеп диснейлик “Таштагы кылыч” мультфилиминин негизине алынган.
 
----
 
----
−
{{center|'''Сэр Артур Конан Дойл «Белый отряд»'''}}<br>
+
{{center|'''Сэр Артур Конан Дойл «Ак отряд»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 6.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 6.jpg|350px]]}}
−
Издательство «Азбука»<br>
+
«Азбука» басмасы<br>
−
Несмотря на то, что славу английскому писателю принёс Шерлок Холмс, Дойл неоднократно признавался, что именно «Белый отряд» его любимое произведение. В основу сюжета романа лёг реальный эпизод из истории феодальной Англии, когда в 1366 году, воспользовавшись затишьем в Столетней войне, добровольцы и наёмники начали организовывать отряды по всей стране. «Белый отряд» — не только мастерское описание быта и нравов средневековой Англии, но и попытка возродить интерес к рыцарству, о котором к тому времени уже успели порядком позабыть.
+
Англис жазуучусуна атак-даңкты Шерлок Холмс алып келгени менен Дойл дал “Ак отряд” анын сүйүктүү чыгармасы экендигин бир нече жолу моюнга алган. Романдын сюжетинин негизине феодалдык Англиянын тарыхынан реалдуу эпизод алынган, анда 1366-жылы Жүз жылдык согуштагы жымжырттыктан пайдаланып, ыктыярчылар жана жалданмалар бүткүл өлкө боюнча отряддарды уюштура баштаган. “Ак отряд” – орто кылымдагы Англиянын тиричилигин жана каада-салттарын чеберчилик менен сүрөттөө гана эмес, ошондой эле ал кезде унутула баштаган рыцарлыкка кызыгуу туудуруунун да аракети десе болот.
 
----
 
----
−
{{center|'''Роберт Льюис Стивенсон «Чёрная стрела»'''}}<br>
+
{{center|'''Роберт Льюис Стивенсон «Кара жебе»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 7.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 7.jpg|350px]]}}
−
Издательство «Мещерякова ИД»<br>
+
«Мещерякова ИД» басмасы <br>
−
Роман Стивенсона условно ещё можно отнести к рыцарскому: события, описанные в «Чёрной стреле», происходят сразу же после окончания Столетней войны, когда Англия становится полем кровавого боя между Йорками и Ланкастерами. Восемнадцатилетний Ричард Шелтон, оставшись без отца, попадает в сплетение заговоров и интриг, переживает первую влюблённость и совершает подвиги ради восстановления справедливости и спасения своей любимой. Роман стоит читать в классическом переводе Чуковских — дореволюционный перевод Репиной сегодня кажется не слишком изящным и попросту скучноватым.
+
Стивенсондун романын шарттуу түрдө рыцарлык мезгилге таандык кылууга болот: “Кара жебеде” сүрөттөлгөн окуялар Жүз жылдык согуш бүткөндөн кийин дароо эле болуп өткөн, бул учурда Англия Йорктор менен Ланкастерлердин ортосунда кандуу кармаштын талаасы болуп калган. 18 жаштагы Ричард Шелтон атасыз калып ар кандай кутумчулуктун жана куйтулуктун очогуна кабылат, алгачкы сүйүүнү башынан өткөрүп адилеттикти калыбаны келтирүү жана өзүнүн сүйүктүүсүн куткаруу үчүн эрдиктерди жасайт. Романды Чуковскийдин классикалык котормосунда окуу керек – Репинанын революцияга чейинки котормосу бүгүнкү күндө ага коюулуучу талапты аткара албайт жана зериктирип жиберет.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Сергей Лукьяненко «Рыцари сорока островов»'''}}<br>
+
{{center|'''Сергей Лукьяненко «Кырк аралдын рыцарлары»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 8.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 8.jpg|350px]]}}
−
Издательство «АСТ»<br>
+
«АСТ» басмасы <br>
−
Первый опубликованный роман фантаста — вариация на тему приключений «попаданцев», в роли которых оказываются избранные подростки. Сюжет отдалённо напоминает «Повелителя мух», хотя Лукьяненко признаётся, что не был знаком с творчеством Голдинга до написания «Рыцарей». А вот с Владиславом Крапивиным, который тоже писал фантастические повести о подростках, Лукьяненко будто бы начинает спорить, поднимая в «Рыцарях» непростые вопросы. «Откуда берёт начало детская жестокость?», «Так ли невинны и безобидны дети от природы?», «Зачем нам война?» Роман был номинирован на несколько престижных литературных премий и переведён на немецкий язык.
+
Фантасттын биринчи жарыяланган романы – тандалган өспүрүмдөрдүн ролун аткарган “жолдуулардын” жоболоңдуу окуяларынын темасына вариация. Чыгарманын сюжети “Чымындардын куугунун” алыстан эске салат, Лукьяненко “Рыцарлар” жазылганга чейин эле Голдингдин чыгармачылыгы менен тааныш болгон эмесмин деп моюнга алган. Ал эми өспүрүмдөр жөнүндө фантастикалык повесттерди жазган Владислав Крапивин менен  Лукьяненко “Рыцарларда” “Балдардын ырайымсыздыгы кайдан башталат?”, “Балдар табияттан күнөөсүз жана айыпсыз болуп жаралабы?”, “Согуштун бизге кандай кереги бар?” деген сыяктуу татаал маселелерди көтөрүп, талаш баштаган сыяктуу. Роман бир катар атактуу адабий сыйлыктарга арзыган жана немец тилине которулган.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Эдуард Шендерович «Про битвы и сражения»'''}}<br>
+
{{center|'''Эдуард Шендерович «Согуштар жана салгылаштар тууралуу»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 9.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 9.jpg|350px]]}}
−
Издательство «Самокат»<br>
+
«Самокат» басмасы <br>
−
Не роман, конечно, но тоже очень важная книга, в которой собраны стихи о рыцарях и их приключениях. Писательница Марина Аромштам пишет, что стихи эти сродни рыцарской балладе, написанной новым литературным языком. Хоть книга и отмечена маркировкой 0+, читать её с ребёнком стоит не раньше 5-6 лет: слишком уж кровожадные попадаются на страницах стихи и иллюстрации.
+
Роман болбогону менен, рыцарлар жана алардын окуялары тууралуу ырлар топтолгон өтө маанилүү китеп. Жазуучу Марина Аромштам бул ырлар жаңы адабий тил менен жазылган рыцардык балладага окшоп кетет, деп жазган. Китеп 0+ деп маркаланганы менен аны 5-6 жаштан өткөн бала менен окуу керек: анткени анын беттеринен кан жыттанган ырлар жана сүрөттөр учурайт.  
 
----
 
----
−
{{center|'''Анн Робийар «Рыцари Изумруда»'''}}<br>
+
{{center|'''Анн Робийар «Изумруддун рыцарлары»'''}}<br>
−
{{center|[[file:Mir life1 10.jpg|start=2|350px]]}}
+
{{center|[[file:Mir life1 10.jpg|350px]]}}
−
Издательство «Шиповничек»<br>
+
«Шиповничек» басмасы<br>
−
Качественно и невероятно красиво отрисованные комиксы по мотивам оригинальной истории канадской писательницы Анн Робийар. Дети со сверхспособностями, собравшись в Королевстве Изумруда, готовятся отразить нападение насекомоподобных пришельцев. Внутри многотомного издания волшебная карта, путеводитель по главным героям и другие визуальные фишки, которые могут пробудить интерес даже у самых равнодушных к книгам читателей.
+
Канадалык жазуучу  Анн Робийардын бөтөнчө кызыктуу тарыхынын мотивдери боюнча тартылган комикстер абдан сапаттуу жана кооз чыккан. Жөндөмү өтө ашынган балдар Изумруд Королдугуна чогулуп курт-кумурскаларга окшогон келгиндердин чабуулунун мизин кайтарууга даярданат. Көп томдуу басылманын ичинде сыйкырдуу карта, башкы каарманрдар боюнча жол көрсөткүч жана башка сүрөттөр бар, алар китепке эң кош көңүл окурмандардын да кызыгуусун ойгото алат.  
 
----
 
----
−
</div></div></div>
+
</div>
−
{{lang|:KR:Тарых: Дүйнө орто кылым доорунда}}
+
<div class="sbstyle">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 +
</div>
 +
 +
</div>
 +
</div>
 +
{{lang|История: Мир в эпоху средневековья}}

Текущая версия на 08:37, 22 октября 2018

Орто кылымдар (орто кылым) – бул адамзаттын тарыхында хронологиялык жактан алганда Байыркы дүйнө менен Жаңы тарыхтын ортосундагы мезгил. Орто кылымдардын мезгили биздин эранын V кылымынан тартып ХV кылымга чейинки миңдеген жылдарга созулган.

Орто кылымдын башталышы деп көп учурда 476-жылы Батыш Рим Империясынын кулашын эсептеп жүрүшөт, бул окуяга Элдердин улуу журт которуусу себепчи болгон. Бирок айрым тарыхчылар Рим Империясында христианчылыкка куугунтуктун токтотулушун билдирген 313-жылдагы Милан эдикти Орто кылымдын башталышы деп эсептөөнү сунуштаган.

Орто кылымдын аякташы туурасында тарыхчыларда бирдей пикир жок. Константинополдун кулашы (1453), Американын ачылышы(1492), Реформациянын башталышы (1517), Англия революциясынын башталышы (1640) же Улуу Француз революциясынын башталышы (1789) орто кылымдын акыры деп эсептелип жүрөт.

«Орто кылым» деген аныктаманын өзү италиялык гуманисттерге таандык. Алар өздөрүнүн мезгили XV кылымды Батыш Рим империясынын кулашынан бөлүп турган тарых аралыгын орто кылым деп аташкан.

  • Рафаэль Санти

    • Орто кылымдардагы миң жыл – мезгилдин кызыктуу жана окуяларга бай кесиндиси. Өзүнүн бардык материалдык жана руханий жашоо турмушундагы өзгөчөлүктөр менен азыркы Европа цивилизациясы анын чегинде калыптанган. Көптөгөн техникалык жана интеллектуалдык ойлоп табуулар – механикалык сааттардын пайда болушу жана адамдын эркиндиги жөнүндөгү учурга ылайык көз караштар, жел тегирмендер жана парламентаризм, ок дары жана көптөгөн адабий жанрлар, китеп басып чыгаруу жана искусстводогу мейкиндик келечектери, көз айнектер жана бир катар башка көркөм сүрөт идеялары Орто кылымдардагы мезгил менен байланышкан. Бул тизмени чексиз уланта берүгө болор эле.

  • Басып чыгаруучу

    Басып чыгаруучу

  • Күзгү

    Күзгү

  • Телескоп

    Телескоп

  • Механикалык сааттар

    Механикалык сааттар

  • Айнегин

    Айнегин

Ушул жүз жылдыктарда иш жүзүндө азыркы бардык Европа этностору жана улуттук тилдер калыпанган, Европадагы азыркы мамлекеттердин чек араларынын жалпы белгилери аныкталып калган. Андагы жана бүгүнкү күндөгү шаарлардын басымдуу көпчүлүгү ушул доордон башталат. Орто кылымдагы Улуу географиялык ачылыштардын натыйжасында Жер планетасы жөнүндөгү көз караштар түп тамырынан бери өзгөргөн.

start=8


Европа V-ХV к.к.

Орто кылымдардагы мезгилди көп учурда цивилизация деп аташат, анткени орто кылымдардын күнү батып кетиши менен жок болуп кеткен бир катар мүнөздөмөлөр ага мүнөздүү. Сословияларга – социалдык топторго бөлүү орто кылымдагы коомдун негизинде жатат, ал топтор өзүлөрүнүн жасаган ишинин мүнөзү менен айырмаланат.

  • slide 1
  • slide 2
  • slide 3
  • slide 4
  • slide 5

Орто кылымдардагы коомду көп учурда феодалдык коом деп аташат. Бул жер үлүшүнө – феодго ээлик кылуу орто кылымдардагы мамилелердин негизи болгондугу менен байланышкан. Бара-бара король же кийинчерээк император феоддун негизги ээсине айланган. Өлкөнүн эң башкы феодалы армия түзүп, өзүнүн жерин кызмат кылгандарга таратып берген. Жер алган адамдар дагы армия топтоп, өз жерин тараткан. Ошентип сеньориалдык-вассалдык мамиле калыптанган, аны ошондой эле Феодалдык тепкич деп да аташат – бул светтик феодалдардын өзүнчө бир иерархиясы, башкача айтканда “чиндердин” өзүнчө бир баскычтуу шатысы.

  • slide 1
  • slide 2

Киев Орустарында феодалдык мамилелердин калыптанышы Батыш Европадагы процесстерден айырмаланган. Киев Орустарында феод – аскердик кызматы үчүн жер болгон эмес. Вассалитет да, вассалдар менен сеньорлор да, келишимдер да болгон эмес. Жер туугандардын/князьдардын ортосунда бөлүнгөн, жер (үлүш) кызматы үчүн эмес, тууган болгондугу үчүн, улуудан кичүүгө өткөн. Тепкич укугу колдонулган: князьдардын биринин өлүмү менен анын ордун ошол уруудагы улуусу ээлеп калган, калган “төмөн турган” князьдар да бошоп калган “тепкичтер” менен жылып отурган. Ал тургай бир князьдын тукумунда өзүнүн князьдык тукуму башкарып келген бытырандылыкка карабастан күрөш жүргөн: алар “жалпы орус” бийлигин, эң оболу – Киевди талашып бир князьдыктын алкагындагы үлүш үчүн күрөш жүргөн. Көп учурда бул мураскорлук талаш-тартыштар менен байланышкан. Феод болсо вассалда кала берген: алгач кызмат кылган, андан кийин – мурас боюнча өткөн. Новгород же Псков сыяктуу боярдык республикалар болгон – бирок бул ээлик эмес, башкаруу болгон. Боярлар эгерде күрөшкөн болсо башка бирөөнүн үлүшү үчүн, башкача айтканда өзүнүн князьдары менен бирге күрөшкөн. Анча белгилүү болбогон князьдарды шаардан кетүүгө мажбур кылышкан. Князьдан кетип жатып, боярин өзүнүн ээлигин сактап калуу менен кызмат үчүн берилген жерди жоготкон.


В начало

Орто кылымдагы рыцарлар жана сепилдер

Рыцарлардын вассалдары болбогону менен алар феодалдык тепкичтин төмөнкү баскычында турган, дал рыцарлар коомдо маанилүү роль ойногон, алар ошондой эле армияда да кыйла деңгээлде бааланган. Рыцарлар эң оболу эң сонун куралданган жоокерер болушкан, анткени алар өздөрүнүн сеньорунун биринчи эле талабы боюнча кызматка келүүгө тийиш болгон.

Рыцардын ар-намысы анын баалануучу эң башкы касиети болгон. Рыцарлар намысты аскердик даңк катары көтөргөн, ошондуктан алардын коомдогу абалы жогорулаган. Күнүмдүк турмушта орто кылымда жүрүш-туруштун өзгөчө тартиби калыптанган. Ал милдеттүү түрдө рыцардык жети касиеттин болушун караган, алар: атта жакшы жүрүү чеберчилиги, кылыч чабышуу, найза саюу, сууда сүзүү, ителги салуу, шахмат оюну, ошол кездеги этикет жана жүрөгүң сүйгөн жарыңдын урматына ыр чыгаруу. – рыцарлык
Тарыхтагы жана адабияттагы эң белгилүү рыцарлар

  • Арстан жүрөк Ричард – Англиянын королу]

    Арстан жүрөк Ричард – Англиянын королу
  • 'Тамплиерлер орденинин акыркы магистри – Жак де Моле

    Тамплиерлер орденинин акыркы магистри – Жак де Моле
  • Годфрит Бульонский –Лотарингиянын герцогу, Биринчи крест жортуулунун жетекчиси]

    Годфрит Бульонский –Лотарингиянын герцогу, Биринчи крест жортуулунун жетекчиси
  • 'Дон Кихот – Сервантестин романынын каарманы

    Дон Кихот – Сервантестин романынын каарманы
  • Король Артур –британ эпосунун каарманы]

    Король Артур –британ эпосунун каарманы
  • 'Киевдин улуу князы Святослав Игоревич

    Киевдин улуу князы Святослав Игоревич
  • Улуу князь Александр Невский]

    Улуу князь Александр Невский
  • 'В. Васнецов. Үч баатыр. Былиналардын баатырлары – Добрыня Никитич, Илья Муромец Алеша Попович

    В. Васнецов. Үч баатыр. Былиналардын баатырлары – Добрыня Никитич, Илья Муромец Алеша Попович
Орто кылымдардагы доорду сепилсиз элестетүү кыйын. Сепил – феодалдын бекемделген имениеси. Сөздүн түз маанисинде “менин үйүм – менин сепилим”

Рыцарлар активдүү катышкан крест жортуулдары орто кылымдагы эң маанилүү окуялардын бири болгон.

  • Krest pohodyKG.jpg
  • Tabl-istKG.jpg
Rucary.jpg

Эң “белгилүү” үчүнчү жүрүштү Европанын эң күчтүү башкаруучулары: Франциянын королу Филипп II Август , Англиянын королу Ричард Арстан Жүрөк жана Германиянын императору Фридрих Барбаросса баштаган.


В начало

Борбордошкон мамлекеттерди жана абсолютизмди түзүү

Орто кылымдагы бийлик коомдун мүнөзүнө өтө байланышкан. Бул сеньордун жана вассалдардын, тагыраак айтканда королдун жана жергиликтүү графтар менен маркиздердин чыр чатагына алып келген. Ошондуктан феодалдык бытырандылык мезгили узакка өкүм сүргөн.

  • Evropavkonce XI.jpg
  • Evropa .gif

Бир катар өлкөлөр аны ийгиликтүү басып өтүп, бирдиктүү державага (Франция, Испания, Англия, Россия) бириге алышкан. Алардын бир бөлүгү ар түрдүү жагдайлардан улам өзүнчө майда-держава бойдон кала беришкен. Алардын айкын мисалы – бул Италия жана Германия мамлекеттери, алар XIX кылымда гана бириге алышкан. Борбордошкон мамлекеттердин түзүлүшү кол өнөрчүлүктүн, сооданын жана маданияттын борборлору катары шаарларды өнүгүүгө түрткөн.

Ошондой эле соңку орто кылым үчүн толук бийлиги болбогону менен монархтын алдында кеңеш берүү милдетин аткарган сословиелик-өкүлчүлүктүү органдардын болушу мүнөздүү. Мындай органдын азыркы адам үчүн эң белгилүү мисалы – Англиядагы парламент. Көп кылымдардын ичинде ал өзүнүн келбетин (облигин) олуттуу өзгөрткөнү менен аталышын сактап калды.

  • slide 1

    Францияда Генералдык штаттар болгон

  • slide 2

    Английский парламент в Средневековье

  • slide 3

    Современный Английский парламент

  • slide 4

    Здание Английского парламента. Лондон

  • slide 5
  • slide 5
  • slide 5
  • slide 5

Европанын сословиелик өкүлчүлүктүү органдары

start=12

Орто кылымдардын доору аяктагандан кийин алгач сословиелик органдар жок болот (бирок абсолюттук монархия) пайда болот. Андан кийин сословиянын өзү да жок болот.
ХV-ХVI к.к. Батыш Европанын өлкөлөрүндө абсолюттук монархия калыптанган – башкаруунун мындай формасында феодалдык мамлекеттин шартында монархка чекчиз жогорку бийлик таандык.
Француз абсолютизми жалпы эле абсолютизмдин акыркы модели болуп саналат, анда Франциянын королдору төмөнкүлөргө жетишкен:
● бардык провинциялардын үстүнөн толук контроль
● бүткүл мамлекет үчүн милдеттүү мыйзамдарды чыгарууга чексиз укук
● туруктуу армия түзүү
● эркин шаарлардын автономиясын жок кылуу
● Генералдык штаттарды чакырууну токтотуу
● чиркөөнүн королго толук көз карандылыгы
Бирок Европада орто кылымдардын доору батып бараткан. Россияда абсолюттук монархия Петр Iдин бакшаруусунда биротоло калыптаган.

  • “Мамлекет - бул Мен!” (Франциянын Королу Людовик XIV)]

    “Мамлекет - бул Мен!” (Франциянын Королу Людовик XIV)
  • '“Падыша мыйзамга моюн сунса, ага эч ким каяша кыла албайт.” (Россиянын Императору Пётр I)

    “Падыша мыйзамга моюн сунса, ага эч ким каяша кыла албайт.” (Россиянын Императору Пётр I)

Орто кылымдардын маданияты

Орто кылымдардын руханий жана материалдык дүйнөсү дагы өзгөчө. Ал римдин бийик маданиятынын кыйроосу менен башталган. Анын ордуна варварлардын төмөн, артта калган маданияты келген. Европа Каролинг кайра жаралуусу аркылуу Кайра жаралуу дооруна өтүп мындай “караңгы кылымдардан” абдан көп мезгилде араң чыккан. Орто кылым дүйнөгө роман жана гот архитектурасынын шедеврлерин тартуу кылды.

Андан тышкары, орто кылымдын маданиятында христианчылык өзгөчө орунду ээлейт, демек, анын негизги институту – чиркөө.

  • Париж кудай эненин собору]

    Париж кудай эненин собору
  • 'Ахен собору

    Ахен собору
  • Вестминстердик аббатство]

    Вестминстердик аббатство
  • 'Ыйык Вита собору

    Ыйык Вита собору

Живопистен баштап философияга чейин баардыгы диний тематикага сугарылган. Кудай бардык жерде катышкан, адам күнөкөр макулук болгондуктан, анын орду жок болгон. Орто кылымдардагы философтордун пикири боюнча, жашоонуну негизги маңызы – бейишке жол болгон. Чиркөө билим берүүнү толук өз колунда кармаган. Бул Европанын “караңгы кылымдардан” чыгуусун татаалдаткан. Бул, медицинанын өнүгүүсүнө катуу тоскоол болгон, анткени өлгөн адамдын денесине тажрыйба өткөрүүгө тыюу салынган. Чиркөөнүн көз караштарына каршы келген ойлорду айткандардын баарын, еретик деп жарыялап, керек болсо өрттөп да салган. Айкын мисал, Джордано Бруно: “Күн – биздин системанын борборунда жана мындай системалар толуп жатат” дегени үчүн ушундай жазаланган.

  • Николай Коперник ]

    Николай Коперник
  • Джордано Бруно

    Джордано Бруно
  • Галилео Галилей]'

    Галилео Галилей
  • Франциск Скорина]'

    Франциск Скорина
  • Фрэнсис Бекон

    Фрэнсис Бекон
  • Андреас Везалий

    Андреас Везалий

В начало

V-ХV к.к. Чыгыш өлкөлөрү

«Орто кылым» термини жаңы эранын биринчи он жети кылымынын Чыгыш өлкөлөрүнүн тарыхындагы мезгилин түшүндүрүү үчүн колдонулат. Чыгыш азия жана түндүк африка өлкөлөрү үчүн мүнөздүү болгон өнүгүүнүн жүрүшүн үзгүлтүккө учураткан европадагы соода жана колониялык экспансиянын объуктисине айланган XVI - XVII к.к. башталышын мезгилдин табыгый жогорку чеги деп эсептөө кабыл алынган.
Географиялык жактан алганда Орто кылымдагы Чыгыш Түндүк Африканын, Жакынкы жана Орто Чыгыштын, Борбордук жана Орто Азиянын, Индиянын, Шри-Ланканын, Түштүк-Чыгыш Азиянын жана Ыраакы Чыгыштын аймагын камтыйт.
Чыгышта Орто кылымга өтүү бир учурда ага чейинки саясий түзүлүштөрдүн (мисалы, Византия, Сасанид Ираны, Кушан-Гупт Индиясы) негизинде жүргүзүлсө, башка учурларда – ал Кытайдагыдай социалдык кагылышуулар менен коштолгон, жана дээрлик бардык жерде аларга “варвардык” көчмөн уруулардын катышуусунун аркасында процесстер тездеген. Бул мезгилде тарыхый аренада арабдар, түрк-сельжуктар, монголдор сыяктуу ага чейин белгисиз болгон элдер пайда болгон жана өнүккөн. Жаңы диндер жаралып жана алардын негизинде цивилизациялар пайда болгон.
Орто кылымда Чыгыш өлкөлөрү Европа менен байланышта болгон. Византия грек-рим маданиятынын салттарын алып жүрүүчү болуп кала берген. Арабдардын Испанияны басып алышы жана крест жортуулчуларынын Чыгышка жүрүштөрү маданияттардын өз ара аракеттенүүсүнө көмөк көрсөткөн. Түштүк Азиянын жана Ыраакы Чыгыштын Европалыктар менен таанышуусу XV-XVI к.к. гана болуп өткөн.
Чыгышта орто кылымдардагы коомдордун калыптануусу өндүргүч күчтөрдүн өсүшү менен мүнөздөлгөн – темир кенин казып алуу тараган, жасалма жол менен сугаруу кеңейген жана ирригациялык техника өркүндөп отурган. Чыгышта, ошондой эле Европада – феодалдык мамилелердин бекемделиши тархый процесстин жетектөөчү тенденциясына айланган. XX кылымдын акырында Чыгышта жана Батышта өнүгүүнүн жыйынтыктарынын ар түрдүү болушу өнүгүү динамизминин даражасынын төмөндүгү менен шартталган.
Чыгыш коомдорунун “кечигүүсүн” шарттаган факторлорго: феодалдык ыңгай менен катар алгачкы общиналык жана кул ээлөөчүлүк мамилелердин өтө жай баракаттык менен жоюлушун; дыйканчылыктын дифференциациясын создуктурган жалпы жашоонун общиналык формаларынын туруктуулугун; мамлекеттик менчиктин жана бийликтин жеке жер ээлеринин жана феодалдардын жеке бийлигинин үстүнөн үстөмдүк кылышын; феодалдардын шаарлардын үстүнөн чексиз бийлигин, шаардыктардын феодалдарга каршы умтулууларынын басаңдашын көрсөтүүгө болот.
Орто кылымдардагы Чыгыш тарыхын мезгилдештирүү. Ушул өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен жана Чыгыштын тарыхында феодалдык мамилелердин бышып жетилүү даражасы жөнүндө көз караштарга таянуу менен төмөнкү этаптарды бөлүп көрсөтүшөт:
Б.э. I-VI к. – феодализмдин жаралышынын өткөөл мезгили;
VII-Х к.к. – эрте феодалдык мамилелердин мезгили, ага экономиканы натуралдаштыруу жана байыркы шаарлардын ыдыроо процесси таандык;
XI-XII к.к. – монголдорго чейинки мезгил, феодализмдин гүлдөй башташы, сословиялык-корпоративдик түзүлүштүн калыптанышы, маданий жактан көкөлөө мезгили;
XIII к.к. – феодалдык коомдун өнүгүшүн үзгүлтүккө учуратып жана алардын айрымдарын артка буруп чоң тоскоолдук келтирген моңгол басып алууларынын мезгили;
XIV-XVI к.к. – монголдордон кийинки мезгил, ал коомдук өнүгүүнүн басаңдашы, бийликтин ырайымсыз түрүнүн консервацияланышы менен мүнөздөлөт.

Орто кылымдардагы Чыгыш цивилизациялык жагынан алганда да Европадан айырмаланып, түрдүү көрүнүшкө ээ болгон. Цивилизациянын айрымдары Чыгышта байыркы мезгилде эе пайда болгон; буддисттик жана индустук цивиизациялар – Индостан жарым аралында, даосстук-конфуцийлик цивилизациялар – Кытайда пайда болгон.
Башкалары Орто кылымдарда: мусулман цивилизациясы Жакынкы жана Ортоңку Чыгышта, индо-мусулмандык – Индияда, индустук-мусулманык – Түштүк-Чыгыш-Азия өлкөлөрүндө, буддисттик – Японияда жана Түшүк-Чыгыш-Азияда, конфуцийлик – Японияда жана Кореяда жаралган.


В начало

Кытай орто кылымда

Орто кылымдагы бардык цивилизациялардын тарыхынын жалпы белгилери болгону менен, алар ошол доордогу ар түрдүүлүгү менен айырмаланып турушат.

Кытай цивилизациясы байыркы кылымдардан орто кылымдарга билинбестен, Батыштагыдай бардык негиздерин бузуп жана түп тамырынан бери өзгөрбөстөн акырындык менен өткөн. Ошондуктан орто кылымдагы Кытай көп жагынан байыркы Кытайды эске салат. Кул ээлөөчүлүк акырындык менен жоюлган. Феодалдык мамилелер “чыгыштын” өзгөчө вариантында болуп өткөн. Рухий турмушта гана олуттуу өзгөрүүлөр болуп, мамлекеттин түзүлүш жана анын адептик негиздери жаңыланган. Бул жагынан алганда конфуцианство Кытай тарыхындагы бурулуш мезгил болгон.

Конфуцийдин (б.э.ч. 551-479) идеялары бир караганда реалдуулуктан алыс көрүнгөнү менен, бир нече кылым өткөн соң мамлекеттик динге айланган жана дээрлик эки миң жылдан ашык мезгил өзгөрбөй кытай коомунун рухий турмушунда көрүнүктүү роль ойногон. Чынында Кытай тарыхынын орто кылымдагы мезгилин конфуций цивилизациясы деп атоого болот.

  • Hlopchikkitai.png

    • III кылымда Кытай өз алдынча үч мамлекетке бөлүнүп калган. III кылымдын акырында Цзинь династиясы бир нече ондогон жылдарга Кытайды бириктирүү аракетин жасаган. IV кылымдын башында Кытайга көчмөндөрдүн ордолору, анын ичинде гунндар басып кирген. Өлкөнүн түндүгүндө баскынчылар түзгөн көптөгөн майда мамлекеттер пайда болгон.

    E7eb011ea7f43c8937d7a6ccad6a4d3f.jpg

    Кытайды борбордоштуруудагы кийинки этап Суй династиясынын тушунда ишке ашырылган, ал VI кылымдын акырында түндүк менен түштүктү бириктиргени менен VII кылымдын башында кулап калган. Кытайдын чындап гүлдөгөн доору Тан династиясы менен байланышкан. Ошол доордо бүткүл өлкөдө жолдор, каналдар жана жаңы шаарлар курулган, кол өнөрчүлүк жана соода гүлдөгөн, искусство, өзгөчө поэзия өнүккөн.

    Сун династиясынын башкаруусу көчмөн урууларынын жаңы толкунун баштан өткөрүп Кытай үчүн кайгылуу аяктаган. XIII кылымда империяны моңголдор басып алып, улуу хан Хубилай жаңы Юань (1280-1368) моңгол династиясын негиздеген. Узак согуштан Кытайдын экономикасы талкаланып, эл кулга айланган.

    Китеп басып чыгаруу биринчи жолу Кытайда пайда болгон. Бул окуя 10-11-кылымдарга таандык.

    Кытайда ойлонуп табылган дары алгач фейерверкдер үчүн пайдаланылса кийин аскер ишинде колдонулган. Кытайлар компасты ойлоп тапкан, анын жардамы менен чөлдө жана деңизде барчу багытын жаңылбай табышкан.

    Кытайда көркөм кол өнөрчүлүк өнүгүп отуруп фарфор идиштерди ойлоп табышкан, аны жасоо үчүн өзгөчө чопону пайдаланышкан. Алардын жасаган идиши күзгүдөй жаркырап, кагаздай жука, үнү уккулуктуу, күн тийген көл сыяктуу тегиз жана тунук болгон.

    Инидия орто кылымдарда

    Индиядагы орто кылым Гуптардын империясынан башталат, алар Кушан империясынын ордуна келген. Гуптардын империясы Индиянын түндүгүндө 4-кылымдан 6-кылымга чейин жашаган. Европада бул мезгилде Батыш Рим империясы кыйраган жана алгачкы варвардык корелевстволор пайда болгон. Гуптардын державасы раджа Чандрагуптанын ишмердигинин аркасында бир нече өз алдынча мамлекеттин ичинен эң чоңу болгон. Бул мезгилде мамлекет маданий жана техникалык жактан жакшы өнүккөн. Алар Борбордук Азиядан келишкен эфталиттер менен согушуп жеңилген. Индияны мусулмандар басып алганга чейин бытырап кеткен. Анын аймагында өз ара кармаша берген майда мамлекеттер түзүлгөн. Индиянын аймагында мусулман мамлекеттеринин түзүлүшү – Дели султандыгынын мезгилине (1206-1526) жана Улуу Моголдордун империясына (1526-ж.-18-кылым) туш келет жана Индиянын социалдык-экономикалык жана саясий турмушунда чоң өзгөрүүлөр болот. . 10-11-кылымдардын аралыгында Махмуд Газневинин башчылыгы менен мсулман аскерлери Борбордук Азиядан жана Афганистандан Түндүк Индияга басып кирген жана бул мамлекетти талап-тоноп, өзүнө кошуп алган. 13-кылымдын башында Индиянын түндүгүндө мусулмандар ээлик кылган аймакта борбору Дели болгон мамлекет – Дели султанаты түзүлгөн.


    • Делидеги мунара
    • Түштүк Индиядагы храм
    • Шиванын статуеткасы
    • Индиялык башкаруучулардын турмушунан
    • Сцены жизни индийских правителей
    • {{center-p|[[file:India2.png|Индиядагы храм]}}
    • Индиядагы храм
    • Храмдагы жазуу

    XVI кылымда тимурид Бабур өз аскерлери менен Индияга келген. 1526-жылы Улуу Моголдордун империясы негизделген.

    • “Улуу Моголдор” картасы
    • Тажы-Махал

    Сүрөттө – Улуу Моголдордун династиясынын алгачкы алты башкаруучусу. Алар мениатюраларда индо-ислам стилинде көпчүлүгү жашап турган мезгилинде көрсөтүлгөн. Жогорку катардан тартып солдон оңго: династиянын негиздөөчүсү Бабур; экинчи император Хумаюн, ал аз жерден империясынан ажырап кала жаздаган; өзүнө баш ийгендердин бардыгына карата калыс саясат жүргүзүп империяны бекемдеген үчүнчү император – Акбар; төртүнчү император жана Шах-Жахандын атасы – Жахангир; Тажы-Махалды курган бешинчи император Шах-Жахан; алтынчы император жана Шах-Жахан менен Мумтаздын уулу, Моголдордун саясатын кескин өзгөрткөн фанат мусулман – император Аурангзеб, ал атасын камакка алган.

    Араб дүйнөсү V-XV кк.

    Ислам цивилизациясы – Чыгыштагы эң жаш цивилизациялардын бири. Ал б.э. VII кылымында гана калыптана баштаган. Аравия өзүнүн чек арасын кеңейтип жана көп мамлекеттерди кучагына камтып, ислам цивилизациясынын бешиги болуп саналат.

    Аянты Европанын төрттөн бирине жакын жерди ээлеген эбегейсиз Аравия жарым аралынын көпчүлүк бөлүгү, - чөл жана талаа болуп саналат. Аравия табигый шарттары боюнча бир нече ар түрдүү облустарга бөлүнөт. На юго-западе полуострова протянулся Йемен с плодородными землями, богатой тропической растительностью, высокой плотностью населения, которое издавна жило с полеводства и садоводства. Середина полуострова - Неджд("Плоскогорье") - огромное, засушливое плоскогорье, где возможно только кочевое скотоводство. Рек здесь нет, только сухие русла, иногда заполняются дождевыми потоками. Животворную воду людям дают исключительно колодца. Длинная полоса вдоль Красного моря - Хиджаз ("Граница") - пригодна разве для полеводства в отдельных оазисах. Безграничные просторы, особенно на окраинах плоскогорья, остаются незаселенными.

    Каабу


    Природные условия Аравийского полуострова привели к тому, что большинство арабов были кочевниками -бедуинами("Жителями пустыни"), которые разводили коз, овец и верблюдов.

    • Hist22.png
    • Hist33.png
    • Hist44.jpg
    Hist555.png


    Глоссарий

    Абсолютизм. Абсолютизм саясий мааниде алганда башкаруунун формасы, анда жогорку бийлик конституция менен чектелбейт. Абсолютизм Европанын континенттеги мамлекеттеринде XVII жана XVIII жүз жылдыктарда улантылып, үстөмдүк кылган мамлекеттик форма болуп эсептелген, ага дин кызматындагылар көмөк көрсөтүп, жогорку бийликтин кудай тарабынан бериле тургандыгын айтышкан, ал эми рим юристтери байыркы рим императорлоруна мамлекетти башкарууда абсолюттук бийлик берилиши керек деп эсептешкен.
    Вассалитет (vassalité f., нем. Vasalität). Бир феодалдардын (вассалдардын) башкаларга (сюзерендерге) жекече көз каранды мамилелеринин системасы.
    Гуманисттер. Кайра жаралуу доорунда светтик интеллигенциянын өкүлдөрү өздөрүн гуманисттербиз деп атаган, бул XIII кылымдын акырынан тарта Европада соода капиталы менен өнүгүп отуруп калыптанган топ. Г. жаңы буржуазиялык коомдун идеологиясын алып жүрүүчүлөр болуп эсептелет, аларды илимпоздор, публицисстер, тарыхчылар, чиновниктер, акындар катары тейлеп келишкен. Классикалык маданиятты реабилитациялоону, “кайра жаратууну” гуманисттер өздөрүнүн негизги милдеттеринин бири катары эсептешкен, ушундан улам бүткүл доор: “Кайра Жаралуу доору” деп аталган.
    Реформация – католик чиркөөсүнө жана папанын бийлигине каршы диний күрөштүн формасына ээ болгон Батыш-Евопадагы XVI к. феодализмге каршы социалдык-саясий кыймыл.
    Эдикт (лат. edictum — жарыя, от edicere — жарыялоо) — ченемдик акт.

    Пайдалуу шилтемелер

    Орто кылымдардын кыскача тарыхы: доор, мамлекет, салгылашуулар, адамдар - Александр Хлевов
    Бүткүл дүйнөлүк тарых.Энциклопедия. 3-том. Хронологиялык жагынан орто кылым кул ээлөөчүлүк коомдун жок болушу менен аяктаган байыркы тарых менен капитализмге өтүү башталган жаңы тарыхтын ортосундагы мезгилдин кесиндисин ээлейт.
    Орто кылымдардын тарыхы М.Бойцов, Р. Шукуров
    В.В.Карева Орто кылымдардын тарыхы
    Орто кылымдар жөнүндө кызыктуу фактылар.
    Орто кылымдардын тарыхы 1 жана 2-том. С.П.Карповдун редакциясы астында
    Крест жортуулдары

    Библиография

    • Бартольд В.В. Сочинения. В 9-ти т. М., 1963-1977.
    • Берзин Э.О. Юго-Восточная Азия в XIII-XVI веках. М., 1982.
    • Борис Чичерин. Политические мыслители. От Древнего мира до эпохи Возрождения: Либроком; 2010.
    • Владимир Мокрынин. Археология и история древнего и средневекового Кыргызстана: портал История Кыргызстана и кыргызов. // Доступно: http://kghistory.akipress.org/unews/un_post:1516
    • История средних веков: В 2 т. Т. 1: Учебник / Под ред. С.П.Карпова. — 4-е издание. — М: Изд-во Моск. ун-та; Изд-во «Высшая школа», 2003.
    • class="biblio"|
    • Поляк, А.Н. Маркова. Всемирная история: Учебник для вузов/ Под ред. –Г.Б. Поляка, А.Н. Марковой. – М.: Культура и спорт, ЮНИТИ, 1997.


    Орто кылымдар жөнүндө бардыгы чындык деп эсептеп келген 15 миф
    Mirtop.jpg

    Орто кылымдар анчалык жакшы болгон эмес, ал массалык түрдө киши өлтүрүүлөр, наадандыктар, оорулар жана согуштар менен коштолгон деген пикир бар. Мындай образ Голливуддун аракети менен калыптаган, бүгүнкү күндө да адамдар Орто кылым менен байланышкан көптөгөн жалган “фактыларга” ишенет.

    Сабатсыздык

    Mirtop1.jpg

    Чынында, андай эмес. Голливуд өзүнүн фильмдеринде мындай идеяны жайылтууга аракет жасаганы менен, тарыхтагы айрыкча таасирдүү университеттердин (Кембриж, Оксфорд) жана ойчулдардын (Макиавелли, Данте) көпчүлүгү дал ошол орто кылымдарда пайда болгон.

    Караңгы кылымдар

    Mirtop2.jpg

    Рим кулагандан кийин Европа маданияты жана экономикасы туңгуюкка кабылган, мындай жагдай италиялык Кайра жаралууга чейин созулган. Буга көпчүлүк ишенет, анткени Орто кылымдарды ошондой эле Караңгы кылымдар деп да аташат. Чынында, алгач бул терминди тарыхчылар пайдаланышкан, алар сөз болуп жаткан доор жөнүндө эч кандай жазуулар сакталып калбагандыктан, ал мезгил жөнүндө дээрлик эч нерсе билбей туруп, ушинтип атап коюшкан.

    Жер – жалпак

    Mirtop3.jpg

    Ал тургай Орто кылымдарда деле айрымдар антип эсептешкен эмес. Илим жана билим берүү кыйла даражада чиркөө тарабынан каржыланганы менен жер тоголок деген теорияны чыгарган илимпоздор болгон.

    Жер – Ааламдын борбору

    Mirtop4.jpg

    Жер Ааламдын борбору деп эсептеген адамдар (негизинен чиркөөчүлөр болгону менен) башка пикирдегилер да болгон. Маселен, Коперник Галилейге чейин эле кыйла мурун бул теорияны төгүндөгөн

    Зомбулуктун үстөмдүгү

    Mirtop5.jpg

    Албетте, Орто кылымдар зомбулуктан эркин болгон эмес, бирок тарыхтагы башка мезгилдерге караганда дал ушул мезгил ашыкча ырайымсыз болгондугуна эч кандай далил жок.

    Дыйкандарды баш көтөртпөй иштетүү

    Mirtop6.jpg

    Ооба, ал кезде дыйкандарга жеңил болгон эмес. Бирок, кеңири тарап кеткен мындай пикирге карабастан, алардын бош убактылары да болгон. Шахмат менен шашки дал ошол мезгилден келген.

    Саман чатыр

    Mirtop7.jpg

    Мындай деп ырастоо чындыкка жакындайт. Чынында эле сепилдердин чатыры самандан салынган. Бирок орулган самандан ой келди салып койгон чатырлар болгон эмес.

    Туташ ачкачылык

    Mirtop8.jpg

    Албетте, ачкачылык, кургакчылык ж.у.с. болгону чын, бирок андай нерселер бүгүнкү күндө деле болуп жатпайбы. Чын чынына келгенде, бүгүнкү күндө адамдар Орто кылымга караганда ачкачылыктан көбүрөөк өлүп жатышат, бул бүгүнкү күндө адамдар ал кездегиге караганда алда канча көптүгүнөн болсо керек.

    Өлүм жазасы

    Mirtop9.jpg

    Андан бери көп деле өзгөрүү болбогон сыяктуу. Өлүм жазасы бүгүнкү күндө Кошмо Штаттарды, Кытайда, Түндүк Кореяда, Иранда ж.б. жерлерде бар. Болгону өлүм жазасынын ыкмасы гана өзгөрүп, бир аз гумандуу болуп калды.

    Чиркөө билимди жок кылган

    Mirtop10.jpg

    Чынында андай эмес. Мурда сөз болуп келген бардык жогорку окуу жайлар (ошол эле Оксфорд иенен Кембриж) чиркөө тарабынан негизделген.

    Рыцарлар ырайымдуу жана баатыр болушкан

    Mirtop11.jpg

    Албетте, рацарлардын бардыгы бирдей болгон деп айтуу, туура эмес. Чынында дворяндар согушта болбогон рыцарларды өздөрүн мас студенттердей алып жүрбөөгө мажбурлоо үчүн XIII кылымда иш жүзүндө “рыцарлык кодексин” кабыл алышкан.

    Адамдар 35 жашында өлө берген

    Mirtop12.jpg

    Бул албетте туура, анткени адамдын өмүр жашынан орточо узактыгы чынында эле 35 жашты түзгөн. Бирок балдардын өлүмүнүн деңгээли эбегейсиз болгондуктан абал ушундай болгон. 20 жашка аман-эсен чыккандардын 50 жашка чыгууга чейин жашоого жакшы мүмкүнчүлүгү болгон.

    Викингдер мүйүздүү тулгаларды кийишкен

    Mirtop13.jpg

    Иш жүзүндө мүйүз XIX кылымдагы скандинавиялык сүрөтчүлөрдүн эмгектеринде пайда болгон, алар муну менен викингдердин тыш кейпин сүрдүү көрсөткүлөрү келген.

    Бардыгы кол менен жешкен

    Mirtop14.jpg

    Кээде чынында эле ушундай болгон. Бирок, ашкана приборлору, атап айтканда аш айрылары Италияда XI кылымда эле пайда болгон.

    Адамдар саякаттаган эмес

    Mirtop15.jpg

    Албетте ал кезде самолёт болбоптур, бирок минип жүргөн унаанын же адамдын бутун эч ким тушап койгон эмес. Башкасын коюп Жибек жолун эске салбайлыбы. Миграция жана орун которуу кыйла кеңири тараган кубулуш болгон.

    Орто кылымдарда биздин күндөргө чейин көптөгөн каада-салттар келип жетти. Алардын бири – Англиядагы күйгөн челектердин фестивалы

    Рыцарлар жөнүндөгү кызыктуу он китеп
    Шарлотта Янг «Кичинекей герцог Эр жүрөк Ришар»

    Mir life1 1.jpg

    «Самокат» басмасы
    XIX кылымдагы белгилүү англис жазуучусу өз китебинде атасы өлгөндөн кийин Нормандиянын герцогу болгон 9 жашар баланын тарыхын жөнөкөй тил менен баяндаган. Ал атасынын керээзин аткарып – өзүн таарынткандарга боорукерлик кылып, аларды кечирүүгө тийиш болгон. Бирок, ушул окуялар болуп жаткан X кылымдын мыйзамдары өч алууну жана кандуу жазалоону талап кылган. “Кичинекей герцог” – инсандын калыптануусу жана түбөлүк баалуулуктардын акмакчылык менен аксымдыктын үстүнөн жеңиши жөнүндөгү баян. 160тан ашык чыгарма (бизде “Бөбөктөр үчүн Германиянын тарыхын” көпчүлүк билет), Шарлотта Янгдын калемине таандык, ал эми Льюис Кэрролл анын чыгармачылыгынын берилген ышкыбоздорунун бири болгон.

    Марк Твен «Янктар Король Артурдун сарайында»

    Mir life1 2.jpg

    «Нигма» басмасы
    Өзүнүн сатиралык романын Твен 1889-жылы жазган. Бирок советтик окурмандар ал тууралуу кыйла кечигип билишти. Орто кылымдагы рыцарлардын дүйнөсүндө “жолдуу” Янктардын фантастикалык окуяларынын тарыхы Николай Чуковский тарабынан 1949-жылы гана которулган жана ошол эле жерден чыгармаларынын алтын жыйнагына кирген. Цивилизациядан булганган башкы каарман 13 кылым артка кетип, анын жетишкендиктерин феодалдык коом менен бөлүшкүсү келет. Ушундан улам бир катар күлкүлүү окуяларга туш болот, ал окуялар чынында эле анчалык сырдуу болуп чыкпайт. Твендин өзү сыяктуу эле мурутун чыйраткан ак көңүл ага болуп чыкпастан, кыйла эле кыянатчыл жана орой сатирик сыяктуу көрүнөт, ал “кээде бул комедиянын соңуна чыгуу үчүн бүтүндөй адамдардын тукумун асып салгысы келет”.

    Мэри Стюарт «Король Артур жөнүндө сага»

    Mir life1 3.jpg

    «Эксмо» басмасы
    Стюарт бул циклди ойлоп тапкан учурда алдында кандай оор түйшүк турганын элестеткен эмес. “Сага” чынында - Томас Мэлордун китептеринен тартып орто кылымдардагы манускрипттерге чейинки тарыхый булактар менен тынымсыз иштөөнүн натыйжасы. Аталышына карабастан, чыгармалардын борборлорунда Артур өзү эмес, анын ишенимдүү жардамчысы жана насаатчысы Мерлин турат. Циклдин биринчи китептеринен анын төрөлүү, эресеге жетүү жана улуу шыкка ээ болуу тарыхын билүүгө болот, мунун бардыгы Стюарт тарабынан тарыхый тактык менен эң майда-бараттарына чейин сүрөттөлгөн.

    Вальтер Скотт «Айвенго»

    Mir life1 4.jpg

    «Нигма» басмасы
    Окуялары Шотландиянын чегинен тышкары жерде болуп өткөн Скоттун биринчи романы “автордон “Уэверли” деген ат менен анонимдүү чыгарма катары жарыяланган. Жазуучу ушундай жол менен чыгарманын белгилүүлүгүн жогорулаткысы келген, бүгүнкү күндүн сөзү менен айтканда көбүрөөк сатылышына жетишүүнү көздөгөн. Бирок тез эле мындай маркетингдик айла-амалдын зарылчылыгы жок экендиги айкын болгон: бүткүл тиражы 10 миң нускасы менен эки жуманын ичинде толук сатылып кеткен. Пушкин өзү Шотландиялык сыйкырчы деп атаган Скот XII кылымдагы окуяларды эң сонун сүрөттөгөн, Крест жортуулунан кайтып келген бечара рыцарь Айвенго өзүнүн намысын коргоп, Ай чырайлуу Айымдын махабатына татыктуу болгон.

    Тэренс Хэнбери Уайт «Азыркынын жана келечектин королу»

    Mir life1 5.jpg

    «Рипол-классик» басмасы»
    Артурдун жана анын айланасындагылардын тарыхын ондогон түрдө жазып чыккандардын арасында Уайттын пентологиясы рыцардык Орто кылымдын дүйнөсү менен таанышуу үчүн эң сонун шарт түзөт. Циклге кирген ар бир роман – Артурдун жашоо турмушундагы кезектеги жөнөкөй этап эмес, келечектеги королдун кичинекей курал ташуучудан тартып чоң адамга чейинки эресеге жеткен, жеңиштүү жолун баяндаган тарых. Уайт түзгөн дүйнөдө баланын шумдуктарга ишеними, көп нерсени билүүгө умтулуусу жана балалык аңкоолугу салтанат курат. Ал эми котормочу Сергей Ильин циклдин орус тилдүү версиясында сыйкырлардын бардыгын жоготпой сактаган. Айтмакчы бул китеп диснейлик “Таштагы кылыч” мультфилиминин негизине алынган.

    Сэр Артур Конан Дойл «Ак отряд»

    Mir life1 6.jpg

    «Азбука» басмасы
    Англис жазуучусуна атак-даңкты Шерлок Холмс алып келгени менен Дойл дал “Ак отряд” анын сүйүктүү чыгармасы экендигин бир нече жолу моюнга алган. Романдын сюжетинин негизине феодалдык Англиянын тарыхынан реалдуу эпизод алынган, анда 1366-жылы Жүз жылдык согуштагы жымжырттыктан пайдаланып, ыктыярчылар жана жалданмалар бүткүл өлкө боюнча отряддарды уюштура баштаган. “Ак отряд” – орто кылымдагы Англиянын тиричилигин жана каада-салттарын чеберчилик менен сүрөттөө гана эмес, ошондой эле ал кезде унутула баштаган рыцарлыкка кызыгуу туудуруунун да аракети десе болот.

    Роберт Льюис Стивенсон «Кара жебе»

    Mir life1 7.jpg

    «Мещерякова ИД» басмасы
    Стивенсондун романын шарттуу түрдө рыцарлык мезгилге таандык кылууга болот: “Кара жебеде” сүрөттөлгөн окуялар Жүз жылдык согуш бүткөндөн кийин дароо эле болуп өткөн, бул учурда Англия Йорктор менен Ланкастерлердин ортосунда кандуу кармаштын талаасы болуп калган. 18 жаштагы Ричард Шелтон атасыз калып ар кандай кутумчулуктун жана куйтулуктун очогуна кабылат, алгачкы сүйүүнү башынан өткөрүп адилеттикти калыбаны келтирүү жана өзүнүн сүйүктүүсүн куткаруу үчүн эрдиктерди жасайт. Романды Чуковскийдин классикалык котормосунда окуу керек – Репинанын революцияга чейинки котормосу бүгүнкү күндө ага коюулуучу талапты аткара албайт жана зериктирип жиберет.

    Сергей Лукьяненко «Кырк аралдын рыцарлары»

    Mir life1 8.jpg

    «АСТ» басмасы
    Фантасттын биринчи жарыяланган романы – тандалган өспүрүмдөрдүн ролун аткарган “жолдуулардын” жоболоңдуу окуяларынын темасына вариация. Чыгарманын сюжети “Чымындардын куугунун” алыстан эске салат, Лукьяненко “Рыцарлар” жазылганга чейин эле Голдингдин чыгармачылыгы менен тааныш болгон эмесмин деп моюнга алган. Ал эми өспүрүмдөр жөнүндө фантастикалык повесттерди жазган Владислав Крапивин менен Лукьяненко “Рыцарларда” “Балдардын ырайымсыздыгы кайдан башталат?”, “Балдар табияттан күнөөсүз жана айыпсыз болуп жаралабы?”, “Согуштун бизге кандай кереги бар?” деген сыяктуу татаал маселелерди көтөрүп, талаш баштаган сыяктуу. Роман бир катар атактуу адабий сыйлыктарга арзыган жана немец тилине которулган.

    Эдуард Шендерович «Согуштар жана салгылаштар тууралуу»

    Mir life1 9.jpg

    «Самокат» басмасы
    Роман болбогону менен, рыцарлар жана алардын окуялары тууралуу ырлар топтолгон өтө маанилүү китеп. Жазуучу Марина Аромштам бул ырлар жаңы адабий тил менен жазылган рыцардык балладага окшоп кетет, деп жазган. Китеп 0+ деп маркаланганы менен аны 5-6 жаштан өткөн бала менен окуу керек: анткени анын беттеринен кан жыттанган ырлар жана сүрөттөр учурайт.

    Анн Робийар «Изумруддун рыцарлары»

    Mir life1 10.jpg

    «Шиповничек» басмасы
    Канадалык жазуучу Анн Робийардын бөтөнчө кызыктуу тарыхынын мотивдери боюнча тартылган комикстер абдан сапаттуу жана кооз чыккан. Жөндөмү өтө ашынган балдар Изумруд Королдугуна чогулуп курт-кумурскаларга окшогон келгиндердин чабуулунун мизин кайтарууга даярданат. Көп томдуу басылманын ичинде сыйкырдуу карта, башкы каарманрдар боюнча жол көрсөткүч жана башка сүрөттөр бар, алар китепке эң кош көңүл окурмандардын да кызыгуусун ойгото алат.

    Тестти өтүңүз
    Тестти өтүңүз
    Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:Тарых:_Дүйнө_орто_кылым_доорунда&oldid=27414»