БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

Тарых: Тарых илими — различия между версиями

(Новая страница: «{{Якорь|Начало}} <div class="row kyr-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content --> <div class="cutok">#Историчес…»)
 
 
(не показано 65 промежуточных версий этого же участника)
Строка 1: Строка 1:
 
{{Якорь|Начало}}
 
{{Якорь|Начало}}
−
<div class="row  kyr-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content -->
+
<div class="row  his-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content -->
−
<div class="cutok">[[#Историческая хронология |Историческая хронология ]] [[#Вспомогательные исторические дисциплины|Вспомогательные исторические дисциплины]] [[#Историческая картография|Историческая картография]] [[#Историческая личность|Историческая личность]] </div>
 
−
==Историческая хронология ==
 
−
<div class="textblock">Что такое счет лет в истории? Первая наука - помощница истории - это наука о времени хронология.</div> <br clear="all" />
 
  
−
С понятием времени мы сталкиваемся каждый день. С утра, отправляясь на работу или в школу, мы знаем, что у нас запланировано на на сегодняшний день, на завтра, и что было у вас вчера. Мы привыкли делить время на завтра, сегодня и вчера. Из движения времени прошлое-настоящее-будущее складывается история. Каждое событие в истории имеет свое начало, продолжительность и завершение. У каждого человека есть своя история, и она начинается с его рождения.<br clear="all" />
+
== Тарых жана инсан ==
 +
<ul class="small-block-grid-1 large-block-grid-2">
 +
<li>
 +
{{center|[[Файл:Тарыхтагы инсан.mp4|400px|start=1]]}}
 +
</li>
 +
<li>
 +
{{center|[[Файл:Тарых илиминин даанышмандары.mp4|400px|start=1]]}}
 +
</li>
 +
</ul>
 +
 
 +
==Тарыхый хронология  ==
 +
<div class="textblock">Тарыхый жыл санак деген эмнени түшүндүрөт? Биринчи илим – бул хронология убактысы жөнүндө илим – тарыхтын жардамчысы.</div> <br clear="all" />
 +
 
 +
Убакыт түшүнүгүнө биз кандай гана болбосун күн сайын туш болуп турабыз. Эртең менен жумушка же мектепке бара жатканда бүгүнкү аткара турган ишти жана эртеңки боло турган ишти долбоорлоп (пландаштырып), кечээ кандай иш аткарганыбызды эске салабыз. Деги эле биз убактыбызды бүгүнкүгө жана эртеңкиге бөлүштүрүп пландаштырганга көнгөнбуз. Өткөндөрдүн – учурдун – келечектин убакыт кыймылынан келип тарых түзүлөт. Ар бир окуянын тарыхынын башталышы, канча убакытка созулары жана аяктоочу учуру болот. Ар бир адамдын өзунүн тарыхы бар, ал ошол адам төрөлгөн күндөн тартып башталат.<br clear="all" />
  
−
Для того, чтобы ориентироваться в ситуации, понимать причины и последствия действий и событий необходимо знать, какое событие произошло раньше, а какое позже.<br clear="all" />
+
Белгилүү бир окуяны билүү үчүн кайсы окуя мурун, же кайсы окуя кийин болгонун тактап билген соң гана ачыктоого болот.<br clear="all" />
  
−
Люди издревле заметили что их жизнь протекает во времени, что есть настоящее, прошлое и будущее.  Линию времени можно сравнить с дорогой, по которой идет человечество. И когда-то в прошлом, на этой дороге жизни начал свое путешествие наш далекий предок, которое мы с вами продолжаем в настоящем, а наши потомки продолжат в будущем. Это и будет связь времен. <br clear="all" />
+
Адамдар байыртан эле жашоо-турмуш тиричилигин белгилүү бир убакыт ичинде өткөрүп, андагы учурдун убактысын, өткөн мезгилин  жана ошондой эле келечек бар экенин да баамдап билишкен. Убакыт сызыгын адамзат жашоо сапарын басып өткөн жол менен салыштырса болот. Азыркы учурда сиз менен биз баштан өткөрүп жаткан жашоо сапарын качандыр бир өткөн мезгилдерде биздин байыркы бабаларыбыз баштаган. Бул жолду келечекте биздин урук-тукумдар улантат. <br clear="all" />
−
{{center|[[file:Истхронология.png|start=10|600px]]}}
+
{{center|[[file:HronologiaKG.jpg|start=10|600px]]}}
−
<div class="textblock">А для того чтобы не затеряться во времени, исторической науке приходит на помощь историческая хронология -  наука, которая изучает способы измерения и исчисления времени, а также историю развития календаря.</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Убакытка аралашып жок болуп кетпес үчүн, тарых илимине тарыхый хронология илим катары жардамга келет, ал убакытты өлчөөгө, саноого, ошондой эле календардын өнүгүү тарыхын тактоого үйрөтөт.</div> <br clear="all" />
−
<div style="width:600px;">
+
<div>
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
     [[Image:Хронос1.JPG|slide 1]]
+
     [[Image:Hron1KG.jpg|slide 1]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Хронос2.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Hron2KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Хронос3.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Hron3KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
Строка 31: Строка 41:
 
  </ul>
 
  </ul>
 
</div>
 
</div>
−
Первые календари появились в процессе наблюдения человека за небесными светилами - луной и солнцем. Поэтому календарь условно разделяется на два типа - лунный и солнечный.
+
Биринчи календарь адамзатка жарык чачкан ай менен күнгө байкоо жүргүзүүдөн улам пайда болгон.Ошондуктан, календарь экиге – ай жана күн календары болуп бөлүнөт.
−
{{left|[[file:Календарьхронос.jpg|start=10|600px]]}}
+
{{center|[[file:CalendarhronKG.jpg|start=10|600px]]}}
−
<div style="width:600px;">
+
<div>
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
     [[Image:Хронос10.JPG|slide 1]]
+
     [[Image:Hron10KG.jpg|slide 1]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Хроносслайд1.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Hron11KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Хроносслайд2.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Hron12KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
Строка 52: Строка 62:
 
  </ul>
 
  </ul>
 
</div>
 
</div>
−
{{left|[[file:Хронослуна.jpg|start=10|300px]]}}
+
{{left|[[file:HronlunaKG.jpg|start=10|300px]]}}
  
  
−
Шумерская цивилизация (южная Месопотамия) стала родиной лунного календаря, который насчитывал 12 месяцев по 29 с половиной суток каждый, а год в результате состоял из 354 дней. Лунный календарь не отражал смену времен года и сезона полевых работ<br clear="all" />
+
Шумер цивилизациясы (түштүк Месопотамия) ай календарынын мекени болгон, анда 12 ай болуп, ар бир ай 29 жарым суткадан турган, ошондуктан жыл 354 күн деп эсептелген. Ай календары жыл мезгилдеринин алмашуусун жана талаа жумуштарын айырмалап көрсөтө алган эмес. <br clear="all" />
−
{{right|[[file:Хроноснеделя.jpg|start=10|300px]]}}
+
{{right|[[file:HronweekKG.jpg|start=10|300px]]}}
  
  
−
Из лунного календаря пришло в современный календарь деление месяца на 4 недели по 7 дней (в древности  месяц лунного календаря соответствовал 4 фазам луны) и названия некоторых дней недели:<br clear="all" />
+
Айды 7 күндөн 4 жумага бөлүү (байыркы кезде ай календарында ай анын 4 фазасына ылайык келген) жана жуманын айрым күндөрүнүн аталышы ай календарынан бүгүнкү календарга келген. <br clear="all" />
−
{{left|[[file:Хроносжитель.jpg|start=10|300px]]}}
+
{{left|[[file:Hronpeople.jpg|start=10|300px]]}}
  
  
  
−
Создателями солнечного календаря являются жители Древнего Египта. Именно такой тип календаря бытовал у большинства населения, занимающегося земледелием.<br clear="all" />
+
Күн календарын түзгөндөр байыркы египеттиктер болгон, дыйканчылык менен алектенүүдө калктын көпчүлүгү мына ушул календарды колдонгон.<br clear="all" />
−
{{right|[[file:Хроноснил.jpg|start=10|300px]]}}
+
{{right|[[file:HronnilKG.jpg|start=10|300px]]}}
  
  
  
−
А так как земледелие в  Египте зависело от разлива Нила, то людям необходимо было знать начало разлива и они связывали и это явление с движение солнца и других небесных тел.Любая неточность могла привести к гибели урожая.<br clear="all" />
+
Египетте дыйканчылык көбүнчө Нилдин агымынын молдугуна жараша болгон, ошондуктан адамдар Нилдин ташкындоо учурун билүүсү зарыл болгон. Бул кубулушту алар асман телолорунун жана күндүн кыймылына байланыштырган. Жылдык кубулушту туура эмес эсептөө түшүмдүн таптакыр болбой калышына алып келген. <br clear="all" />
−
Солнечный год основан на наблюдении за движением солнца через точки равноденствия и солнцестояния, которые  соответствуют временам года.  
+
Күнөстүү жыл күндүн айлануу кыймылына, күн-түндүн теңелүүсүнө жана күндүн токтошуна көз салып, мезгилин так эсептөөнү талап кылган.  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Хроноссолнце.jpg|210px|{{center|'''Годовое движение солнца на календаре Древнего Египта ]'''}}]]}} <br> {{center|''Годовое движение солнца на календаре Древнего Египта ''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Hronsolnce.jpg|210px|{{center|'''Байыркы Египет календарында күндүн жылдык айлануусу ]'''}}]]}} <br> {{center|''Байыркы Египет календарында күндүн жылдык айлануусу''}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Хроноссолнце1.jpg|350px|{{center|'''Годовое движение солнца с точками солнцестояния и равноденствия ''}}]]}} <br> {{center|''Годовое движение солнца с точками солнцестояния и равноденствия ''}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Hronsolnce1KG.jpg|350px|{{center|'''Күндүн токтоо жана күн-түн теңелүү чекити менен күндүн жылдык кыймылы''}}]]}} <br> {{center|''Күндүн токтоо жана күн-түн теңелүү чекити менен күндүн жылдык кыймылы ''}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
У древних народов небесные точки равноденствия и солнцестояния как правило были датами начала Нового года. Так у народов Центральной Азии Новый год начинался 21 марта (Нооруз), а у восточных славян - 21 сентября. А также эти точки могли быть датами рождения богов. Например в Древнем Риме 21 декабря - день рождения бога Митры и конец хозяйственного года, когда надо подводить итоги.<br clear="all" />
+
Байыркы элдерде күн-түн теңелүүсү жаңы жылдын башталышы болгон. Алсак, Борбордук Азия элдеринде жаңы жыл 21-мартта (Нооруз) башталса, ал эми Чыгыш Славянда – 21-сентябрда башталат. Ошондой эле, ал учур Кудайлардын туулган күнү болушу да мүмкүн. Мисалы, Байыркы Римде 21-декабрь – Митр  кудайынын туулган күнү, чарба жылынын бүтүшү катары эсептелинген. <br clear="all" />
−
<div class="textblock">Христианский календарь (западноевропейский)</div> <br clear="all" />
+
=== Христиан (батыш европа) календары ===
 
{{right|[[file:Hrkalendar'.jpg|300px]]}}
 
{{right|[[file:Hrkalendar'.jpg|300px]]}}
−
Функцию календаря, которым официально пользуется весь мир (даже если внутри страны сохраняется свой календарь) выполняет сегодня григорианский календарь. Христианским этот календарь называют сегодня потому, что точкой отсчета является 1 год нашей эры- дата рождения Иисуса Христа. В основе календаря лежит календарь, возникший еще в  Древнем Риме и известный как Юлианский, введенный императором Юлием Цезарем в 46 г. до н.э. Да и само слово календарь тоже пришло к нам из Рима.<br>
+
Бул григориан календарын расмий  түрдө бүткүл дүйнө (өлкө ичинде өз календары сакталса да) колдонот. Мына ушул христиан календарынын аталышына негиз – биздин эранын башталышынын 1-жылында Иисус Христос (Иса пайгамбар) төрөлгөн. Бул календардын негизи катары буга чейин Байыркы Римде пайда болуп, Юлиан Цезарь тарабынан б.з.ч. 46-жылы киргизилген календарь саналат. Ошондой эле календарь деген сөздүн өзү да мына ушул Римден алынган.<br>
−
В юлианском календаре новый год начинался с  1 марта. Год состоял из 12 месяцев, количество дней в месяцах  чередовалось 30 и 31 день.  Однако июль (назван в честь Юлия Цезаря) и август ( в честь императора Октавиана Августа) имеют по 31 дню. Оказывается, император Октавиан Август был очень недоволен, что «его» месяц на день короче, чем месяц Юлия Цезаря. Поэтому пришлось «отобрать» один день у февраля и изменить счет в месяцах после августа.
+
Юлиан календары боюнча жаңы жыл 1-марттан башталат. Жыл 12 айга, ай дагы кезек менен 30 жана 31 күнгө бөлүнгөн.  Юлий Цезардын атынан аталган июль айы 31 күн болсо, август император Октавиан Августинге арналган август айы 30 күн. Буга Октавиан Август анын айынын Юлий Цезардын айынан кыска болгонуна нааразы болгон. Ошондуктан, февраль айынан бир күндү алып, август айына кошкон. Ал эми февраль эң кыска ай – 28 күн (29 күнгө туш болсо, арсар жыл катары саналат).  
−
Последний в году месяц - февраль- был самым коротким - 28 дней ( 29 дней в високосный год).
+
<div>
−
<div style="width:600px;">
 
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
    [[Image:Название месяцев1.JPG|slide 1]]
+
      [[Image:Nazvaniemesyc1KG.jpg|slide 1]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Название месяцев2.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc2KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев3.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc3KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев4.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc4KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев5.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc5KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев6.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc6KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев7.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc7KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев8.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc8KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев9.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc9KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев10.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc10KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев11.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc11KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Название месяцев12.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Nazvaniemesyc12KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
Строка 145: Строка 154:
 
  </ul>
 
  </ul>
 
</div>
 
</div>
−
<div class="textblock">Григорианский календарь</div> <br clear="all" />
 
−
В момент введения юлианского календаря день весеннего равноденствия приходился на 21 марта, как по принятой календарной системе, так и по факту. Но к ХVI веку из-за астрономических ошибок в расчете продолжительности года день весеннего равноденствия постепенно смещался на все более ранние даты и разница между тропическим(отрезок времени, за который солнце завершает один цикл смены времён года )и юлианским календарем составила уже около десяти суток. В результате, день весеннего равноденствия приходился уже не на 21, а на 11 марта. Это стало серьезным препятствием при расчете срока наступления Пасхи - главного христианского праздника. Поэтому, хотя несовершенство юлианского календаря ученые вычислили еще в ХIV веке, реформа календаря была проведена по инициативе Римского папы Григория  ХIII в XVI веке. Календарь получил название григорианского.
 
−
{{center|[[file:ULKalendar'.mp4|600px]]}}<br clear="all" />
 
  
−
<div class="textblock">Мусульманский календарь</div> <br clear="all" />
+
=== Григорий календары ===
−
{{right|[[file:Muslimkalendar'.jpg|300px]]}}
+
Юлиан календарын кабыл алган учурда жазгы күн-түн теңелүүсү 21-мартка туура келген, бул кабыл алынган календарь системасына дал келет. Бирок, XVI кылымда жылдын күн менен түндүн теңелүү күнүндө астрономиялык эсептен кеткен катачылыктан мурунку дата менен аралашып, тропикалык убакыт менен  юлиан календарынын ортосундагы айырма (күн айлануусунун бир цикли жылдын алмашуу убактысы) он суткага жакындап калган. Натыйжада, күн менен түндүн теңелүүсү 21-март эмес, 16-мартка туура келип калган. Бул эң башкы христиан майрамына – Пасханын келишине кыйла тоскоол болгон. Ошондуктан, Юлиан календарындагы калпыстыкты окумуштуулар  XVI кылымда эле тапса дагы, Рим папасы Григорий XIIIтүн демилгеси менен календарь реформасы XVI кылымда жүргүзүлгөн. Календарь Григорий календары атала баштаган.
−
Мусульманский календарь - один из самых молодых календарей мира. Он возник в VII веке. Точкой отсчета календаря мусульман считается Хиджра – переселение Пророка Мухаммада из Мекки в Ясриб (Медина), которое состоялось в 622 году.<br>
 
−
Исламский календарь является лунным, то есть исчисление ведется от фаз луны.<br>
 
−
Мусульманский календарь состоит из 12 месяцев. Месяцы состоят из 29 или 30 дней в зависимости от фазы луны. Лунный месяц длится от появления одного молодого месяца до следующего, то есть 29 дней 12 часов 44 минуты 3,8 секунды, поэтому в одних месяцах 29 дней, а в других – 30.<br>
 
−
'''12 месяцев мусульманского календаря'''<br>
 
−
{{Hiskalendar}}
 
  
−
<div class="textblock">Восточный календарь</div> <br clear="all" />
+
=== Мусульман календары ===
−
{{left|[[file:Upiter.jpg|200px]]}}
+
{{right|[[file:MuslimkalendarKG.jpg|300px]]}}
 +
Мусулман календары – дүйнөдөгү эң жаш календарлардын бири. Ал VII кылымда пайда болгон. Календардын так эсебин мусулмандар Хижрадан- Мухаммед пайгамбар Мекеден Ясрибге (Мединага) көчкөн 622-жылдан баштайт. <br>
 +
Ислам календары ай календары аталып, ал айдын жаңырышынан башталат.<br>
 +
Мусулман календары 12 айдан турат. Ар бир ай 29 же 30 күнгө созулат. Ай эсеби ай жаңыргандан кийинки жаңы ай жаңырганга чейин уланат (анын жаңырышына жараша). Тактап айтканда, ал  29 күн 12 саат 44  минут 3,8 секундду түзөт, ошондуктан бир ай 29 күн, ал эми башка мусулман календары 12 ай. <br>
  
 +
'''Негизин 12 айдан турган ай жылы түзөт'''<br>
 +
{{HiskalendarKG}}
  
−
Восточный гороскоп по годам рождения популярен, как на Востоке, так и на Западе. История восточного гороскопа насчитывает около 4000 лет. Китайский (восточный) гороскоп — неразрывно связан с китайским календарём.<br>
+
=== Чыгыш календары ===
−
Восточный календарь представляет собой 60-летнюю циклическую систему. Она основана на астрономических циклах Солнца, Земли, Луны, Юпитера и Сатурна. В 60-летний цикл входят 12-летний юпитерный и 30-летний сатурный циклы.<br>
+
{{left|[[file:Upiter.jpg|200px]]}}
−
{{right|[[file:12mesyac.jpg|200px]]}}
 
  
 +
Чыгышта да, Батышта да туулган жыл боюнча түзүлгөн Чыгыш гороскобу өзгөчө кеңири тараган. Чыгыш гороскобунун тарыхына бери жагы эле 4миң жылга жакын. Кытай (чыгыш) гороскобу – түздөн-түз Кытай календары менен тыгыз байланышта. <br>
 +
Чыгыш календары өзүнүн 60 жылдык циклдик системасын чагылдырат. Ал Күндүн, жердин, айдын, юпитердин жана сатурндун астрономиялык циклине негизделген. 60-жылдык циклге 12 жылдык юпитердик жана 30 жылдык сатурндук цикл кирет.<br>
 +
{{right|[[file:12mesyacKG.jpg|200px]]}}
  
  
−
Полный оборот вокруг Солнца Юпитер совершает за 11,9 лет. Он был разделен на 12 частей и назван именами животных. Таким образом появился звериный цикл календаря<br>
+
Юпитер күндү 11,9 жылда толук айланып чыгат. Ал 12 бөлүккө бөлүнүп, жаныбарлардын атынан аталган. Ошентип, календардагы айбанаттар цикли пайда болгон. Кытайдын Жаңы жылы салттуу жаңы жылга дал келбейт. Ал бир аз кечигип келет, ошондуктан январда, февралда же мартта төрөлгөндөр мурунку жылдын белгисине кирет. Сатурн күндү толугу менен 29,4 жер жылында айланып чыгат. 2 жолу айланып чыкканда болжол менен 60 жылда Кытай календарынын 1 цикли аяктайт.<br>
−
Китайский Новый Год не совпадает с традиционным и наступает немного позже, поэтому, люди, рожденные в январе, феврале или марте, могут относиться к знаку предыдущего года.<br>
+
Чыгыш календарында 5 дүйнөлүк кубулуш бар, ар бир кубулуш белгилүү бир түстө болот. Кубулуштар төмөнкү тартипте алмашат: Дарак, От, Жер, Металл жана Суу. Мына ошентип, кубулуш 60 жылда бир жолу толук бир айланат. Өзүндөгү кубулушту өзүнүн туулган жылынын акыркы цифрасы боюнча аныктайт: <br>
−
Сатурн совершает полный оборот вокруг Солнца за 29,4 земных года. И за 2 круга оборота, то есть примерно за 60 лет заканчивается 1 цикл китайского календаря<br>
 
−
Восточный календарь предполагает наличие 5 стихий, каждой стихии соответствуют определенные цвета. Стихии меняются в следующем порядке: Дерево, Огонь, Земля, Металл и Вода. Таким образом, полностью цикл повторяется через 60 лет. Определить свою стихию можно по последней цифре года своего рождения:<br>
 
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Saturn.jpg|180px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:SaturnKG.jpg|180px]]}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Saturn2.jpg|450px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Saturn2KG.jpg|450px]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
  
−
<div class="textblock">Календарь кыргызов</div> <br clear="all" />
+
=== Кыргыз календары ===
 
{{right|[[file:Sumolok.jpg|300px]]}}
 
{{right|[[file:Sumolok.jpg|300px]]}}
−
Календарь кыргызов - система исчисления больших промежутков периодов времени, основанной на периодичности движения небесных тел — Солнца, Луны и созведия Плеяд (Үркөр). Год начинается с 21 марта, со дня весеннего равноденствия. Новый год кыргызы встречают  с накрытым столом, и обязательным атрибутом торжественной трапезы является сумолок. <br>
+
Кыргыз календары – асманда айланып жүргөн Күн, Ай жана Үч аркар топ жылдызынын узак аралыгындагы кыймылдарын эсептөө системасы. Кыргыз Жаңы жылы 21-мартта күн менен түн теңелгенде башталат. Жаңы жылды кыргыздар сүмөлөк кайнатып, дасторкон толо тамак-аш менен тосуп алат. <br>
−
Сумолок готовят из проросших зёрен пшеницы, которые перемалываются, а затем варятся в котле на масле с добавлением муки (иногда без) в течение 20—24 часов.   Понятие кругового времени лежит в основе многих календарей, основанных на хозяйственной деятельности. Так у кыргызов календарь разбит на периоды, связанные с охотой и состоит из 12 месяцев. Пять месяцев носят названия промысловых животных: жалган куран и чын куран, бугу, кулжа, теке.<br>
+
Сүмөлөктү, өндүргөн буудайды жаргылчакка тартып, анан чоң казанга май, ун кошуп, 20-24 саат кайнатып бышырат. Убакытты жыл айлантып эсептөө бул адамдардын чарба жүргүзүү ишмердигине байланышкандыктан, көп элдердин календарынын негизин түзөт. Алсак, кыргыз календары аңчылыкка байланышкандыктан, 12 айга бөлүштүрүлгөн. Анын ичинен беш айы негизинен ача туяктуу кайбереңдердин атынан: жалган куран, чын куран, бугу, кулжа жана теке. <br>
 
{{left|[[file:Kyrgkalendar'.jpg|300px]]}}
 
{{left|[[file:Kyrgkalendar'.jpg|300px]]}}
−
У кыргызов (как и у многих других народов) бытовал 12-летний цикл летоисчисления, когда определенный год назвали именем какого-либо животного<br>
+
Кыргыздар (башка элдер сыяктуу эле) жыл сүрүүнүн 12 жылын айбанаттын атынан атаган.<br>
−
Каждый цикл из 12 лет киргизы называли мучол. По нему определяли возраст человека. В первую очередь на глаз определяли, сколько 12-летних циклов прожил человек. Затем узнавали в какой год он родился. Например, если человек родился в год мыши, то счет вели таким образом: от года мыши до года мыши включительно 13 лет (бир мучол — один цикл), еще мышь — 25 лет (эки мучол—два цикла); <br>
+
Кыргызда ар бир 12-жыл мүчөл жыл аталат. Мүчөл жылы аркылуу анын жашы аныкталган. Эгер, адам чычкан жылы төрөлсө, кийинки чычкан жылына чейики убакытта 13 жашка толгону (бир мүчөл) эсептелип, ал эми андан кийинки чычкан жылы 25 жашка чыкканы эки мүчөл деп эсептелген.<br>
−
У кыргызов было поверье что человек приобретает и лучшие и худшие качества животных в котором родились. И когда сватались в первую очередь узнавали год рождения девушек. Так как считалось что некоторые года не совместимые с друг другом<br>
+
Кыргыздарда адамга төрөлгөн жылына карата мүнөздөмө берилген. Жылкы жылы төрөлсө, жылкы мүнөз, кой жылы төрөлсө, кой мүнөз деп айтышкан. Келин алуу үчүн куда түшөрдө биринчи кезекте кыздын жылын сүрүштүрүп билген. <br>
−
В третьих они по годам животных прогнозировали погодные условия. В соответствии с народным календарем, в год собаки зима бывает мягкой, в год дикой свиньи, наоборот, суровой и холодной, в год мыши зима бывает средней, в год тигра и зайца — еще более умеренной, в год рыбы лето дождливое, зима снежная, в год змеи, наоборот, лето сухое, без осадков, а зима умеренная, в год барана хорошо растут травы, снег не глубокий, в год обезьяны лето жаркое, а зима малоснежная, в год коровы лето дождливое, зима умеренная, в год курицы лето жаркое, зима умеренная и т. д.<br>
+
Ошондой эле, алар жылдын атына карата аба ырайын баамдап билген. Элдик календарга таянсак, ит жылында кыш жылуу болот, ал эми доңуз жылы тескерисинче кышта катуу суук болот. Ал эми чычкан жылы кыш анча катуу болбойт, барс менен коен жылы кыш орточо, балык жылы – жай жаанчыл болуп, кыш мээлүн, кой жылы жай кургакчыл болуп, кыш мээлүн болгон. Кой жылы чөп-чар көп болуп, кар аз түшөт, маймыл жылы жай ысык, ал эми кышында кар аз түшөт. Уй жылы жаанчыл болуп, кыш мээлүн болот, тоок жылы жай ысык, кыш мээлүн болот ж.б.<br>
−
Люди руководствовались этими знаниями в своей повседневной жизни. Например, в год свиньи и год рыбы скот держали вблизи леса, зная, что при холодной, суровой и снежной зиме там всегда найдется корм — верхушки кустарников, молодые побеги деревьев и т. д. В год змеи и обезьяны земледельцы избегали засевать зерно на богарных и неполивных участках, так как предполагали наступление сухого лета.<br>
+
Адамдар өздөрүнүн күндөлүк турмушунда дайыма байкап-үйрөнүп билген жашоо тажрыйбасына таянган. Мисалы, балык жана доңуз жылында малын дайыма токойго  жакын кармап, кокус кар калың түшүп, кыш суук боло турган болсо, токойдогу бадалдардын жалбырагы менен малын кыштан аман сактап калган. Ал эми жылан жана маймыл жылдары дыйкандар жай кургакчыл болорун боолголоп, эгинин кайрак жана суусу тартыш жерлерге айдап-себүүдөн качкан. <br>
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
  
−
==Вспомогательные исторические дисциплины==
+
==Тарыхка кошумча маалыматтар ==
−
<div class="textblock">Как пишется история? Откуда и как историк узнает о фактах? На эти вопросы ответит наша следующая страница.</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Тарых кандайча жазылат? Тарыхый фактылар жөнүндө тарыхчылар кайдан билишет? Мына ушул суроолорго жоопторду биздин кийинки барактардан аласыңар. </div> <br clear="all" />
−
Какую же роль играют специальные и вспомогательные исторические дисциплины в процессе познания истории? Историки не черпают знания о прошлом из ниоткуда. Существует большое количество отраслей исторической науки, помогающих воссоздать историю твоей семьи, края, родины, человечества. Фактически, это кирпичики, из которых складывается историческое знание. Если будет отсутствовать хоть один кирпичик, построенная нами история будет шаткой и неустойчивой. Взаимодействие столь важных дисциплин имело, имеет и будет иметь важное значение в воссоздании истории.<br>
+
Тарыхты таанып-билүү процессинде атайын жана кошумча тарыхый сабактар кандай роль ойнойт? Тарыхчылар өткөндөр жөнүндө маалыматты жок жерден эле таба койбойт. Тарыхый илимдин сенин үй-бүлөңдүн, крайдын, мекениңдин, адамзаттын көп сандаган тарыхын түзө турган тармактары бар. Иш жүзүндө булар тарыхый билимдерди курап, түзө турган кыштар. Эгер бул кыштардын бирөө эле жок болсо, биз түзүп, карап чыккан тарых бекем болбойт, бат эле урап калат. <br>
−
Существуют множество источников, которых можно распределить между несколькими группами.
+
Мындай өтө маанилүү сабактын көптөгөн булактары бар, аларды бир нече топторго бөлүп кароо дайыма чоң мааниге ээ.
 
<ul class="small-block-grid-2 large-block-grid-3">
 
<ul class="small-block-grid-2 large-block-grid-3">
−
<li> [[Файл:Istdist.jpg|start=3]]</li>
+
<li> [[Файл:IstdistKG.jpg|start=3]]</li>
−
<li>[[Файл:Istdist2.jpg]]</li>
+
<li>[[Файл:Istdist2KG.jpg]]</li>
−
<li>[[Файл:Istdist3.jpg|start=2]]</li>
+
<li>[[Файл:Istdist3KG.jpg|start=2]]</li>
 
</ul>
 
</ul>
 
{| class="mw-datatable"
 
{| class="mw-datatable"
 
|-
 
|-
−
! Вещественные || Письменные || Устные      
+
! Заттык || Жазма || Оозеки      
 
|-
 
|-
−
| Орудия труда || Законы  || Пословицы
+
| Эмгек куралдары || Мыйзамдар  || Макалдар
 
|-
 
|-
−
| Одежда || Указы || Поговорки
+
| Кийим-кече || Жарлыктар || Ылакаптар
 
|-
 
|-
−
| Оружие || Научные труды || Обряды
+
| Курал-жарак  || Илимий эмгектер  || Ырым-жырымдар
 
|-
 
|-
−
| Предметы быта || Мемуары || Загадки
+
| Тиричилик буюмдары  || Мемуарлар || Табышмактар
 
|-
 
|-
−
| Украшения || Исторические сочинения || Песни
+
| Кооздук буюмдары  || Тарыхый чыгарма  || Ырлар
 
|-
 
|-
−
| Жилища || Летописи || Мифы
+
| Турак жай || Жыл баяндары (летопистер) || Мифтер
 
|-
 
|-
−
| Монеты || Хроники || Сказания
+
| Тыйындар || Хроникалар || Жомоктор
 
|-
 
|-
−
|  || || Легенды
+
|  || || Легендалар
 
|-
 
|-
−
|  ||  || Санжыра
+
|  ||  || Санжырлар
 
|}
 
|}
 
<br clear="all" />
 
<br clear="all" />
−
Все эти источники изучают вспомогательные исторические дисциплины<br clear="all" />
+
Мына ушул булактардын баарын жардамчы тарыхый сабактар окутуп үйрөтөт<br clear="all" />
−
<div class="textblock">История письменности</div> <br clear="all" />
+
=== Жазуу тарыхы ===
−
<div style="width:600px;">
+
<div>
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
     [[Image:ПРЕДМЕТНОЕ ПИСЬМО.JPG|slide 1]]
+
     [[Image:Predmetnoepismo.JPG|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Пиктография.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Pictografia.JPG|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Идеографическое письмо.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Ideograficheskoepismo.JPG|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
Строка 241: Строка 247:
 
  </ul>
 
  </ul>
 
</div>
 
</div>
−
{{center-p|[[file:Istpismo.mp4|class=show-for-large-up|600px|История письменности]]}}
+
Тарых илиминде жазма булактар чоң мааниге ээ. Мына ошолорго таянып, биздин тарых жана адамзат тарыхы жазылган. Адамзаттын өнүгүшүнө – жазуунун пайда болушу чоң түрткү болгон. Жазуунун жардамы аркылуу адамдар өзүнүн билген билимин келечек муундарга калтырууну үйрөнгөн. Төмөнкү схемада жазуунун өнүгүшү жана эволюциясы көрсөтүлгөн. <br>
−
{{center-p|[[file:Istpismo.mp4|class=hide-for-large-up|600px|История письменности]]}}
+
Жер шарынын ар кайсы бөлүгүндө элдер өз жазууларын ар түрдүүчө түзгөн. Анын тарыхы көп миң жылдарды камтыган. Биз сиздер менен жазуунун алгачкы жөнөкөй түрү менен тамга пайда болгонго чейинки жолун карап чыктык. Ошол байыркы адамдар эмне менен жазышкан? <br>
−
В исторической науке письменные источники имеют важное значение. Благодаря им написана наша история, история человечества. Развитие письменность - это большой толчок в развитии человечества. Так как благодаря письму люди научились сохранять и передавать свои знания будущему поколению. В нижеследующей схеме показаны этапы развития и эволюции письменности<br>
+
Бирок египеттиктер да, шумерлер да, байыркы гректер менен римдиктер да, ж.б. байыркы элдер да кагазды билген эмес. Алар өздөрүнүн “жаза турган материалын” ойлоп табышкан.<br>
−
По-разному в различных частях земли создавали народы свою письменность. Ее история насчитывает многие тысячи лет. Мы с вами проследили путь создания письма от первых примитивных рисунков до изобретения букв. А на чем писали древние люди?<br>
+
 
−
Но ни египтяне, ни шумеры, ни древние греки и римляне, ни другие древние народы не знали бумаги. Они изобретали свой «писчий материал». <br>
+
=== Тарыхый жыл баяндары жана хроника ===
−
<div class="textblock">Исторические летописи и хроника</div> <br clear="all" />
+
Жазма булактардын ичинде жыл эсептөөдө тарыхый жазуулар тарых илиминде эң маанилүү роль ойнойт жана ал тарыхтын  этаптарында  ар кайсы өлкөдө ар башкача аталган. Аларды анналдар, хроника жана жыл баяны (летопись) аташкан. <br clear="all" />
−
Среди письменных источников погодные исторические записи играют важную роль в исторической науке и в разных странах и этапах истории назывались по разному. Их называли  анналами, хрониками и летописями<br clear="all" />
 
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[Файл:Летопись1.JPG|450px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Letopis1KG.jpg|450px]]}}</li>
−
<li>{{center|[[Файл:Летопись2.JPG|450px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[Файл:Letopis2KG.jpg|450px]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
Древним аналогом русской летописи выступают анналы. Одна из древнейших форм историописания, существовавшая у египтян, шумеров, персов, китайцев, древних греков и римлян.<br clear="all" />
+
Орус жыл баянынын байыркы аналогу болуп анналдар эсептелет. Жазуу тарыхынын мындай бирден бир байыркы формасы египеттиктерде, шумерлерде, перстерде, кытайларда, байыркы гректер менен римдиктерде болгон. <br clear="all" />
 
{{right|[[file: Letopis'.jpg|150px| Первая страница “Ши Цзи”]]}}
 
{{right|[[file: Letopis'.jpg|150px| Первая страница “Ши Цзи”]]}}
  
  
−
В древнем Китае и Египте велась официальная хроника правления династии. Составлялась, как правило, после падения очередной династии по указу следующего за ней императора или фараона.<br>
+
Байыркы Кытай менен Египетте династиялык башкаруунун официалдуу хроникасы жүргүзүлгөн. Тартип боюнча ал кезектеги династия кулаган соң, анын ордуна отурган императордун же фараондун жобосу боюнча түзүлгөн. <br>
−
Благодаря династической истории Древнего Китая Мы знаем что кыргызы являлись древним народом с 2200 летней историей<br clear="all" />
+
Байыркы Кытай династиясынын тарыхы аркылуу кыргыздардын 2200 жылдык тарыхы бар байыркы эл экендигин билебиз. <br clear="all" />
−
{{center|[[file: Вспо дист видео.mp4|500px]]}}
+
 
 
{{left|[[file: Letopis'2.jpg|250px]]}}
 
{{left|[[file: Letopis'2.jpg|250px]]}}
−
Своё настоящее название анналы получили у римлян и первоначально называли доски, которые выставлялись в Риме перед резиденцией верховного жреца.<br>
+
Анналдар өздөрүнүн азыркы атын римдиктерден алган, башында ал Римде жогорку жрецтин резиденциясынын алдында коюлган тактача аталган.<br>
−
На них записывались даты важнейших событий (например, солнечных затмений), имена главнейших чиновников и сообщения о важнейших новостях (войнах). Позже они были сведены в «Великие анналы», состоящие из 80 книг.<br>
+
Ага маанилүү окуялардын (мисалы, күндүн тутулушу) датасы, эң башкы чиновниктердин аттары жана эң маанилүү жаңылыктар (согуш) жөнүндө кабарлар жазылган. Кийин алар 80 китептен турган “Улуу анналга” жазыла баштаган. .<br>
−
{{right|[[file: Анналы 2 структура.JPG|250px]]}}
+
{{right|[[file:AnalystrukturaKG.jpg|250px]]}}
−
В римской литературе анналами стали называть также средневековые летописи, содержащие краткие погодные записи о событиях. В них описывалась история Рима от основания до текущего года. Описание каждого исторического периода имело четкую структуру<br>
+
Рим адабияттарында орто кылымдагы окуялар жөнүндө кыскача жыл баяндары да аннал атала баштаган. Мында Рим негизделгенден берки тарыхы жазылып турган. Ар бир тарыхый мезгилди жазуунун өзгөчө так структурасы болгон. <br>
−
Отличительной особенностью анналов является то, что в них сообщалось много фактической информации, оценка же событий была минимальной. Вот почему анналы являются ценным источником для современных историков.<br>
+
Анналдардын өзгөчөлүгү көптөгөн так маалыматтар катталып, окуяларга баа берүү, тактоо аз болгон эмес. Мына ошондуктан, анналдар азыркы тарыхчылар үчүн өтө баалуу булак болуп саналат. <br>
−
Другим аналогом погодных записей является Хроники. Хроника, как историческое произведение, появилась в поздней Римской империи и развивалась в Византии и Западной Европе.   Собственно Хроникой назывались обычно исторические сочинения, которые, в отличие от анналов, содержали более подробное и связное изложение событий<br clear="all" />
+
Жыл эсептөө жазмасынын кийинки анналы катары Хроника саналат. Хроника тарыхый чыгарма катары Рим империясынын кийинки учурда пайда болуп, Византияда жана Батыш Европада өнүккөн. Мындай алганда Хрониканын анналдан айырмасы көп учурда тарыхый чыгарма аталып, анда окуялар мазмуну жагынан кыйла кеңири баяндалган. <br clear="all" />
−
{{left|[[file: Русский летопись.jpg|250px]]}}
+
{{left|[[file:RuskiiletopisKG.jpg|250px]]}}
−
Летопись, свойственно древнерусской культуре. Русские летописи - основной письменный источник по истории России и других восточнославянских земель допетровского времени.<br>
+
Жыл эсептөө байыркы орус маданиятына таандык. Орус жыл эсептөөсү – Россиянын тарыхы жана башка чыгыш Славян жериндеги Петрге чейинки мезгил боюнча негизги жазма булак.
−
Начало русского летописания относится к XI веку, когда в Киеве начали делать исторические записи, хотя летописный период начинается в них с IX века. Русские летописи обычно начинались словами «Въ лѣто»+«дата», что означает сегодня «в год»+«дата».<br>
+
Эмгек куралдарын, идиштердин сыныгын, куралдарды, тыйын, кооздук буюмдарын ж.б. табышкан. <br>
−
Большинство летописей в виде оригиналов не сохранились, а сохранились их копии и частичные переработки — так называемые списки, созданные в XIV—XVIII веках. Под списком подразумевается «переписывание» («списывание») из другого источника.<br clear="all" />
+
Орус жыл баянынын башталышы XI кылымга таандык болсо да, жыл баяндарын жазуу IX башталган. Көпчүлүк жыл баяндарынын түп нускалары сакталбай, алардын көчүрмөлөрү, бир аз кайра иштелип чыккан, XIV-XVIII кылымдарга таандык тизмелери сакталган. Тизме катары биз бөлөк булактардан көчүрүлгөн жазмаларды билебиз.<br clear="all" />
−
{{right|[[file: Археология.jpg|250px]]}}
+
{{right|[[file:ArheologiyKG.jpg|250px]]}}
−
'''Археология''' – наука о древности. Она изучает историю по остаткам жизни и деятельности людей. Ученых, производящих раскопки, называют археологами.<br>
+
'''Археология''' – байыркылар жөнүндөгү илим. Ал жашоо-турмуш калдыктары жана адамдардын ишмердиги боюнча тарыхты окуп үйрөнөт. <br>
−
Они говорят: "Покажите нам кости древнего человека, и мы расскажем, каким он был. Покажите нам вещи древнего человека, и мы скажем, чем он занимался, что он умел делать".<br>
+
Казуу иштерин жүргүзгөн окумуштууларды археолог деп аташат. Алар: “Бизге байыркы адамдын сөөгүн көрсөтсөң, биз анын кандай экенин, байыркы адамдын буюмдарын бизге көрсөтсөңөр, биз алардын эмне иш кылганын, эмне жасоо колунан келерин айтып беребиз”,-дешет.<br>
−
Испокон веков человек находил в земле самые разнообразные предметы: орудия труда, фрагменты посуды, элементы вооружения, монеты, украшения и многое другое. Вещи, в отличие от письменных источников, не повествуют напрямую об исторических событиях, но зачастую их рассказ бывает не менее убедительным и ярким.<br>
+
Канчалаган кылымдардан бери адамдар жерден ар түрдүү нерселерди: эмгек куралдарын, идиштердин сыныгын, курал-жарактарды, тыйын, кооздук буюмдарын жана башкаларды табышкан. Буюмдар жазма булактардан айырмасы, тарыхый окуя жөңүңдө түздөн түз кабарлабайт, бирок көп учурда алардын айткандары ишенимдүү жана ачык болот.<br>
−
<div class="textblock">Этнография</div> <br clear="all" />
+
 
−
Что такое Этнография, и для чего эта научная дисциплина важна для изучения? Часто приходится слышать, что народные традиции исчезли из жизни, теперь их место лишь на карнавалах и в инсценировках.<br clear="all" />
+
=== Этнография ===
 +
Этнография деген эмне жана бул илимий сабакты  окуп-үйрөнүү зарылбы?  
 +
Көп учурда элдик салттар турмушта унутулуп калды, азыр алардын орду карнавалдарда жана инсценировакларда калды деп айтышат. <br clear="all" />
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[file: Бешиктой.jpg|250px| Бешик той]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Бешик той</div></li>
+
<li>{{center|[[file:Toi.jpg|250px| Бешик той]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Бешик той</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Масленница.jpg|250px| Масленница]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Масленница</div></li>
+
<li>{{center|[[file:Maslenica.jpg|250px| Масленница]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Масленница</div></li>
−
<li>{{center|[[file: Баллы в европе.jpg|250px| Баллы в европе]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Баллы в европе</div></li>
+
<li>{{center|[[file:Balvevrope.jpg|250px|Европадагы бий салтанаты]]}} <div style="color:blue; text-align:center">Европадагы бий салтанаты </div></li>
 
</ul>
 
</ul>
−
{{left|[[file: Мывсеразные.jpg|250px]]}}
+
{{left|[[file:Raznye.jpg|250px]]}}
−
Но отчего же, приехав в другой край или другую страну, вы замечаете, что люди временами ведут себя не так, как принято у вас на Родине? Почему, придя в гости, обнаруживаете, что хозяйка угощает вас непривычными блюдами? Почему кому-то нравятся одни песни, а кто-то поет совсем другие?<br>
+
Кандайдыр, бөлөк жерге же бөлөк өлкөгө барганда андагы адамдар биздин мекендеги адамдардай эмес, өздөрүн башкача алып жүргөнүн байкайбыз. Эмне үчүн мейманга келгенде үй ээси айым бизди башкача сыйлайт? Эмне үчүн кимдир бирөөгө бир ыр  жакса, кээ бирөө таптакыр башка ырды жактырат? <br>
−
Значит, все-таки мы по-прежнему очень разные?! И понять друг друга бывает непросто. И для того чтобы жить в толерантном обществе мы должны хорошо изучить не только историю и культуру своего народа,но и историю и культуру других народов<br>
+
Демек, биз кандай болсо да, бири-бирибизден айырмаланып турабыз. Ошондуктан, бири-бирибизди түшүнүү оңой эмес. Ошон үчүн калкыбыздын толеранттуу, бири-бирин сыйлай билген коомдо жашасын үчүн биз өз элибиздин тарыхын жана маданиятын эле жакшы билбей, бөлөк элдердин да тарыхы менен маданиятын жакшы билүүбүз зарыл. <br>
−
Мудрость меж культурного общения заключается в том, чтобы не спешить с умозаключениями, когда люди делают на ваш взгляд что-то странное, а постараться их понять. В каждой культуре есть свои законы, свои нормы и правила поведения, знать которые интересно и полезно. И все эти особенности изучает Этнография.<br>
+
 
−
<div class="textblock">Ученые, изучающие народы, живущие на Земле, называются этнографами. Слово «этнография» состоит из двух древнегреческих слов: «этнос» (народ) и «графо» (описываю); дословный перевод — «народоописание». Этнографом приходилось совершать путешествия для того чтобы изучить народы. </div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Жер жүзүндө жашаган элдерди иликтеп, изилдеген илимпоздор этнограф деп аталат. “Этнография” деген сөз байыркы гректин: “этнос” (эл) жана “графо” (баяндайм) деген эки сөзүнөн турат; сөзмө-сөз которгондо – “элди баяндоо”. Этнографтар элдерди изилдөө үчүн  саякатка чыгат. </div> <br clear="all" />
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-3 small-block-grid-2">
−
<li>{{center|[[file: Этонграфия1.JPG|250px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file:Etno1KG.jpg|250px]]}}</li>
−
<li>{{center|[[file: Этонграфия2.JPG|250px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file:Etno2KG.jpg|250px]]}}</li>
−
<li>{{center|[[file: Этно.JPG|250px]]}}</li>
+
<li>{{center|[[file:EtnoKG.jpg|250px]]}}</li>
 
</ul>
 
</ul>
−
Предмет этнографии — изучение происхождения, расселения, сходства и различия между народами, исследование того, как характерные черты народов с течением времени изменяются… Этнография — наука самостоятельная — стоит как бы на стыке нескольких наук, соприкасается с ними. Таких наук немало, но главные из них — две: география и история.<br>
+
Этнографиянын предмети – элдердин келип чыгышын, жайгашуусун, окшоштуктарын жана айырмачылыктарын изилдөө, мезгилдин өтүшү менен элдерге мүнөздүү белгилердин кандайча өзгөргөндүгүн изилдөө ... Этнография – өз алдынча илим – ал бир нече илимдин кошулуп, айкалышкан жеринде тургансыйт. Анда илимдер бир кыйла, алардын негизгилери – экөө: география жана тарых. <br>
−
Почему география? Да потому, что все народы живут в определенной географической среде, в какой-то части света, в горных районах или в долинах, в тропиках, где очень жарко, или в полярных областях, где, наоборот, очень холодно. Все это накладывает отпечаток и на их образ жизни, и на уровень их развития, и на их занятия, и на обычаи, да и на внешний облик.<br>
+
Эмне үчүн география? Анткени, баардык элдер белгилүү бир географиялык чөйрөдө, дүйнөнүн кайсы бир бөлүгүндө, тоолуу райондордо же өрөөндөрдө, өтө ысык чытырман токойлордо же тетирисинче өтө суук болгон жер шарынын уюлдарында жашайт. Ушунун баардыгы алардын жашоо-турмушунун мүнөзүнө жана өнүгүү деңгээлине, ошондой эле кылган ишине жана каада-салттарына жана да тышкы турпатына изин калтырбай койбойт. <br>
−
Освоение азов этнографии поможет Вам легко адаптироваться в поликультурной среде и не совершать грубых ошибок которые могут показаться оскорбительным и недопустимым для других культур.<br>
+
Этнографиянын жөнөкөй негиздерин үйрөнүү Силерге көп маданияттуу чөйрөгө аралашууга жана башка элдин маданияты үчүн жол берилбей турган жана мазактоо катары кабыл алынышы мүмкүн болгон чоң жаңылыштыктарга жол бербөөгө жардам берет. <br>
−
<div class="textblock">Нумизматика — наука о монетах.</div> <br clear="all" />
+
 
 +
=== Нумизматика — бул тыйындар жөнүндөгү илим ===
 
{{left|[[file: Monety.jpg|250px]]}}
 
{{left|[[file: Monety.jpg|250px]]}}
−
Это вспомогательная историческая дисциплина, изучающая историю монетной чеканки и денежного обращения. В основе этого слова лежит греческое имя существительное «номос» (nomos) — «закон», иными словами — законное платежное средство — и производное от него «номизма» (nomisma) — монета.<br>
+
Бул тарыхый көмөкчү сабак, ал тыйын чегүүнүн жана акча жүгүртүүнүн тарыхын изилдейт. Гректин «номос» (nomos) — «мыйзам» деген зат атооч сөзү бул түшүнүктүн негизине алынган, б.а. – мыйзамдуу төлөм каражаты – жана «номизма» (nomisma) — тыйын деген сөздөн алынган.<br>
−
Нельзя не переоценить роль нумизматики в исторической науке. Упоминание дат, имен, населенных пунктов на монетах дает ценную информацию для исследователей по исторической географии и политической истории. Благодаря монетам исследователям удалось установить имена многих правителей и городов<br>
+
Тарыхый илимде нумизматиканын ролу  чоң. Тыйындардын бетиндеги даталар, ысымдар, калк жашаган жерлердин аталышы тарыхый география жана саясий тарых боюнча изилдөөчүлөргө баа жеткис маалымат берет. Тыйындардын жардамы менен изилдөөчүлөр көптөгөн башкаруучулардын жана шаарлардын аттарын тактаган<br>
−
<div class="textblock">Геральдика (гербоведение; от лат. heraldus «глашатай») — специальная историческая дисциплина, занимающаяся изучением гербов, а также традиций и практики их использования.</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Геральдика (герб таануу; лат. heraldus «жарчы») — гербдерди, ошондой эле аларды пайдалануу салтын жана практикасын иликтеген атайын тарыхый илим. </div> <br clear="all" />
−
{{right|[[file: Geraldika.jpg|250px]]}}
+
{{right|[[file: GeraldikaKG.jpg|250px]]}}
−
Геральдика играет важную роль при определении происхождения исторических памятников , снабженных гербом. Помогает установлению подлинности , принадлежности , авторства , места производства и датировки предметов быта , произведений искусства , книг и рукописей , а также содействует определению путей наследования , выяснению экономических и культурных связей. Геральдика связана с генеалогией , нумизматикой , палеографией и др. Данные геральдики используются в различных отраслях исторической науки.<br>
+
Геральдика герб түшүрүлгөн тарыхый эстеликтердин келип чыгышын аныктоодо маанилүү роль ойнойт. Тиричилик буюмдарынын, искусство чыгармаларынын, китептердин жана кол жазмалардын аныктыгын, кимге таандык экендигин, авторлорун, чыккан жерин жана датасын тактоого жардам берет, ошондой эле мурастоо жолдорун аныктоого, экономикалык жана маданий байланыштарды тактоого көмөк көрсөтөт. Геральдика генеология, нумизматика , палеография жана башкалар менен байланышкан. Геральдиканын маалыматтары тарыхый илимдин ар түрдүү тармактарында пайдаланылат. <br>
−
Геральдические традиции начали зарождаться в Европе после Первого Крестового похода. Тогда, на заре эпох, возникла насущная проблема: опознать рыцаря в доспехах было невозможно, а участники похода из разных стран часто не знали друг друга в лицо.<br>
+
Геральдикалык салттар Биринчи Крест жортуулунан кийин Европада пайда болгон. Ал кезде жаңы доордун башталышында: рыцарды жоо-жарагынан таануу кыйын болгон, ал эми ар түрдүү өлкөлөрдөгү жүрүштүн катышуучулары көп учурда бири-бирин жүзүнөн тааныган эмес. Ушундайда чаташпоо үчүн көпчүлүк дворяндар калкандарынын жана жоо жарагынын бетине ар түрдүү символдорду түшүрүп, кийин алар гербге айланган. Бара-бара гербдердеги символдордун ар түрдүүчө айкалышуусу өзгөчө тилге өтүп, ар бир символдун мааниси жана белгилүү маңызы болгон. <br>
−
Дабы избежать путаницы, многие дворяне стали наносить на щиты и доспехи различные символы, позже сформировавшиеся в гербы. Постепенно различные сочетания символов на гербах сформировались в особый язык, где каждый символ был наполнен смыслом и имел определенное значение.<br>
+
Экинчи Крест жортуулунун башталышында ал биротоло калыптанып, рыцарлардын калкандарындагы гербдер кадимки көнүмүш ишке айланган. Европалык дворяндар ал мезгилде геральдиканын тили менен кыйла тааныштыгы болуп жана уруулук герби боюнча рыцарды оңой аныктаган. .<br>
−
К началу Второго Крестового похода она приобрела окончательные очертания, а гербы на щитах рыцарей стали вполне привычным делом. Европейские дворяне были к тому времени весьма сведущи в геральдическом языке и без труда определяли рыцаря по родовому гербу.
+
 
−
{{center|[[file: Герб и геральдика что это.mp4|600px|start=1]]}}
+
Бүгүнкү күндө фамилиялуу гербдердин көпчүлүгү миндаль түрүндөгү формага келтирилген. Алар байыркы фамилиялардын баштоочулары жүрүштөргө аттанганда колдонгон ошол кездеги калкандын формасын кайталаган.
−
Сегодня большинство фамильных гербов имеет миндалевидную форму, повторяющую форму старинного щита, с которым отправлялись в походы родоначальники древних фамилий.
+
 
−
<div class="textblock">Тамга (Герб)</div> <br clear="all" />
+
=== Тамга (Герб) ===
−
Тамга в обществе кочевников играла роль государственной атрибутики. Тамги ставились на рунических надписях, тамгу ставили в качестве клейма скоту, имуществу, также тамги ставились в имущество в качестве подтверждения уплаты таможенной пошлины. Следовательно, тамга была государственной атрибутикой.<br>
+
Көчмөндөр коомунда тамга мамлекеттик атрибутиканын ролун ойногон. Рун жазууларына, ошондой эле малга, мүлккө белги катары тамга басылган, ошондой эле салык төлөгөндүгүн тастыктаган белги катары мүлккө коюлган. Демек, тамга мамлекеттик атрибутика болгон.<br>
−
Данный знак по мнению некоторых ученых отражает древнее онтологическое мировоззрение кыргызов, согласно которому между небом (Көкө Теңир) и землей (Ыйык жер-суу) существует опора, которая держит небо и землю в отдельности. Это мировоззрение отражено в эпосе «Манас»:<br>
+
Мындай белгилер айрым илимпоздордун пикири боюнча, кыргыздардын байыркы онтологиялык дүйнөгө көз карашын чагылдырып, ага ылайык асман (Көкө Теңир) менен жердин (Ыйык жер-суу) ортосун таяган тирөөч болот, ал асман менен жерди тиреп турат деп айтылган. “Манас” эпосунда:<br>
 
«Асман менен жериңдин,<br>
 
«Асман менен жериңдин,<br>
−
Тирөөсүнөн бүткөндөй».<br>
+
Тирөөчүнөн бүткөндөй» – деп айтылат.  
−
«Словно рожденный,<br>
+
Демек, кыргыздардын тамгасы (герб) алардын Улуу держава болуп турган доорунда ыйык белгини билдирген. Тамганын үстүндөгү горизонталдуу жарым айланасы тик сызыктар аркылуу төмөнкү горизонталдык сызыктарга кошулат. .<br>
−
Как опора неба и земли».<br>
+
=== Кыргызстандын Герби ===
−
Следовательно, тамга (герб) кыргызов в эпоху великодержавия представляет собой сакральный знак, где верхний горизонтальный полукруг при помощи вертикальной линии соединен нижней горизонтальной линией.<br>
+
Көз каранды эмес мамлекет катары Кыргызстандын өзүнүн атрибутикалары бар. 1994-жылы 14-январда герб Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин токтому менен бекитилген. Анын авторлору А. Абдраев менен С. Дубанаев.<br clear="all" />
−
<div class="textblock">Герб Кыргызстан<br>
 
−
Кыргызстан - как независимое государство имеет свои атрибутики.  14 января 1994 году герб был утвержден постановлением Жогорку Кенеша Кыргызской Республики. Авторами были А. Абдраев и С. Дубанаев.</div> <br clear="all" />
 
 
{{center|[[file: National emblem of Kyrgyzstan 2016.svg.png|600px]]}}
 
{{center|[[file: National emblem of Kyrgyzstan 2016.svg.png|600px]]}}
−
Государственный герб Кыргызской Республики представляет собой изображение белого сокола с распростертыми крыльями, помещенного в центре синего круга в белом обрамлении, и расположенных на заднем плане озера отрогов гор Ала-Тоо и восходящего солнца с лучами золотистого цвета, помещенных по обе стороны стеблей хлопчатника и пшеничных колосьев, с надписью "Кыргыз", расположенной в верхней части круга, и надписью "Республикасы", расположенной в нижней части круга.<br>
+
Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик герби ак кырбууланган көк түстөгү тегеректин ортосундагы канатын жайган ак шумкардын сүрөтүнөн, көлдүн нары жагында жайгашкан Ала-Тоо кыркаларынан жана алтын нурун чачыратып чыгып келе жаткан күндөн, тегеректин эки капталынан орун алган пахтанын жана буудайдын сабындагы башынын сүрөтүнөн, тегеректин жогорку бөлүгүндө орун алган “Кыргыз” жана тегеректин төмөнкү бөлүгүнөн орун алган “Республикасы” деген жазуудан турат. <br>
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
−
==Историческая картография==
 
−
<div class="textblock">В истории происходящие события рассматриваются как во времени, так и пространстве. Определить местонахождение любого  объекта всегда помогает карта.</div> <br clear="all" />
 
−
Человек начал составлять карты по мере того, как знакомился с миром. Необходимость в создании и использовании карт возникла еще в древности. Они были необходимы  для того, чтобы лучше ориентироваться в окружающем мире: знать расположение лучших мест охоты, богатых пастбищ, поселений людей,  а также тропы, дороги, водные пути.
 
−
{{right|[[file: Историческаякарта.jpg|250px]]}}
 
−
Самая древняя известная карта мира из Вавилона (6 век до н.э.). В центре мира само Вавилонское царство. Вокруг него «горькая река». Семь точек за рекой — это острова, куда невозможно добраться.<br>
 
−
Карты потребовались людям, чтобы закреплять добытые крупицы знаний об окружающем мире и передавать их друг другу. Необходимо было наносить положение объектов на местности и показывать расстояния между ними. Позднее карты стали необходимы для измерения земельных угодий, проектирования крупных сооружений: ирригационных каналов и пирамид, для добычи драгоценных металлов, определения направлений на местности, маршрутов мореплавания и конечно же для ведения военных действий и создания оборонительных укреплений. <br>
 
−
<div class="textblock">Что  такое историческая  карта?</div>
 
−
Карта - (нем. Karte; первоисточник: греч. chartes - лист или свиток папируса для письма), уменьшенное обобщённое изображение земной поверхности на плоскости, звёздного неба или их частей, содержащее данные в соответствии с назначением, пособие для изучения истории, географии и других наук<br clear="all" />
 
−
Историческая карта -пространственное изображение исторических явлений и событий определенного исторического периода. Или другими словами
 
−
{{center|[[file:Kartografiya3.jpg|600px]]}}<br clear /all>
 
−
Сохранившиеся до наших дней карты, составленные географами прошлых веков, являются важными историческими источниками. Сопоставляя карты разных времен можно судить, как изменялось представление человека о мире, как человек исследовал нашу планету, как менялись названия географических объектов и др.<br clear /all>
 
  
−
'''Карта позволяет ответить на вопросы:'''
+
==Тарыхый картография==
−
<span class="resettext firstcharacter">Что произошло?</span><br clear="all" />
+
<div class="textblock">Тарыхта болуп өткөн окуялар мезгил жана мейкиндик аркылуу каралат. Карта дайыма ар кандай объектинин жайгашкан жерин аныктоого жардам берет. </div> <br clear="all" />
−
<span class="resettext firstcharacter">Где произошло?</span><br clear="all" />
+
Адам дүйнө менен тааныша баштагандан тартып эле карта түзө баштаган. Карта түзүү жана пайдалануу зарылчылыгы байыркы мезгилде эле пайда болгон. Алар бизди курчаган дүйнөдө туура багыт алуу үчүн: аңчылыкка ыңгайлуу жерлерди, чөбү көп жайыттарды, адамдар жайгашкан жерлерди, ошондой эле чыйырларды, жолдорду, суу нугун билүү үчүн зарыл болгон.
−
<span class="resettext firstcharacter">Когда произошло?</span><br clear="all" />
+
{{right|[[file:Historykarta.jpg|250px]]}}
 +
Дүйнөдөгү бизге белгилүү болгон эң байыркы карта Вавилондон табылган (б.з.ч.6-к.), дүйнөнүн борборунда Вавилон падышалыгы жайгашып турат. Анын айланасын “ачуу суу” каптаган. Суулардын өйүзүндөгү 7 чекит – адам жете албай турган аралдар.<br>
 +
Карталар бизди курчаган дүйнө жөнүндө билимибизди кичинеден топтоого жана аны башкаларга берүүгө жардам берген. Объектилердин жер бетине жайгашуусун жана алардын ортосундагы аралыкты көрсөтүү зарыл болгон. Бара-бара карталар жер аянттарын өлчөө, ири курулуштарды: сугат каналдарын жана пирамидаларды долборлоо үчүн, асыл металлдарды казып алуу, багыттарды, деңизде сүзүүчүлөрдүн маршруттарын аныктоо үчүн жана албетте согуш аракеттерин жүргүзүү жана коргоно турган сепилдерди салуу үчүн зарыл болгон. <br>
 +
=== Тарыхый карта деген эмне? ===
 +
Карта - (нем. Karte; биринчи булак: гректин chartes – жаза турган барак же папирустун орому)жердин тегиз бетинин жылдыздуу асманды жана анын бөлүктөрүн кичирейтип түшүрүү, аткара турган милдеттерине жараша маалыматтарды түшүрүү, тарых, география жана башка илимдерди изилдей турган курал.  <br clear="all" />
 +
Тарыхый картада белгилүү бир тарыхый мезгилдеги тарыхый кубулуштарды жана окуяларды мейкиндикте чагылдыруу, же башка сөдөр менен айтканда
 +
{{center|[[file:Kartografiya3KG.jpg|600px]]}}<br clear /all>
 +
Өткөн кылымдарда географтар түзүп, биздин күнгө келип жеткен карталар маанилүү тарыхый булактар болуп саналат. Ар түрдүү мезгилдердеги карталарды салыштырып, адамдын дүйнө жөнүндөгү көз карашы кандайча өзгөргөндүгүн, адам биздин планетаны кандайча изилдеп чыккандыгын, географиялык объектилердин жана башкалардын аталыштары кандайча өзгөрүп отургандыгын билүүгө болот.<br clear /all>
 +
 
 +
'''Карта төмөнкү суроолорго жооп берет:'''
 +
<span class="resettext firstcharacter">Эмне болуп өттү? </span><br clear="all" />
 +
<span class="resettext firstcharacter">Кайсы жерде болду?</span><br clear="all" />
 +
<span class="resettext firstcharacter">Качан болду? </span><br clear="all" />
  
−
На сегодняшний день, при изучении истории XX, XXI мы используем современную карту мира. Карты мира, которые мы видим с детства — особенно те, что нам показывают ещё в школе — формируют наше представление о том, как устроен мир. В этом не было бы ничего плохого, если бы мы не забывали, что плоская карта — всего лишь условное и искаженное отображение круглого мира.<br clear="all" />
+
Бүгүнкү күндө 20-21-кылымдардын тарыхын изилдеген учурда биз дүйнөнүн азыркы картасын пайдаланабыз. Биз бала кезден бери көрүп келген карталар – өзгөчө, мектептен тартып эле биз көрүп жүргөн карталар биздин дүйнө тууралуу көз карашыбызды калыптандырат. Эгерде биз тегиздиктеги жалпак карта – бар болгону тоголок дүйнөнүн шарттуу жана бурмаланган чагылышы экендигин унутпаганыбызда мунун эч кандай жаман жагы болмок эмес. <br clear="all" />
  
−
Однако многие из нас переносят усвоенные через карту стереотипы на личное отношение к реальному миру. Мы начинаем верить, что есть страны, которые играют в мире доминирующую роль, находятся в его центре, а есть те, которые играют роль подчинённую, находятся на его периферии.<br clear="all" />
+
Бирок, көпчүлүгүбүз картадан өздөштүргөндөрүбүздү реалдуу дүйнөгө карай жеке мамилеге көчүрөбүз. Биз дүйнөдө үстөмдүк кылган өлкөлөр дүйнөнүн борборунда турат, деп ишене баштайбыз, ал эми ага баш ийгендер дүйнөнүн чет жакасында жайгашкандай элестетебиз.<br clear="all" />
  
−
Как будет видно ниже, в разных странах — России, Европе, США, Китае, Австралии, Чили, Южной Африке — карты мира очень сильно отличаются. Всё зависит от того, что выберет автор карты в каждом из следующих трех условий: 1) как центрировать карту относительно Запада и Востока; 2) как центрировать карту относительно Севера и Юга; 3) какой метод проекции использовать.<br clear="all" />
+
Төмөндө көрүнүп тургандай, ар түрдүү өлкөлөрдө- Россияда, Европада, АКШда, Кытайда, Австралияда, Чилиде, Түштүк Африкада дүйнөнүн карталары бири-биринен катуу айырмаланат. Баардыгы картанын автору төмөнкү үч шарттын бирин тандап алганына жараша болот: 1) картаны Батышка жана Чыгышка карата кандайча борбордоштуруу керек; 2) Түндүк менен Түштүккө карата кандайча борбордоштурулат; 3) проекциялоонун кандай ыкмасы пайдаланылат.<br clear="all" />
  
−
'''Карты мира — как они выглядят в разных странах'''
+
'''Дүйнөнүн карталары ар түрдүү өлкөлөрдө кандайча көрүнөт'''
−
<div style="width:600px;">
+
<div>
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
Строка 352: Строка 359:
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Mapslaid2.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Mapslaid2KG.jpg|slide 2]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Карта мира для России
 
Карта мира для России
Строка 364: Строка 371:
 
   </li>
 
   </li>
 
  <li>
 
  <li>
−
     [[Image:Mapslaid4.JPG|slide 4]]
+
     [[Image:Mapslaid4KG.jpg|slide 4]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Карта мира для Европы
 
Карта мира для Европы
Строка 376: Строка 383:
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Mapslaid6.JPG|slide 6]]
+
     [[Image:Mapslaid6KG.jpg|slide 6]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Карта мира для США
 
Карта мира для США
Строка 388: Строка 395:
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Mapslaid8.JPG|slide 8]]
+
     [[Image:Mapslaid8KG.jpg|slide 8]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Карта мира для Китая
 
Карта мира для Китая
Строка 400: Строка 407:
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Mapslaid10.JPG|slide 10]]
+
     [[Image:Mapslaid10KG.jpg|slide 10]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Карта мира для Австралии
 
Карта мира для Австралии
Строка 412: Строка 419:
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Mapslaid12.JPG|slide 12]]
+
     [[Image:Mapslaid12KG.jpg|slide 12]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Карта мира для Южной Африки
 
Карта мира для Южной Африки
Строка 424: Строка 431:
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Mapslaid14.JPG|slide 14]]
+
     [[Image:Mapslaid14KG.jpg|slide 14]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
Карта мира для Чили
 
Карта мира для Чили
Строка 432: Строка 439:
 
</div>
 
</div>
  
−
<div class="textblock">Чем отличаются исторические карты от других карт?</div>
+
 
−
{{center|[[file:Картография №2.JPG|600px]]}}<br clear /all>
+
{{center|[[file:Kartografia2KG.jpg|600px]]}}<br clear /all>
−
'''Различие исторической и географической карт'''
+
'''Тарыхый жана географиялык карталардын айырмасы'''
 
<gallery mode="packed-hover widths="250px" heights="200px">
 
<gallery mode="packed-hover widths="250px" heights="200px">
−
  Файл:Karta-.jpg|Рисунок 1
+
  Файл:Karta-.jpg|1– сүрөт
−
  Файл:Karta-italii.jpg|Рисунок 2
+
  Файл:Karta-italii.jpg|2– сүрөт
 
  </gallery>
 
  </gallery>
 
<br clear="all" />
 
<br clear="all" />
−
'''Рисунок 1''' Различие используемых цветов. Изображают все географические явления, в том числе рельеф, гидрографию, растительно-почвенный покров, населённые пункты, хозяйственные объекты, коммуникации, границы и т. д.<br clear="all" />
+
'''1–сүрөт''' Пайдаланылган түстөрдүн айырмасы. Баардык географиялык кубулуштарды, анын ичинде рельефти, гидрографияны, өсүмдүк-кыртыштын абалын, калк жашаган конуштарды, чарба объектилерин, байланышты, чек араны ж.б. чагылдырат.<br clear="all" />
−
'''Рисунок 2''' Все исторические карты создаются на основе географических.Отсутствует обозначение рельефа местности, глубин.Цвета используются для обозначения государств, территорий.Наименования городов, рек, озер, морей, государств относятся ко времени о котором рассказывает карта<br clear="all" />
+
'''2–сүрөт''' Баардык тарыхый карталар географиялык карталардын негизинде түзүлөт. Рельефтин, тегиздиктердин, ойдуңдардын белгилери болбойт. Түстөр мамлекеттерди, аймактарды белгилөө үчүн пайдаланылат. Шаарлардын, суулардын, көлдөрдүн, деңиздердин, мамлекеттердин аталышы картада сөз болуп жаткан мезгилге карата берилет. <br clear="all" />
  
−
<div class="textblock">Топонимика</div>
+
=== Топонимика ===
−
Большинство объектов нанесенных на карту имеют название. Со временем некоторые из названий менялись. То есть на карте указываются именно те названия которые были в той исторический  эпохе.
+
Картага түшүрүлгөн объектилердин көпчүлүгүнүн аталышы болот. Мезгил өтүп, алардын айрымдары өзгөрөт, б.а. картага ошол тарыхый доордо болгон аталыштар түшүрүлөт.  
−
{{center|[[file:Kartografiya4.jpg|600px]]}}<br clear /all>
+
{{center|[[file:Kartografiya4KG.jpg|600px]]}}<br clear /all>
−
Но откуда произошли первоначальные названия географических объектов?<br>
+
Андай болсо, алгачкы географиялык объектилердин аталышы кайдан келип чыккан? <br>
−
Этим вопросом занимается специальная наука.<br>
+
Бул суроолордун үстүндө атайын илим иштейт.<br>
−
<div class="textblock">{{center|''Топонимика - (греч. topos - место и onyma - имя, название) - наука, изучающая географические названия и их происхождения''}}</div><br>
+
<div class="textblock">{{center|''Топонимика - (ггрек  topos – орду жана жайгашуусу, - аты, аталышы) –  географиялык аталыштарды  жана алардын келип чыгышын изилдеген илим. ''}}</div><br>
−
Так, например названия населенных пунктов могут происходить от различных слов и явлений:<br>
+
Маселен, калктуу пункттардын аталышы төмөнкүдөй ар түрдүү сөздөрдөн жана кубулуштардан келип чыгышы мүмкүн:<br>
−
- от имени основателя,<br>
+
- негиздөөчүнүн атынан,<br>
−
- по географическому положению,<br>
+
- географиялык жайгашуусу боюнча,<br>
−
- характеристике местности,<br>
+
- ошол жердин мүнөздөмөсү,<br>
−
- по наименованию реки,<br>
+
- суунун аталышы боюнча,<br>
−
- в память о другом поселении и др.<br>
+
- башка бир кыштак жөнүндө эскерүү катары ж.б.<br>
−
Название нашей столицы города Бишкек тоже менялось на протяжении истории. Так в VII в. поселение называлось Джуль. А в 1825 г. кокандцы построили крепость и назвали Пишпек. В 1926 г. Пишпек был переименован в честь революционера и полководца М.В. Фрунзе, а в 1991 г. переименован в Бишкек. Этимология названия крепости Пишпек неизвестна, и поэтому предполагают что она близка к слову Бишкек. Есть два варианта происхождения названия. Первый, то что крепость назван в честь Бишкек-Батыра, а другой связывают с дубинкой или мутовкой, с помощью которой взбалтывают кумыс.<br>
+
Биздин борбор шаарыбыз Бишкектин аталышы да тарыхый аралыкта өзгөрүп отурган. Маселен, VII кылымда бул кыштак Жол деп аталган. Ал эми 1825-жылы кокондуктар чеп куруп, Пишпек деп атаган. 1926-жылы Пишпек революционер жана кол башчы М.В.Фрунзенин аты менен аталган. 1991-жылы Бишкек болгон. Пишпек чебинин аталыш этимологиясы белгисиз, ошондуктан ал “бишкек” деген сөзгө жакын турат. Бул аталыштын келип чыгышы тууралуу эки пикир бар. Биринчиси, чеп Бишкек баатырдын урматына аталган деп эсептелет. Экинчиси, сабадагы кымызды бышкан бишкектин аты менен аталган деген болжол бар.<br>
−
<div style="width:600px;">
+
<div>
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
Строка 478: Строка 485:
 
</ul>
 
</ul>
 
</div>
 
</div>
−
<div class="textblock">С какими видами исторических карт мы встречаемся?</div>
+
 
−
{{center|[[file:Картография №3.JPG|600px]]}}<br clear /all>
+
=== Биз тарыхый карталардын кандай түрлөрүн учуратабыз? ===
−
На уроках истории, в дополнение к картам в учебниках вы будете использовать атласы с подборками исторических карт.<br>
+
{{center|[[file:Kartografia3KG.jpg|600px]]}}<br clear /all>
 +
Тарых сабактарында окуу китептериндеги карталарга кошумча түрдө силер тарыхый карталар топтолгон атластарды пайдаланасыңар.<br>
 
{{center|[[file:Kartografiyaatlas.jpg|600px]]}}<br clear /all>  
 
{{center|[[file:Kartografiyaatlas.jpg|600px]]}}<br clear /all>  
−
{{center|[[ Атлас по истории Древнего мира]]}}<br clear /all>
+
{{center|Байыркы дүйнөнүн тарыхы боюнча атлас}}<br clear /all>
−
'''Контурные карты'''<br clear /all>
+
'''Контурлуу карталар'''<br clear /all>
−
В качестве домашнего задания или практической работы на уроке вы будете работать с контурными картами.<br>
+
Үй тапшырмасы катары же сабактардагы практикалык иште силер контурлуу карталар менен иштейсиңер.<br>
−
{{center|[[file:Konturnayakarta.jpg|600px]]}}<br clear /all>
+
{{center|[[file:KonturnayakartaKG.jpg|600px]]}}<br clear /all>
−
'''Анимированные карты'''<br clear /all>
+
'''Анимирленген карталар '''<br clear /all>
−
С помощью карты мы можем использовать анимированные карты – карты движущиеся, позволяющие показать происходящие изменения последовательно, как в кинофильме или выделить нужный вам элемент и др.<br>
+
Карталардын жардамы менен биз анимирленген карталарды – кыймылдагы болуп жаткан өзгөрүүлөрдү кинофильмдегидей ырааты менен көрсөтүүгө же силерге керектүү элементти жана башкаларды бөлүп көрсөтүүгө мүмкүндүк берген карталарды жасайбыз.<br>
 
{{center|[[file:Карта мира за 5 минут.mp4|600px]]}}<br clear /all>
 
{{center|[[file:Карта мира за 5 минут.mp4|600px]]}}<br clear /all>
−
{{center|[[Политическая карта Европы за 5 минут]]}}<br clear /all>
+
{{center|Европанын саясий картасы 5 мүнөттө}}<br clear /all>
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
−
<div class="textblock">Как работать с исторической картой?</div>
+
 
−
'''Во-первых: вы должны научиться «читать» карту в соответствии с приведенным ниже планом.'''<br>
+
=== Тарыхый карта менен кандайча иштөө керек? ===
−
1. Прочитайте название карты (в нём содержится информация о территории, изображённой на карте и времени, к которому относится изображение);<br>
+
'''Биринчиден: силер карталарды төмөндө келтирилген планга ылайык “окуганга” үйрөнүүгө тийишсиңер.'''<br>
−
2. Ознакомьтесь  с легендой карты (это условные знаки, которые позволят тебе прочитать информацию, изображённую на карте);<br>
+
1. Картанын аталышын окугула (анда картадагы аймак жана ал таандык болгон мезгил жөнүндө маалымат камтылган);<br>
−
3. Чтение информации на карте начинайте с самых крупных объектов и постепенно двигайся к более мелким:<br>
+
2. Картанын легендасы менен таанышкыла (бул шарттуу белгилер сага картага түшүрүлгөн маалыматты окуганга мүмкүндүк берет);<br>
−
*Определите природно-климатические признаки территории (в какой части света находится, какими морями омывается);<br>
+
3. Картадагы маалыматты окууну эң ири объектилерден баштагыла жана алда канча майдасына акырындап жылгыла:<br>
−
*Определите признаки государства (граница, столица, государства-соседи.);<br>
+
*Аймактын жаратылыш-климаттык белгилерин аныктагыла (дүйнөнүн кайсы бөлүгүндө турат, кайсы деңиздер менен чектелет?);<br>
−
*Определите деятельность человека, отображённую на карте (это могут быть военные походы, торговые пути). Помни, что движение на карте всегда обозначается стрелкой.<br>
+
*Мамлекеттин белгилерин (чек арасы, борбору, коңшу мамлекеттер) аныктагыла;<br>
−
{{center|[[file:Turkkaganat.jpg|600px]]}}<br clear /all>
+
*Картадагы адамдын ишин (бул аскердик жүрүштөр, соода жолдору болушу мүмкүн) аныктагыла; <br>
−
'''Во-вторых: на уроках учитель может вызвать вас к доске и предложить, используя карту рассказать о каком-либо историческом событии. Нужно уметь правильно работать с настенной картой.'''<br>
+
*Картадагы кыймыл дайыма жебе менен көрсөтүлөрүн эске тут.<br>
−
1. При показе территорий (государств, княжеств, областей) следует проводить указкой по границе.<br>
+
{{center|[[file:TurkkaganatKG.jpg|600px]]}}<br clear /all>
−
2. Город обозначен кружком, следует показать его, а не надпись.<br>
+
'''Экинчиден: сабактарда мугалим сени доскага чакырып жана картаны пайдаланып, кандайдыр бир тарыхый окуя жөнүндө айтып бергин десе, дубалдагы карта менен туура иштегенди билүү керек.'''<br>
−
3. Карты всегда нарисованы так, что верх карты – это север, низ – юг, слева – запад, справа – восток. Движение по карте сопровождается обычно комментарием: двигались в восточном или западном направлении.<br>
+
1. Аймактарды (мамлекеттер, княздыктар, облустар) көрсөткөндө көрсөткүч таякчаны чек ара сызыгы менен жылдырып көрсөтүү керек; <br>
−
4. Реки нужно показывать от истока к устью, т.е. по течению.<br>
+
2. Шаар тегерекче менен белгиленет, анын жазуусун эмес, жайгашкан чекитин көрсөтүүү керек.<br>
−
5. Следует использовать специальную терминологию при работе с картой. Например, берега нужно называть правый и левый: «войска расположились на левом берегу…», населенный пункт или какой-то объект «выше» или «ниже» по течению реки.<br>
+
3. Картанын жогору  жагы – бул түндүк, карама-каршы төмөн жагы – түштүк, сол жагы – батыш, оң жагы – дайыма чыгыш. Карта боюнча кыймыл жасаганда адатта комментарий чыгышты же батышты көздөй кыймыл менен көрсөтүү аркылуу коштолот.<br>
−
'''Правила работы с контурной картой:'''<br clear /all>
+
4. Дарыя, сууларды көрсөткөндө башатынан тартып, куймасын, б.а. агымы боюнча көрсөтүү керек.<br>
−
● На контурной карте записывайте задания, данное учителем.<br>
+
5. Карта менен иштегенде атайын терминологияны пайдалануу керек. Мисалы, жээктерди оң же сол жээк деп айтуу керек: “Аскерлер сол жээкке ... жайгашкан”, калктуу конуш же кандайдыр бир объект дарыянын агымы боюнча “жогору” же “төмөн” деп көрсөтүлөт.<br>
−
● При выполнении задания обязательно пользуйтесь  атласом и учебником.<br>
+
'''Контур карта менен иштөөнүн эрежеси'''<br clear /all>
−
● Работайте цветными карандашами.<br>
+
● Контур картага мугалим берген тапшырманы жазгыла.<br>
−
● Территории закрашивайте ровными бледными цветами, чтобы потом можно было наносить другие объекты и надписи.<br>
+
● Тапшырманы аткарууда сөзсүз атласты жана окуу китебин пайдалангыла.<br>
−
● Перед началом работы придумайте, какие условные знаки вы будете применять, как подпишете название государств, рек, городов, чтобы они не мешали друг другу.<br>
+
● Түстүү карандаштар менен иштегиле.<br>
−
● Выбранные обозначения укажите в условных знаках – специально отведенном для этого месте.<br>
+
● Аймактарды билинер-билинбес түс менен текши боеп чыгып, кийин башка объектилерди түшүргүлө же жазуусун жазгыла.<br>
−
● Если подписи к объектам не помещаются на контурной карте, обозначайте их цифрами, а пояснения к цифрам напишите в условных знаках.<br>
+
● Ишке киришерде кандай шарттуу  белгилерди колдоноруңарды, мамлекеттердин, суулардын, шаарлардын аталышын бири-бирине тоскоол келтирбегендей жазып чыгууну ойлонуп койгула.<br>
−
● Объекты нужно нанести на карту точно, ориентируясь по линиям градусной сетки, по рекам и береговой линии.<br>
+
● Тандалып алынган белгилерди шарттуу түрдө көрсөтүп – кийин атайын бөлүнгөн жерге түшүргүлө. <br>
 +
● Эгерде объектилерге тийиштүү жазуулар контур картага батышпаса, аларды сан менен белгилеп, ага түшүнүктүү шарттуу белгилерге көрсөтүп жазгыла.<br>
 +
● Объектилерди картага так түшүрүү үчүн градустук торчонун сызыктарын, дарыяларды жана жээк сызыктарын пайдалангыла.<br>
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
  
 
==Глоссарий==
 
==Глоссарий==
−
'''Лунный календарь''' — система изме­рения времени, связанная с изменением внешнего вида Луны (фазы Луны).<br>
+
'''Ай календары (ай санак) ''' — айдын тышкы көрүнүшүнүн (айдын фазалары) өзгөрүшүнө байланышкан мезгилдик өлчөм системасы.<br>
−
'''Месяц''' - время между одинаковыми фазами луны<br>
+
'''Ай''' — айдын бирдей фазаларынын ортосундагы мезгил<br>
−
'''Календарь'''  - способ счисления дней в году<br>
+
'''Календарь (күн санак)'''  — жыл ичиндеги күндөрдү эсептөө системасы<br>
−
'''Хронология''' -перечень событий в их временно́й последовательности<br>
+
'''Хронология''' — окуялардын мезгил жагынан ырааты көрсөтүлгөн тизме.<br>
−
'''Цикл''' - совокупность явлений, процессов, составляющая кругооборот в течение известного промежутка времени<br>
+
'''Цикл''' — белгилүү мезгил аралыгында айлампаны түзгөн окуялардын, процесстердин жыйындысы<br>
−
'''Фазы луны''' - периодически меняющиеся состояния освещения Луны Солнцем<br>
+
'''Айдын фазалары''' — айдын күнгө чагылуусуна жараша мезгили менен өзгөрүп турган абалы. <br>
−
'''Эра''' - момент, от которого ведётся летосчисление, а также сама система летосчисления<br>
+
''' Доор''' — жыл саноо башталган учур, ошондой эле жыл саноо системсынын өзү<br>
−
'''Картография''' – наука о составлении карт<br>
+
'''Картография''' — карталарды түзүү жөнүндөгү илим<br>
−
'''Картограф''' – специалист по картографии<br>
+
'''Картограф''' — картография боюнча адис<br>
−
'''Географическая карта''' – уменьшенное обобщенное изображение поверхности Земли<br>
+
'''Географиялык карта''' — жердин үстүнкү бетинин кичирейтилип, жалпыланган чиймеси<br>
−
'''Историческая карта''' – уменьшенные обобщенные образно-знаковые изображения исторических событий и периодов<br>
+
'''Тарыхый карта''' — тарыхый окуялардын жана мезгилдердин  кичирейтилип, жалпыланган образдуу-белгилик чиймеси. <br>
−
'''Атлас''' –сборник карт<br>
+
'''Атлас''' — жыйнак<br>
−
'''Легенда карты''' – это размещенные внутри рамок карты или на её полях использованные знаки, штрихованные элементы, цветной фон с пояснительными надписями (условные знаки – реки, границы, города и т.д.)<br>
+
'''Карта легендасы''' — бул картанын алкагынын ичине же анын талааларына жайгаштырылган, пайдаланылган белгилер, штрихтелген элементтер, түшүндүрмө жазуулары (шарттуу белгилер – суулар, чек аралар, шаарлар ж.б.) бар түстүү фон<br>
−
==Полезные ссылки==
+
 
−
[http://www.sivatherium.narod.ru/library/Malina/gl_02_09.htm Древние карты]<br>
+
==Пайдалуу шилтемелер ==
 +
<br>
 +
[http://www.sivatherium.narod.ru/library/Malina/gl_02_09.htm Байыркы карталар]<br>
 
[http://ec-dejavu.ru/k/Karta.html Карта]<br>
 
[http://ec-dejavu.ru/k/Karta.html Карта]<br>
−
[http://bibliosof.org/map/class_list.php База условных знаков]<br>
+
[http://bibliosof.org/map/class_list.php Шарттуу белгилер базасы]<br>
−
[http://www.ufostation.net/photogallery.php?album_id=25 Топ самых древних карт]<br>
+
[http://www.ufostation.net/photogallery.php?album_id=25 Эң байыркы карталардын тобу]<br>
 +
 
 
==Библиография==
 
==Библиография==
−
https://www.youtube.com/watch?v=HNHMin1Z9YQ<br>
+
<br>https://www.youtube.com/watch?v=HNHMin1Z9YQ<br>
 
http://www.sivatherium.narod.ru/library/Malina/gl_02_09.htm<br>
 
http://www.sivatherium.narod.ru/library/Malina/gl_02_09.htm<br>
 
https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/91541/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5<br>
 
https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/91541/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5<br>
Строка 543: Строка 556:
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
<br clear=all /><div class="light" style="float:right;>[[#Начало|В начало]]</div><br clear=all />
 
</div>
 
</div>
 +
 +
 
<!-- Sidebar -->
 
<!-- Sidebar -->
 
<div class="large-4 medium-5 columns">
 
<div class="large-4 medium-5 columns">
 
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
 
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
−
<div class="shadow radius sbstyle">
+
<div class="sbstyle">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Это интересно</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Бул кызыктуу</div>
 
</div>
 
</div>
−
<span class="firstcharacter">З</span>агадочная карта Пири-реиса. Одной из первых карт, изображающих Южную Америку и Антарктиду, была карта турецкого мореплавателя, адмирала Пири-реиса, начерченная на коже газели. Она датируется 1513 годом, но загадочным образом указывает места, еще не известные современникам.
+
<span class="firstcharacter">П</span>ири-реис табышмактуу картасы. Түрк деңизде сүзүүчүсү, адмирал Пири-реистин эликтин терисине түшүрүлгөн картасы Түштүк Америка менен Антрактиданы чагылдырган алгачкы карталардын бири болгон. Анын датасы 1513-жылга туура келип, бирок али замандаштарына белгилүү болбогон жерлерди көрсөткөнү өтө табышмактуу.  
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Pic 091.jpg|220px|Загадочная карта Пири-реиса]]</div>
+
<div class="large-9 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns style="text-align:center; text-indent:0px;">[[файл:Pic 091.jpg|220px|Пири-реистин табышмактуу картасы]]</div>
 
<div class="row">
 
<div class="row">
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">
 
<div class="large-7 medium-5 small-9 large-centered medium-centered small-centered columns" style="background-color:#f2feb0; text-align:center; font-style:italic; text-indent:0px;">
−
Загадочная карта Пири-реиса</div>
+
Пири-реистин табышмактуу картасы</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
−
Карта Пири-реиса показывает части западного побережья Европы и Северной Африки, различные острова Атлантического океана. Южная Америка очерчена очень точно, на ней даже изображены Анды, в то время еще не открытые.<br>
+
Пири-реистин картасы Европанын жана Түндүк Африканын батыш жээктеринин бөлүктөрүн, Атлантика океанындагы ар түрдүү аралдарды көрсөткөн. Түштүк Америка абдан так түшүрүлгөн, ал тургай ошол кезде ачыла элек Анды аймагы түшүрүлгөн.<br>
−
<p align="left">Кроме того, на карту Пири-реиса нанесена Антарктида. Этот континент был открыт лишь в 1820 году<br> [http://news.tochka.net/129354-drevnie-karty-kak-v-starinu-predstavlyali-mir-foto/ Древние карты: как в старину представляли мир ]</p>
+
<p align="left">Мындан тышкары, Пири-реистин картасына Антарктида түшүп калган. Бул континент 1820-жылы гана ачылганын билебиз. <br> [http://news.tochka.net/129354-drevnie-karty-kak-v-starinu-predstavlyali-mir-foto/ Байыркы карталар: өткөн мезгилде дүйнөнү кандай элестетишкенин чагылдырат ]</p>
 
----
 
----
−
{{center|'''Откуда пришло слово календарь'''}}<br>
+
{{center|'''Календарь деген сөз кайдан келген? '''}}<br>
−
Чтобы не пропустить появление молодой луны, жрецы взбирались на высокие башни и, заметив его появление в виде тонкого серпика, через громкие трубы оповещали об этом людей. Глашатаи, по указанию жрецов, громко выкрикивали, что появился новорожденный месяц, что начинаются календы — 1 число нового месяца. В календы каждый должник должен был возвращать долги. Эти взносы записывали в специальную книгу — календариума. От этого слова и пошло название календарь.
+
Жаңы тууган айды өткөрүп жибербөө үчүн жрецтер бийик мунарага чыгып алып, айдын ичке орок түрүндө жаңырышын байкап, катуу үн чыгарган түтүктөр аркылуу адамдарга бул туурасында кабарлаган. Жарчылар жрецтердин көрсөтмөсү боюнча ай жаңыдан тууганын, жаңы айдын 1-күнүн көрсөткөн ай санак башталгандыгын жар салышкан. Ай жаңырганда ар бир карыз адам карызын кайтарууга тийиш болгон. Мындай салымдар атайын китепке – календариумга жазылган. Календарь деген сөз мына ушундан тараган.  
 
{{center|[[file:Kalendar'.jpg|300px]]}}
 
{{center|[[file:Kalendar'.jpg|300px]]}}
 
----
 
----
 
</div>
 
</div>
−
</div>
+
 
−
<!-- Sidebar -->
+
<div class="sbstyle">
−
<div class="large-4 medium-5 columns">
 
−
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
 
−
<div class="shadow radius sbstyle">
 
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Топ 5 необычных календарей</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Календардын өзгөчө 5 түрү </div>
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
−
{{center|'''Календарь в виде спичек'''}}<br>
+
{{center|'''Ширенке түрүндөгү календарь'''}}<br>
 
{{center|[[file:Kalendar'spichka.jpg|300px]]}}
 
{{center|[[file:Kalendar'spichka.jpg|300px]]}}
−
Календарь разработан украинской студией графического дизайна. Помогает жить одним днем, не задерживаясь в прошлом, день прошел - сожги спичку.
+
Календарь Украинанын графикалык дизайн студиясында иштелип чыккан. Өткөнгө кармалбастан, ошол күн  менен жашоого жардам берет, бир күн өттү – ширенкени күйгүз.
 
----
 
----
−
{{center|'''Чернильный календарь'''}}<br>
+
{{center|'''Сыя календарь'''}}<br>
 
{{center|[[file:Kalendar'chernil.jpg|300px]]}}
 
{{center|[[file:Kalendar'chernil.jpg|300px]]}}
−
Принцип календаря основан на капиллярном действии чернил. Чернила, распространяясь через бумагу, отображают последовательно числа каждого месяца.  
+
Бул календардын принциби сыянын капиллярдык (тамчы) аракетине негизделген. Сыя кагаздан өтүп, ырааты менен ар бир айдын күнүн билдирген.  
 
----
 
----
−
{{center|''' Самоуничтожающийся календарь'''}}<br>
+
{{center|''' Өзүн өзү жок кылган  календарь'''}}<br>
 
{{center|[[file:Kalendar'unicht.jpg|300px]]}}
 
{{center|[[file:Kalendar'unicht.jpg|300px]]}}
−
Календарь-шредер, безжалостный как само время. Каждый день, не останавливаясь, он уничтожает сам себя.  
+
Календарь-шредер, мезгилдин өзү сыяктуу аеосуз иш кылат. Ар бир күн токтолбостон, өзүн өзү жок кыла берет.  
 
----
 
----
−
{{center|''' Календарь - беспроигрышная лотерея'''}}<br>
+
{{center|''' Календарь – утулбаган лоторея'''}}<br>
 
{{center|[[file:Kalendar'bezpro.jpg|300px]]}}
 
{{center|[[file:Kalendar'bezpro.jpg|300px]]}}
−
Календарь от РА "Восход" - это большой ежедневный беспроигрышный лотерейный билет. За каждой из 365 скретч-панелек скрываются шутки, советы, весёлые картинки, ребусы, загадки, интернет-ссылки и размышления календаря о жизни, дружбе и любви.  
+
РА "Восход" чыгарган календарь – бул күнүмдүк утулбаган чоң лотореялык билет. Ар бир 365 скретч-панелче тамашаларды, кеңештерди, шайыр сүрөттөрдү, ребустарды, табышмактарды, интернет-шилтемелерди жана өмүр, достук жана сүйүү жөнүндө календардын ой жүгүртүүлөрүн камтыйт.  
 
----
 
----
−
{{center|''' Календарь эмоций'''}}<br>
+
{{center|''' Эмоция (кыял) календары'''}}<br>
 
{{center|[[file:Kalendar'emoscii.jpg|300px]]}}
 
{{center|[[file:Kalendar'emoscii.jpg|300px]]}}
−
Изначально он - просто множество желтых кружочков, которые вы заполните позитивными или грустными смайликами - смотря, как прошел день. В конце года можно будет легко посчитать, каких моментов было больше
+
Башында – көптөгөн сары тегерекчелер жайгашкан, алардын ичин күн кандай өткөндүгүнө жараша кубанычтуу же кейиштүү смайликтер менен толтурасыңар. Жылдын акырында кандай учурлар көп болгондугун жеңил жол менен эсептеп алууга болот.
 
----
 
----
 
</div>
 
</div>
−
</div>
+
 
−
<!-- Sidebar -->
+
<div class="sbstyle">
−
<div class="large-4 medium-5 columns">
 
−
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
 
−
<div class="shadow radius sbstyle">
 
−
<div class="row">
 
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Топ 5 удивительных архиологических находок</div>
 
−
</div>
 
−
----
 
−
{{center|[[file:УДИВИТЕЛЬНЫЕ АРХ.НАХОДКИ.mp4|start=3|300px]]}}
 
−
----
 
−
</div>
 
−
</div>
 
−
<!-- Sidebar -->
 
−
<div class="large-4 medium-5 columns">
 
−
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
 
−
<div class="shadow radius sbstyle">
 
−
<div class="row">
 
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">9 представлений о земле древними народами</div>
 
−
</div>
 
−
----
 
−
{{center|[[file:9Kartografiya.mp4|start=15|300px]]}}
 
−
----
 
−
</div>
 
−
</div>
 
−
<!-- Sidebar -->
 
−
<div class="large-4 medium-5 columns">
 
−
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
 
−
<div class="shadow radius sbstyle">
 
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Шутки</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тамашалар </div>
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
 
{{center|[[file:Археолог. Короткометражный мультфильм..mp4|300px]]}}
 
{{center|[[file:Археолог. Короткометражный мультфильм..mp4|300px]]}}
 
----
 
----
−
{{center|[[file:Calendar-maia.jpg|300px]]}}
+
{{center|[[file:Calendar-maiaKG.jpg|300px]]}}
 
----
 
----
 
{{center|[[file:Shutkanauka.jpg|300px]]}}
 
{{center|[[file:Shutkanauka.jpg|300px]]}}
−
Начинающий нумизмат звонит товарищу, чтобы поделиться радостью:<br>
+
Жаңы баштаган нумизмат өз кубанычын бөлүшүү үчүн досуна чалып жатат:<br>
−
-Представляешь, сегодня купил на толкучке рубли со всеми четырьмя Николаями.<br>
+
– Бүгүн түртүшмөдөн төрт Николай тең түшүрүлгөн сомдорду сатып албадымбы.<br>
−
- Как с чётырьмя!?<br>
+
– Төртөө тең барбы!? <br>
−
-Ну, как. Рубли с портретами Николая I, Николая II, Николая III и Николая IV.
+
– Ананчы. Николай I, Николай II, Николай III жана Николай IVтүн  сүрөттөрү бар рублдер.
 
----
 
----
 
</div>
 
</div>
−
</div>
+
 
−
<!-- Sidebar -->
+
<div class="sbstyle">
−
<div class="large-4 medium-5 columns">
 
−
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
 
−
<div class="shadow radius sbstyle">
 
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">Лайфхаки</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Лайфхактар</div>
 
</div>
 
</div>
−
----
+
 
−
{{center|[[file:Naukalaifhak.png|300px]]}}
+
{{center|[[file:Naukalaifhak3KG.jpg|300px]]}}
−
----
 
−
{{center|[[file:Naukalaifhak2.mp4|start=2|300px]]}}
 
−
----
 
−
{{center|[[file:Howdates.mp4|start=12|300px]]}}
 
−
----
 
−
{{center|[[file:Naukalaifhak3.jpg|300px]]}}
 
 
----
 
----
 
<div style="width:300px;">
 
<div style="width:300px;">
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
   <li class="active">
 
   <li class="active">
−
     [[Image:Лента времени1.JPG|slide 1]]
+
     [[Image:Lenta1KG.jpg|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
   <li>
 
   <li>
−
     [[Image:Лента времени2.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Lenta2KG.jpg|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Лента времени3.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Lenta3KG.jpg|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Лента времени4.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Lenta4KG.jpg|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Лента времени5.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Lenta5.JPG|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Лента времени6.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Lenta6KG.jpg|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Лента времени7.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Lenta7KG.jpg|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
 
   </li>
 
   </li>
 
<li>
 
<li>
−
     [[Image:Лента времени8.JPG|slide 2]]
+
     [[Image:Lenta8KG.jpg|slide]]
 
     <div class="orbit-caption">
 
     <div class="orbit-caption">
 
     </div>
 
     </div>
Строка 701: Строка 677:
 
  </ul>
 
  </ul>
 
</div>
 
</div>
 +
</div>
 +
 +
<div class="sbstyle">
 +
<div class="row">
 +
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 +
</div>
 +
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
{{lang|История: Историческая наука}}
 
{{lang|История: Историческая наука}}

Текущая версия на 08:38, 22 октября 2018

Тарых жана инсан

Тарыхый хронология

Тарыхый жыл санак деген эмнени түшүндүрөт? Биринчи илим – бул хронология убактысы жөнүндө илим – тарыхтын жардамчысы.

Убакыт түшүнүгүнө биз кандай гана болбосун күн сайын туш болуп турабыз. Эртең менен жумушка же мектепке бара жатканда бүгүнкү аткара турган ишти жана эртеңки боло турган ишти долбоорлоп (пландаштырып), кечээ кандай иш аткарганыбызды эске салабыз. Деги эле биз убактыбызды бүгүнкүгө жана эртеңкиге бөлүштүрүп пландаштырганга көнгөнбуз. Өткөндөрдүн – учурдун – келечектин убакыт кыймылынан келип тарых түзүлөт. Ар бир окуянын тарыхынын башталышы, канча убакытка созулары жана аяктоочу учуру болот. Ар бир адамдын өзунүн тарыхы бар, ал ошол адам төрөлгөн күндөн тартып башталат.

Белгилүү бир окуяны билүү үчүн кайсы окуя мурун, же кайсы окуя кийин болгонун тактап билген соң гана ачыктоого болот.

Адамдар байыртан эле жашоо-турмуш тиричилигин белгилүү бир убакыт ичинде өткөрүп, андагы учурдун убактысын, өткөн мезгилин жана ошондой эле келечек бар экенин да баамдап билишкен. Убакыт сызыгын адамзат жашоо сапарын басып өткөн жол менен салыштырса болот. Азыркы учурда сиз менен биз баштан өткөрүп жаткан жашоо сапарын качандыр бир өткөн мезгилдерде биздин байыркы бабаларыбыз баштаган. Бул жолду келечекте биздин урук-тукумдар улантат.

start=10
Убакытка аралашып жок болуп кетпес үчүн, тарых илимине тарыхый хронология илим катары жардамга келет, ал убакытты өлчөөгө, саноого, ошондой эле календардын өнүгүү тарыхын тактоого үйрөтөт.

  • slide 1
  • slide 2
  • slide 2

Биринчи календарь адамзатка жарык чачкан ай менен күнгө байкоо жүргүзүүдөн улам пайда болгон.Ошондуктан, календарь экиге – ай жана күн календары болуп бөлүнөт.

start=10
  • slide 1
  • slide 2
  • slide 2
start=10


Шумер цивилизациясы (түштүк Месопотамия) ай календарынын мекени болгон, анда 12 ай болуп, ар бир ай 29 жарым суткадан турган, ошондуктан жыл 354 күн деп эсептелген. Ай календары жыл мезгилдеринин алмашуусун жана талаа жумуштарын айырмалап көрсөтө алган эмес.

start=10


Айды 7 күндөн 4 жумага бөлүү (байыркы кезде ай календарында ай анын 4 фазасына ылайык келген) жана жуманын айрым күндөрүнүн аталышы ай календарынан бүгүнкү календарга келген.

start=10


Күн календарын түзгөндөр байыркы египеттиктер болгон, дыйканчылык менен алектенүүдө калктын көпчүлүгү мына ушул календарды колдонгон.

start=10


Египетте дыйканчылык көбүнчө Нилдин агымынын молдугуна жараша болгон, ошондуктан адамдар Нилдин ташкындоо учурун билүүсү зарыл болгон. Бул кубулушту алар асман телолорунун жана күндүн кыймылына байланыштырган. Жылдык кубулушту туура эмес эсептөө түшүмдүн таптакыр болбой калышына алып келген.
Күнөстүү жыл күндүн айлануу кыймылына, күн-түндүн теңелүүсүнө жана күндүн токтошуна көз салып, мезгилин так эсептөөнү талап кылган.

  • Байыркы Египет календарында күндүн жылдык айлануусу ]

    Байыркы Египет календарында күндүн жылдык айлануусу
  • 'Күндүн токтоо жана күн-түн теңелүү чекити менен күндүн жылдык кыймылы

    Күндүн токтоо жана күн-түн теңелүү чекити менен күндүн жылдык кыймылы

Байыркы элдерде күн-түн теңелүүсү жаңы жылдын башталышы болгон. Алсак, Борбордук Азия элдеринде жаңы жыл 21-мартта (Нооруз) башталса, ал эми Чыгыш Славянда – 21-сентябрда башталат. Ошондой эле, ал учур Кудайлардын туулган күнү болушу да мүмкүн. Мисалы, Байыркы Римде 21-декабрь – Митр кудайынын туулган күнү, чарба жылынын бүтүшү катары эсептелинген.

Христиан (батыш европа) календары

Hrkalendar'.jpg

Бул григориан календарын расмий түрдө бүткүл дүйнө (өлкө ичинде өз календары сакталса да) колдонот. Мына ушул христиан календарынын аталышына негиз – биздин эранын башталышынын 1-жылында Иисус Христос (Иса пайгамбар) төрөлгөн. Бул календардын негизи катары буга чейин Байыркы Римде пайда болуп, Юлиан Цезарь тарабынан б.з.ч. 46-жылы киргизилген календарь саналат. Ошондой эле календарь деген сөздүн өзү да мына ушул Римден алынган.
Юлиан календары боюнча жаңы жыл 1-марттан башталат. Жыл 12 айга, ай дагы кезек менен 30 жана 31 күнгө бөлүнгөн. Юлий Цезардын атынан аталган июль айы 31 күн болсо, август император Октавиан Августинге арналган август айы 30 күн. Буга Октавиан Август анын айынын Юлий Цезардын айынан кыска болгонуна нааразы болгон. Ошондуктан, февраль айынан бир күндү алып, август айына кошкон. Ал эми февраль эң кыска ай – 28 күн (29 күнгө туш болсо, арсар жыл катары саналат).

  • slide 1
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2
  • slide 2

Григорий календары

Юлиан календарын кабыл алган учурда жазгы күн-түн теңелүүсү 21-мартка туура келген, бул кабыл алынган календарь системасына дал келет. Бирок, XVI кылымда жылдын күн менен түндүн теңелүү күнүндө астрономиялык эсептен кеткен катачылыктан мурунку дата менен аралашып, тропикалык убакыт менен юлиан календарынын ортосундагы айырма (күн айлануусунун бир цикли жылдын алмашуу убактысы) он суткага жакындап калган. Натыйжада, күн менен түндүн теңелүүсү 21-март эмес, 16-мартка туура келип калган. Бул эң башкы христиан майрамына – Пасханын келишине кыйла тоскоол болгон. Ошондуктан, Юлиан календарындагы калпыстыкты окумуштуулар XVI кылымда эле тапса дагы, Рим папасы Григорий XIIIтүн демилгеси менен календарь реформасы XVI кылымда жүргүзүлгөн. Календарь Григорий календары атала баштаган.

Мусульман календары

MuslimkalendarKG.jpg

Мусулман календары – дүйнөдөгү эң жаш календарлардын бири. Ал VII кылымда пайда болгон. Календардын так эсебин мусулмандар Хижрадан- Мухаммед пайгамбар Мекеден Ясрибге (Мединага) көчкөн 622-жылдан баштайт.
Ислам календары ай календары аталып, ал айдын жаңырышынан башталат.
Мусулман календары 12 айдан турат. Ар бир ай 29 же 30 күнгө созулат. Ай эсеби ай жаңыргандан кийинки жаңы ай жаңырганга чейин уланат (анын жаңырышына жараша). Тактап айтканда, ал 29 күн 12 саат 44 минут 3,8 секундду түзөт, ошондуктан бир ай 29 күн, ал эми башка мусулман календары 12 ай.

Негизин 12 айдан турган ай жылы түзөт

Көчүп келүүдөн башталат
[арабча Хижра]

Мусульман календары

Негизин 12 айдан турган ай жылы түзөт

1

Мухаррам

2

Сафар

3

Раби 'уль авваль

4

Раби 'у сани

5

Джумадуль уля

6

Джумадуль ахир

7

Раджаб

8

Ша 'абан

9

Рамадан

10

Шавваль

11

Зуль ка 'да

12

Зуль‑хиджа

MuharamKG.jpg

SafarKG.jpg

Rabi3KG.jpg

Rabi4KG.jpg

JumadaKG.jpg

Jumada6KG.jpg

Radjap7KG.jpg

Shaban8KG.jpg

RamadanKG.jpg

Shaval10.jpg

Zul11KG.jpg

Zul12.jpg

Чыгыш календары

Upiter.jpg

Чыгышта да, Батышта да туулган жыл боюнча түзүлгөн Чыгыш гороскобу өзгөчө кеңири тараган. Чыгыш гороскобунун тарыхына бери жагы эле 4миң жылга жакын. Кытай (чыгыш) гороскобу – түздөн-түз Кытай календары менен тыгыз байланышта.
Чыгыш календары өзүнүн 60 жылдык циклдик системасын чагылдырат. Ал Күндүн, жердин, айдын, юпитердин жана сатурндун астрономиялык циклине негизделген. 60-жылдык циклге 12 жылдык юпитердик жана 30 жылдык сатурндук цикл кирет.

12mesyacKG.jpg


Юпитер күндү 11,9 жылда толук айланып чыгат. Ал 12 бөлүккө бөлүнүп, жаныбарлардын атынан аталган. Ошентип, календардагы айбанаттар цикли пайда болгон. Кытайдын Жаңы жылы салттуу жаңы жылга дал келбейт. Ал бир аз кечигип келет, ошондуктан январда, февралда же мартта төрөлгөндөр мурунку жылдын белгисине кирет. Сатурн күндү толугу менен 29,4 жер жылында айланып чыгат. 2 жолу айланып чыкканда болжол менен 60 жылда Кытай календарынын 1 цикли аяктайт.
Чыгыш календарында 5 дүйнөлүк кубулуш бар, ар бир кубулуш белгилүү бир түстө болот. Кубулуштар төмөнкү тартипте алмашат: Дарак, От, Жер, Металл жана Суу. Мына ошентип, кубулуш 60 жылда бир жолу толук бир айланат. Өзүндөгү кубулушту өзүнүн туулган жылынын акыркы цифрасы боюнча аныктайт:

  • SaturnKG.jpg
  • Saturn2KG.jpg

Кыргыз календары

Sumolok.jpg

Кыргыз календары – асманда айланып жүргөн Күн, Ай жана Үч аркар топ жылдызынын узак аралыгындагы кыймылдарын эсептөө системасы. Кыргыз Жаңы жылы 21-мартта күн менен түн теңелгенде башталат. Жаңы жылды кыргыздар сүмөлөк кайнатып, дасторкон толо тамак-аш менен тосуп алат.
Сүмөлөктү, өндүргөн буудайды жаргылчакка тартып, анан чоң казанга май, ун кошуп, 20-24 саат кайнатып бышырат. Убакытты жыл айлантып эсептөө бул адамдардын чарба жүргүзүү ишмердигине байланышкандыктан, көп элдердин календарынын негизин түзөт. Алсак, кыргыз календары аңчылыкка байланышкандыктан, 12 айга бөлүштүрүлгөн. Анын ичинен беш айы негизинен ача туяктуу кайбереңдердин атынан: жалган куран, чын куран, бугу, кулжа жана теке.

Kyrgkalendar'.jpg

Кыргыздар (башка элдер сыяктуу эле) жыл сүрүүнүн 12 жылын айбанаттын атынан атаган.
Кыргызда ар бир 12-жыл мүчөл жыл аталат. Мүчөл жылы аркылуу анын жашы аныкталган. Эгер, адам чычкан жылы төрөлсө, кийинки чычкан жылына чейики убакытта 13 жашка толгону (бир мүчөл) эсептелип, ал эми андан кийинки чычкан жылы 25 жашка чыкканы эки мүчөл деп эсептелген.
Кыргыздарда адамга төрөлгөн жылына карата мүнөздөмө берилген. Жылкы жылы төрөлсө, жылкы мүнөз, кой жылы төрөлсө, кой мүнөз деп айтышкан. Келин алуу үчүн куда түшөрдө биринчи кезекте кыздын жылын сүрүштүрүп билген.
Ошондой эле, алар жылдын атына карата аба ырайын баамдап билген. Элдик календарга таянсак, ит жылында кыш жылуу болот, ал эми доңуз жылы тескерисинче кышта катуу суук болот. Ал эми чычкан жылы кыш анча катуу болбойт, барс менен коен жылы кыш орточо, балык жылы – жай жаанчыл болуп, кыш мээлүн, кой жылы жай кургакчыл болуп, кыш мээлүн болгон. Кой жылы чөп-чар көп болуп, кар аз түшөт, маймыл жылы жай ысык, ал эми кышында кар аз түшөт. Уй жылы жаанчыл болуп, кыш мээлүн болот, тоок жылы жай ысык, кыш мээлүн болот ж.б.
Адамдар өздөрүнүн күндөлүк турмушунда дайыма байкап-үйрөнүп билген жашоо тажрыйбасына таянган. Мисалы, балык жана доңуз жылында малын дайыма токойго жакын кармап, кокус кар калың түшүп, кыш суук боло турган болсо, токойдогу бадалдардын жалбырагы менен малын кыштан аман сактап калган. Ал эми жылан жана маймыл жылдары дыйкандар жай кургакчыл болорун боолголоп, эгинин кайрак жана суусу тартыш жерлерге айдап-себүүдөн качкан.


В начало

Тарыхка кошумча маалыматтар

Тарых кандайча жазылат? Тарыхый фактылар жөнүндө тарыхчылар кайдан билишет? Мына ушул суроолорго жоопторду биздин кийинки барактардан аласыңар.

Тарыхты таанып-билүү процессинде атайын жана кошумча тарыхый сабактар кандай роль ойнойт? Тарыхчылар өткөндөр жөнүндө маалыматты жок жерден эле таба койбойт. Тарыхый илимдин сенин үй-бүлөңдүн, крайдын, мекениңдин, адамзаттын көп сандаган тарыхын түзө турган тармактары бар. Иш жүзүндө булар тарыхый билимдерди курап, түзө турган кыштар. Эгер бул кыштардын бирөө эле жок болсо, биз түзүп, карап чыккан тарых бекем болбойт, бат эле урап калат.
Мындай өтө маанилүү сабактын көптөгөн булактары бар, аларды бир нече топторго бөлүп кароо дайыма чоң мааниге ээ.

  • start=3
  • Istdist2KG.jpg
  • start=2
Заттык Жазма Оозеки
Эмгек куралдары Мыйзамдар Макалдар
Кийим-кече Жарлыктар Ылакаптар
Курал-жарак Илимий эмгектер Ырым-жырымдар
Тиричилик буюмдары Мемуарлар Табышмактар
Кооздук буюмдары Тарыхый чыгарма Ырлар
Турак жай Жыл баяндары (летопистер) Мифтер
Тыйындар Хроникалар Жомоктор
Легендалар
Санжырлар


Мына ушул булактардын баарын жардамчы тарыхый сабактар окутуп үйрөтөт

Жазуу тарыхы

  • slide
  • slide
  • slide

Тарых илиминде жазма булактар чоң мааниге ээ. Мына ошолорго таянып, биздин тарых жана адамзат тарыхы жазылган. Адамзаттын өнүгүшүнө – жазуунун пайда болушу чоң түрткү болгон. Жазуунун жардамы аркылуу адамдар өзүнүн билген билимин келечек муундарга калтырууну үйрөнгөн. Төмөнкү схемада жазуунун өнүгүшү жана эволюциясы көрсөтүлгөн.
Жер шарынын ар кайсы бөлүгүндө элдер өз жазууларын ар түрдүүчө түзгөн. Анын тарыхы көп миң жылдарды камтыган. Биз сиздер менен жазуунун алгачкы жөнөкөй түрү менен тамга пайда болгонго чейинки жолун карап чыктык. Ошол байыркы адамдар эмне менен жазышкан?
Бирок египеттиктер да, шумерлер да, байыркы гректер менен римдиктер да, ж.б. байыркы элдер да кагазды билген эмес. Алар өздөрүнүн “жаза турган материалын” ойлоп табышкан.

Тарыхый жыл баяндары жана хроника

Жазма булактардын ичинде жыл эсептөөдө тарыхый жазуулар тарых илиминде эң маанилүү роль ойнойт жана ал тарыхтын этаптарында ар кайсы өлкөдө ар башкача аталган. Аларды анналдар, хроника жана жыл баяны (летопись) аташкан.

  • Letopis1KG.jpg
  • Letopis2KG.jpg

Орус жыл баянынын байыркы аналогу болуп анналдар эсептелет. Жазуу тарыхынын мындай бирден бир байыркы формасы египеттиктерде, шумерлерде, перстерде, кытайларда, байыркы гректер менен римдиктерде болгон.

Первая страница “Ши Цзи”


Байыркы Кытай менен Египетте династиялык башкаруунун официалдуу хроникасы жүргүзүлгөн. Тартип боюнча ал кезектеги династия кулаган соң, анын ордуна отурган императордун же фараондун жобосу боюнча түзүлгөн.
Байыркы Кытай династиясынын тарыхы аркылуу кыргыздардын 2200 жылдык тарыхы бар байыркы эл экендигин билебиз.

Letopis'2.jpg

Анналдар өздөрүнүн азыркы атын римдиктерден алган, башында ал Римде жогорку жрецтин резиденциясынын алдында коюлган тактача аталган.
Ага маанилүү окуялардын (мисалы, күндүн тутулушу) датасы, эң башкы чиновниктердин аттары жана эң маанилүү жаңылыктар (согуш) жөнүндө кабарлар жазылган. Кийин алар 80 китептен турган “Улуу анналга” жазыла баштаган. .

AnalystrukturaKG.jpg

Рим адабияттарында орто кылымдагы окуялар жөнүндө кыскача жыл баяндары да аннал атала баштаган. Мында Рим негизделгенден берки тарыхы жазылып турган. Ар бир тарыхый мезгилди жазуунун өзгөчө так структурасы болгон.
Анналдардын өзгөчөлүгү көптөгөн так маалыматтар катталып, окуяларга баа берүү, тактоо аз болгон эмес. Мына ошондуктан, анналдар азыркы тарыхчылар үчүн өтө баалуу булак болуп саналат.
Жыл эсептөө жазмасынын кийинки анналы катары Хроника саналат. Хроника тарыхый чыгарма катары Рим империясынын кийинки учурда пайда болуп, Византияда жана Батыш Европада өнүккөн. Мындай алганда Хрониканын анналдан айырмасы көп учурда тарыхый чыгарма аталып, анда окуялар мазмуну жагынан кыйла кеңири баяндалган.

RuskiiletopisKG.jpg

Жыл эсептөө байыркы орус маданиятына таандык. Орус жыл эсептөөсү – Россиянын тарыхы жана башка чыгыш Славян жериндеги Петрге чейинки мезгил боюнча негизги жазма булак. Эмгек куралдарын, идиштердин сыныгын, куралдарды, тыйын, кооздук буюмдарын ж.б. табышкан.
Орус жыл баянынын башталышы XI кылымга таандык болсо да, жыл баяндарын жазуу IX башталган. Көпчүлүк жыл баяндарынын түп нускалары сакталбай, алардын көчүрмөлөрү, бир аз кайра иштелип чыккан, XIV-XVIII кылымдарга таандык тизмелери сакталган. Тизме катары биз бөлөк булактардан көчүрүлгөн жазмаларды билебиз.

ArheologiyKG.jpg

Археология – байыркылар жөнүндөгү илим. Ал жашоо-турмуш калдыктары жана адамдардын ишмердиги боюнча тарыхты окуп үйрөнөт.
Казуу иштерин жүргүзгөн окумуштууларды археолог деп аташат. Алар: “Бизге байыркы адамдын сөөгүн көрсөтсөң, биз анын кандай экенин, байыркы адамдын буюмдарын бизге көрсөтсөңөр, биз алардын эмне иш кылганын, эмне жасоо колунан келерин айтып беребиз”,-дешет.
Канчалаган кылымдардан бери адамдар жерден ар түрдүү нерселерди: эмгек куралдарын, идиштердин сыныгын, курал-жарактарды, тыйын, кооздук буюмдарын жана башкаларды табышкан. Буюмдар жазма булактардан айырмасы, тарыхый окуя жөңүңдө түздөн түз кабарлабайт, бирок көп учурда алардын айткандары ишенимдүү жана ачык болот.

Этнография

Этнография деген эмне жана бул илимий сабакты окуп-үйрөнүү зарылбы? Көп учурда элдик салттар турмушта унутулуп калды, азыр алардын орду карнавалдарда жана инсценировакларда калды деп айтышат.

  • Бешик той
    Бешик той
  • Масленница
    Масленница
  • Европадагы бий салтанаты
    Европадагы бий салтанаты
Raznye.jpg

Кандайдыр, бөлөк жерге же бөлөк өлкөгө барганда андагы адамдар биздин мекендеги адамдардай эмес, өздөрүн башкача алып жүргөнүн байкайбыз. Эмне үчүн мейманга келгенде үй ээси айым бизди башкача сыйлайт? Эмне үчүн кимдир бирөөгө бир ыр жакса, кээ бирөө таптакыр башка ырды жактырат?
Демек, биз кандай болсо да, бири-бирибизден айырмаланып турабыз. Ошондуктан, бири-бирибизди түшүнүү оңой эмес. Ошон үчүн калкыбыздын толеранттуу, бири-бирин сыйлай билген коомдо жашасын үчүн биз өз элибиздин тарыхын жана маданиятын эле жакшы билбей, бөлөк элдердин да тарыхы менен маданиятын жакшы билүүбүз зарыл.

Жер жүзүндө жашаган элдерди иликтеп, изилдеген илимпоздор этнограф деп аталат. “Этнография” деген сөз байыркы гректин: “этнос” (эл) жана “графо” (баяндайм) деген эки сөзүнөн турат; сөзмө-сөз которгондо – “элди баяндоо”. Этнографтар элдерди изилдөө үчүн саякатка чыгат.

  • Etno1KG.jpg
  • Etno2KG.jpg
  • EtnoKG.jpg

Этнографиянын предмети – элдердин келип чыгышын, жайгашуусун, окшоштуктарын жана айырмачылыктарын изилдөө, мезгилдин өтүшү менен элдерге мүнөздүү белгилердин кандайча өзгөргөндүгүн изилдөө ... Этнография – өз алдынча илим – ал бир нече илимдин кошулуп, айкалышкан жеринде тургансыйт. Анда илимдер бир кыйла, алардын негизгилери – экөө: география жана тарых.
Эмне үчүн география? Анткени, баардык элдер белгилүү бир географиялык чөйрөдө, дүйнөнүн кайсы бир бөлүгүндө, тоолуу райондордо же өрөөндөрдө, өтө ысык чытырман токойлордо же тетирисинче өтө суук болгон жер шарынын уюлдарында жашайт. Ушунун баардыгы алардын жашоо-турмушунун мүнөзүнө жана өнүгүү деңгээлине, ошондой эле кылган ишине жана каада-салттарына жана да тышкы турпатына изин калтырбай койбойт.
Этнографиянын жөнөкөй негиздерин үйрөнүү Силерге көп маданияттуу чөйрөгө аралашууга жана башка элдин маданияты үчүн жол берилбей турган жана мазактоо катары кабыл алынышы мүмкүн болгон чоң жаңылыштыктарга жол бербөөгө жардам берет.

Нумизматика — бул тыйындар жөнүндөгү илим

Monety.jpg

Бул тарыхый көмөкчү сабак, ал тыйын чегүүнүн жана акча жүгүртүүнүн тарыхын изилдейт. Гректин «номос» (nomos) — «мыйзам» деген зат атооч сөзү бул түшүнүктүн негизине алынган, б.а. – мыйзамдуу төлөм каражаты – жана «номизма» (nomisma) — тыйын деген сөздөн алынган.
Тарыхый илимде нумизматиканын ролу чоң. Тыйындардын бетиндеги даталар, ысымдар, калк жашаган жерлердин аталышы тарыхый география жана саясий тарых боюнча изилдөөчүлөргө баа жеткис маалымат берет. Тыйындардын жардамы менен изилдөөчүлөр көптөгөн башкаруучулардын жана шаарлардын аттарын тактаган

Геральдика (герб таануу; лат. heraldus «жарчы») — гербдерди, ошондой эле аларды пайдалануу салтын жана практикасын иликтеген атайын тарыхый илим.

GeraldikaKG.jpg

Геральдика герб түшүрүлгөн тарыхый эстеликтердин келип чыгышын аныктоодо маанилүү роль ойнойт. Тиричилик буюмдарынын, искусство чыгармаларынын, китептердин жана кол жазмалардын аныктыгын, кимге таандык экендигин, авторлорун, чыккан жерин жана датасын тактоого жардам берет, ошондой эле мурастоо жолдорун аныктоого, экономикалык жана маданий байланыштарды тактоого көмөк көрсөтөт. Геральдика генеология, нумизматика , палеография жана башкалар менен байланышкан. Геральдиканын маалыматтары тарыхый илимдин ар түрдүү тармактарында пайдаланылат.
Геральдикалык салттар Биринчи Крест жортуулунан кийин Европада пайда болгон. Ал кезде жаңы доордун башталышында: рыцарды жоо-жарагынан таануу кыйын болгон, ал эми ар түрдүү өлкөлөрдөгү жүрүштүн катышуучулары көп учурда бири-бирин жүзүнөн тааныган эмес. Ушундайда чаташпоо үчүн көпчүлүк дворяндар калкандарынын жана жоо жарагынын бетине ар түрдүү символдорду түшүрүп, кийин алар гербге айланган. Бара-бара гербдердеги символдордун ар түрдүүчө айкалышуусу өзгөчө тилге өтүп, ар бир символдун мааниси жана белгилүү маңызы болгон.
Экинчи Крест жортуулунун башталышында ал биротоло калыптанып, рыцарлардын калкандарындагы гербдер кадимки көнүмүш ишке айланган. Европалык дворяндар ал мезгилде геральдиканын тили менен кыйла тааныштыгы болуп жана уруулук герби боюнча рыцарды оңой аныктаган. .

Бүгүнкү күндө фамилиялуу гербдердин көпчүлүгү миндаль түрүндөгү формага келтирилген. Алар байыркы фамилиялардын баштоочулары жүрүштөргө аттанганда колдонгон ошол кездеги калкандын формасын кайталаган.

Тамга (Герб)

Көчмөндөр коомунда тамга мамлекеттик атрибутиканын ролун ойногон. Рун жазууларына, ошондой эле малга, мүлккө белги катары тамга басылган, ошондой эле салык төлөгөндүгүн тастыктаган белги катары мүлккө коюлган. Демек, тамга мамлекеттик атрибутика болгон.
Мындай белгилер айрым илимпоздордун пикири боюнча, кыргыздардын байыркы онтологиялык дүйнөгө көз карашын чагылдырып, ага ылайык асман (Көкө Теңир) менен жердин (Ыйык жер-суу) ортосун таяган тирөөч болот, ал асман менен жерди тиреп турат деп айтылган. “Манас” эпосунда:
«Асман менен жериңдин,
Тирөөчүнөн бүткөндөй» – деп айтылат. Демек, кыргыздардын тамгасы (герб) алардын Улуу держава болуп турган доорунда ыйык белгини билдирген. Тамганын үстүндөгү горизонталдуу жарым айланасы тик сызыктар аркылуу төмөнкү горизонталдык сызыктарга кошулат. .

Кыргызстандын Герби

Көз каранды эмес мамлекет катары Кыргызстандын өзүнүн атрибутикалары бар. 1994-жылы 14-январда герб Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин токтому менен бекитилген. Анын авторлору А. Абдраев менен С. Дубанаев.

National emblem of Kyrgyzstan 2016.svg.png

Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик герби ак кырбууланган көк түстөгү тегеректин ортосундагы канатын жайган ак шумкардын сүрөтүнөн, көлдүн нары жагында жайгашкан Ала-Тоо кыркаларынан жана алтын нурун чачыратып чыгып келе жаткан күндөн, тегеректин эки капталынан орун алган пахтанын жана буудайдын сабындагы башынын сүрөтүнөн, тегеректин жогорку бөлүгүндө орун алган “Кыргыз” жана тегеректин төмөнкү бөлүгүнөн орун алган “Республикасы” деген жазуудан турат.


В начало

Тарыхый картография

Тарыхта болуп өткөн окуялар мезгил жана мейкиндик аркылуу каралат. Карта дайыма ар кандай объектинин жайгашкан жерин аныктоого жардам берет.

Адам дүйнө менен тааныша баштагандан тартып эле карта түзө баштаган. Карта түзүү жана пайдалануу зарылчылыгы байыркы мезгилде эле пайда болгон. Алар бизди курчаган дүйнөдө туура багыт алуу үчүн: аңчылыкка ыңгайлуу жерлерди, чөбү көп жайыттарды, адамдар жайгашкан жерлерди, ошондой эле чыйырларды, жолдорду, суу нугун билүү үчүн зарыл болгон.

Historykarta.jpg

Дүйнөдөгү бизге белгилүү болгон эң байыркы карта Вавилондон табылган (б.з.ч.6-к.), дүйнөнүн борборунда Вавилон падышалыгы жайгашып турат. Анын айланасын “ачуу суу” каптаган. Суулардын өйүзүндөгү 7 чекит – адам жете албай турган аралдар.
Карталар бизди курчаган дүйнө жөнүндө билимибизди кичинеден топтоого жана аны башкаларга берүүгө жардам берген. Объектилердин жер бетине жайгашуусун жана алардын ортосундагы аралыкты көрсөтүү зарыл болгон. Бара-бара карталар жер аянттарын өлчөө, ири курулуштарды: сугат каналдарын жана пирамидаларды долборлоо үчүн, асыл металлдарды казып алуу, багыттарды, деңизде сүзүүчүлөрдүн маршруттарын аныктоо үчүн жана албетте согуш аракеттерин жүргүзүү жана коргоно турган сепилдерди салуу үчүн зарыл болгон.

Тарыхый карта деген эмне?

Карта - (нем. Karte; биринчи булак: гректин chartes – жаза турган барак же папирустун орому)жердин тегиз бетинин жылдыздуу асманды жана анын бөлүктөрүн кичирейтип түшүрүү, аткара турган милдеттерине жараша маалыматтарды түшүрүү, тарых, география жана башка илимдерди изилдей турган курал.
Тарыхый картада белгилүү бир тарыхый мезгилдеги тарыхый кубулуштарды жана окуяларды мейкиндикте чагылдыруу, же башка сөдөр менен айтканда

Kartografiya3KG.jpg

Өткөн кылымдарда географтар түзүп, биздин күнгө келип жеткен карталар маанилүү тарыхый булактар болуп саналат. Ар түрдүү мезгилдердеги карталарды салыштырып, адамдын дүйнө жөнүндөгү көз карашы кандайча өзгөргөндүгүн, адам биздин планетаны кандайча изилдеп чыккандыгын, географиялык объектилердин жана башкалардын аталыштары кандайча өзгөрүп отургандыгын билүүгө болот.

Карта төмөнкү суроолорго жооп берет: Эмне болуп өттү?
Кайсы жерде болду?
Качан болду?

Бүгүнкү күндө 20-21-кылымдардын тарыхын изилдеген учурда биз дүйнөнүн азыркы картасын пайдаланабыз. Биз бала кезден бери көрүп келген карталар – өзгөчө, мектептен тартып эле биз көрүп жүргөн карталар биздин дүйнө тууралуу көз карашыбызды калыптандырат. Эгерде биз тегиздиктеги жалпак карта – бар болгону тоголок дүйнөнүн шарттуу жана бурмаланган чагылышы экендигин унутпаганыбызда мунун эч кандай жаман жагы болмок эмес.

Бирок, көпчүлүгүбүз картадан өздөштүргөндөрүбүздү реалдуу дүйнөгө карай жеке мамилеге көчүрөбүз. Биз дүйнөдө үстөмдүк кылган өлкөлөр дүйнөнүн борборунда турат, деп ишене баштайбыз, ал эми ага баш ийгендер дүйнөнүн чет жакасында жайгашкандай элестетебиз.

Төмөндө көрүнүп тургандай, ар түрдүү өлкөлөрдө- Россияда, Европада, АКШда, Кытайда, Австралияда, Чилиде, Түштүк Африкада дүйнөнүн карталары бири-биринен катуу айырмаланат. Баардыгы картанын автору төмөнкү үч шарттын бирин тандап алганына жараша болот: 1) картаны Батышка жана Чыгышка карата кандайча борбордоштуруу керек; 2) Түндүк менен Түштүккө карата кандайча борбордоштурулат; 3) проекциялоонун кандай ыкмасы пайдаланылат.

Дүйнөнүн карталары ар түрдүү өлкөлөрдө кандайча көрүнөт

  • slide 1

    Карта мира для России

  • slide 2

    Карта мира для России

  • slide 3

    Карта мира для Европы

  • slide 4

    Карта мира для Европы

  • slide 5

    Карта мира для США

  • slide 6

    Карта мира для США

  • slide 7

    Карта мира для Китая

  • slide 8

    Карта мира для Китая

  • slide 9

    Карта мира для Австралии

  • slide 10

    Карта мира для Австралии

  • slide 11

    Карта мира для Южной Африки

  • slide 12

    Карта мира для Южной Африки

  • slide 13

    Карта мира для Чили

  • slide 14

    Карта мира для Чили


Kartografia2KG.jpg

Тарыхый жана географиялык карталардын айырмасы

  • 1– сүрөт

  • 2– сүрөт


1–сүрөт Пайдаланылган түстөрдүн айырмасы. Баардык географиялык кубулуштарды, анын ичинде рельефти, гидрографияны, өсүмдүк-кыртыштын абалын, калк жашаган конуштарды, чарба объектилерин, байланышты, чек араны ж.б. чагылдырат.
2–сүрөт Баардык тарыхый карталар географиялык карталардын негизинде түзүлөт. Рельефтин, тегиздиктердин, ойдуңдардын белгилери болбойт. Түстөр мамлекеттерди, аймактарды белгилөө үчүн пайдаланылат. Шаарлардын, суулардын, көлдөрдүн, деңиздердин, мамлекеттердин аталышы картада сөз болуп жаткан мезгилге карата берилет.

Топонимика

Картага түшүрүлгөн объектилердин көпчүлүгүнүн аталышы болот. Мезгил өтүп, алардын айрымдары өзгөрөт, б.а. картага ошол тарыхый доордо болгон аталыштар түшүрүлөт.

Kartografiya4KG.jpg

Андай болсо, алгачкы географиялык объектилердин аталышы кайдан келип чыккан?
Бул суроолордун үстүндө атайын илим иштейт.

Топонимика - (ггрек topos – орду жана жайгашуусу, - аты, аталышы) – географиялык аталыштарды жана алардын келип чыгышын изилдеген илим.

Маселен, калктуу пункттардын аталышы төмөнкүдөй ар түрдүү сөздөрдөн жана кубулуштардан келип чыгышы мүмкүн:
- негиздөөчүнүн атынан,
- географиялык жайгашуусу боюнча,
- ошол жердин мүнөздөмөсү,
- суунун аталышы боюнча,
- башка бир кыштак жөнүндө эскерүү катары ж.б.
Биздин борбор шаарыбыз Бишкектин аталышы да тарыхый аралыкта өзгөрүп отурган. Маселен, VII кылымда бул кыштак Жол деп аталган. Ал эми 1825-жылы кокондуктар чеп куруп, Пишпек деп атаган. 1926-жылы Пишпек революционер жана кол башчы М.В.Фрунзенин аты менен аталган. 1991-жылы Бишкек болгон. Пишпек чебинин аталыш этимологиясы белгисиз, ошондуктан ал “бишкек” деген сөзгө жакын турат. Бул аталыштын келип чыгышы тууралуу эки пикир бар. Биринчиси, чеп Бишкек баатырдын урматына аталган деп эсептелет. Экинчиси, сабадагы кымызды бышкан бишкектин аты менен аталган деген болжол бар.

  • slide 1

    Город Фрунзе

  • slide 2

    Город Бишкек

  • slide 3

    Стены крепости Пишпек

Биз тарыхый карталардын кандай түрлөрүн учуратабыз?

Kartografia3KG.jpg

Тарых сабактарында окуу китептериндеги карталарга кошумча түрдө силер тарыхый карталар топтолгон атластарды пайдаланасыңар.

Kartografiyaatlas.jpg

Байыркы дүйнөнүн тарыхы боюнча атлас

Контурлуу карталар
Үй тапшырмасы катары же сабактардагы практикалык иште силер контурлуу карталар менен иштейсиңер.

KonturnayakartaKG.jpg

Анимирленген карталар
Карталардын жардамы менен биз анимирленген карталарды – кыймылдагы болуп жаткан өзгөрүүлөрдү кинофильмдегидей ырааты менен көрсөтүүгө же силерге керектүү элементти жана башкаларды бөлүп көрсөтүүгө мүмкүндүк берген карталарды жасайбыз.


Европанын саясий картасы 5 мүнөттө


В начало

Тарыхый карта менен кандайча иштөө керек?

Биринчиден: силер карталарды төмөндө келтирилген планга ылайык “окуганга” үйрөнүүгө тийишсиңер.
1. Картанын аталышын окугула (анда картадагы аймак жана ал таандык болгон мезгил жөнүндө маалымат камтылган);
2. Картанын легендасы менен таанышкыла (бул шарттуу белгилер сага картага түшүрүлгөн маалыматты окуганга мүмкүндүк берет);
3. Картадагы маалыматты окууну эң ири объектилерден баштагыла жана алда канча майдасына акырындап жылгыла:

  • Аймактын жаратылыш-климаттык белгилерин аныктагыла (дүйнөнүн кайсы бөлүгүндө турат, кайсы деңиздер менен чектелет?);
  • Мамлекеттин белгилерин (чек арасы, борбору, коңшу мамлекеттер) аныктагыла;
  • Картадагы адамдын ишин (бул аскердик жүрүштөр, соода жолдору болушу мүмкүн) аныктагыла;
  • Картадагы кыймыл дайыма жебе менен көрсөтүлөрүн эске тут.
TurkkaganatKG.jpg

Экинчиден: сабактарда мугалим сени доскага чакырып жана картаны пайдаланып, кандайдыр бир тарыхый окуя жөнүндө айтып бергин десе, дубалдагы карта менен туура иштегенди билүү керек.
1. Аймактарды (мамлекеттер, княздыктар, облустар) көрсөткөндө көрсөткүч таякчаны чек ара сызыгы менен жылдырып көрсөтүү керек;
2. Шаар тегерекче менен белгиленет, анын жазуусун эмес, жайгашкан чекитин көрсөтүүү керек.
3. Картанын жогору жагы – бул түндүк, карама-каршы төмөн жагы – түштүк, сол жагы – батыш, оң жагы – дайыма чыгыш. Карта боюнча кыймыл жасаганда адатта комментарий чыгышты же батышты көздөй кыймыл менен көрсөтүү аркылуу коштолот.
4. Дарыя, сууларды көрсөткөндө башатынан тартып, куймасын, б.а. агымы боюнча көрсөтүү керек.
5. Карта менен иштегенде атайын терминологияны пайдалануу керек. Мисалы, жээктерди оң же сол жээк деп айтуу керек: “Аскерлер сол жээкке ... жайгашкан”, калктуу конуш же кандайдыр бир объект дарыянын агымы боюнча “жогору” же “төмөн” деп көрсөтүлөт.
Контур карта менен иштөөнүн эрежеси
● Контур картага мугалим берген тапшырманы жазгыла.
● Тапшырманы аткарууда сөзсүз атласты жана окуу китебин пайдалангыла.
● Түстүү карандаштар менен иштегиле.
● Аймактарды билинер-билинбес түс менен текши боеп чыгып, кийин башка объектилерди түшүргүлө же жазуусун жазгыла.
● Ишке киришерде кандай шарттуу белгилерди колдоноруңарды, мамлекеттердин, суулардын, шаарлардын аталышын бири-бирине тоскоол келтирбегендей жазып чыгууну ойлонуп койгула.
● Тандалып алынган белгилерди шарттуу түрдө көрсөтүп – кийин атайын бөлүнгөн жерге түшүргүлө.
● Эгерде объектилерге тийиштүү жазуулар контур картага батышпаса, аларды сан менен белгилеп, ага түшүнүктүү шарттуу белгилерге көрсөтүп жазгыла.
● Объектилерди картага так түшүрүү үчүн градустук торчонун сызыктарын, дарыяларды жана жээк сызыктарын пайдалангыла.


В начало

Глоссарий

Ай календары (ай санак) — айдын тышкы көрүнүшүнүн (айдын фазалары) өзгөрүшүнө байланышкан мезгилдик өлчөм системасы.
Ай — айдын бирдей фазаларынын ортосундагы мезгил
Календарь (күн санак) — жыл ичиндеги күндөрдү эсептөө системасы
Хронология — окуялардын мезгил жагынан ырааты көрсөтүлгөн тизме.
Цикл — белгилүү мезгил аралыгында айлампаны түзгөн окуялардын, процесстердин жыйындысы
Айдын фазалары — айдын күнгө чагылуусуна жараша мезгили менен өзгөрүп турган абалы.
Доор — жыл саноо башталган учур, ошондой эле жыл саноо системсынын өзү
Картография — карталарды түзүү жөнүндөгү илим
Картограф — картография боюнча адис
Географиялык карта — жердин үстүнкү бетинин кичирейтилип, жалпыланган чиймеси
Тарыхый карта — тарыхый окуялардын жана мезгилдердин кичирейтилип, жалпыланган образдуу-белгилик чиймеси.
Атлас — жыйнак
Карта легендасы — бул картанын алкагынын ичине же анын талааларына жайгаштырылган, пайдаланылган белгилер, штрихтелген элементтер, түшүндүрмө жазуулары (шарттуу белгилер – суулар, чек аралар, шаарлар ж.б.) бар түстүү фон

Пайдалуу шилтемелер


Байыркы карталар
Карта
Шарттуу белгилер базасы
Эң байыркы карталардын тобу

Библиография


https://www.youtube.com/watch?v=HNHMin1Z9YQ
http://www.sivatherium.narod.ru/library/Malina/gl_02_09.htm
https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/91541/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5
http://www.myshared.ru/slide/950210/


В начало


Бул кызыктуу

Пири-реис табышмактуу картасы. Түрк деңизде сүзүүчүсү, адмирал Пири-реистин эликтин терисине түшүрүлгөн картасы Түштүк Америка менен Антрактиданы чагылдырган алгачкы карталардын бири болгон. Анын датасы 1513-жылга туура келип, бирок али замандаштарына белгилүү болбогон жерлерди көрсөткөнү өтө табышмактуу.

Пири-реистин табышмактуу картасы
Пири-реистин табышмактуу картасы

Пири-реистин картасы Европанын жана Түндүк Африканын батыш жээктеринин бөлүктөрүн, Атлантика океанындагы ар түрдүү аралдарды көрсөткөн. Түштүк Америка абдан так түшүрүлгөн, ал тургай ошол кезде ачыла элек Анды аймагы түшүрүлгөн.

Мындан тышкары, Пири-реистин картасына Антарктида түшүп калган. Бул континент 1820-жылы гана ачылганын билебиз.
Байыркы карталар: өткөн мезгилде дүйнөнү кандай элестетишкенин чагылдырат

Календарь деген сөз кайдан келген?

Жаңы тууган айды өткөрүп жибербөө үчүн жрецтер бийик мунарага чыгып алып, айдын ичке орок түрүндө жаңырышын байкап, катуу үн чыгарган түтүктөр аркылуу адамдарга бул туурасында кабарлаган. Жарчылар жрецтердин көрсөтмөсү боюнча ай жаңыдан тууганын, жаңы айдын 1-күнүн көрсөткөн ай санак башталгандыгын жар салышкан. Ай жаңырганда ар бир карыз адам карызын кайтарууга тийиш болгон. Мындай салымдар атайын китепке – календариумга жазылган. Календарь деген сөз мына ушундан тараган.

Kalendar'.jpg
Календардын өзгөчө 5 түрү
Ширенке түрүндөгү календарь

Kalendar'spichka.jpg

Календарь Украинанын графикалык дизайн студиясында иштелип чыккан. Өткөнгө кармалбастан, ошол күн менен жашоого жардам берет, бир күн өттү – ширенкени күйгүз.

Сыя календарь

Kalendar'chernil.jpg

Бул календардын принциби сыянын капиллярдык (тамчы) аракетине негизделген. Сыя кагаздан өтүп, ырааты менен ар бир айдын күнүн билдирген.

Өзүн өзү жок кылган календарь

Kalendar'unicht.jpg

Календарь-шредер, мезгилдин өзү сыяктуу аеосуз иш кылат. Ар бир күн токтолбостон, өзүн өзү жок кыла берет.

Календарь – утулбаган лоторея

Kalendar'bezpro.jpg

РА "Восход" чыгарган календарь – бул күнүмдүк утулбаган чоң лотореялык билет. Ар бир 365 скретч-панелче тамашаларды, кеңештерди, шайыр сүрөттөрдү, ребустарды, табышмактарды, интернет-шилтемелерди жана өмүр, достук жана сүйүү жөнүндө календардын ой жүгүртүүлөрүн камтыйт.

Эмоция (кыял) календары

Kalendar'emoscii.jpg

Башында – көптөгөн сары тегерекчелер жайгашкан, алардын ичин күн кандай өткөндүгүнө жараша кубанычтуу же кейиштүү смайликтер менен толтурасыңар. Жылдын акырында кандай учурлар көп болгондугун жеңил жол менен эсептеп алууга болот.

Тамашалар
Calendar-maiaKG.jpg
Shutkanauka.jpg

Жаңы баштаган нумизмат өз кубанычын бөлүшүү үчүн досуна чалып жатат:
– Бүгүн түртүшмөдөн төрт Николай тең түшүрүлгөн сомдорду сатып албадымбы.
– Төртөө тең барбы!?
– Ананчы. Николай I, Николай II, Николай III жана Николай IVтүн сүрөттөрү бар рублдер.

Лайфхактар
Naukalaifhak3KG.jpg
  • slide
  • slide
  • slide
  • slide
  • slide
  • slide
  • slide
  • slide
Тестти өтүңүз
Тестти өтүңүз
Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:Тарых:_Тарых_илими&oldid=27417»