БИЛИМ БУЛАГЫ

KR

Тарых: Дүйнөлүк диндер — различия между версиями

(Новая страница: «{{Якорь|Начало}} <div class="row his-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content --> С давних времен людя…»)
 
 
(не показано 60 промежуточных версий этого же участника)
Строка 3: Строка 3:
  
  
−
С давних времен людям была присуща вера в высшие силы, и уже первые племена людей, жившие тысячелетия назад, имели свои верования, божества и религию. С развитием человеческой цивилизации развивалась и религия, появлялись новые верования и течения, и нельзя однозначно сделать вывод, зависела ли религия от уровня развития цивилизации или наоборот, именно верования людей и были одним из залогов прогресса.  
+
Байыркы мезгилдерден тартып эле адамдар жогорку күчтөргө ишенип келишкен, мындан миңдеген жылдар мурда жашаган адамдардын өз ишенимдери, кудайлары жана дини болгон. Адамзат цивилизациясынын өнүгүшү менен диндер да өнүгүп отурган, жаңы ишенимдер жана агымдар пайда болгон, ошондуктан дин цивилизациянын өнүгүү деңгээлине жараша же тескерисинче болгон, деген бир беткей тыянак жасоо болбойт, адамдардын ишеними гана прогресстин негизги өбөлгөлөрүнүн бири болгон.
 
   
 
   
−
<div class="textblock">В современном мире существуют тысячи верований и религий, одни из которых имеют миллионы адептов, а другие - всего несколько тысяч или даже сотен верующих. </div> <br clear="all"/>
+
<div class="textblock">Азыркы дүйнөдө миңдеген ишенимдер жана диндер бар, алардын айрымдары миллиондогон адептерди өзүнө тартса, башкаларына – бар болгону бир нече миң же ал тургай жүздөгөн  гана адамдар ишенет.</div> <br clear="all"/>
  
−
== Древние религии ==
+
== Байыркы диндер ==
  
−
<div class="textblock">Простейшие формы религиозных верований существовали уже 40 тыс. лет назад. Именно к этому времени относится появление человека современного типа (homo sapiens), самое главное отличие которого от его предшественников состояло в том, что он был человеком разумным, способным к абстрактному мышлению.</div> <br clear="all"/>
+
<div class="textblock">Диний ишенимдердин эң жөнөкөй формалары мындан 40 миң жыл мурдатан эле жашап келген. Азыркы типтеги адамдын (homo sapiens) пайда болушу дал ошол мезгилге таандык, анын өзүнөн мурдагылардан эң  негизги артыкчылыгы ал абстрактуу ой жүгүртүүгө жөндөмдүү, акыл-эстүү адам болгон.</div> <br clear="all"/>
 
   
 
   
−
О существовании религиозных верований в этот отдаленный период человеческой истории свидетельствует практика захоронения первобытных людей. Археологами установлено, что их хоронили в специально приготовленных местах. При этом предварительно осуществляли определенные обряды подготовки умерших к загробной жизни. Их тела покрывали слоем охры, рядом с ними помещали оружие, предметы домашнего обихода, украшения и т. п. Очевидно, в то время уже складывались религиозно-магические представления о том, что умерший продолжает жить, что наряду с реальным миром существует иной мир, где обитают умершие.
+
Адамзаттын тарыхындагы ошол алыскы мезгилдерде диний ишенимдердин болгондугу туурасында эң алгачкы адамдарды жерге көмүү практикасы күбө болот. Археологдор ал адамдарды атайын даярдаган жерге көмүшкөндүгүн аныкташты. Мында көзү өткөн адамды жерге берүүгө даярдоонун белгилүү бир ырым-жырымдары алдын ала жасалган. Маркумдардын денесин бир катмар жошо боёк менен жаап, жанына курал-жарагын, үйдө урунган буюмдарын, тагынып жүргөн кооздуктарды жанаша коюшкан. Демек ал кезде көзү өткөн адам жашоосун уланта берет, реалдуу дүйнө менен катар арбактар жашаган башка дагы дүйнө бар деген диний-сырдуу көз караш болгондугу байкалып турат.
−
Сам факт существования погребального ритуала, несомненно, свидетельствует о том, что первобытные охотники задумывались о смерти, возможно, имели какие-то представления о потустороннем мире, загробной жизни. Они не бросали своих мертвецов, а как бы снаряжали их в далекий путь — снабжали необходимыми орудиями труда, пищей, украшениями и т. п. Кроме того, умерших членов племени хоронили, как правило, там же, где и жили, может быть, на небольшом расстоянии — то есть покойник как бы оставался с живыми.  
+
Маркумду жерге берүү ырым-жырымдары болгондугунун өзү эле, эң алгачкы аңчылар өлүм жөнүндө ой жүгүртүшкөндүгүн, тиги дүйнө, көзү өткөндөн кийинки жашоо тууралуу кандайдыр бир көз караштары болгондугун далилдеп турат. Алар өздөрүнүн көзү өткөн жакындарын таштап салган эмес. Аларды кандайдыр бир алыскы жолго даярдап жаткансып – зарыл болгон эмгек куралдары, тамак-аш, адамды кооздогон буюм-теримдер ж.б. менен жабдыган. Мындан тышкары уруунун көзү өткөн мүчөлөрүн эреже катары алар жашаган жерде же бир аз обочо жерге жашырышкан – башкача айтканда маркум көзү тирүүлөр менен аралаш жүргөндөй сезилген.
  
−
{{center-p|[[file:Shop8029-1.jpg|600px|Погребальный обряд у неандертальцев]]}}
+
{{center-p|[[file:Shop8029-1.jpg|600px|Неандерталдардагы сөөктү коюу салты]]}}
  
−
Одним из самых ранних неандертальских погребений является захоронение юноши 16-18 лет в Ле-Мустье (Франция). Эта могила была обнаружена в 1908 г. и вызвала много споров в научных кругах — сам факт сознательного погребения долго оспаривался скептиками. Юноша лежит на боку, одна рука у него под головой, другая вытянута вперед, само тело покоится в неглубокой яме, а вокруг разбросаны куски кремня, каменные орудия и кости животных (бывшие куски мяса).
+
Ле-Мустьеде (Франция)16-18 жаштагы уланды көмүү неандерталдык эң алгачкы сөөк коюулардын бири болуп саналат. Бул мүрзө 1908-жылы табылган жана илимий чөйрөдө көптөгөн талаш-тартышты пайда кылган – сөөктү аң сезимдүү түрдө жерге берүү фактысы скептиктерде узак талаш туудурган. Уландын сөөгү бир капталынан коюлган. Ал бир колун жазданып, экинчи колун алдыга сунган  абалда жаткырылган, анын сөөгү анча терең эмес чуңкурга көмүлгөн, тегерегинде оттук таш сыныктары, таш куралдар жана жаныбарлардын сөөктөрү (мурдагы кескиленген эттер) жатат.
  
−
{{center-p|[[file:39e4f09ca26a7fee72567414d9d5685a.jpg|700px|Погребальный обряд]]}}
+
{{center-p|[[file:39e4f09ca26a7fee72567414d9d5685a.jpg|700px|Сөөктү коюу салты]]}}
  
−
{{right-p|[[file:Shop8034-4.jpg|400px|Погребальный обряд]]}}
+
{{right-p|[[file:Shop8034-4.jpg|400px|Сөөктү коюу салты]]}}
−
Дно могильной ямы часто посыпалось золой и известью, а сверху — слоем красной охры толщиной до нескольких сантиметров. Затем в могилу укладывали умершего, ориентируя его по сторонам света (то есть головой строго на восток, запад, север или юг), часто в скорченном и связанном положении и при этом -в богато украшенной одежде, с разнообразными украшениями и прочим сопроводительным инвентарем: орудиями труда, предметами искусства, погребальной пищей. Часто покойника также покрывали слоем красной охры, символизирующей, видимо, огонь, а может быть, кровь или, во всяком случае, какую-то жизненную субстанцию, которой лишался человек после смерти. Могилу заполняли землей и, как правило, укрывали сверху либо массивными костями мамонта (например, лопаткой), либо камнями — возможно, чтобы предотвратить «воскрешение».
+
Мүрзөнүн түбүнө көп учурда күл же акиташ, ал эми үстүнө бир нече сантиметр калыңдыктагы кызыл жошо себеленген. Андан соң өлгөн адамды мүрзөнүн ичине жаткырып жарык тийген жакты каратып (башкача айтканда башын дайыма чыгышка, батышка, түндүккө же түштүккө каратып), көп учурда бүрүшкөн же байланган абалда жаткырылган. Мында азем кийимчен болгон, ага ар түрдүү кооз буюмдарды жана башка көмөкчү шаймандарды: эмгек куралдарын, искусство куралдарын, тамак- ашты жанына коюп коюшкан. Маркумду көп учурда кызыл жошо топурак менен жабышкан. Ал кыязы отту, а балким канды же кандай  болгон күндө да көзү өткөндөн кийин ажырап кала турган кандайдыр бир жашоонун белгисин элестетсе керек. Мүрзөнү топурак менен толтуруп, эреже катары үстүнө мамонттун оор сөөктөрүн (мисалы далысын) же таштар менен бастырышкан – “жан кирип туруп кетпесин дешсе керек”.
  
−
{{right-p|[[file:Мальчик.jpg|150px|Мальчик из Тешик-Таш. Узбекистан. Неандерталец.]]}}
+
{{right-p|[[file:Malchik.jpg|150px|Тешик-Таштан табылган бала. Өзбекстан. Неандертал.]]}}
  
−
Пожалуй, одним из самых интересных открытий можно назвать погребение ребенка 8-9 лет в гроте Тешик-Таш (Узбекистан), обнаруженное в 1938 году А. П. Окладниковым на высоте примерно 1500 м над уровнем моря. Это неглубокий грот, имеющий примерно 20 метров в длину и столько же в ширину. Во время раскопок там, впервые в Средней Азии, был обнаружен скелет неандертальца, хотя и очень плохо сохранившийся
+
1938-жылы А. П. Окладников болжол менен деңиз деңгээлинен 1500 м бийиктикте тапкан Тешик-Таштагы (Өзбекстан) 8-9 жаштагы баланын мүрзөсүн эң кызыктуу ачылыштардын бири деп эсептөөгө болот. Болжол менен узуну 20 метр, туурасы да ошончолук болгон анча терең эмес бейитти каскан учурда анча жакшы сакталбаса да Орто Азияда биринчи жолу неандерталдыктын сөөгү табылган.
  
−
{{left-p|[[file:РЕЛ.png|200px|Захоронение неандертальцев]]}}
+
{{left-p|[[file:Rel his.png|200px|Неандерталдарды көмүү]]}}
  
−
Интересно, что над могилой ребенка археологи обнаружили остатки костра, а вокруг — воткнутые по кругу острыми концами в землю рога горного козла, так что, видимо, изначально они образовывали нечто вроде ограды. Этот факт истолковывали и как свидетельство особого магического отношения к козлу (культ этого животного распространен в Средней Азии и сегодня), и как доказательство наличия у неандертальцев солнечного (солярного) культа.
+
Кызык жери археологдор баланын мүрзөсүнүн үстүнөн оттун калдыгын, ал эми тегерегинен – учтуу жагы жерге киргизилип каршы-терши сайылган тоо текенин мүйүздөрүн табышкан, бир учурда бул кандайдыр бир тосмо катары коюлса керек. Ушунун өзүн тоо текеге (Орто Азияда бүгүнкү күндө да бул кайберен касиеттүү деп эсептелет) өзгөчө магиялык мамиленин күбөсү жана неандерталдарда күнгө (күнөс жергө) сыйынуунун далили катары түшүндүрүшкөн.  
  
−
Ярким примером богатого и интересного захоронения являются погребения со стоянки Сунгирь, находящейся неподалеку от города Владимира. В одном из погребений лежали два скелета подростков, тесно прижатые друг к другу головами. Один скелет принадлежал девочке 7—8, а другой — мальчику 12-13 лет. Погребения сопровождались огромным количеством изделий из бивня мамонта, а также несколькими кремневыми орудиями, найденными только возле мальчика. Пожалуй, наиболее уникальными находками были копья из бивня мамонта, сопровождавшие погребенных. Длина одного из копий — 2 м 46 см, а второго — 1 м 66 см. Очень прочные, тяжелые и хорошо заточенные, эти изделия были мощным оружием в руках охотника, с таким оружием он без страха мог идти даже на крупного зверя. Кроме того, рядом с девочкой лежало восемь дротиков, сделанных из того же материала, что и копья, и два кинжала длиной 42 см, с мальчиком же — три дротика и один кинжал. Запястья погребенных украшали браслеты, а на пальцы были надеты костяные перстни. Около шеи каждого лежала заколка, служившая для застегивания верхней одежды: плаща или накидки. Кроме того, у мальчика в руке был зажат кремневый нож (второй такой же находился неподалеку), на груди лежала фигурка лошади, а под левым плечом — фигура мамонта.
+
Владимир шаарынан алыс эмес жердеги Сунгирь деп аталган жерден  табылган мүрзө өзүнүн ачылыштары менен кызыгуу туудурат. Мүрзөлөрдүн биринде бири-бирине баштарын  тийиштирип кыналышып жаткан эки өспүрүмдүн сөөгү чыккан. Алардын бири 7-8 жаштагы кызга, экинчиси 12-13 жаштагы балага таандык. Көргө мамонттун азуусунан жасалган көп сандагы буюмдар, ошондой эле бир нече оттук таш куралдар коюлган, алар баланын жанынан табылган. Алардын жанынан табылган мамонттун аркайган азуусунан жасалган найза эң сейрек табылга катары бааланууда. Найзалардын биринин узундугу – 2 м 46 см, экинчисиники 1 м 66 см. Өтө бекем, оор жана жакшылап учталган бул куралдар аңчынын колундагы кубаттуу аспап болгону көрүнүп турат, мындай курал менен чоң айбанатка коркпостон кол салса да болот. Мындан тышкары кыздын жанынан ошол эле материалдан жасалган сегиз кыска найза жана узундугу 42 см келген эки канжар, ал эми баланын жанынан үч кыска найза жана бир канжар табылган. Алардын билектерине билериктер, манжаларына сөөктөн жасалган шакектер көрк берип турган. Ар биринин моюнуна жакын жерде тыш кийимдерин: плащын же сырт кийимин бүчүлөө үчүн кызмат кылган төөнөгүч жаткан. Мындан тышкары, бала колуна оттук таш саптуу бычакты бекем кармап алган (бычактын экинчиси алыс эмес жерде турат), төшүндө аттын, сол  ийининин астында мамонттун фигурасы жатат.      
  
−
'''Религиозные верования первобытного человека''' отражены и в произведениях '''наскальной и пещерной живописи''', которые были обнаружены в XIX-XX вв. в Южной Франции и Северной Италии.  
+
'''Алгачкы адамдын диний ишенимдери''' XIX-XX кылымдарда Түштүк Францияда жана Түндүк Италияда табылган '''аска жана үңкүр живописинин''' чыгармаларында чыгалдырылган.  
  
  
−
<div class="textblock">Большинство древних наскальных рисунков — это сцены охоты, изображения людей и животных. </div> <br clear="all"/>
+
<div class="textblock">Байыркы аска бетиндеги сүрөттөрдүн көпчүлүгү бул адамдардын жана жаныбарлардын аңчылык кылган учурлары.</div> <br clear="all"/>
  
−
Анализ рисунков позволил ученым сделать вывод, что первобытный человек верил в особого рода связь между людьми и животными, а также в возможность воздействовать на поведение животных с помощью некоторых магических приемов.
+
Сүрөттөргө талдоо жасаган учурда илимпоздор алгачкы адамдар өздөрү менен жаныбарлардын ортосундагы өзгөчө бир байланышка, ошондой эле айрым сыйкырлуу ыкмалардын жардамы менен айбанатырдын жүрүш-турушуна таасир тийгизүү мүмкүнчүлүгүнө ишенген, деген тыянак жасашкан.
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>{{center-p|[[file:Image014.png|200px|Пещерная живопись]]}}</li>
+
<li>{{center-p|[[file:Image014.png|200px|Ласко (Франция) үңкүрүндөгү аска сүрөттөрү ]]}}</li>
−
<li><big>'''Наскальные рисунки пещеры Ласко (Франция)'''</big>
+
<li><big>'''Ласко (Франция) үңкүрүндөгү аска сүрөттөрү '''</big>
 
<br clear=all />
 
<br clear=all />
 
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
Строка 58: Строка 58:
 
</ul>
 
</ul>
  
−
<big>'''Наскальные рисунки Саймалуу-Таш (Кыргызстан)'''</big>
+
<big>'''Саймалуу-Таш (Кыргызстан) сүрөттөрү'''</big>
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
Строка 74: Строка 74:
 
</ul>
 
</ul>
 
</li>
 
</li>
−
<li>{{center|[[file:Первобытная культура.mp4|400px|]]}}</li>
+
 
 
</ul>
 
</ul>
  
−
=== ТОТЕМИЗМ ===
+
=== Тотемизм ===
−
 
 
−
Ранней формой религиозных воззрений следует считать тотемизм.
 
  
−
<div class="textblock">Тотемизм — вера в фантастическое, сверхъестественное родство между племенем или родом и тотемом (растением, животным, предметов). </div> <br clear="all"/>
+
Тотемизмди диний көз караштардын эң алгачкы формасы деп эсептөө керек.
  
−
Тотемизм — вера в существование родственной связи между какой-либо группой людей (племя, род) и определенным видом животных или растений. Тотемизм являлся первой формой осознания единства человеческое коллектива и его связи с окружающим миром. Жизнь родового коллектива была теснейшим образом связана с определенными видами животных, на которых охотились его члены.
+
<div class="textblock">Тотемизм — уруу менен уруктун жана тотемдин (өсүмдүк, жаныбарлар, буюмдар) ортосундагы фантастикалык, адамдын акыл-эсинен тышкаркы күчкө ээ болгон тектештикке ишеним. </div> <br clear="all"/>
  
−
Еще на раннем этапе истории сформировалась идея о том, что животные являются предками человека и его духовными и физическими покровителями. Подчеркивая свое родство с животным миром, человек включал название животного в свое имя или в название своего народа. Почитая священное животное тотем –, человек чувствовал себя органичной частью природы.
+
Тотемизм — адамдардын (уруу, урук) кандайдыр бир тобу менен жаныбарлардын же өсүмдүктөрдүн белгилүү бир түрүнүн ортосундагы тектештик байланыштын бар экендигине ишеним. Тотемизм адамзат коллективинин биримдигин жана курчаган дүйнө менен анын байланышын таанып-билүүнүн биринчи формасы болуп саналат. Өзү жашаган жамааттын турмушу анын мүчөлөрү аңчылык кылган жаныбарлардын белгилүү бир түрлөрү менен өтө тыгыз байланышта болгон.  
  
−
''Фильм «Знаки древних тотемов» ( фильм на компьютере у Матохиной)''
+
Тарыхтын эң алгачкы этабында жаныбарлар адамдын түпкү ата-бабасы жана анын рухий жана жандуу пири болуп саналат деген пикир калыптанган. Жаныбарлар дүйнөсү менен өзүнүн тектештигин баса белгилеп, адам айбанаттардын аталышын өзүнүн ысмына же өз элинин аталышына киргизген. Жандуу тотемди ыйык көрүп – адам өзүн табияттын ажыралгыс бөлүгү катары сезген.
  
−
=== ФЕТИШИЗМ ===
+
=== Фетишизм ===
  
−
У первобытных людей особую значимость имело почитание различных предметов, которые должны были приносить удачу и отводить опасности. Эта форма религиозных веровании получила название «фетишизм».
+
Алгачкы адамдарга ийгилик алып келип, коркунучтан калкалай турган ар түрдүү буюмдарды ыйык көрүү өзгөчө мааниге ээ болгон. Диний ишенимдин бул формасы '''«фетишизм»''' деп аталган.
  
−
<div class="textblock">Фетишизм — вера в то, что определенный предмет обладает сверхъестественной силой.</div> <br clear="all"/>
+
<div class="textblock">'''Фетишизм''' — белгилүү бир буюмдар бөтөнчө бир сырткы күчтөргө ээ кендигине ишеним. </div> <br clear="all"/>
  
−
Фетишем мог стать любой предмет, поразивший воображение человека: камень необычной формы, кусок дерева, череп животного, металлическое или глиняное изделие. Этому предмету приписывались не присущие ему свойства (способность исцелять, предохранять от опасности, помогать на охоте и т. п.).
+
Адамды таң калдырган ар кандай: формасы адаттан башкача таш, жыгачтын сыныгы, айбанаттын баш сөөгү, металл же чопо буюм фетиш боло алат. Мындай буюмдарга ага таандык болбогон бөтөнчө касиеттер (адамды айыктыруу, коркунучтан куткаруу, аңчылыкта жардам берүү ж.б. жөндөмү) ыйгарылып келген.  
  
 
{{center-p|[[file:Feteshizm.xxl.jpg|600px|Фетишизм]]}}
 
{{center-p|[[file:Feteshizm.xxl.jpg|600px|Фетишизм]]}}
  
−
=== АНИМИЗМ ===
+
=== Анимизм ===
  
−
Говоря о ранних формах религии, нельзя не упомянуть об анимизме.
+
Диндин алгачкы формалары туурасында айтканда анимизм жөнүндө эскербей коюуга болбойт.
  
−
<div class="textblock">Анимизм — вера в существование души и духов.</div> <br clear="all"/>
+
<div class="textblock">Анимизм — адамдын жаны жана арбактар бар экендигине ишеним.</div> <br clear="all"/>
  
−
Находясь на достаточно низком уровне развития, примитивные люди старались найти защиту от различных болезней, природных катаклизмов, наделяя природу и окружающие предметы, от которых зависело существование, сверхъестественными силами и поклоняясь им, олицетворяя их как духов этих объектов.
+
Өнүгүүнүн өтө төмөнкү деңгээлинде турган карапайым адамдар ар түрдүү оорулардан, табигый кырсыктардан коргонуунун жолун табууга умтулуп, адамдын жашоо-турмушу ага көз каранды  болгон табиятка жана бизди курчаган буюмдарга, бөтөнчө касиеттүү күчтөргө ишенип жана аларга сыйынып, аларды бул объектилердин руху катары урматтап келген.
  
−
Считалось, что душа есть у всех явлений природы, у предметов и людей. Души могли быть злыми и доброжелательными. Практиковалось жертвоприношение в пользу этих духов. Вера в духов и в существование души сохраняется во всех современных религиях.
+
Табияттын бардык кубулуштарынын, буюмдардын жана адамдардын жаны бар деп эсептелген. Адамдын жаны кара санатай жана ак санатай болушу мүмкүн. Арбактарга курмандык кылуу кеңири колдонулган. Адам жанынын өлбөстүгүнө, арбактарга, кара күчтөргө ишеним азыркы учурдагы бардык диндерде сакталып калган. Булардын бардыгы алгачкы доордун көз караштарынан ооп келе жатат. Диний ишенимдердин башка эрте пайда болгон түрлөрү жөнүндө деле ушунун өзүн айтууга болот. Алардын бири мурункулардын ордуна келген кийинки диндерге оошсо, башкалары – тиричиликтеги кирди-чыкты ишенимдердин жана ой жоруулардын чөйрөсүнө өтүп кетти.
  
−
Анимистические верования являются весьма существенной частью практически всех религий мира. Вера в духов, нечистую силу, бессмертную душу — все это модификации анимистических представлении первобытной эпохи. То же самое можно сказать о других ранних формах религиозных верований. Одни из них были ассимилированы сменившими их религиями, другие — оттеснены в сферу бытовых суеверий и предрассудков.
+
=== Шаманизм ===
  
−
=== ШАМАНИЗМ ===
+
<div class="textblock">Шаманизм — айрым адам (шаман) табигый күчтөрдөн тышкаркы бөтөнчө жөндөмгө ээ экендигине ишеним.</div> <br clear="all"/>
  
−
<div class="textblock">Шаманизм — вера в то, что отдельный человек (шаман) обладает сверхъестественными способностями.</div> <br clear="all"/>
+
Шаманизм өзгөчө социалдык статуска ээ болгон адамдар пайда болгон өнүгүүнүн алда канча соңку этабында пайда болот. Шамандар белгилүү бир уруу же урук үчүн мааниси чоң болгон маалыматтарды сактап жүрүшөт. Шамандын жасаган ырым-жырымдары зикир чалуу (камлание) (ыр, бий менен коштолгон ырым-жырымдардын учурунда шаман арбактар менен сүйлөшөт) деп  аталат. Зикир чалуу (камлание) учурунда шаман көйгөйдү чечүүнүн же бейтапты дарылоонун ыкмасы жөнүндө арбактардан көрсөтмө алат.
  
−
Шаманизм возникает на более позднем этапе развития, когда появляются люди, обладающие особым социальным статусом. Шаманы были хранителями информации, имеющей большое значение для данного рода или племени. Шаман совершал ритуал, который назывался камлание (ритуал с плясками, песнями, во время которых шаман общался с духами). Во время камлания шаман якобы получал указания от духов о способах решения проблемы или лечения больных.
+
Шаманизм элементтери азыркы диндерде  учурайт, мисалы дин кызматындагыларга Кудайга кайрылууга мүмкүндүк берген өзгөчө күч ыйгарылат.
  
−
Элементы шаманизма присутствуют в современных религиях. Так, например, священникам приписывается особая сила, позволяющая им обращаться к Богу.
+
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
−
 
 
−
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
−
<li><ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
{{center|[[file:Рел сл 01.png]]}}
+
{{center|[[file:Rel1.png]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center|[[file:Рел сл 2.png]]}}
+
{{center|[[file:Rel2.png]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center|[[file:Рел сл 3.png]]}}
+
{{center|[[file:Rel3.png]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center|[[file:Рел сл 4.png]]}}
+
{{center|[[file:Rel4.png]]}}
−
</li>
 
−
</ul>
 
 
</li>
 
</li>
−
<li>{{center|[[file:Первобытные религии.mp4|400px|]]}}</li>
 
 
</ul>
 
</ul>
  
−
=== ТЕНГРИАНСТВО ===
+
=== Теңирчилик ===
 
   
 
   
−
<div class="textblock">На просторах Евразии в условиях кочевой цивилизации сформировался культ бога неба – Тенгри и религия тенгрианство</div> <br clear="all"/>
+
<div class="textblock">Евразиянын кең мейкиндиктеринде көчмөн цивилизациянын шартында көк теңирге – Теңирге жана теңирчилик динине сыйынуу калыптанган.  </div> <br clear="all"/>
−
 
 
−
{{center-p|[[file:ТЕНГР.jpg|600px|Священная гора Хан-Тенгри]]}}
 
−
 
 
−
{{center-p|[[file:Суть тенгрианства.mp4|400px|Суть тенгрианства]]}}
 
  
−
== Зороастризм ==
+
{{center-p|[[file:Tengr.jpg|600px|Хан-Теңири ыйык тоосу]]}}
  
−
<div class="textblock">Зороастризм — древняя монотеистическая религия, возникшая на рубеже I—II тыс. до н. э. в восточных областях Иранского нагорья</div> <br clear="all"/>
+
=== Зороастризм ===
  
−
Появление зороастризма относится к рубежу II и I тысячелетий до н.э., когда среди восточно-иранских племен (арья, как они себя называли) у кочевников-скотоводов (турья) появился пророк Заратуштра. Греки впоследствии назвали его Зороастром, а его учение – зороастризмом. Это была не мифическая личность, а реально существовавший человек с обычным иранским именем Заратуштра, которое переводится как «Обладающий старым верблюдом» или «Староверблюдный».  
+
<div class="textblock">Зороастризм — Иран тоолорунун чыгыш жагында б.э.ч. I—II миң жылдыктын чегинде пайда болгон байыркы монотеисттик дин.</div> <br clear="all"/>
  
−
Точное время жизни и место рождения Заратуштры не известны, так как при жизни пророка его учение не записывалось, лишь много позднее сложился свод священных текстов зороастрийцев – Авеста. Это случилось потому, что письмо древние иранцы считали порождением злых духов и их божества Анхра-Манью. Поэтому священные знания тщательно охранялись жрецами и произносились по памяти. Такое же обучение прошел и Заратуштра, бывший по происхождению священнослужителем. В какой-то момент он провел реформу старой религии и начал проповедовать новое учение. Оно не имело успеха на родине, сам пророк был вынужден бежать и нашел покровительство при дворе восточноиранского царя Виштаспы, который принял новую религию и способствовал ее распространению.
+
Зороастризмдин пайда болушу чыгыш-иран урууларынын (алар өздөрүн арья деп атаган) көчмөн малчыларында (турья) Заратуштра пайгамбары пайда болгон б.э.ч. II жана I миң жылдыктарынын чегине таандык. Гректер пайгамбарды кийинчерээк Зороастр, ал эми анын илимин – зороастриз деп атаган. Бул мифтеги бирөө эмес, Заратуштра деген кадимки эле ирандык аты бар адам болгон. Бул сөз “Эски төөчөн” же “Карган төөчү” деп которулат.  
  
−
'''Священная книга зороастризма – Авеста.''' В правление Сасанидов, в III–V вв. н.э., очевидно под влиянием иноземных религий, придававших большое значение письменной фиксации священного слова, иранцами была создана специальная письменность на основе использовавшегося в то время пехлевийского алфавита. Этим «авестийским» письмом было записано, наконец, священное писание зороастризма, получившее название Авеста (дословно – «наставление», «восхваление»). Сасанидская Авеста насчитывала 21 книгу. Из этих книг до нашего времени целиком сохранилась только одна, а всего дошло около одной четверти составленного тогда авестийского канона.
+
Заратуштранын жашаган учуру жана төрөлгөн жери белгисиз, анткени пайгамбардын көзү тирүүсүндө анын окуусу жазылып калган эмес, көп убакыт өткөндөн кийин гана зороастрийлердин ыйык текстеринин жыйнагы пайда болуп, Авеста аталган. Анткени жазууну байыркы ирандыктар кара санатай күчтөрдүн жана алардын кудайы Анхра-Маньюнун жанданышы деп эсептешкен. Ошондуктан ыйык  билимди жрецтер жашыруун сактап жана эске тутуп коюшкан. Заратуштра өзү да теги боюнча дин кызматында болгондуктан, ушундай эле окуудан өткөн. Ал кайсы бир динди реформалаган кайсы бир учурда эки динди рефомалаган жана жаңы илимди үгүттөй баштаган. Анысы мекениниде ийгиликке жетишкен эмес, пайгамбар өзү качууга мажбур болгон жана чыгыш ирандын падышасы Виштаспанын сарайынан колдоо таап, ал пайгамбардын жаңы динин кабыл алган жана аны жайылтууга көмөк көрсөткөн.    
  
 +
'''Зороастризмдин ыйык китеби  – Авеста'''. Сасаниддердин башкаруусунда, биздин эранын III–V к.к. ыйык сөздү жазып алууга чоң маани берген башка жактын диндеринин таасири менен ирандыктар тарабынан ошол кезде колдонулуп жүргөн пехлевий алфавитинин негизинде атайын жазуу негизделген. Ушул “авеста” менен акыры барып Авеста деп аталган (сөзмө-сөз алганда “насаат”, “мактоо”) деп аталган зороастризмдин ыйык жазуусу жазылган. Сасанид  Авестасы 21 китептен турат. Бул китептердин ичинен биздин мезгилге чейин толук сакталганы бирөө  гана, ал эми ошол кезде түзүлгөн Авеста канонунун төрттөн бирине жакыны  бизге жеткен. 
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<li><ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
<li><ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
{{center-p|[[file:Зоро1.png|Верховный бог Ахура Мазда]]}}
+
{{center-p|[[file:Zoro1.jpg|Жогорку кудай Ахура Мазда ]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center-p|[[file:Зоро2.png|Заратуштра]]}}
+
{{center-p|[[file:Zoro2.png|Заратуштра]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center-p|[[file:Зоро3.png|Дахма – погребальная башня зороастрийцев]]}}
+
{{center-p|[[file:Zoro3.png|Дахма – зороастрийлердин жер төлө мунарасы]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center-p|[[file:Зоро4.png|Храм огня в Азербайджане]]}}
+
{{center-p|[[file:Zoro4.png|Азербайжандагы храмы]]}}
 
</li>
 
</li>
 
</ul>
 
</ul>
  
−
<li>Заратуштра учил поклоняться высшему и всезнающему Богу, творцу всего сущего — Ахура-Мазде, от которого произошли все остальные божества. Ему противостоит злое божество Анхра-Майнью (Ариман). В этической концепции зороастризм главное внимание сосредоточено на деятельности человека, основанной на триаде: добрая мысль, доброе словo, доброе деяние. Поклонение Ахура-Мазде выражалось в первую очередь в поклонении огню (именно поэтому зороастрийцев иногда называют огнепоклонниками).</li>
+
<li>Заратуштра бүткүл жандуунун бардыгын жараткан эң жогорку жана баарын билген Кудай – Ахура-Маздеге сыйынууга үгүттөп, калган  кудайлардын бардыгы ошондон келип чыккан деп эсептеген. Кара санатай кудай Анхра-Майнью (Ариман) ага каршы турат. Зороастризимдин этикалык концепцисына негизги көңүл үч нерсеге: жакшы ойго, жакшы сөзгө, жакшы ишке негизделген адамдын ишмердигине бурулат. Ахура-Маздеге сыйынуу биринчи кезекте отко сыйынууну билдирет (мына дал ошондуктан зороастрийлерди кээде отко сыйынуучулар деп аташат).</li>
 
</ul>
 
</ul>
  
−
== МИРОВЫЕ РЕЛИГИИ ==
+
== Дүйнөлүк диндер ==
  
−
Религий в мире сегодня много, поэтому никак нельзя без классификации религий. Прежде всего выделяют мировые религии  и национальные религии. Есть религии монотеизма (где есть верховное божество) и религии политеизма (где богов много).
+
Бүгүнкү күндө дүйнөдө дин көп, ошондуктан диндерди классификациялабасак болбойт. Эң оболу дүйнөлүк диндер жана улуттук диндер деп бөлүнөт. Монотеизм дини бар (мында жогорку кудай деп айтылат) жана политеизм дини ( кудайлар көп) бар.
  
−
{{center-p|[[file:Карта религий.jpg|600px|Карта распространения религий]]}}
+
{{center|'''«Дүйнөдөгү негизги беш диндин таралышы»'''}} {{center|[[file:Распространение 5 религий.mp4|740px]]}}
  
−
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
−
<li>{{center|'''«Распространение 5 основных религий мира»'''}} {{center|[[file:Распространение 5 религий.mp4 ]]}}</li>
 
−
<li>{{center|'''«Классификация религий»'''}}
 
−
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
−
<li class="active">
 
−
{{center|[[file:Национальные религии.jpg|Национальные религии]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Виды религий.jpg|Виды религий]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Религии мира.jpg|Религии мира]]}}
 
−
</li>
 
−
</ul>
 
−
</li>
 
−
</ul>
 
  
−
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
+
Бүгүнкү күндөгү дин изилдөөчүлөр планетада бардык ишенген адамдардын басымдуу көпчүлүгү тартылган негизги үч динди бөлүп көрсөтүшөт. Буддизим, христианчылык жана ислам ушул диндерге кирет, ошондой эле аталган диндерге негизделген көп сандаган агымдар, тарамдар жана секталар бар. Ар бир дүйнөлүк диндин миң жылдан ашык тарыхы, ыйык жазуусу жана бир катар салттары жана сыйынуучу багыттары бар, динге ишенгендер аларды сактайт. Бул диндердин таралуу географиясын айтсак, мындан 100 жылга жетпеген мурунку учурда кандайдыр бир чек араларын так ажыратып Европаны, Американы, түштүк Африканы жана Австралияны – “дүйнөнүн христиандык” бөлүктөрү деп, Түндүк Африканы жана Жакынкы чыгышты – мусулман мамлекеттери деп, ал эми Евразиянын түштүк-чыгыш жагындагы мамлекеттерди – буддистердики деп келсек, азыркы учурда жыл өткөн сайын мындай деп бөлүштүрүү шарттуу мүнөзгө ээ, анткени Европа шаарларынын көчөлөрүнөн буддистер менен мусулмандарды улам көбүрөөк жолуктурууга болот. Ал эми Орто Азиянын динден тыш мамлекеттеринде христиан храмы менен мечитти бир көчөдөн көрүүгө болот.   
−
<li>{{center|'''«Почему в мире так много религий»'''}} {{center|[[file:Почему в мире так много религий.mp4]]}}</li>
 
−
<li>{{center|'''«Религии мира»'''}} {{center|[[file:Религии мира.mp4]]}}</li>
 
−
</ul>
 
  
−
Современные исследователи религий выделяют три основные религии мира, приверженцами которых является подавляющее большинство всех верующих людей на планете. Этими религиями являются буддизм, христианство и ислам, а также многочисленные течения, ответвления и секты, основанные на этих верованиях. Каждая из мировых религий имеет более чем тысячелетнюю историю, священное писание и ряд культов и традиций, которые следует соблюдать верующим. Что касается географии распространения данных верований, то если еще менее 100 лет назад можно было провести более-менее четкие границы и признать Европу, Америку, южную Африку и Австралию - "христианскими" частями света, северную Африку и ближний восток - мусульманскими, а государства, находящиеся в юго-восточной части Евразии - буддистскими, то сейчас с каждым годом это деление становится все более условным, так как на улицах европейских городов все чаще можно встретить буддистов и мусульман, а в светских государствах средней Азии на одной улице могут находиться христианский храм и мечеть.
 
  
−
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
+
=== Буддизм ===
−
<li><br>{{center|[[file:Кляне.png|400px]]}}</li>
 
  
−
<li>{{center|[[file:Мировые религии.mp4|400px|]]}}</li>
+
{{center|[[file:Klyne1.png]]}}
−
</ul>
 
−
 
 
−
 
 
−
=== БУДДИЗМ ===
 
  
−
{{center|[[file:Кляне0.png]]}}
+
<div class="textblock">Буддизм – пайда болгон убактысы жагынан дүйнөдөгү биринчи дин. Калган дүйнөлүк диндер кыйла кийин пайда болгон: христианчылык – болжол менен беш жүз жыл, ислам – миң жылдан ашыгыраак кийин чыккан. </div> <br clear="all" />
  
−
<div class="textblock">Буддизм – первая по времени зарождения мировая религия. Остальные мировые религии возникли намного позже: христианство — примерно на пятьсот лет, ислам – более чем на тысячу. </div> <br clear="all" />
 
  
 +
{{center|[[file:Klyne1KG.jpg]]}}
  
−
{{center|[[file:Кляне1.png]]}}
 
  
 +
Буддизм — ар түрдүү маданий өзгөчөлүктөрү жана салттары бар, бири-бирине такыр окшобогон элдердин дини, бүгүнкү күндө ал бүткү жер шарына тарап, этно-конфессиялык жана этно-мамлекеттик чек аралардан алыс өтүп кеткен. Будда дүйнөсү Цейлондон (Шри-Ланка) Бурятия жана Тувага чейин, Япониядан Калмакияга чейин тараган, ошондой эле Америка менен Европага жайылып бара жатат.
 +
Буддизм — анын мекени болгон Индия жана маданияты кытай цивилизациясынын салтында өсүп чыккан Ыраакы Чыгыш менен тыгыз байланышы бар Түштүк-Чыгыш Азиянын жүз миллиондогон калкынын дини; миңдеген жылдардан бери Тибет буддизмдин бешиги болуп саналат, бул жакка буддизмдин аркасы менен индия маданияты келген, жазуу, адабий тил пайда болгон жана цивилизациянын негиздери калыптанган.
  
−
Буддизм — религия очень несхожих друг с другом народов с разными культурными особенностями и традициями, распространившаяся по всему земному шару и шагнувшая далеко за этно-конфессиональные и этно-государственные границы. Буддийский мир простирается от Цейлона (Шри-Ланки) до Бурятии и Тувы, от Японии до Калмыкии, постепенно распространяясь также в Америке и в Европе. Буддизм — религия сотен миллионов жителей Юго-Восточной Азии, связанной тесными узами с родиной буддизма – Индией, и Дальнего Востока, культура которого выросла на традициях китайской цивилизации; цитаделью буддизма на протяжении тысячелетия является Тибет, куда, благодаря буддизму, пришла индийская культура, появилась письменность, литературный язык и сложились основы цивилизации.
+
==== Буддизмдин жаралышы ====
  
−
==== Зарождение буддизма ====
+
Буддизм биздин эрага чейинки биринчи миң жылдыктын орто ченинде ал кездеги үстөмдүк кылган брахманизмге оппозициялык агым катары Индиянын түндүгүндө жаралган. “Буддизм” деген сөз хинди тилиндеги Budhi деген сөздөн келип чыгып, “акылмандык” дегенди билдирет. Бул мааниде алганда Будда “Акылмандык” дегенди түшүндүрөт.
−
 
 
−
Буддизм зародился в середине первого тысячелетия до нашей эры на севере Индии как течение, оппозиционное господствующему в то время брахманизму. Слово «буддизм» происходит от слова Budhi на языке хинди, что означает мудрость. В этом смысле Будда означает «Мудрец»
 
  
 
{{center|[[file:A5dbad4a4572a59a0319f573bd7653a7.jpg|400px]]}}
 
{{center|[[file:A5dbad4a4572a59a0319f573bd7653a7.jpg|400px]]}}
  
−
Основателем буддизма был Махатма Будх (Махатма с хинди переводится как "Великая душа"). Махатма Будх первоначально именовался Сиддхартха.
+
Изилдөөчүлөрдүн  көпчүлүгү буддизмди реалдуу инсан негиздеген деп эсептейт. Ал б.э.ч. 560-ж. Индиянын түндүк-чыгышында төрөлгөн шак уруусунун башчысынын уулу болгон. Уламыштарда индиялык падышанын уулу  Сиддхартха Гаутама түйшүксүз жана бактылуу жаштыктан кийин жашоонун алсыздыгын жана керексиздигин, кайра-кайра жаралуулардын чексиз тизмеги жөнүндө идеялардын алдындагы коркунучту курч сезген. Ал приц болгон, бирок төмөнкү суроолордун жообун табуу үчүн үйдөн чыгып кеткен:  
−
Большинство исследователей считают, что основатель буддизма был реальной личностью. Он был сыном главы племени шакьев, родившимся в 560г. до н.э. на северо-востоке Индии. Предание гласит, что индийский царевич Сиддхартха Гаутама после беспечной и счастливой молодости остро ощутил бренность и безысходность жизни, ужас перед идеей о бесконечной череде перевоплощений. Он был принцем, но он вышел из дома, чтобы найти следующие ответы :  
 
  
−
*Почему возникает много горя и боли в мире?  
+
*Эмне үчүн дүйнөдө кайгы жана жоготуу көп?
−
*Почему люди стареют и умирают?  
+
*Эмне үчүн адамдар карыйт жана өлөт?
−
*Как  человек может избавиться от своей печали и боли?
+
*Адам канткенде өз кайгысынан жана оорусунан арыла алат?
  
−
Семь лет путешествовал царевич и однажды, когда он сидел под деревом Бодхи, на него снизошло озарение. Он нашел ответ на свой вопрос. Имя Будда означает «просветленный». Потрясенный своим открытием, он просидел под этим деревом несколько дней, а затем спустился в долину, к людям, которым начал проповедовать новое учение.  
+
Падышанын уулу жети жыл саякаттап жүрүп бир күнү Бодхи дарагынын түбүндө отурганда жан дүйнөсүн жаркыткан ачылыш болуп өткөн. Ал өзүнүн суроосуна жоопту тапкан. Будда деген ат “тазарган” дегенди билдирет. Өз ачылышына таң калып, ал ушул дарактын астында бир нече күн отургандан кийин өрөөнгө, элге түшүп, жаңы окуусун үгүттөй баштаган.  
  
 
{{center|[[file:22381377.jpg|400px]]}}
 
{{center|[[file:22381377.jpg|400px]]}}
  
−
Первую свою проповедь он прочел в Бенаресе. Сначала к нему примкнули пять его бывших учеников, которые отошли от него, когда он отказался от аскетизма. Впоследствии у него появилось множество последователей. Его идеи были близки многим. В течение 40 лет он проповедовал в Северной и Центральной Индии.
+
Өзүнүн биринчи үгүтүн Бенареседе окуган. Алгач ага анын беш шакирти кошулган, анан аскетизмден баш тартканда алар андан обочолонушкан. Кийинчерээк өтө көп адамдар анын жолуна түшкөн. Анын идеялары көп адамдарга жакын болгон. Ал 40 жыл бою Түндүк ана Борбордук Индияда үгүт жүргүзгөн.  
  
−
{{center|[[file:Slide333 8.jpg|400px]]}}
+
{{center|[[file:Slide333 8KG.jpg|400px]]}}
  
  
−
==== Основные истины, открытые Буддой ====  
+
==== Будда ачкан негизги чындык  ====  
  
−
'''Вся жизнь человека — страдание.''' Эта истина основана на признании непостоянства и преходимости всех вещей. Все возникает, чтобы быть уничтоженным. Существование лишено субстанции, оно само себя пожирает, поэтому в буддизме оно обозначается в виде пламени. А из пламени можно вынести только скорбь и страдание.
+
'''Адамдын бүт жашоосу – азап тартуу'''. Бул чындык бардык нерселердин туруксуздугун жана өзгөрүлмөлүүлүгүн таанууга негизделген. Бардыгы жок болуш үчүн пайда болот. Адамдын жашоосу субстанциядан ажырап калган, ал өзүн-өзү жейт, ошондуктан буддизмде жашоо жалын түрүндө көрсөтүлгөн. Ал эми жалындан кайгы менен азапты гана алып чыгууга болот.  
  
−
'''Причина страдания — наше желание.''' Страдание возникает, потому что человек привязан к жизни, он жаждет существования. Поскольку существование наполнено скорбью, страдание будет существовать до тех пор, пока человек будет жаждать жизни.
+
'''Азап тартуунун себеби  — биздин каалообуз'''. Адам жашоого байланып калган, ал абдан жашагысы келет, азап тартуу ошондон келип чыгат. Адамдын жашоосу кайгы менен коштолгондуктан, адам жашагысы келип турганда, азап тартуу боло берет.  
  
−
'''Чтобы избавиться от страдания, нужно избавиться от желания.''' Это возможно только в результате достижения нирваны, которая в буддизме понимается как угасание страстей, прекращение жажды. Не есть ли это одновременно и прекращение жизни? Буддизм избегает прямого ответа на этот вопрос. По поводу нирваны высказываются только отрицательные суждения: это не желание и не сознание, не жизнь и не смерть. Это такое состояние, в котором освобождаются от переселения душ. В позднейшем буддизме нирвана понимается как блаженство, состоящее в свободе и одухотворении.
+
'''Азаптан кутулуу үчүн каалоодон арылуу керек'''. Бул нирванага жетишүүнүн натйыжасында гана мүмкүн. Ал болсо буддизмде жалындаган каалоону өчүрүү, суусоону токтотуу катары түшүнүлөт. Мунун өзү бир эле учурда жашоону токтотуу эмеспи? Буддизм бул суроого түз жооп бербейт. Нирванага байланыштуу тетири пикир гана айтылат: бул каалоо да, аң сезим да, жашоо да жана өлүм да эмес. Бул адам өзүнүн жанынын көчүп жүрүшүнөн арылган абал. Эң соңку буддизмде нирвана эркиндиктен жана тазалануудан турган башкача жыргал катары түшүндүрүлөт.  
  
  
−
{{center|[[file:Кляне2.png|400px]]}}
+
{{center|[[file:Klyne3.jpg|400px]]}}
  
  
−
'''Чтобы избавиться от желания, нужно следовать восьмеричным путем спасения.''' Именно определение этих ступеней на пути к нирване и является основным в учении Будды, которое называют срединным путем, позволяющим избежать двух крайностей: потакания чувственным удовольствиям и истязания плоти. Это учение называют восьмеричным путем спасения, потому что оно указывает восемь состояний, овладев которыми человек может достичь высшего состояния - нирваны и прервать цепочку перерождений.
+
'''Каалоодон арылуу үчүн, кутулуунун сегиздиктүү ийри-буйру жолдоруна түшүү керек'''. Нирванага баруучу жолдогу бул баскычтарды аныктап алуу Будда илиминдеги негизги талап болуп саналат, аны эки четинен качып чыгууга мүмкүндүк берген жолдун ортосу деп аташат: ага сезимди канааттандырып жана каалоону какшытып баруу керек. Бул жолду куткаруунун ийри-буйру сегиздиктүү жолу деп аташат, анткени ал жол сегиз абалды көрсөтөт, андан өткөндөн кийин адам жогорку абалга – нирванага жетиши жана кайра жаралуулардын чынжырын үзүшү мүмкүн
  
−
{{center|'''Суть буддизма'''}} {{center|[[file:Суть буддизма.mp4|400px]]}}
+
Буддисттик окуулардын алгачкы жазуулары Будда өлгөндөн кийин үч жүз жылдан соң пайда болуп отурат. Аны Шакьямунинин эң жакын үч шакиртинин оозунан жазып алышкан. Бүгүнкү күндө бул тексттер бизге “Типитака” же “Трипитака” катары белгилүү. Байыркы индия тилинен которгондо бул “Үч себет акылмандыкты” билдирет. Бул жерде аталышы метафоралык мүнөздө. Ал кезде жазуу пальма жалбырактарына түшүрүлгөн, аны адатта себетте сактагандыктан “китеп” деген сөздү ал жазууларга карата колдонуу оор.
  
−
Первые записи буддистских учений появились спустя три сотни лет после смерти Будды. Они были сделаны со слов трех наиболее приближенных учеников Шакьямуни. Сегодня эти тексты известны нам, как «Типитака» или же «Трипитака». В переводе с древнеиндийского это означало «Три корзины мудрости». Название в данном случае не носило метафорического характера. В те времена записи велись на пальмовых листах, которые обычно хранились в корзинах, поэтому слово «книга» к этим записям применимо с трудом.
+
«Типитаканын» биринчи варианты индиянын пали сүйлөшмө тилинде жазылган. Муну Будданын өзү каалаган имиш, ал өзүнүн окуусу көп адамдарга түшүнүксүз болгон санскрит өлүк тилинде жазылышын каалаган эмес. Бирок пали мезгили өтүп жалпы кабыл алынган тил болуудан калган. Көптөгөн диалектилер жана тилдер пайда болгон. Китепти алардын бардыгына которуп отуруу мүмкүн болбогон соң, акыры барып ал санскритке которулган.  
  
−
Первый вариант «Типитаки» был написан на разговорном индийском языке пали. Это, якобы, было пожеланием самого Будды, который не хотел, чтобы его учение записывалось на мертвом санскрите, непонятном абсолютному большинству людей. Однако со временем пали перестал быть общепринятым языком. Появилось множество наречий и диалектов. Перевести книгу на все из них не представлялось возможным, и, в конце концов, она была переведена на санскрит.
+
Бирок санскрит варианты да биздин күндөргө жетпеди. Ал кездеги бардык будда тексттерин жана жазууларын XIII кылымда мусулмандар монастрлар менен кошо жок кылып жиберишкен. Ар түрдүү тилдерге жана диалекттерге котормолор гана калган, алардын тактыгы жана толуктугу жөнүндө азырынча сөз кылуу мүмкүн эмес.
  
−
Но до наших дней не дошел даже санскритский вариант. Все буддийские тексты и писания того времени были уничтожены мусульманами в XIII веке вместе с монастырями. Остались только переводы на различные языки и диалекты, о точности и полноте которых сейчас судить невозможно.
+
Бүгүнкү күндө Трипитаканын версиялары ал тургай сөзсүз түрдө санскрит канону катары кабыл алынышы да мүмкүн эмес. Ошондой болсо да, бардык версияларда тексттерди төмөнкүчө бөлүштүрүү байкалат: 
  
−
Существующие на сегодняшний день версии Трипитаки не могут быть безоговорочно приняты, как безусловно соответствующие даже санскритскому канону. Тем не менее, во всех версиях прослеживается следующее разделение текстов:
+
1. Виная-питака. Бул китепти түзгөн тексттер Будданын учурунда монахтардын общинасында жашаган 227 эрежени билдирет. Бул эрежелердин сакталышы тазалануу жолундагы биринчи баскыч, буддизмдин түздөн-түз атрибуту сыяктанып көрүнөт. Адаттагы жашоо ыңгайынан баш тартуу жана жашоо кандай болууга тийиш экендиги тууралуу жаңы, көз карашты бузган шартты кабыл алуу;
  
−
1. Виная-питака. Тексты, составляющие эту книгу, представляют собой 227 правил, по которым жила община монахов во времена Будды. Соблюдение этих правил является чем-то вроде первой ступени на пути к просветлению, непременным атрибутом буддизма. Отказ от привычного уклада и принятие нового, ломающего представления о том, какой должна быть жизнь;
+
2. Суттана-питака. Будданын окуусунун маңызын камтыган жазуу. Осуяттар, насааттар жана башкалар. Шакьямуни катуу жоболорду жарыялаган эмес. Адатта ал адамга жооп берип жатып, тиги киши анын сөздөрүнөн өзү үчүн, өзүнүн өнүгүү деңгээли үчүн туура жоопту алгандай кылып жооп берген. Будданын окуусунун мындай өзгөчөлүгү “экинчи себетти” түзгөн тексттерде чагылдырылган. Бул сутралардан (трактаттардан) тышкары анда Шакьямунинин өмүрүнүн соңку жалдары жөнүндө маалыматтар бар;
  
−
2. Суттана-питака. Писание, содержащее самую суть учения Будды. Проповеди, поучения и прочее. Шакьямуни не декларировал строгих постулатов. Обычно он отвечал человеку так, чтобы тот извлек из его слов ответ, правильный именно для него, для его уровня развития. Эта особенность учения Будды отразилась в текстах, составивших «вторую корзину». Помимо этих сутр (то есть, трактатов) здесь содержатся свидетельства о последних годах жизни Шакьямуни;
+
3. Абхидхамма-питака. Китеп (иш жүзүндө ал бир нече томду камтыйт), алгачкы эки томду окугандан кийин гана түшүнүктүү боло баштайт. Буга чейин ишеним менен гана кабыл алынып келе жаткандардын бардыгы эми кең-кесири түшүндүрүлөт. Жаңырган абалдын үчүнчү баскычы мурдагы бардык тексттерге философиялык талдоону билдирет. Ушул жерде ошондой эле Шакьямунинин мурунку жер үстүндөгү бир абалдан экинчи абалган айлануулары жөнүндөгү баяндар бар.
−
 
 
−
3. Абхидхамма-питака. Книга (на самом деле она включает в себя не один том), постижение которой возможно только после первых двух. Все, что до сего момента должно было восприняться на веру, теперь объясняется подробным образом. Третья ступень просветления подразумевает философский анализ всех предшествующих текстов. Здесь также присутствуют рассказы о предыдущих земных воплощениях Шакьямуни.
 
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>[[file:Кляне3.png|400px]]</li>
+
<li>[[file:Klyne4.png|400px]]</li>
−
<li>[[file:Кляне4.png|380px]]</li></ul>
+
<li>[[file:Klyne5.png|380px]]</li></ul>
−
 
 
−
{{center|[[file:Кляне5.png|500px]]}}
 
−
 
 
−
Составить впечатление об объеме канонической Трипитаки довольно сложно. В различных изданиях на разных языках она занимает от 55 до 220 томов. Это – поистине грандиозное писание.
 
  
−
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
+
{{center|[[file:Klyne6.png|500px]]}}
−
<li class="active">
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 1.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 2.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 3.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 4.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 5.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 6.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 7.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 8.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 9.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 10.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 11.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 12.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 13.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 14.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 15.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 16.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 17.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 18.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 19.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 20.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 21.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 22.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 23.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 24.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 25.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 26.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 27.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 28.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 29.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 30.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 31.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 32.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 33.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 34.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Буддизм слайд 35.png]]}}
 
−
</li>
 
−
</ul>
 
  
 +
Канондук Трипитаканын көлөмү жөнүндө таасир калтыруу кыйла татаал. Ар түрдүү тилде чыккан ар түрдүү басылмаларда ал 55тен 220 томго чейинки көлөмдү ээлейт. Бул – чыны менен эбегейсиз жазма эмгек.
  
−
=== ХРИСТИАНСТВО ===
+
=== Христианство ===
  
−
'''История христианства''' насчитывает более двух тысяч лет. Наряду с буддизмом и исламом, это одна из трех мировых религий. Около трети жителей планеты исповедуют христианство во всех его разновидностях: католицизм, православие, протестантизм.
+
'''Христианчылыктын тарыхы ''' эки миң жылдан ашкан. Буддизм жана ислам менен катар бул дүйнөдөгү үч диндин бири. Планетанын калкынын үчтөн бирине жакыны христианчылыктын: католицизм, православие, протестантизм түрлөрүн  тутушат.
  
−
{{center|[[file:Christian1.png]]}}
+
{{center|[[file:Christian1KG.jpg]]}}
  
−
==== Причины возникновения христианства ====
+
==== Христианчылыктын пайда болушунун себептери  ====
  
−
Христианство возникло в I в. н.э. на территории Римской империи.   Рим, завоевав множество народов, установил такой гнет над ними, какого люди не знали прежде. Но особенно тяжело было евреям, которые населяли римскую провинцию — Сирию и Палестину.  
+
Христианчылык б.э. I к. Рим империясынын аймагында пайда болгон. Рим, көп элдерди басып алып, алардын үстүнөн адамдар буга чейин биле элек эзүүнү орноткон. Бирок римдин провинциялары – Сирия менен Палестинада жашаган еврейлерге өзгөчө оор  болгон.  
  
−
{{center|[[file:Кляне10.png]]}}
+
{{center|[[file:Klyne10KG.jpg]]}}
  
−
Частью этой провинции являлось бывшее государство евреев Иудея. Все средства борьбы против Рима за освобождение были уже испробованы, но не дали ощутимых результатов. Однако оставалось последнее: надежда на Бога Яхве. Евреи верили, что он не оставит их и освободит от римского угнетения.  
+
Эврейлердин  мурдагы мамлекети Иудея бул провинциянын бөлүгү болуп саналган. Боштондукка чыгаруу үчүн Римге каршы күрөштүн  бардык каражаты сыналды, бирок сезилерлик натыйжа берген жок. Эми соңку үмүт Яхве Кудайда калды. Еврейлер ал Римдин эзүүсүнөн бошотот деп ишенишкен.  
  
−
Основные идеи этой религии первоначально были близки идеям иудейской общины . Вера в Христа, а позже и в его учение, получила название — христианство, а тех, кто поддерживал эту веру, называли христианами.
+
Бул диндин негизги идеялары алгач иудей жамаатынын идеяларына жакын болгон. Христоско, кийинчерээк анын окуусуна ишеним – христианчылык деп аталды, ал эми бул ишенимди колдогондор христиандар деп аталышты.  
  
−
{{center|[[file:Кляне89991.png]]}}
+
{{center|[[file:Klyne11KG.png]]}}
  
−
{{center|'''История Христианства'''}}
+
{{center|'''Христианчылыктын тарыхы'''}}
  
 
{{center|[[file:История христианства.mp4|400px|]]}}
 
{{center|[[file:История христианства.mp4|400px|]]}}
  
−
С рождения Иисуса Христа началась новая историческая «эра» — наша эра. Мы и сейчас считаем годы до нашей эры или нашей эры, а в старых книгах встречаем до или после Рождества Христова (P. X.).
+
Иисус Христтин төрөлүшү менен жаңы тарыхый “эра” – биздин эра башталды. Биз эми да биздин эрага чейинки же биздин эранын жылдары деп айтабыз. Ал эми эски китептерден Христос (P. X.) төрөлгөнгө чейин же кийин деген түшүнүктөрдү жолуктурабыз.  
  
−
{{center|[[file:Life of jesus.jpg]]}}
+
Христианчылыктын эң башынан тартып абалына карабастан Кудай алдында бардыгынын теңчилиги жарыяланган.
  
−
С самого начала христианство провозгласило равенство всех перед Богом независимо от положения.  
+
{{center|[[file:Klyne1112KG.jpg]]}}
  
−
{{center|[[file:Кляне12.png]]}}
+
Христианчылыктын догматтары сырдуу иштерден – сыйынуу аракеттеринен көрүнөт, алардын учурунда “бул окууга ишенгендерге кудайдын көзгө көрүнбөгөн жакшылыгы” туурасында айтылат. Башкача айтканда кудайдын пайда болушу алар аркылуу болуп өтөт::
  
−
Догматы христианства получают свое воплощение в таинствах - куль­товых действиях, во время которых «сообщается верующим невидимая благодать божья», то есть через них происходит проявление бога:
+
[[file:Klyne1113KG.jpg]]
  
−
<br clear=all />
 
−
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
−
<li class="active">
 
−
[[file:Капля1.png]]
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
[[file:Капля2.png]]
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
[[file:Капля3.png]]
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
[[file:Капля4.png]]
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
[[file:Капля5.png]]
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
[[file:Капля6.png]]
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
[[file:Капля7.png]]
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
[[file:Капля.png]]
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
[[file:Капля8.png]]
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
[[file:Капля9.png]]
 
−
</li>
 
−
</ul>
 
  
−
Постепенно идеи христианства о спасении человека от всех несчастий, о вечной жизни его души притягивали все большее количество людей. Идеи христианского терпения и смирения, непротивления злу воспринимали не только бедняки, но и люди средних и даже богатых слоев населения.
+
Бара-бара бардык бактысыздыктан адамды куткаруу жөнүндө, анын жаны түбөлүк жашай Тургандагы жөнүндө христиандык идеялар улам көп адамдарды өзүнө тартып отурган. Христиандык сабырдуулукка жана кечиримдүүлүк, кыянатчылыкка каршылык кылбоо идеяларын кембагалдар гана эмес, ошондой эле калктын орто жана ал тургай бай катмары да кабыл алган.    
  
−
{{center|[[file:Кляне15.png|Император Константин]]}}
+
{{center|[[file:Imper.png|Император Константин]]}}
  
−
В 325 г. при императоре Константине христианство было признано государственной религией Римской империи. Новая религия должна была способствовать укреплению императорской власти и самой империи
+
325-ж. император Константиндин тушунда христианчылык Рим имериясынын мамлекеттик дини деп таанылган. Жаңы дин императордук бийликти жана империянын өзүн чыңдоого көмөк көрсөтүүгө тийиш болгон.
  
−
В 1054 году произошел церковный раскол, после которого окончательно произошло разделение христианской церкви на римско-католическую церковь с центром в Риме и православную церковь с центром в Константинополе.
+
1054-жылы чиркөөдө жик кетип, андан кийин христиан чиркөөсү борбору Рим болгон рим-католик чиркөөсүнө жана борбору Константинополдогу православие чиркөөсүнө биротоло эки бөлүнүп калган.  
  
 
<br clear=all />
 
<br clear=all />
 
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
[[file:Кап001.png]]
+
[[file:Ee001KG.jpg]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Кап002.png]]
+
[[file:Ee002KG.jpg]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Кап003.png]]
+
[[file:Ee003KG.jpg]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Кап004.png]]
+
[[file:Ee004KG.jpg]]
 
</li>
 
</li>
 
</ul>
 
</ul>
  
−
В ХV веке в результате  Реформации сложились протестантские церкви
+
ХV кылымда Реформациянын натыйжасында протестанттык чиркөөлөр
  
−
Основные положения христианства были изложены в Библии. Библию на­зывают Священным Писанием, Святым Писанием. Она представляет собой собрание древних текстов и состоит из Ветхого и Нового Заветов. Библия занимает первое место среди самых читаемых книг.  
+
Христианчылыктын негизги жоболору Библияда (Инжил) баяндалган. Библияны Ыйык Жазуу деп аташат. Ал байыркы тексттердин жыйнагын билдирет жана Эски жана Жаңы Осуяттардан турат. Библия эң көп окулган китептердин ичинен биринчи орунду ээлейт.  
  
−
Ветхий Завет — это древнееврейский Танах, в котором рассказывается история древнееврейского народа, а также представлен в письменном изложении процесс складывания у древних евреев монотеистического культа Яхве. Само слово «Завет» означает договор, заключенный Богом с древними евреями о том, что они будут исповедовать веру в Него, а Он будет покровительствовать их земной жизни.
+
Эски Осуят – бул байыркы еврей Танахы, анда байыркы еврей элинин тарыхы баяндалат, аларда монотеисттик Яхвеге сыйынуу процесси сүрөттөлгөн. “Осуят” деген сөздүн өзү Кудай байыркы Еврейлер менен түзгөн келишимди билдирет. Келишим боюнча еврейлер Кудайга ишенет, ал болсо бул элдин жердеги турмушун калкалайт.
  
−
Новый Завет составляют книги, священность которых признается только христианами. По христианским верованиям, древние евреи не смогли соблюсти Завет, заключенный с Богом в древности, ибо не приняли Иисуса Христа как Мессию. Но именно Иисус как Сын Божий принес на Землю истинную Благодать, истинное Слово Божие и лишь уверовавшим в Него будет даровано Спасение после смерти. Учение Иисуса — это и есть Новый Завет, новое Слово Божие, предназначенное теперь уже всем, принявшим христианскую веру, а не только иудеям. В этом смысле Новый Завет — это последнее и окончательное слово Бога к человеку.
+
Жаңы Осуяттын ыйыктыгын христиандар гана тааныган китептер түзөт. Христиандардын ишениминде байыркы еврейлер Кудай менен түзүлгөн Осуятты сактаган жок, анткени Иисус Христти Мессия катары кабыл албады. Бирок Кудайдын Уулу катары Иисус гана Жерге чыныгы Жыргалчылыкты алып келди, чыныгы Кудайдын Сөзүн жеткирди, ошондуктан Ага ишенгендерге гана өлгөндөн кийин Амандык тартууланат. Иисустун окуусу – бул Жаңы осуят, Кудайдын жаңы Сөзү. Бул сөз эми иудейлерге гана эмес, христиандык ишенимдми кабыл алгандардын бардыгына таандык. Ушул жагынан алганда Жаңы Осуят – бул Кудайдын адамга акыркы жана биротоло сөзү.  
  
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
−
<li>[[file:Зщшшшгггн004.png]]</li>
+
<li>[[file:Rrr004KG.jpg]]</li>
−
<li>[[file:Зщшшшгггн005.png]]</li></ul>
+
<li>[[file:Rrr005.png]]</li></ul>
  
−
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
+
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
−
<li>{{center|[[file:Христианство.mp4|400px|]]}}</li>
 
−
<li><ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
[[file:Хрис пам тер кыр1.png]]
+
[[file:Hris1.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр2.png]]
+
[[file:Hris2.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр3.png]]
+
[[file:Hris3.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр4.png]]
+
[[file:Hris5.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр5.png]]
+
[[file:Hris6.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр6.png]]
+
[[file:Hris7.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр7.png]]
+
[[file:Hris8.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр8.png]]
+
[[file:Hris9.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр9.png]]
+
[[file:Hris10.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр10.png]]
+
[[file:Hris11.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр11.png]]
+
[[file:Hris12.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр12.png]]
+
[[file:Hris13.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр13.png]]
+
[[file:Hris14.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр14.png]]
+
[[file:Hris15.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр15.png]]
+
[[file:Hris16.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр16.png]]
+
[[file:Hris17.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр17.png]]
+
[[file:Hris18.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр18.png]]
+
[[file:Hris19.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр19.png]]
+
[[file:Hris20.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр20.png]]
+
[[file:Hris21.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр21.png]]
+
[[file:Hris22.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр22.png]]
+
[[file:Hris23.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр23.png]]
+
[[file:Hris24.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр24.png]]
+
[[file:Hris25.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр25.png]]
+
[[file:Hris26.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр26.png]]
+
[[file:Hris27.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр27.png]]
+
[[file:Hris28.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр28.png]]
+
[[file:Hris29.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр29.png]]
+
[[file:Hris30.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр30.png]]
+
[[file:Hris31.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр31.png]]
+
[[file:Hris32.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр32.png]]
+
[[file:Hris33.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр33.png]]
+
[[file:Hris34.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Хрис пам тер кыр34.png]]
+
[[file:Hris35.png]]
−
</li>
 
−
</ul>
 
 
</li>
 
</li>
 
</ul>
 
</ul>
Строка 607: Строка 421:
 
=== ИСЛАМ ===
 
=== ИСЛАМ ===
  
−
<div class="textblock">Развитие мусульманской цивилизации связано с зарождением и развитием Ислама и Арабского халифата.</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">Мусулман цивилизациясынын өнүгүшү Ислам жана Араб халифатынын жаралышы жана өнүгүшү менен байланышкан. </div> <br clear="all" />
 
   
 
   
−
Расширение территории Арабского халифата позволило Исламу перешагнуть границу национальных религий и стать Мировой религией.  
+
Араб халифатынын аймагынын кеңейиши исламга улуттук диндердин чек арасынан өтүүгө жана дүйнөлүк динге айланууга мүмкүндүк берди.  
  
−
{{center-p|[[file:Mohammad adil-Rashidun empire-slide.gif|600px|Арабский халифат на карте мира]]}}
+
{{center-p|[[file:Mohammad adil-Rashidun empire-slide.gif|600px|Араб халифаты дүйнөнүн картасында]]}}
  
−
Ислам - одна из трех мировых религий, которая зародилась в Аравии, и является наиболее распространенной религией мира. В 28 странах Ислам является государственной религией, а в 35 странах мусульмане составляют большинство верующих. Обширное пространство Арабского халифата стал новым центром взаимодействия и взаимообогащения различных культурных традиций и зародил новый феномен “Мусульманскую цивилизацию”
+
Ислам – Аравияда пайда болгон дүйнөлүк үч диндин бири болуп саналат жана дүйнөдөгү кеңири тараган диндерге кирет. 28 өлкөдө Ислам мамлекеттик дин, ал эми 35 өлкөдө мусулмандар динге ишенгендердин көпчүлүгүн түзөт. Араб халифатынын кең мейкиндиги ар түрдүү маданий салттардын өз ара аракетинин жана өз ара баюусунун жаңы борбору болуп калды жана “Мусулман цивилизациясы” деп аталган жаңы феноменди жаратты.  
  
−
{{center-p|[[file:Islam-by-country-smooth.png|600px|Страны где более 10 % составляют мусульмане]]}}
+
{{center-p|[[file:Islam-by-country-smooth.png|600px|10 % дан ашыгын мусулмандар түзгөн өлкөлөр]]}}
−
{{center|[[file:Ислам табл.png|500px|]]}}
+
{{center|[[file:IslamtableKG.jpg|500px|]]}}
  
−
{{center|[[file:Ислам.mp4|400px|]]}}
 
  
−
До ислама у арабов не было единой религии и процветало многобожие и город Мекка являлся центром паломничества язычников. Но так как город возник на караванной дороге,  вместе с купеческими караванами из разных стран сюда проникали различные философские и религиозные идеи. Арабы были хорошо знакомы с религией иудеев и христиан. В VII в. на основе иудаизма, христианства, зороастризма, манихейства и пережитков староарабских культов зародилась новая религия - ислам.  
+
Исламга чейин арабдардын бирдиктүү дини болгон эмес жана көп кудайлуулук гүлдөгөн, ошентип Меке шаары язычниктердин зыяратка баруусунун борборуна айланган. Шаар кербенчилердин жолунда пайда болгондуктан, ар өлкөдөн келген соодагерлердин кербени менен кошо бул жакка ар түрдүү философиялык жана диний идеялар тараган. Арабдар иудейлердин жана христиандардын дини менен жакшы тааныш болушкан. VII кылымда иудаизмдин, христианчылыктын, зороастризмдин, манихейчиликтин жана эски араб осуяттарынын негизинде жаңы дин – ислам жаралган.  
  
−
<div class="textblock">Слово «Ислам» означает «покорность», «повиновение власти Госпо­да». В основе религии лежит монотеизм, то есть вера в одного бога. Зарождение религии связывают с именем Мухаммада, который объявил себя пророком. В Европе его называют Магометом</div> <br clear="all" />
+
<div class="textblock">«Ислам» деген сөз “моюн сунууну”, “Кудайдын бийлигине баш ийүүнү” билдирет. Монотеизм, башкача айтканда бир кудайга ишенүү бул диндин негизинде жатат. Диндин жаралышын өзүн пайгамбар деп жарыялаган Мухамеддин ысмы менен байланыштырышат, ал өзүн пайгамбар деп жарыялаган, Европадагы аты Магомет.</div> <br clear="all" />
  
−
'''Мухаммед (570-632).'''  Религиозную проповедь начинает в 610-612 гг. В Мекке, родном городе Мухаммеда, его проповеди первоначально не признали и сам Мухаммед со своими сторонниками бежал в Медину. Это событие положило начало мусульманскому календарю. После переселения в 622 г. с небольшой группой последователей из Мекки в Медину Мухаммед выступает уже не только как проповедник, но и как теократический правитель, диктующий приверженцам нормы поведения в различных областях жизни. После возвращения в Мекку, Мухаммед становится главой мусульманской общины, а город Мекка - священным городом мусульман с главной святыней Каабой.
+
'''Мухаммед (570-632).'''  Диний үгүттү 610-612-ж.ж. Мекеде өзүнүн туулуп өскөн шаарында баштаган. Алгач аны таанышкан эмес, ошондон соң Мухаммед жактоочулары менен Мединага качкан. Бул  окуя мусулман календарынын башталышына негиз салган. 622-жылы өзүнүн жолдоочуларынын чакан тобу менен Мекеден Мединага келгенден кийин Мухаммед үгүтчү катары гана эмес, ошондой эле жашоо-турмуштун ар түрдүү тармагында өзүн жолдогондорго жүрүш-туруш нормасын үйрөткөн теократиялык башкаруучу катары чыккан. Мекеге кайтып келгенден кийин Мухаммед мусулмандар жамаатынын башчысына, ал эми Меке шаары – Кааба жайгашкан мусулмандардын ыйык шаарына айланат.  
  
 
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
[[file:Мекка.png]]
+
[[file:MekkaKG.png]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Мекка2.png]]
+
[[file:Mekka3KG.jpg]]
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
[[file:Мекка3.png]]
+
[[file:Mekka22.png]]
 
</li>
 
</li>
 
</ul>
 
</ul>
Строка 640: Строка 453:
 
{{right|[[file:406928 14 i 072.jpg|350px|]]}}
 
{{right|[[file:406928 14 i 072.jpg|350px|]]}}
  
−
Миссия Мухаммеда заключалась не в создании новой религии, а в восстановлении исконной и истинной веры в единого Бога.  
+
Мухаммеддин милдети жаңы динди түзүү эмес, бир Кудайга чындап ишенүүнү калыбына келтирүү болгон.  
−
Становление Ислама как мировой религии связано с завоевательными походами арабского халифата. После смерти пророка Мухаммада, многие арабские племена восстали отказавшись подчиняться новому халифу. Первый халиф подавил восстание и после объединения Аравийского полуострова, перед халифатом встал вопрос о дальнейших завоеваниях. На этой карте вы сможете просмотреть основные этапы завоевания арабского халифата.
+
Дүйнөлүк дин катары Исламды калыбына келтирүү Араб Халифатынын баскынчылык жүрүштөрү менен байланышкан. Мухаммед Пайгамбар өлгөндөн кийин көп араб уруулары жаңы калпага баш ийүүдөн баш тартып, көтөрүлгөн. Биринчи калпа көтөрүлүштү басып, Аравия жарым аралын бириктиргенден кийин, калпалыктын алдында андан аркы басып алуулар жөнүндөгү маселе турган. Бул картадан араб калпалыгынын басып алууларынын негизги этаптарын аласыңар.
−
 
 
−
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
−
<li>{{center|'''Становление ислама как мировой религии'''}}
 
−
<ul class="example-orbit" data-orbit="" data-options="animation:slide; pause_on_hover:true; animation_speed:500; navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:4500;" >
 
−
  <li class="active">
 
−
{{center|[[file:Зар исл 1.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 1.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 2.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 3.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 4.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 5.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 6.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 7.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 8.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 9.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 10.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 11.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 12.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 13.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 14.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 15.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 16.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 17.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 18.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 19.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 20.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 21.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 22.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 23.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 24.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 25.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 26.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 27.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ист сла 28.png]]}}
 
−
</li>
 
−
</ul>
 
−
<li>{{center|[[file:Арабские завоевания.avi.mp4|400px|]]}}</li>
 
−
</ul>
 
−
 
 
  
−
Классический ислам не проводит национальных различий, признавая три статуса существования человека: в качестве правоверного (мусульманина), в качестве покровительствуемого (иудеи и христиане в мире ислама, они же —люди Книги, держатели Писания, не подлежащие насильственному обращению в ислам) и в качестве многобожника, подлежащего обращению.  
+
Классикалык ислам адамдын жашап турушунун үч статусун: такыба (мусулман) катары, калкалоочу катары (иудейлер менен христиандар ислам дүйнөсүндө – Китептин адамдары, исламда зомбулук менен мамиле жасабай турган Ыйык жазууну кармоочулар) жана кайрылууга тийиш болгон көп кудайлуулар катары.  
  
−
В исламе нет какого-либо институционального аналога церкви, как нет и духовенства. Имам ( мулла) — лишь предстоятель на общей молитве, которого может возглавить любой мусульманин, знающий Коран.  
+
Исламда духовенство болбогон сыяктуу чиркөөгө кандайдыр бир институционалдык аналог  жок. Имам (молдо) — Куранды билген ар бир мусулман баласы башчылык кыла ала турган жалпы намазга чакыра турган адам.  
  
  
−
Вера, согласно большинству мусульманских теологов, включает в себя пять основных предметов:  
+
Ишеним, мусулман теологдорунун көпчүлүгүнүн пикирине ылайык, өзүнө негизги беш нерсени камтыйт:  
  
−
1) веру в единого и единственного Бога;
+
1) бирден бир жана жападан жалгыз Кудайга ишеним;
  
−
2) ангелов;
+
2) периштелер;
  
−
3) Богооткровенные Книги (в Коране названы пять таких Книг: свитки Авраама, Тора Моисея, Псалтырь Давида, Евангелие Иисуса, Коран Мухаммеда);
+
3) Кудайды ачыктаган Китептер (Куранда ушундай беш Китеп аталган: Авраамдын түрмөгү, Моисейдин Торааты, Давидин Псалтыры, Иисустун Инжили, Мухаммеддин Кураны);
  
−
4) Божьих пророков и посланников;
+
4) Кудайдын пайгамбарлары жана элчилери;
  
−
5) Судный День, рай и ад, воздаяние и наказание.  
+
5) Кыямат Кайым, бейиш жана тозок, сый жана жаза.  
  
  
−
Религиозные предписания, которые обязан соблюдать каждый мусульманин, пять основных обязанностей (колонны ислама), предписанных приверженцам ислама:  
+
Исламда ар бир мусулман сактоого милдеттүү болгон негизги беш парз (исламдын шарттары) бар:  
  
−
{{center|<big>'''5 столпов веры'''</big>}}
+
{{center|<big>'''Ишенимдин 5 шарты'''</big>}}
 
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
<li class="active">
 
<li class="active">
−
{{center|[[file:5 столпов.png]]}}
+
{{center|[[file:1stolpKG.jpg]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center|[[file:5 столпов 02.png]]}}
+
{{center|[[file:Stolp 02KG.jpg]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center|[[file:5 столпов 03.png]]}}
+
{{center|[[file:Stolp 03KG.jpg]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center|[[file:5 столпов 04.png]]}}
+
{{center|[[file:Stolp 04KG.jpg]]}}
 
</li>
 
</li>
 
<li>
 
<li>
−
{{center|[[file:5 столпов 05.png]]}}
+
{{center|[[file:Stolp 05KG.jpg]]}}
 
</li>
 
</li>
 
</ul>
 
</ul>
  
−
После окончания паломничества начинается длящийся три дня главный мусульманский праздник — или курбан-байрам, праздник жертвоприношения, поскольку в последний день паломничества приносится в жертву домашний скот в память о жертвоприношении Авраама. Второй по значимости мусульманский праздник — ураза-байрам, праздник разговенья в честь окончания поста в месяц рамадан.
+
Зыярат бүткөндөн кийин мусулмандардын үч күнгө созулган Курман айты башталат, анда Авраамдын курмандыкка чалуусу жөнүндө эске тутуп, зыяраттын акыркы күнүндө ар ким курмандыкка мал соёт. Мааниси жагынан мусулмандардын экинчи майрамы – орозо айт, ал бир ай туткан орозонун урматына жасалат.  
−
 
 
−
В этих главных праздниках ислама есть особая духовность и относиться к ним стоит также особенно.
 
−
 
 
−
В исламе есть еще несколько праздников, которые отмечают практически все мусульмане, к примеру, Мавлид (день рождения пророка). Отмечают его 12 числа месяца Раби аль-Авваль. Точная дата рождения его неизвестна, поэтому праздник приурочен ко дню его смерти. Мирадж – праздник чудесного вознесения (Мирадж) Пророка Мухаммеда на небеса. В Коране описано вознесение Пророка на небеса из Мекки в Иерусалим на чудесном сказочном животном, а из Иерусалима на небо для беседы с Аллахом. Отмечается в ночь 27 Раджаба. Новый год – самый первый день месяца Мухаррам. Читаются проповеди в мечетях, посвященные переселению Пророка Мухаммеда из Мекки в Медину.
 
−
 
 
−
 
 
−
В целом ислам представляет собой нерасторжимое единство религии, культуры и социально-политического устройства, тотальную систему, объемлю щую в их единстве все стороны, все уровни жизни человека.  
 
  
−
{{right|[[file:Исламская цивилизация.mp4|400px|]]}}
+
Исламдын ушул негизги майрамдарында өзгөчө бир рухий касиеттер болгондуктан ага өзгөчө мамиле жасалат.
  
−
Мусульмане признают бессмертие души и загробную жизнь.  
+
Исламда дээрлик бардык мусулмандар белгилеген дагы бир нече майрам бар. Мисалы Мавлид (пайгамбардын туулган күнү). Аны Раби аль-Авваль айынын 12 де белгилешет. Пайгамбардын төрөлгөн күнү  белгисиз, ошондуктан бул майрамды өлгөн күнүнө туш келтиришкен. Закым майрамы – Мухаммед Пайгамбар асмандан көрүнгөн күн. Куранда Пайгамбар Мекеден  Иерусалимге ажайып жомоктогудай көтөрүлүп, андан соң Алла менен аңгемелешүү үчүн  Иерусалимден көк асманга көтөрүлгөнү айтылыт. Ражабдын 27сине караган түнү белгиленет. Жаңы жыл – Мухаррам айынын эң биринчи күнү. Мухаммед Пайгамбардын Мекеден Мепдинага келишине арналып мечиттерде намаз окулат. 
  
−
Обязательным условием для каждого верующего является обряд обрезания.
 
  
−
В исламе существует запрет на изображение живых существ. В X в. была создана система теоретического богословия — калам.
+
Жалпысынан ислам адамдын жашоо-турмушунун бардык тарабын, бардык деңгээлин камтыган туташ бийлик жүргүзгөн системадагы диндин, маданияттын жана социалдык-саясий түзүлүштүн ажыралгыс биримдигин билдирет/
  
−
В IX - XII вв именно мусульманская культура стала определять уровень мировой культуры, как духовную, так и материальную.  
+
Мусулмандар адамдын жанынын өлбөстүгүн жана чын жайдын бар экендигин тааныйт.
  
 +
Сүннөткө отургузуу ырым-жырымы ар бир мусулман баласынын милдеттүү шарты болуп эсептелет.
  
−
'''Ислам делится на два направления:'''
+
Исламда жандуу нерсени сүрөткө тартууга тыюу салынат. X кылымда теориялык кудай таануу системасы – калам түзүлгөн.
  
−
'''Суннизм''' — основное направление ислама, считающее первых трех халифов — Абу-Бекра, Омара и Османа — законными приемниками Магомета. Наряду с Кораном признают Сунну (предания о пророке). При решении вопроса о высшей мусульманской власти опираются «на согласие всей общины» (её религиозной верхушки).  
+
IX – XII к.к. даль мусулман маданияты руханий жактан да, материалдык жактан да дүйнөлүк маданияттын деңгээлин аныктап турган.
  
−
'''Шиизм''' (от араб, ah-shia — «приверженцы», «партия») — одно из направлений в исламе. Первоначально сформировалось в виде политической партии, признававшей зятя Мухаммеда, Али, в качестве преемника пророка. В шиизме возникло учение о «сокрытом имаме», т. е. о таинственно исчезнувшем двенадцатом имаме, который должен вернуться на землю в предназначенный час и восстановить справедливость. Шииты не признают Сунну и имеют собственное предание.
 
  
 +
'''Ислам эки багытка бөлүнөт:'''
  
−
{{center-p|[[file:Slide 41.jpg|600px|Течения ислама]]}}
+
'''Суннизм''' — алгачкы үч калпа – Абу-Бекр, Омар жана Осмонду  - Мхаммеддин мыйзамдуу жолун жолдоочулар деп эсептеген исламдын негизги багаты. Жогорку мусулман бийлиги жөнүндө маселе чечилгенде алар “бүткүл жамааттын (анын диний төбөлдөрүнүн) макулдугуна” таянат.
  
−
<br clear=all />
+
'''Шиизм''' (арабдын, ah-shia — «колдоочулар», «партия») — исламдагы багыттардын бири. Пайгамбардын жолун жолдоочу катары анын күйөө баласы Алини тааныган саясий партия түрүндө калыптанган. Шиизмде “жашыруун имам”, башкача айтканда сырдуу жок болуп кеткен он экинчи имам жөнүндө окуу пайда болгон. Бул имам белгилүү учурда жерге кайтып келип адилеттикти калыбына келтирет экен. Шииттер Суннаны тааныбайт жана өздөрүнүн жолу бар. 
−
<ul class="large-block-grid-2 small-block-grid-2">
 
  
−
<li><ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
−
<li class="active">
 
−
{{center|[[file:Ислам01.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам02.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам03.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам04.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам05.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам06.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам07.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам08.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам09.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам10.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам11.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам12.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам13.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам14.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам15.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам16.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам17.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам18.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам19.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам20.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам21.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам22.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам23.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам24.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам25.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам26.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам27.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам28.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам29.png]]}} 
 
−
</li>
 
−
</ul>
 
−
</li>
 
  
−
<li><ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
+
{{center-p|[[file:Slide 41KG.jpg|600px|Исламдагы агымдар]]}}
−
<li class="active">
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 1.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 2.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 3.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 4.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 5.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 6.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 7.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 8.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 9.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 10.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 11.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 12.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 13.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 14.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 15.png]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
{{center|[[file:Ислам в совр мире 16.png]]}}
 
−
</li>
 
−
</ul>
 
−
</li>
 
−
</ul>
 
  
 
== Глоссарий ==
 
== Глоссарий ==
  
−
'''Джибри́ль''' (араб. جبريل ; или Джабраи́л, Джибраи́л جبرائيل в Каирском Коране) — один из четырёх особо приближённых к Аллаху ангелов-мукаррабун, отождествляется с библейским архангелом Гавриилом.
+
'''Жебреи́л''' (араб. جبريل ; же Жабраи́л, Жибреи́л جبرائيل Каир Куранынында) — Аллага өзгөчө жакын турган төрт мукаррабун-периштелердин бири, инжилдеги архангел Гавриил менен окшоштурулат.  
  
−
'''Зороастризм''' - это  религия древних иранцев. Священной книгой зороастризма является Авеста. Главным нравственным требованием зороастризма было сохранение жизни и борьба со злом.
+
'''Зороастризм''' - бул байыркы ирандыктардын дини. Зороастризмдин ыйык китеби - Авеста. Өмүрдү сактоо жана кыянаттыкка каршы күрөш зороастризмдин эң башкы нравалык талабы.
  
−
'''Иудаизм'''- одна из древнейших религий, возникшая в 1 тысячелетии до н. э. в Палестине и распространившаяся среди евреев разных стран, в основе которой лежит культ бога Яхве  
+
'''Иудаизм'''- Б.э.ч. 1 миң жылдыкта Палестинада пайда болгон байыркы диндердин бири, ал ар түрдүү өлкөлөрдөгү еврейлердин дини, Яхве кудайына сыйынуу бул диндин негизинде жатат. 
  
−
'''Курайшиты''' (курейшиты) — правящее племя древней Мекки; из купцов этого племени происходит пророк Мухаммед.
+
'''Курайшиттер''' (курейшиттер) — байыркы Мекедеги башкаруучу уруу; Мухаммед Пайгамбар ушул уруудагы купецтерден чыккан.  
  
−
'''Манихе́йство или манихеи́зм''' (греч. Μανιχαϊσμός, кит. трад. 摩尼教, пиньинь: móníjiào) — синкретическое религиозное учение, возникшее в III веке в государстве Сасанидов (на территории современного Ирака).
+
'''Манихе́йлик же манихеи́зм''' (грек. Μανιχαϊσμός, кыт. салт. 摩尼教, пиньинь: móníjiào) — III кылымда Сасаниддер мамлекетинде (азыркы Ирактын аймагында) пайда болгон  синкреттик диний окуу.
  
−
'''Монотеи́зм''' (букв. «единобожие» — от греч. μονος — один, θεος — Бог) — религиозное представление о существовании только одного Бога или о единственности Бога
+
'''Монотеи́зм''' (сөзмө-сөз. «бир кудайга сыйынуу» — грек. μονος — бир, θεος — Кудай) — бир гана Кудайдын бар экендиги жөнүндө же Кудайдын жалгыз экендиги жөнүндө диний көз караш.
  
−
'''Проро́к''' (от др.-греч. προφήτης, прорицатель) — в общем смысле, человек, контактирующий со сверхъестественными или божественными силами и служащий посредником между ними и человечеством; провозвестник сверхъестественной воли.
+
'''Байгамбар''' (бай.-грек. προφήτης, пайгамбар) — жалпы  мааниси бөтөнчө же кудайга байланышкан  күчтөр менен байланышкан жана алар менен адамзаттын ортосунда арачы катары кызмат кылган адам; табигый күчтөрдөн бөтөнчөлөнгөн эрк берилген даанышман.  
  
−
'''Рели́гия''' — особая форма осознания мира, обусловленная верой в сверхъестественное, включающая в себя свод моральных норм и типов поведения, обрядов, культовых действий и объединение людей в организации
+
'''Дин''' — дүйнөнү таанып-билүүнүн өзгөчө түрү, ал өзүнө моралдык ченемдердин жана жүрүш-туруш типтеринин, каада-салттардын, сыйынган аракеттердин жыйындысын жана адамдардын уюшкан биримдигин камтыган табигый күчтөрдөн жогору турган ишенимдер менен шартталган. 
  
−
'''Ритуал''' — традиционный порядок проведения какой-либо церемонии.
+
'''Ырым-жырым''' — кандайдыр бир шаан-шөкөттөрдү өткөрүүнүн салттуу тартиби.
  
−
'''Христианство''' (от греч. Χριστός — «пома́занник», «месси́я») — авраамическая мировая религия, основанная на жизни и учении Иисуса Христа, описанных в Новом Завете. Христиане верят, что Иисус из Назарета есть Мессия, Сын Божий и Спаситель человечества. Христиане не сомневаются в историчности Иисуса Христа.
+
'''Христианчылык''' (грек. Χριστός — «майланган», «месси́я») — Жаңы Осуятта сүрөттөлгөн Иисус Христин өмүрү жана окуусуна негизделген дүйнөлүк авраам дини. Христиандар Назареттен чыккан Иисус Мессия, Кудайдын Уулу жана адамзаттын Куткаруучу экендигине ишенет. Христиандар Иисус Христтин тарыхый инсан экендигине шектенбейт.
  
 +
== Пайдалуу шилтемелер ==
  
−
== Полезные ссылки ==
+
{{bib|10 самых красивых мечетей мира. https://www.youtube.com/watch? (Дата обращения: 20.05.2018)}}
  
−
{{bib|Сайт «'''Древний Египет»:''' История, археологические находки и другое о древнейшей цивилизации нашей планеты. Доступно: http://egipet.uz/](Дата обращения: 20.05.2018)}}
+
{{bib|Возникновение христианства. http://www.istmira.com/istoriya-drevnego-mira/460-vozniknovenie-xristianstva.html (Дата обращения: 20.05.2018)}}
  
−
{{bib|s'''tudioMAKTO:''' Цикл фильмов: ИНТЕРЕСНАЯ ИСТОРИЯ: Фильмы с углубленными знаниями истории человечества.[// Доступно:https://www.youtube.com/playlist?(Дата обращения: 28.04.2018)]}}
+
{{bib|Интересное на карте. http://mapinmap.ru/archives/9089 (Дата обращения: 20.05.2018)}}
  
−
{{bib|Эдвард Ртвеладзе. Цивилизации, государства, культуры Центральной Азии, - Ташкент, 2005 г. Подготовлено в рамках программы ЮНЕСКО // Доступно: http://www.protobulgarians.com/Russian%20translations/Rtveladze%20E.pdf(Дата обращения 17.05.2018г.)}}
+
{{bib|Раннее христианство. http://bookwu.net/book_religiovedenie_737/52_1.-rannee-hristianstvo(Дата обращения: 28.04.2018)]}}
  
−
{{bib|MyBook — электронная библиотека:  Древние цивилизации. Список самых популярных электронных книг по данной теме. // Доступно: https://mybook.ru/tags/drevnie-civilizacii/ (Дата обращения 17.05.2018г.2)]}}
+
{{bib|Тест по истории Возникновение ислама.6класс. https://testschool.ru/2017/10/01/test-po-istorii-vozniknovenie-islama-6-klass/(Дата обращения 17.05.2018г.)}}
  
 +
{{bib|Тест: "Возникновение ислама. Арабский халифат и его распад".https://infourok.ru/test-po-teme-vozniknovenie-islama-arabskiy-halifat-i-ego-raspad-klass-1472668.html(Дата обращения 17.05.2018г.2)]}}
  
 
== Библиография ==
 
== Библиография ==
  
−
{{bib|'''Древние цивилизации.Под общей редакцией Г. М. Бонгард-Левина.''' -  Москва, 1989г. // Доступно: http://www.sno.pro1.ru/lib/drevnie_civilizacii/index.htm}}
+
{{bib|Grandars.ru: Философия: Религия. http://www.grandars.ru/college/filosofiya/zoroastrizm.html}}
−
{{bib|'''ВасильевК. В. Истоки китайской цивилизации. М.,''' 1998 г.}}
+
{{bib|ИНФОУРОК: Библиотека методических материалов. https://infourok.ru/biblioteka }}
−
{{bib|'''Древний Египет. Энциклопедия.''' /Под ред. В. В. Солкина. -М., 2005, 2-е изд.-2008г.}}
+
{{bib|История Средних Веков - Голин, Кузьменко, Лойберг: Арабы в VI-VII веках - Возникновение }}
−
{{bib|'''Ант Адаев. Алтари цивилизаций. М.,''' 2004.}}
+
{{bib|Ислама, Образование халифата. http://hist-world.com/istoriya-srednikh-vekov-golin-kuzmenko-lojberg/362-araby-v-vi-vii-vekakh.html}}
−
{{bib|'''Белявский В.А. Тайны Вавилона. М.,''' 2001.}}
+
{{bib|РУНИВЕРС: Библиотека: Всеобщая история. https://www.runivers.ru/lib/rubriks/2763/ }}
−
{{bib|'''Бонгард-Левин Г. М.''' Древняя Индия. История и культура. СПб., 2001.}}
+
{{bib|РУНИВЕРС: Картография: Исторические карты. https://www.runivers.ru/mp/all-maps.php?}}
−
{{bib|'''Гнендич П. П. История искусств.''' В 3-х томах. Т. I. М., 2004}}
+
{{bib|Словари и энциклопедии на Академике: Религия, верования. https://dic.academic.ru/ }}
−
{{bib|'''Дандамаев М. А., Соловьева С. С. Древняя Месопотамия''' / История Древнего Востока. М., 1999.}}
 
−
{{bib|'''Когда Ану сотворил небо.''' Литература Древней Месопотамии. М., 2000.}}
 
−
{{bib|'''Абрамов Ю. А., Демин В. Н.Сто великих книг. М.,''' 2001.}}
 
  
 
</div>
 
</div>
Строка 1004: Строка 572:
 
<div class="large-4 medium-5 columns">
 
<div class="large-4 medium-5 columns">
 
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
 
<!-- Первый элемент сайдбара Это интересно или топ5/10/15 -->
−
<div class="shadow radius sbstyle">
+
<div class="sbstyle">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">10 самых древних религий</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:orange;">10 дүйнөлүк диндер</div>
 
</div>
 
</div>
  
−
----
+
<big>'''10: Шумер дини '''</big>
−
<small>АВТОР:KELTER30/05/2014ЦИВИЛИЗАЦИИ</small>
+
{{center|[[file:Pravkolonka.png]]}}
−
'''Идете ли вы в мечеть по пятницам, посещаете синагогу по субботам или молитесь в церкви по воскресеньям, религия, так или иначе, коснулась вашей жизни. Даже если единственная вещь, которой вы когда-либо поклонялись – ваш любимый диван и лучший друг-телевизор, ваш мир был все равно сформирован религиозными убеждениями и практиками других людей.'''
 
−
 
 
−
Верования людей влияют на все, от политических взглядов и произведений искусства до одежды, которую они носят и пищу, которую они едят. Религиозные убеждения не раз ссорили народы и вдохновляли людей на насилие, они также играли не последнюю роль в некоторых научных открытиях.
 
−
 
 
−
Ни для кого не новость, что религия очень сильно влияет на общество. Каждая цивилизация, от древних майя до кельтов, имела своего рода религиозную практику. В своих самых ранних формах, религия предоставляла обществу систему взглядов и ценностей, в соответствии с которой оно могло воспроизводить и воспитывать молодёжь. Кроме того, это также помогало объяснять процессы и явления такого прекрасного и такого сложного и порой пугающего окружающего мира.
 
−
 
 
−
Свидетельства неких зачатков религии были обнаружены еще в артефактах эры неолита, и хотя религия очень развилась по сравнению с примитивными обрядами того времени, никакая вера в действительности не умирает. Некоторые, как например мировоззрение друидов, продолжают жить до настоящего времени, в то время как другие, типа древних греческих и римских религий, живут в качестве составляющей части и каких-то отдельных аспектов более поздних христианства и ислама.
 
−
Ниже мы сделали небольшой обзор из 10 религий. Несмотря на их древние истоки, во многих из них хорошо прослеживаются параллели с главными современными религиями.
 
−
----
 
−
<big>'''10: Шумерская Религия'''</big>
 
−
{{center|[[file:Прав кол.png]]}}
 
  
−
<div class="mw-customtoggle-church00 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church00 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church00">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church00">
  
−
Хотя существуют отдельные свидетельства, указывающие на то, что люди, возможно, практиковали религию уже 70 000 лет назад, самое раннее достоверное доказательство сформировавшейся религии относится приблизительно к 3500 году до нашей эры. То есть, к тому времени, когда шумеры построили в Месопотамии первые в мире города, государства и империи.
+
Адамдар мындан 70 000 жыл мурун эле динди практикалап келишкен, деген айрым далилдер болгону менен, диндин эң алгачкы калыптанышына анык далил б.э.ч. болжол менен 3500-жылга таандык. Башкача айтканда шумерлер Месопотанияда дүйнөдөгү биринчи шаарларды, мамлекеттерди жана империяны курган мезгилге таандык.
−
 
+
Шумер цивилизациясы пайда болгон райондордон табылган миңдеген чопо тактачалардан улам биз шумерлерде кудайлардын бүтүндөй пантеону болгонун билебиз, алардын ар бири өздөрүнүн секторлоруна жана процесстерге башчылык кылышкан, башкача айтканда белгилүү бир кудайдын боорукерлигин же ачууланышын адамдар башкача түшүндүрө алышкан эмес.
−
Из тысяч глиняных табличек, которые находят в районах, где располагалась шумерская цивилизация, мы знаем, что у них был целый пантеон богов, каждый из которых «заведовал» своим сектором явлений и процессов, то есть, милостью или гневом конкретного бога люди объясняли для себя то, что не могли иначе объяснить.
+
Шумерлердин бардык кудайлары адамдардын ою боюнча белгилүү астрономиялык телолорду, табигый күчтөрдү: мисалы Күндүн чыгышын жана батышын башкарышкан.
 +
Дин шумер коомунун турмушунун борбордук бөлүгүн ээлеген: падышалар кудайдын эрки менен аракеттенип жатабыз деп, диний жана саясий милдеттерди аткарышкан, ал эми ыйык храмдар жана эбегейсиз платформалар кудайлардын турак-жайы деп эсептелген.
 +
Азыркы диндердин көпчүлүгүндө Шумер Дининин таасири байкалат. Байыркы шумер адабиятынын бизге жеткен үлгүсү болгон Гилгамеш эпопеясы библияда айтылган улуу топон сууну эске салат. Нух пайгамбарынын тукумун кагыштырган Вавилон мунарасы тууралуу айтылат.  
  
−
Все боги шумеров имели «привязку» к конкретным астрономическим телам, они же управляли естественными силами: например, восход и закат солнца приписывались сверкающей колеснице бога солнца Уту. Звезды считались коровами Наннар, божества Луны, путешествовавшего по небу, а полумесяц был его лодкой. Другие боги представляли собой такие вещи и понятия, как океан, война, плодородие.
 
−
 
−
Религия была центральной частью жизни шумерского общества: цари утверждали, что действовали на воле богов и, таким образом, выполняли и религиозные и политические обязанности, а священные храмы и гигантские платформы в виде террас, известные как зиккураты, считались жилищами богов.
 
−
 
−
Влияние Шумерской религии прослеживается в большинстве существующих религий. Эпопея о Гильгамеше, наиболее раннее из уцелевших произведений древней шумерской литературы, содержит первое упоминание о великом потопе, которое также содержится в Библии. А семиярусный вавилонский зиккурат, вероятно, и есть та самая Вавилонская Башня, рассорившая потомков Ноя.
 
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
−
<big>'''9: Древняя египетская Религия'''</big>
+
<big>'''9: Байыркы Египет Дини'''</big>
 
{{center|[[file:Egipet.jpg]]}}
 
{{center|[[file:Egipet.jpg]]}}
  
−
<div class="mw-customtoggle-church999 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church999 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church999">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church999">
  
−
Для того чтобы убедиться во влиянии религии на жизнь Древнего Египта, достаточно посмотреть на тысячи пирамид, расположенных в регионе. Каждая постройка символизирует собой веру египтян в то, что жизнь человека продолжается даже после смерти.
+
Байыркы Египеттин турмушуна диндин таасирине ынануу үчүн региондо жайгашкан миңдеген пирамидаларды кароо жетиштүү. Ар бир курулуш адамдын өмүрү өлгөндөн кийин деле улана берет деген Египеттиктердин ишенимин символдоштуруп турат.  
−
 
+
Египеттик фараондордун башкаруусу болжол менен б.э.ч. 3100-жылдан 323-жылга чейин созулган. Башкача айтканда 31 өзүнчө династияны камтыйт. Кудайдын статусуна ээ болгон фараондор динди өз бийлигин бекемдөө жана бардык адамдарды баш ийдирүү үчүн пайдаланышкан.
−
Правление египетских фараонов длилось приблизительно с 3100 по 323 года до н.э. и насчитывало 31 отдельную династию. Фараоны, имевшие божественный статус, использовали религию для поддержания своей власти и подчинения себе абсолютно всех граждан. Например, если фараон хотел заполучить расположение большего количества племен, все, что он должен был сделать, это принять их местного бога как своего собственного.
+
Бай адамдардын мүрзөсүнө кымбат баалуу буюмдарды, эмеректи, курал-жарактарды жана ал тургай кулдарын кошо көмүшкөн, себеби өлгөндөн кийин деле толук жашоо бар деп эсептешкен.  
−
 
 
−
В то время как бог солнца Ра был главным богом и создателем, египтяне признали сотни других богов, примерно около 450. Причем, по крайней мере, 30 из них получили статус главных божеств пантеона. С таким количеством богов, египтяне испытывали неудобства в истинной последовательной теологии, однако они были связаны общей верой в загробную жизнь, особенно после изобретения мумификации.
 
  
−
Руководства, названные «гробовыми текстами», давали тем, кто мог позволить себе это руководство в похоронных мероприятиях, гарантию бессмертия. Гробницы богатых людей часто содержали драгоценности, мебель, оружие и даже слуг для полноценной жизни после смерти.
+
'''Бир кудай түшүнүгү'''
  
−
'''Флирт с Единобожием'''
+
Бир кудай түшүнүгүн орнотуу аракети Байыркы Египетте болуп өткөн. Фараон Эхнатон б.э.ч. 1379-жылы бийликке келип Күндүн кудайы Атонду бирден бир кудай деп жарыялаган. Фараон башка кудайлар жөнүндө айтылгандардын бардыгын өчүрүүгө жана алардын сүрөттөрүн жок кылууга аракет жасаган. Бирок ал өлгөндөн кийин аны чыккынчы деп жарыялашып, анын храмдарын кыйратышкан жана анын өзүнүн болгондугу жөнүндө жазууларды сызып салышкан.
  
−
Одна из первых попыток установить единобожие произошла в Древнем Египте, когда фараон Эхнатон пришел к власти в 1379 году до н.э. и объявил бога солнца Атона единственным богом. Фараон попытался стереть все упоминания о других богах и их разрушить их изображения. Во время правления Эхнатона народ мирился с этим так называемым «Атонизмом», однако, после смерти он был объявлен преступником, его храмы были разрушены, а само его существование было вычеркнуто из записей.
 
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
−
<big>'''8: Греческая и римская Религия'''</big>
+
<big>'''8: Грек жана Рим Дини '''</big>
  
 
{{center|[[file:Greki.jpg]]}}
 
{{center|[[file:Greki.jpg]]}}
−
<div class="mw-customtoggle-church888 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church888 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church888">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church888">
  
−
Как и египетская, греческая религия была политеизмом. Хотя наиболее широко признаны 12 Олимпийских божеств, греки также имели несколько тысяч других местных богов. Во время римского периода Греции эти боги были просто адаптированы к римским потребностям: Зевс стал Юпитером, Венера Афродитой и так далее. Фактически, большая часть римской религии была заимствована у греков. Настолько, что эти две религии часто упоминаются под общим названием греко-римской религии.
+
Египет сыяктуу эле грек дини политеизм болгон. Олимпиалык 12 кудай кеңири таанылганы менен, гректер ошондой эле бир нече миңдеген башка жергиликтүү кудайларга сыйынышкан. Грециядагы Рим мезгилинде бул кудайлар Римдин керектөөлөрүнө адатташтырылган: Зевс Юпитер болгон, Венера Афродита болуп алган. Иш жүзүндө рим динин көпчүлүк бөлүгү гректерден алынган. Ушул эки дин тең көп учурда грек-рим дини деген жалпы ат менен эске салынат.
  
−
Греческие и римские боги имели довольно скверные характеры. Им были не чужды ревность, гнев. Это объясняет, почему людям приходилось приносить так много жертв в надежде умилостивить богов, заставить их воздержаться от причинения вреда, вместо этого помогать людям, делать добрые дела.
+
Грек жана рим кудайлары кыйла эле каардуу болушкан. Алар ачуулануу, кызгануу сезимдерине жол беришкен. Кудайлардан ырайым үмтөтүп, зыян келтирүүдөн аларды баш тарттырып, элге жакшы иш жасоону суранып, жалбаруу аракеттери ушуну менен түшүндүрүлөт.  
  
−
Наряду с жертвенными обрядами, которые были первичной формой греческого и римского вероисповедания, в обеих религиях важное место занимали празднества и ритуалы. В Афинах, по меньшей мере, 120 дней в году были праздничными, да и в Риме не много дел затевалось без предварительного выполнения религиозных ритуалов, гарантировавших одобрение богов. Особые люди следили за знаками, посланными богами, наблюдая за птичьим щебетом, погодными событиями или внутренностями животных. Рядовые граждане могли также расспросить богов в священных местах, называвшихся оракулами.
 
−
Религия Обряда
 
  
−
Возможно, самой внушительной особенностью римской религии была важная роль ритуалов фактически в каждом аспекте повседневной жизни. Мало того, что ритуалы выполнялись перед каждым собранием сената, празднеством или другим общественным мероприятием, так они к тому же должны были быть выполнены безукоризненно. Если, например, обнаруживалось, что молитва была неверно прочитана перед правительственной встречей, то любое решение, принятое во время этой встречи, могло было быть признано недействительным.
 
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
 
<big>'''7: Друидизм'''</big>
 
<big>'''7: Друидизм'''</big>
 
{{center|[[file:Druidizm.jpg]]}}
 
{{center|[[file:Druidizm.jpg]]}}
−
<div class="mw-customtoggle-church777 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church777 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church777">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church777">
  
−
Религия, основанная исключительно на природе, Друидизм появился из шаманских практик и колдовства в доисторические времена. Первоначально, он был распространен по всей Европе, но затем сконцентрировался в кельтских племенах с их продвижением в сторону британского побережья. Он продолжает практиковаться сегодня среди небольших групп.
+
Жалаң гана жаратылышка негизделген дин Друидизм байыркы доорлордо шамандардын практикасынан жаралган. Алгач ал бүткүл Европага тараган, бирок кийин Британиянын жээктери тарапка ооп, келт урууларына келген,  бул дин бүгүнкү күндө да чакан топтордун арасында практикаланууда.
 +
Друидизмдин негизги идеясы адамдын бардык аракети эч кимге, ал тургай өзүнө да зыян келтирбестен жасалууга тийиш. Жерге  же башкаларга зыян келтиргенден башка эч күнөөсү жок деп эсептешет друиддер. Адам кудайларга зыян келтирүүгө жөндөмсүз болгондуктан жана алар өзүн коргой алгандыктан, бул динде эч кандай кудайга акарат келтирүү жок. Друиддердин ишенимине ылайык, адамдар – Жердин кыпындай гана бөлүгү, алар жер бетиндеги макулуктардын бардык түрлөрү менен жанаша жашай берет.
 +
Алар ой жүгүртүү, сүкүткө отуруп, эч кимге зыянын келтирбей, курмандыкка чалуудан башка аракет жасабайт. Курмандыкка чалынган малдын этин тамакка колдонушат. Табияттын айланасында болуп, алардын ар кандай аземи күндүн токтошу, теңелиши жана айдын циклдери менен байланышта болгон. Христиандар политеисттик ынанымы үчүн бул диндегилерге каршы турушкан.  
  
−
Главная идея Друидизма состоит в том, что все действия человек должен совершать, не причиняя никому вреда, даже себе. Нет другого греха, кроме нанесения вреда Земле или другим, считают друиды. Точно так же нет никакого богохульства или ереси, так как человек неспособен нанести вред богам, и они способны себя защитить. Согласно верованиям друидов, люди — только маленькая часть Земли, которая в свою очередь является единым живым существом, населяемым богами и духами всех видов.
 
−
 
−
Хотя христиане пытались подавить Друидизм за его политеистические языческие убеждения и обвиняли его последователей в осуществлении жестоких жертвоприношений, друиды были фактически мирными людьми, которые практиковали скорее медитации, размышления и осознание, чем жертвенные действия. В жертву приносились только животные, которые потом употреблялись в пищу.
 
−
Поскольку вся религия Друидизма была построена вокруг природы, ее церемонии были связаны с солнцестояниями, равноденствиями и 13 лунными циклами.
 
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
 
<big>'''6: Асатру'''</big>
 
<big>'''6: Асатру'''</big>
 
{{center|[[file:Asatru.jpg]]}}
 
{{center|[[file:Asatru.jpg]]}}
−
<div class="mw-customtoggle-church666 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church666 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church666">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church666">
  
−
Чем-то похожая на языческую веру Викка, Асатру – вера в дохристианских богов Северной Европы. Восходит к началу скандинавского Бронзового века приблизительно 1000 до н.э. Асатру взяла многое из древних скандинавских верований викингов, и многие последователи Асатру продолжают воспроизводить обычаи и традиции викингов, как например, сражения на мечах.
+
Түндүк Европадагы христиандарга чейинки кудайлардын ишеними – Асатру – бутпарастардын викка динине окшоп кетет. Б.э.ч. болжол менен 1000 жылдыкта Скандинавиядагы Коло доорунун башталышына туш келген Асатру викингдердин байыркы Скандинавия диндеринен көп нерсени алып, Асатруну жолдогондордун көпчүлүгү викингдердин кылычташуу сыяктуу адат салттарын улантып жатышат.
 +
Диндин эң башкы баалуулуктары – акылмандык, күч, каармандык, кубаныч, ар-намыс, эркиндик, күч-кубат  жана бабалар менен кандаштык байланыштын маанилүүлүгүн. Друизм сыяктуу эле Асатру табиятта негизделген жана анын бардык жол-жоболору сезондордун алмашуусу менен байланышкан.
 +
Асатру аалам тогуз дүйнөгө бөлүнөт, деп ырастайт. Алардын ичинде Асгард – кудайлардын падышалыгы жана Мидгард (Жер) – бүткүл адамзаттын үйү. Бул тогуз дүйнөнү бириктирүү – Дүйнөлүк дарак. Негизги кудай жана ааламдын түзүүчүсү – Бирөө.  
  
−
Главные ценности религии — мудрость, сила, храбрость, радость, честь, свобода, энергия и важность родовых связей с предками. Как и друидизм, Асатру основана на природе, и все вероисповедание завязано на смене сезонов.
 
  
−
Асатру утверждает, что вселенная разделена на девять миров. В их числе Асгард — царство богов и Мидгард (Земля) — дом всего человечества. Соединение этих девяти миров — Мировое Дерево, Иггдрасиль. Главный бог и создатель вселенной — Один, но также большим уважением пользовался Тор, бог войны, защитник Мидгарда: именно его молот викинги изображали на своих дверях, чтобы отгонять зло. Молот, или Mjollnir, многие сторонники Асатру носят таким же образом, как христиане носят крест.
+
'''Салыктан бошотуу '''
  
−
'''Освобождение от налогов'''
+
Асатранын айрыс аспектилери айрым адамдарга жалгандай көрүнгөнү менен, ал бүткүл дүйнөгө кеңири тарап бара жатат. Мындан тышкары, Исландия менен Норвегияда катталган бул дин Кошмо Штаттарды  салыктан бошотулган.  
−
 
 
−
Хотя некоторые аспекты Асатру могут показаться непосвященному неправдоподобными, она получает все большее распространение по всему миру. Кроме того, что это зарегистрированная религия в Исландии и Норвегии, она освобождена от уплаты налогов в Соединенных Штатах.
 
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
 
<big>'''5: Индуизм'''</big>
 
<big>'''5: Индуизм'''</big>
 
{{center|[[file:Induizm.jpg]]}}
 
{{center|[[file:Induizm.jpg]]}}
−
<div class="mw-customtoggle-church555 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church555 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church555">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church555">
  
−
Справедливости ради, нужно уточнить, что, технически, индуизм — это не одна религия. Под этим понятием фактически объединено множество верований и практик родом из Индии.
+
Адилеттик үчүн айтып коюучу нерсе  техникалык жактан алганда индуизм – бул бир дин эмес. Бул түшүнүктүн астына Инидиядан келген көптөгөн ишенимдер жана практикалар бириккен.
−
 
+
Индуизм – эң байыркы диндердин бири, анын тамыры болжол менен б.э.ч. 3000-жылга чейин жетет. Айрымдар бул дин дайыма өкүм сүрүп келген дешет. Индоевропа тилдериндеги диний чыгармаларда, Ведаларда диндин ыйык осуяттары жыйналган.  
−
Индуизм — одна из старейших существующих религий, корни которой прослеживаются приблизительно до 3000 до н.э. Хотя некоторые из ее сторонников утверждают, что учение существовало всегда. Священные писания религии собраны в Ведах, старейших из известных религиозных произведений на индоевропейских языках. Они были собраны приблизительно между 1000 и 500 годами до н.э. и почитаются индусами как вечная правда.
+
Индуизмдин жалпы таралган идеясы – “Мокшаны”, тагдырга ишенимди жана кайра жаралууну издөө болуп саналат. Индустардын көз карашында адамдын жаны түбөлүк, ал улам төрөлүп, кайра жарала берет.
−
 
+
Башка негизги диндерден айырмаланып, индуизм эч бир негиздөөчү жөнүндө сөз кылбайт.    
−
Всеобъемлющая идея индуизма — поиски «мокша», вера в судьбу и перевоплощение. Согласно представлениям индусов, люди имеют вечную душу, которая непрерывно рождается заново в разных воплощениях, согласно ее образу жизни и действиям в предыдущих жизнях. Карма описывает последствия, которые следуют из этих действий, и индуизм учит, что люди могут улучшить их судьбу (карму) через молитву, жертвы и различные другие формы духовных, психологических и физических дисциплин. В конечном счете, следуя праведными путями, индус может быть освобожден от возрождения и достигнуть «мокша».
 
  
−
В отличие от других главных религий, индуизм не заявляет ни о каком основателе. Не прослеживается его связь и с каким-либо определенным историческим событием. На сегодняшний день почти 900 миллионов человек во всем мире считают себя индусами, причем большинство из них живут в Индии.
 
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
Строка 1118: Строка 661:
 
{{center|[[file:Budda-shakyamuni.jpg]]}}
 
{{center|[[file:Budda-shakyamuni.jpg]]}}
  
−
<div class="mw-customtoggle-church444 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church444 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church444">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church444">
  
−
Буддизм, зародившийся в Индии около 6 века до н.э., во многом подобен индуизму. Он основан на учении человека, известного под именем Будда, который родился как Сиддхартха Гаутама и вырос как индус. Как и индусы, Буддисты верят в перевоплощение, карму и идею достижения полного освобождения — Нирваны.
+
Б.э.ч. 6-кылымга жакын Индияда пайда болгон буддизм көп жагынан индуизмге окшош. Аны Сидхардха Гаутама катары төрөлүп, индус катары чоңойгон Будда деп аталган  адам негиздеген. Индустар сыяктуу эле буддисттер кайра жаралууга, кармага жана толук боштондукка жетишүү идеясы – Нирванага ишенет.  
−
 
+
Буддизмдин бардык мектептери колдонгон Төрт Асыл чындык – Төрт Ыйык чындык бар.  
−
Согласно Буддистской легенде, Сиддхартха имел довольно закрытую молодость и был поражен, когда обнаружил, что люди вокруг, оказывается, испытывают такие вещи как горе, бедность и болезни. Встретив группу людей, ищущих просвещения, Сиддхартха начал искать способ закончить человеческие страдания. Он долгое время постился и медитировал, и, наконец, достиг способности вырваться из вечного цикла перевоплощений. Именно это достижение «бодхи», или «просвещения» привело к тому, что он теперь известен как Будда, или «Просвещенный».
 
−
 
 
−
Четыре Благородных Истины: (чатвари арьясатьяни), четыре истины Святого — одно из базовых учений буддизма, которого придерживаются все его школы.
 
  
−
1. Все существование — страдание.
+
1. Жашоонун өзү бүт бойдон – азап чегүү.
  
−
2. Все страдания вызваны человеческими желаниями.
+
2. Бардык азап чегүүлөр адамдын каалоосунан пайда болгон.  
  
−
3. Отречение от желаний закончит страдания.
+
3. Каалоодон баш тартуу азаптан куткарат.
  
−
4. Существует путь к прекращению страданий – Восьмеричный путь.
+
4. Азапты токтотуунун жолу бар, ал сегиздик жол
  
−
Буддизм не оказывает слишком большое внимания божеству, гораздо большую важность имеет самодисциплина, медитация и сострадание. В результате буддизм иногда расценивается больше как философия, нежели религия.
+
Буддизм кудай таанууга анча көп көңүл бөлбөйт, өзүн тартипке чакыруу, медитация (сүкүт) жана боорукерлик көбүрөөк маанилүү. Натыйжада буддизм кээде динге караганда философияга көбүрөөк жакын.  
  
−
'''Путь'''
+
'''Жол'''
  
−
Как и буддизм, даосизм и конфуцианство являются больше философией, чем религиями. Обе зародились в Китае в 5 – 6 веках до н.э. обе активно практикуются в Китае и сегодня. Даосизм, который является основанным на понятии «Дао», или «Путь», очень ценит жизнь и проповедует простоту и непринужденный подход к жизни. В основе конфуцианства — любовь, доброта и человечность.
+
Буддизм сыяктуу эле даосизим жана конфуцийчилик динге караганда философияга көбүрөөк жакындайт. Кийинки экөө Кытайда б.э.ч. 5-6-кылымдарда пайда болгон, экөө тең бүгүнкү күндө Кытайда жигердүү практикаланат. “Дао” же “Жол” деген түшүнүктөргө негизделген даосизм жашоону өзгөчө баалайт жана жөнөкөйлүктү, турмушка мажбурланбаган мамилени үгүттөйт. Конфуцийликтик негизинде суйүү, жакшылык жана адамкерчилик жатат.
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
 
<big>'''3: Джайнизм'''</big>  
 
<big>'''3: Джайнизм'''</big>  
 
{{center|[[file:Dzhaynizm.jpg]]}}
 
{{center|[[file:Dzhaynizm.jpg]]}}
−
<div class="mw-customtoggle-church333 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church333 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church333">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church333">
  
−
Еще одна религия, происходящая из Индии. Джайнизм провозглашает в качестве главной цели достижение духовной свободы. Берет свое начало из жизней и учений Джайн, духовных учителей, которые достигли наивысшего уровня знания и понимания. Согласно учению Джайн, последователи религии могут достигнуть свободы от материального существования или кармы. Как и в индуизме, это освобождение от перевоплощения называют «мокша».
+
Индиядан чыккан дагы бир дин руханий эркиндикке жетишүүнү жайнизм башкы сапат катары жарыялайт. Бул окуу билимдин жана түшүнүктүн эң жогорку деңгээлине жеткен руханий окутуучулардан, Жайн  жашоо жана окуу илиминен башталат. Жайн окуусуна ылайык бул динди жолдогондор материалдык жашоодон же кармадан эркиндикке жетише алат. Индуизмдегидей эле кайра жаралуудан бошонууну “Мокша” деп аташат.  
−
 
+
Азап тартууну айыптаган буддизмден айырмаланып жайнизм идеясы – аскетизм, өзүнөн-өзү баш тартуу. Алар зомбулуктан баш тартууну чынчылдыкты, сексуалдык карманууну, элден четтөөнү жарыялашат. Өз алдынча өнүгүү  максатында руханий өсүштүн 14 этаптан турган жолун басып өтүшөт.
−
Джайны также учат, что время вечно и состоит из ряда восходящих или нисходящих движений, которые длятся в течение миллионов лет. В течение каждого из этих периодов, есть 24 джайн. Только два из этих учителей известны в текущем движении: Парсва и Махавира, жившие в 9 и 6 столетиях до н.э., соответственно. При отсутствии всяких высших богов или бога создателя, последователи джайнизма почитают Джайн.
 
  
−
В отличие от буддизма, который осуждает страдания, идея джайнизма — аскетизм, самоотречение. Образ жизни джайна управляется «Великими обетами», которые провозглашают отказ от насилия, честность, сексуальное воздержание, отрешение. Хотя эти клятвы строго соблюдаются отшельниками, джайны также следуют им соразмерно своим способностям и обстоятельствам, с целью саморазвития по 14-этапному пути духовного роста.
 
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
 
<big>'''2: Иудаизм'''</big>
 
<big>'''2: Иудаизм'''</big>
 
{{center|[[file:Iudaizm.jpg]]}}
 
{{center|[[file:Iudaizm.jpg]]}}
−
<div class="mw-customtoggle-church222 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church222 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church222">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church222">
  
−
Хотя другие религии и имели короткие периоды монотеизма, иудаизм считается старейшей всемирной монотеистической верой. Религия основана на том, что Библия описывает как соглашения между Богом и некоторыми из отцов – основателей. Иудаизм — одна из трех религий, ведущих свое происхождение от патриарха Авраама, который жил в 21 веке до н.э. (Две другие — ислам и христианство.)
+
Дин библия аны кудай менен динди негиздегендердин ортосундагы макулдашуу катары сүрөттөөсүнө негизделген. Иудаизм – б.э.ч. 21-кылымда жашаган патриарх Ибраимден (Авраам) тараган 3 диндин бири. Калган экөө ислам менен христианчылык.  
−
 
+
Мусанын (Моисей) беш китеби Тоораны түзүп епврейлердин библиясынын башталышына алып келет. Еврей эли – Авраамдын урпактары бир курдай өз өлкөсү Израилге кайтып келет. Андыктан еврейлерди кээде “тандалган эл” деп аташат. Бул диндин негизине Кудай менен адамдардын ортосундагы ыйык макулдашууну түзгөн 10 осуят алынган.  
−
Пять Книг Моисея входят в начало еврейской Библии, образуя Тору (Пятикнижие), еврейский народ — потомки Авраама и однажды возвратятся в свою страну Израиль. Поэтому евреев иногда называют «избранным народом».
+
Баары бирдей турбаса да дүйнөдөгү негизги 3 дин 10 осуятты негиз катары тааныйт.
−
 
 
−
В основе вероисповедания — десять заповедей, представляющие собой священное соглашение между Богом и людьми. Наряду с 613 другими руководствами, которые содержатся в Торе, эти десять заповедей определяют образ жизни и мысли верующего. Следуя законам, евреи показывают их приверженность воле бога и укрепляют свои позиции в религиозном сообществе.
 
  
−
В редком единодушии, все три главные мировые религии признают десять заповедей основополагающими.
 
 
</div>
 
</div>
 
----
 
----
 
<big>'''1: Зороастризм'''</big>
 
<big>'''1: Зороастризм'''</big>
 
{{center|[[file:Zoroastrizm.jpg]]}}  
 
{{center|[[file:Zoroastrizm.jpg]]}}  
−
<div class="mw-customtoggle-church111 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Читать далее'''</div> <br>
+
<div class="mw-customtoggle-church111 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Көбүрөөк оку'''</div> <br>
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church111">
 
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church111">
  
−
Зороастризм основан на учении персидского пророка Заратустры, или Зороастры, который жил между 1700 и 1500 годами до н.э. Его учения явлены миру в виде 17 псалмов под названием Гаты, которые составляют Священное Писание зороастризма, известное как Зенд Авеста.
+
Зороастризм перс пайгамбары Заратустранын же Зороастранын окуусуна негизделген. Ал б.э.ч. 1700 жана 1500-жылдардын аралыгында жашаган. Зороастрий динин орчундуу аспектиси этикалык дуализм, бул жакшылык (Ахура Мазда) жана жамандык (Ангра Майнью) ортосундагы тынымсыз күрөш. Жеке жоопкерчилик бул дин үчүн чоң мааниге ээ, анткени алардын тагдыры ушул эки күчтүн ортосунда жасалган тандоого байланыштуу болот.  
−
 
 
−
Ключевым аспектом зороастрийской веры есть этический дуализм, постоянная борьба между добром (Ахура Мазда) и злом (Ангра Майнью). Личная ответственность имеет большое значение для зороастрийцев, поскольку их судьба зависит от выбора, который они делают между этими двумя силами. Последователи верят, что после смерти, душа приходит к Мосту Суда, откуда она попадает либо в рай, либо в место мучений, в зависимости от того, какие при жизни преобладали поступки: хорошие или плохие.
 
−
 
 
−
Поскольку положительный выбор не так сложно сделать, зороастризм в целом рассматривается как оптимистичная вера: Заратустра, якобы, единственный ребенок, который смеялся при рождении вместо плача. В настоящее время зороастризм одна из самых малочисленных среди основных мировых религий, но ее влияние ощущается широко. Христианство, иудаизм и ислам, все были сформированы на его постулатах.
 
 
</div>
 
</div>
 
</div>
 
</div>
  
−
<div class="shadow radius sbstyle" style="margin-top:0px;">
+
<div class="sbstyle">
 
<div class="row">
 
<div class="row">
−
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="background-color:lightgrey;">История выражения “Я умываю руки”</div>
+
<div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric" style="margin-top:20px">Тестти өтүңүз</div>
 
</div>
 
</div>
−
 
+
<a href="/docs/Tests/History/Kyr/Мировые религии/res/index.html" class="test_hover" onclick="this.target='_blank'"> <div align="center" class="test_div_hover" style="width:300px; height:auto; float:non; text-indent:0"><span class="test_hover_state"></span> [[file:Corbis.jpg|class=testirovanie|Тестти өтүңүз|link=]]</div></a>
−
По евангельской легенде Понтий Пилат, вынужденный согласиться на казнь Иисуса, умыл руки перед толпой согласно заповедям Моисея и сказал: «Невиновен я в крови Праведника сего». Отсюда произошло выражения для снятия с себя ответственности «я умываю руки»
 
−
{{center|[[file:Прав кол1.png]]}}
 
−
 
 
−
----
 
−
<big>'''Самые красивые церкви мира'''</big>
 
−
 
 
−
Храмы, соборы, церкви и часовни являются не только священным местом для религиозных людей, но и потрясающей приманкой для туристов. Церкви есть практически во всех городах мира и большинство из них отличаются интересной и необычной архитектурой. Просто потому что это церкви. Мы постарались отобрать десять самых красивых соборов мира. Получилось или нет – судите сами.
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''Собор LasLajas (Колумбия)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church1a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Строительство Собора Лас Лахас внутри каньона реки Гуаитара началось в 1916-м году и продолжалось вплоть до 1949-го года. Собор был возведен на пожертвования на месте старой часовни, построенной в 19-м веке.
 
−
 
 
−
С постройкой часовни связана красивая легенда о том, как одна индианка, которую звали Мария Мьюсис несла на своей спине глухонемую дочь Розу, как та вдруг попросила(впервые в жизни заговорив) остановиться в ближайшей пещере. Там Роза нарисовала на стене пещеры Деву Марию с сыном.
 
−
{{center|[[file:Church1c.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Позднейшие экспертизы не смогли установить ни краски ни других веществ, которым была нарисована картина. Единственное что они смогли установить, что камни были «пропитаны» картиной на несколько футов вглубь.
 
−
 
 
−
Правдива ли легенда - никто не знает. Но этот готический собор по праву носит звание одного из самых красивых и загадочных храмов на свете.
 
−
{{center|[[file:Church1b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''SagradaFamilia (Испания)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church2a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
«СаградаФамилиа» носит полное имя «TempleExpiatoridelaSagradaFamília». Буквальный перевод означает «Искупительный храм святой семьи». Строительство собора началось в 1882-м году и продолжается по сей день. Первоначальный проект был разработан Антони Гауди, который проработал над проектом более сорока лет. Когда его спрашивали, почему проектирование заняло столько времени он ответил «Мой клиент не спешит».
 
−
{{center|[[file:Church2b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Строительство собора прервалось из-за гражданской войны в 1936-м году, когда каталонские фанатики разрушили все макеты Гауди. Сейчас строительство продолжается по немногочисленным сохранившимся планам и современным наработкам. Планируется, что строительство закончится в 2026-м году, но в это никто не верит. Проект давно окрестили «Собор, который никогда не будет достроен».
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church2c.jpg]]}}
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''Собор Василия Блаженного (Россия)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church3a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Наверное не стоит много говорить про собор Василия Блаженного. Думаю, каждый человек, бывавший в Москве хоть раз его видел. Стоит собор на Красной Площади и назван, в честь юродивого Василия, который осмелился высказать Ивану Грозному все, что он думает по поводу его тирании.
 
−
А архитектора, спроектировавшего этот собор впоследствии ослепили по приказу Ивана Грозного, чтобы тот никогда больше не смог создать ничего более прекрасного.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church3b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Собор Василия Блаженного является главной достопримечательностью Москвы на протяжении долгих лет. И наверняка еще долго приезжие иностранцы будут спрашивать «Как пройти на красную площадь к собору Василия Блаженного?».
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''HagiaSophia (Турция)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church4a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Технически, «Хагиа София» (с греческого - Церковь Святой Мудрости Божей) уже не является церковью, теперь в этом Стамбульском здании располагается музей. У собора долгая история – изначально это была христианская церковь. Затем ее перестроили в часть Восточной Ортодоксальной Церкви в Константинополе. После того как город сдался туркам в 1453-м году, она стала мечетью. И уже значительно позже из этой церкви сделали музей.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church4b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Строительство церкви закончилось в 537-м году при императоре Юлиане Первом, и еще тысячу лет она оставалось крупнейшей церковью в мире. Сегодня эта церковь – крупнейший образец византийского искусства, предмет изучения для многих исследователей со всего мира.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church4c.jpg]]}}
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''Собор Святого Петра (Ватикан)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church5a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Конечно мы не могли обойти своим внимание крупнейшее религиозное здание в мире – Собор Святого Петра, который является сердцем всего христианства. Здание поистине огромно – оно занимает площадь более двух гектар и способно вместить до 60000 человек одновременно.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church5b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
На месте нынешнего собора уже была церковь, построенная первым императором Рима Константином в 324-м году н.э. Та церковь простояла около 1200 лет, пока ее не решили переделать в крупнейший собор. В строительстве принимали участие все виднейшие деятели Эпохи Возрождения. Микеланджело проектировал купол, Жан Лорензо Бернини спроектировал главную площадь, а ДонатоБроманте был первым архитектором собора.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church5c.jpg]]}}
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''НотрДам де Пари (Франция)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church6a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
И, разумеется, не могли мы обойти своим вниманием и эту важнейшую достопримечательность Парижа – квинтэссенцию готической архитектуры. Строительство Нотр Дама началось в 1163-м году, когда епископ Морис де Салли решил подтвердить свой статус более удобной церковью. Строительство окончилось значительно позже – спустя двести лет, но все равно собор стал одним из первых действительно масштабных европейских проектов.
 
−
В соборе множество удивительных вещей. Например окна (крупнейшие в мире на тот момент), которые изображают сцены из Библии.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church6b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
С ним связано и множество легенд. Например по одной из них колокол «Эммануэль» был отлит в 1600-м году из украшений женщин, которые кидали их в общий котел, для придания колоколу уникального звука.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church6c.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Но свою известность собор получил благодаря Виктору Гюго, который написал роман о Горбуне из Нотр Дама, влюбившегося в прекрасную танцовщицу Эсмеральду. Популярность книги превзошла все ожидания.
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''Hallgrímskirkja (Исландия)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church7a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Эта церковь с труднопроизносимым названием была построена в Рейкъявике в период с 1945-го по 1986-й год. Благодаря высоте 74,5 метров она является четвертым по высоте строением во всей Исландии и находится точно в центре столицы, так что ее можно увидеть со всех точек города. Главным архитектором проекта был назначен GuðjónSamúelsson.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church7b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Свое странное название исландская церковь (буквальный перевод: Церковь Халлгримура) получила в честь поэта и священнослужителя ХаллгримураПеттерсона. Внешний вид напоминает о гейзерах, которых в Исландии огромное количество.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church7c.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Кстати, описание примерно таких башен можно встретить в Толкиена во «Властелине Колец». Известно, что профессор много заимствовал из исландской мифологии для своей трилогии, не исключено, что и архитектура подобных зданий также упомянута в древнеисландских мифах.
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''Церковь Jubilee(Италия)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church8a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
До сих пор мы рассматривали только классические церкви. Некоторым более тысячи лет, некоторым нет и ста (а некоторые и вовсе недостроены), но все они имеют более-менее классический стиль. Разумеется существуют архитекторы, которые ломают каноны и строят церкви в стиле модерн. Один из таких, Ричард Мейер построил церковь в Риме и не особо стесняясь превозгласил его «проектом тысячелетием» и «гордостью короны митрополии Рима».
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church8b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Кривые линии обусловлены не только нуждами стиля и теплообменом, у них есть и религиозный подтекст. Три дуги одинакового радиуса символизируют Святую Троицу, а отражающая поверхность похожа на воду в ритуале крещения.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church8c.jpg]]}}
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''NotreDameduHaut (Франция)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church9a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Другой экстравагантный проект отдаленно напоминает прическу Элвиса Прэсли. Часовня пилигримов, носящая название «LeCorbusier’sNotreDameduHaut» находится в селении Рончамп. Впрочем, эта часовня куда знаменитее селения в котором находится, поэтому для краткости этот Нотр Дам так и зовут – «Рончамп».
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church9b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Эффект от необычной крыши очевиден – во время дождей влага скапливается на крыше, а затем стекает вниз в виде фонтана.
 
−
Не смотря на неоднозначный дизайн NotreDameduHaut считается одной из самых успешных работ ЛеКорбузье.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church9c.jpg]]}}
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<big>'''Кристаллический собор(США)'''</big>
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church10a.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Сложно сказать, чем увенчается попытка совместить традиционные церкви с современными веяниями в архитектуре. Строго говоря «Кристаллический собор» не имеет ничего общего ни с кристаллами, ни с соборами. Это удивительнейшая протестантская Мегацерковь в городе Гарден-Гров, что находится в Калифорнии.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church10b.jpg]]}}
 
−
 
 
−
Церковь почти целиком сделана из стекол, которых насчитывается более 12 тысяч. Внешний вид захватывает – собор сделан в виде четырехконечной кристаллической звезды, но еще красивее в это время внутри, когда сквозь стекла проникает солнечный свет и видно небо.
 
−
А еще внутри установлен самый крупный в мире орган, в котором более 16 тысяч труб.
 
−
 
 
−
{{center|[[file:Church10c.jpg]]}}
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
<div class="mw-customtoggle-church89 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''Шаманы'''</div> <br>
 
−
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church89">
 
−
 
 
−
<big>'''Шаманы'''</big>
 
−
 
 
−
Люди Среднего мира должны были внимательно прислушиваться к тому, что происходило в Верхнем и
 
−
Нижнем мире, чтобы своевременно узнавать волю богов и общаться с духами предков. Одним из способов
 
−
проникнуть в будущее было толкование снов. Тюрки верили, что во время сна их душа-кут пускается в
 
−
путешествие по мирам и может увидеть и услышать то, что недоступно человеку. Правильно истолковав сон, можно было узнать будущее и избежать многих бедствий.
 
−
 
 
−
Общение с богами, путешествия между мирами, борьба со злыми духами, гаданием о будущем занимались
 
−
камы. Так тюрки называли своих шаманов. Их магические действия назывались камланием.
 
−
Первыми камами были женщины. Это были великие воительницы, которые сражались со злыми духами и
 
−
охраняли родной очаг. Поэтому их называли "удоган" или "утган". Древнетюркский корень "ут" означал
 
−
огонь. Удоганки были жрицами огня, защитницами родных очагов, первыми служительницами вечного неба.
 
−
 
 
−
Они могли превращаться в различных животных и даже рожать их.
 
−
 
 
−
Кто кроме Эрлика мог научить этому искусству людей! Потому первого кама-мужчину звали Жангара -
 
−
черная вера. И сказал Эрлик "Отныне имя твое будет кам. Кто будет подражать тебе, тот не будет иметь
 
−
богатства на земле". Потому незавидная судьба у шаманов, даже самых могущественных. Люди стремились
 
−
избежать такой судьбы. Но воля Эрлика сильнее, чем даже самая сильная воля человека. Если Эрлик отметил человека печатью кама, так тому и быть.
 
−
 
 
−
Говорят также, что родоначальником и творцом камов был орел, обитающий на Байтереке. Он съедает душу
 
−
ребенка, которому суждено стать камом, и уносит ее на свое дерево. Там душа ребенка в виде яйца
 
−
высиживается в железной колыбели. Когда приходит время, душа возвращается к человеку и заставляет его стать шаманом.
 
−
 
 
−
Шаманами становились, прежде всего, дети шаманов, ибо умение часто передавалось по наследству и
 
−
крови. Но не все дети шаманов могли продолжить дело отцов, а только те, что имели отличительные знаки –
 
−
"тэнгридын тэмга" – божественную печать Эрлика. Это могло быть особое пятно на теле, сдвоенные пальцы,
 
−
странности в поведении. Иначе говоря, только тот, кто отличался от обычных людей, имел божественную
 
−
отметину, мог быть шаманом. О таких людях говорили, что они имеют лишнюю кость, а их души до рождения, до прихода в мир, учились шаманской грамоте.
 
−
 
 
−
Избранник узнает о своем призвании во сне. Он слышит неясный зов, зов пугающий и таинственный. Зов
 
−
проникает в душу человека, который перестает, есть, и спать, ни с кем не хочет говорить, почти все время
 
−
спит или убегает в безлюдные места. Не все хотят стать шаманами. Поэтому, если в роду не оказывалось
 
−
достойного, то искали сирот в чужих родах, чтобы передать им страшное искусство шамана.
 
−
 
 
−
Человек, заболевший "шаманской болезнью", временами сходил с ума, у него случались обмороки. Он
 
−
страдал в течение нескольких лет. Это означало, что кут будущего шамана похищен духами для воспитания.
 
−
Срок "обучения" будто бы определяли духи, которые призывали его в шаманы. По окончании этого срока
 
−
человек, чей кут воспитывался, "получал" необычные свойства — умение видеть прошлое и будущее,
 
−
обнаруживать присутствие сверхъестественных существ, вступать с ними в контакт, посещать места обитания духов и божеств, быть посредником между ним и людьми.
 
−
 
 
−
Первые шаманы летали в облаках на своих конях-бубнах и совершали чудеса, которые их современные
 
−
потомки повторить не могут. У выдающихся шаманов было несколько десятков бубнов. Они могли
 
−
вызывать дождь и ветер, предсказывать будущее человека, подсказать пути достижения счастья.
 
−
Шаманы, подобно духам, могли перемещаться по воздуху, превратившись в вихрь, незримо проникать в
 
−
дома сквозь стены. Эти "похождения" считались небезопасными для шамана. Простой смертный мог ранить
 
−
его, метнув в вихрь ножом, а дух-хозяин огня поражал непрошенного гостя горячим угольком, и шаман
 
−
умирал. Шаманы могли принимать облик зверей и птиц, например, показываться в виде медведей, собак,
 
−
летать, став орлом, соколом, вороном. Они перемещали с места на место различные предметы, могли
 
−
вызывать мираж, вмещали в себя духов, что приводило к внезапному утяжелению собственного веса шамана и т.д.
 
−
 
 
−
Во время камлания шаманы закрывают глаза, чтобы сосредоточить свое зрение на потустороннем мире и
 
−
лучше видеть духов-помощников, чтобы никто не мешал говорить с ними, не мешал бороться со злыми духами.
 
−
 
 
−
Шаманам помогали многочисленные духи-помощники, приходившие по их просьбам в различных обликах
 
−
 
 
−
— зверей, птиц, сказочных существ.
 
−
 
 
−
Железные привески для костюма и бубна могли выковывать только кузнецы, имеющие сильных духов-
 
−
покровителей. Металлические подвески выковывались как модели луков и стрел и служили оружием
 
−
борьбы со злыми духами. А для усиления действия и поддержки высших сил на костюме кама нашивались
 
−
перья беркута – главной птицы хозяина неба. Многочисленные жгуты на костюме шамана символизировали
 
−
крылья и помогали шаману летать. А жгуты, закрывающие лицо были щитом для глаз шамана.
 
−
Человек болел, потому что его кут похищался злым духом. Только кам мог вступить с ним в борьбу или
 
−
выкупить кут и вернуть его больному. Полученный или похищенный у духов кут шаман временно вкладывал в свое ухо и возвращался домой.
 
−
 
 
−
Шаманы не только защищали людей от духов, но и сами могли причинять несчастья, болезни и смерть тем,
 
−
кто не понравился им или обидел их. Шаман мог волшебством увести коня, навести мор на скот, наслать на своих врагов духов верхнего и подземного миров.
 
−
 
 
−
Но шаманы не были всемогущими. Если человек имел сильных покровителей-предков, то он не боялся
 
−
шаманов. Такие люди могли даже вступать в противоборство с камами и побеждать их.
 
−
Шаманы помогали своему войску во время сражений. Прежде всего, необходимо было задобрить духов,
 
−
обитавших в знаменах тюрков и бунчуках. Для этого все войско выстраивалось, и начиналась церемония
 
−
освящения знамен. Перед ханом водружались знамена и бунчуки. Шаман начинал камлание, которое
 
−
сопровождалось боем барабанов и игрой духовым инструментов. Одновременно все воины выкрикивают
 
−
боевой клич – уран. Все это проделывается трижды. Хан и все присутствующие брызгают кумысом в
 
−
сторону знамен. После этого все вскакивают на лошадей и выступают в поход.
 
−
 
 
−
В "Шах-наме" Фирдоуси содержится рассказ о битве тюрков с персидским полководцем Бахрамом Чубином.
 
−
Тюркский шаманы наслали накануне битвы Бахраму страшный сон, предвещавший неминуемое поражение.
 
−
А перед битвой они бросали в небо огонь, чем вызвали ветер и черную тучу, из которой сыпались на персов
 
−
стрелы. Бахрам понял, что это колдовство и закричал, что это обман. Чары шаманов рассеялись, персы
 
−
победили. В стане тюрков они захватили шамана, который признался в своих делах. Для победы тюркские шаманы могли вызвать бури, молнии, смерчи и нередко они добивались успеха.
 
−
 
 
−
Перед битвой шаманы обращались к богам за помощь. В посольства, которые направлялись в другие
 
−
государства, непременно включали шаманов и удоганок, которые оценивали магический потенциал
 
−
противников. Во время сражений камы должны были уничтожать враждебных духов, которые
 
−
покровительствовали противнику. Покоренная территория должна была быть очищена камами от потусторонних вражеских существ и населена тюркскими духами.
 
−
 
 
−
Все пленники тюрков знали, что шаманы околдовывали их так, что при побеге они начинали блуждать и, в конце концов, все равно возвращались к своему хозяину.
 
−
 
 
−
Во дворце каганов были свои шаманы. Они должны были отгонять злых духов, предсказывать будущее и
 
−
оберегать от болезней. Некоторые шаманы были столь велики, что становились выше каганов.
 
−
У тюрков были шаманы – вызыватели дождя, которые при обращении к Небу использовали специальный
 
−
магический камень – яда. С его помощью шаманы могли вызвать не только дождь, но и наслать на врага
 
−
сильный ливень, град, грозовые тучи и снег. Даже в самый разгар лета с помощью этого камня можно было
 
−
вызвать снегопад. Этот камень, а вернее костистое вещество, находят в черепе человека, а также во
 
−
внутренностях свиньи, лошади или других животных. Часть камней-яда была добыта в очень древние
 
−
времена. Предки тюрков пошли к краю земли, где люди жили в глубоких пещерах. Поднимавшееся из-за
 
−
горы солнце своими лучами сжигало все живое, в том числе людей, не успевших укрыться в пещерах. Но
 
−
животные находили камни, которые брали в рот и поднимали головы к небу. При этом камни создавали
 
−
облака, скрывающие животных от солнца. Тюрки напали на этих животных и собрали камни-яда. Создав
 
−
тучи они укрылись от солнца и смогли уйти на родину. Потомки тех людей сохранили волшебные камни и стали ядачи – управителями дождя и снега.
 
−
 
 
−
Люди кровью свиньи пишут на этом камне имена злых духов, которые будут помогать шаманам совершать
 
−
магические действия. Шаманы и владельцы камней – яда неплохо зарабатывали, сопровождая купцов и обеспечивая караванам благоприятный путь.
 
−
 
 
−
Яда также помогает от укусов змей.
 
−
 
 
−
Камы и целители использовали самые разные камни для решения разных задач. Например, яшму
 
−
употребляли для достижения победы. А если амулет с яшмой повесить над животом, то желудок не будет
 
−
болеть от трудно перевариваемых предметов. Нефрит, вправленный в пояс, отражает вред от сглаза и защищает от грома и молний.
 
−
 
 
−
Тюркские камы пользовались не только бубнами, но и другими музыкальными инструментами – домброй, кобызом и другими. Они могли не только врачевать и изгонять порчу, но и лучше всех истолковать народные обычаи и рассказать предания.
 
−
 
 
−
Если шаман спускался по своим делам в Нижний мир, то просил защиты и помощи у сыновей Эрлика. А для этого он нес им подарки. Если дары принимались, то и дело делалось.
 
−
 
 
−
Камы поднимались в Верхний мир, чтобы поднести подарок Тенгри и просить милостей для народа. Но сам
 
−
Тенгри не встречает шамана, а посылает духа Уткучы, который ждет шамана на пятом небе у звезды Алтын казык. Дальше путь заказан любому каму. Даже самый сильный кам не мог подняться до неба, на котором пребывал Тенгри.
 
 
</div>
 
</div>
−
----
 
−
 
−
<div class="mw-customtoggle-church22 resettext" style="background-color:#bbcdff; padding:3px">'''КАК ТЕНГРИ СОЗДАЛ ТЮРКОВ И ПОДАРИЛ ИМ МИР'''</div> <br>
 
−
<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-church22">
 
−
 
−
<small>А.К. Бисенбаев. Мифы древних тюрков</small>
 
−
 
−
<big>'''КАК ТЕНГРИ СОЗДАЛ ТЮРКОВ И ПОДАРИЛ ИМ МИР'''</big>
 
−
 
−
''Происхождение тюрков''
 
−
 
−
Тенгри и Жер-Су так сказали:"Да не погибнет, народ тюркский, народом пусть будет". Но прежде чем это
 
−
произошло, случилось много трагических событий.
 
−
 
−
В древние времена, когда люди разделились на племена и заселили всю земли, предки тюрков жили на краю
 
−
огромного болота. Напали на них воины соседнего племени и уничтожили весь народ. В живых остался
 
−
лишь один десятилетний мальчик. Видя его малолетство, враги не стали его убивать, а отрубили ему руки и
 
−
ноги и бросили в травянистом болоте. Но Великий Тенгри, в образе ворона пролетая над миром, увидел
 
−
несчастного и стал кормить его мясом. Через некоторое время послал Тенгри к нему волчицу, которая
 
−
сберегла и вырастила его.
 
−
 
−
Со временем волчица стала женой этого мальчика. Прошло время. Хан враждебного племени почувствовал
 
−
приближение беды. Обратился он к своим шаманам, что же предвещает беду? Долго шаманы пытались
 
−
раскрыть истину. И, наконец, им это удалось. Рассказали они хану о том, что потомство мальчика принесет
 
−
гибель его государству. Во все концы земли отправил хан воинов, чтобы убили они мальчика. Нукеры
 
−
обыскали всю степь и все горы. Выследили и убили они человека. Когда хан увидел отрубленную голову
 
−
своего врага, устроил он пир. А из черепа приказал сделать чашу для вина. Успокоился хан и его окружение.
 
−
Волчица же бежала в горы и в укромной пещере родила десятерых сыновей. Каждый из них стал
 
−
основателем рода и дал ему свое имя.
 
−
 
−
Прошло время. Потомство мальчика и волчицы размножилось, и захотели люди стать народом. Собрались
 
−
братья и стали решать, кто объединит сородичей и станет первым каганом. Долго они спорили и не могли
 
−
придти к согласию. Обратились тогда они за советом к каму. Долго думал кам. Начал он свой священный
 
−
обряд, душа его вышла из тела, взлетела к синим небесам. Миновала она пять небес и остановилась у самой
 
−
рукоятки посоха Тенгри – звезды Алтын Казык. Здесь душа кама услышала заветные слова и вернулась
 
−
обратно. Пришел в себя кам после тяжелого пути и передал братьям волю Тенгри. Тот, кто взберется на
 
−
Байтерек и окажется выше всех братьев, а значит и ближе всех к Тенгри, тот и станет каганом. Байтерек ведь
 
−
не просто дерево, а еще и дорога на небеса, к престолу Великого Тенгри. Пришли братья к Великому дереву
 
−
и стали подниматься вверх. Срывались они с веток, обдирая руки и ноги, падали вниз от усталости.
 
−
 
−
Единственным, кто поднялся выше всех оказался Ашина. Он смог даже дотронутся до крыльев священного
 
−
орла, прежде чем стал спускаться вниз. У вершины дерева браться уже возмущали народ и говорили, что
 
−
Ашина просто спрятался в густых ветвях и дождался, когда браться выбьются из сил и упадут с дерева.
 
−
Только тогда он спустился и назвал себя победителем. Народ не знал кому верить. Тогда решили камы, что
 
−
встанут браться у подножья дерева и станут ждать знака Тенгри. Как только взошло утреннее Солнце,
 
−
братья встали под кроной Байтерека. Через некоторое время могучий орел слетел с дерева и, совершив семь
 
−
священных кругов, опустился на голову Ашины.
 
−
 
−
Теперь уже никто не сомневался в выборе Тенгри. Так появился первый каган тюрков, а потомки Ашины
 
−
правили народом еще много лет.
 
−
 
−
Имя Ашина означает благородный волк. Над ставкой Ашины всегда развевалось знамя с золотой волчьей
 
−
головой. В память о праматери, тюрки называют себя вскормленными молоком волчицы. А в знак уважения
 
−
к ворону, который не дал прародителю тюрков погибнуть в болоте, золотой род Ашина стали называть
 
−
родом золотой птицы или золотого красного ворона.
 
−
 
−
Потомок Ашины Асянь-шад вывел пятьсот семейств из пещеры и поселился на Алтае, где они смешались с
 
−
соседними народами и приняли название тюрк, что значит сильный, крепкий.
 
−
 
−
Когда же тюрки размножились, то пришел к ним синегривый волк и повел их на покорение новых земель на
 
−
заходе солнца. Когда нужно было идти, то волк кричал "Кош, Кош – в путь!" и люди следовали за ним.
 
−
 
−
Покорили они многочисленные земли и создали огромную империю.
 
 
</div>
 
</div>
−
 
−
----
 
−
 
−
{{center|<big>'''Буддизм – религия, отличающаяся от других.'''</big>}}
 
−
 
−
<ul class="example-orbit" data-orbit data-options="animation:slide; pause_on_hover:true;animation_speed:500;navigation_arrows:true; resume_on_mouseout: true; timer_speed:15000;">
 
−
<li class="active">
 
−
1. Буддисты не верят в богов. Они верят в добро и в то, что жизнь после смерти существует. Чтобы иметь лучшую жизнь в следующей жизни, нужно жить правильно. Это влияет на строение кармы. Плохая жизнь порождает плохую карму в следующей жизни.
 
−
{{center|[[file:33497128b081de25222880019147dc8b.jpg]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
2. Буддистские монахи ни при каких обстоятельствах не готовят пищу сами. Они должны просить её как милостыню. Это нужно для того, чтобы распространить как можно больше информации о популярном религиозном учении.
 
−
{{center|[[file:V50.jpg]]}}
 
−
</li>
 
−
<li>
 
−
3. Религиозное учение способствует развитию боевых искусств. Последователи религии по всему миру разносят славу рукопашных боев. Эта техника управления телом популярна во всём мире.
 
−
{{center|[[file:IwMfM4quc0p0Hjyg7Mw4k04gQNkCgEqyRiR30z107v8SSQaA1 JwRSu7lTjogHCFwroDT7NapMQQGNBUVRaZkbc6ccSJ0KmU1vh6jH77pioZTccKQNwqa84vWvW1fYm .jpg]]}}
 
−
</li>
 
−
</ul>
 
−
 
−
<big>'''8 колоссальных статуй Будды'''</big>
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 1.png]]}}
 
−
 
−
<br>'''1. Будда Весеннего Храма'''
 
−
<br>Высота: 128 метров
 
−
<br>Где: провинция Хэнань, Китай
 
−
<br>33 тонны меди, 108 килограмм золота и 15 тысяч тонн специальной стали — именно столько материала потребовалась китайцам, чтобы выразить свое почтение буддистскому наследию и возвести самую большую статую на планете.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 2.png]]}}
 
−
 
−
Монумент изображает Будду Вайрочана, одного из пяти священных Будд, олицетворяющих мудрость. Идея создать грандиозную святыню пришла китайцам после того, как талибы уничтожили две огромных статуи Будды в Афганистане.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 3.png]]}}
 
−
 
−
Высота величественной фигуры составляет 108 метров, подножие в форме цветка лотоса — 20, пьедестал — 25 метров. А если к этому добавить еще и высоту холма, недавно преобразованного в две большие каменные ступени, то получится, что вся конструкция поднимается к небу на 208 метров.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 4.png]]}}
 
−
 
−
<br>'''2. ЛаукунСектуар'''
 
−
<br>Высота: 116 м
 
−
<br>Где: провинция Сикайн, Мьянма
 
−
<br>ЛаукунСектуар считается второй по величине скульптурой на планете. Более того, у ног исполина лежит самая большая в мире наклонная статуя Будды. Вся конструкция находится в глухом районе Мьянмы, поэтому о ней знают лишь немногие европейские путешественники.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 5.png]]}}
 
−
 
−
Возведение монумента смело можно назвать стройкой века. Продолжалось оно 12 лет (с 1996 по 2008 год)! Во время строительства наклонного Будду использовали в качестве формы для отливки одежды его вертикальной копии. Позолоченные пластины рабочие поднимали и соединяли вручную, без помощи кранов.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 6.png]]}}
 
−
 
−
Статуя, высотой 116 метров, изображает Будду Шакьямуни, и вместе с постаментом достигает почти 130 метров.
 
−
 
−
<br>'''3. УшикуДайбутсу'''
 
−
<br>Высота: 100 метров
 
−
<br>Где: Ушику, Япония
 
−
<br>У Весеннего Будды из китайской провинции Хэнань есть близнец в Японии. Это УшикуДайбутсу. Воплощение величественного божества возносится к небу на 120 метров (высота с постаментом), украшая собой парк в японском городе Ушику.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 7.png]]}}
 
−
 
−
Статуя хоть на 16 метров и меньше своего брата в Китае, но также величественна и масштабна. Только представьте себе глаза размером в 2,5 метра, 10-тиметровое ухо и 18-тиметровые руку!
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 8.png]]}}
 
−
 
−
Руки японского Будда, как и китайского, обращены к собеседнику, правая поднята, а левая опущен вдоль тела. Это позиция мудры витарка, которая символизирует передачу учения дхармы. Иначе говоря, так Будда указывает всем путь просветления, освобождения от страданий и привязанностей.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 9.png]]}}
 
−
 
−
<br>'''4. Гуаньинь'''
 
−
<br>Высота: 108 метров
 
−
<br>Где: город Санья на острове Хайнань, Китай
 
−
<br>Ее вы увидите еще из окна самолета, идущего на посадку в аэропорту Саньи. Она производит впечатление богини, ступающей по воде. Сложно оторвать взгляд от фигуры из белого камня и сияющего золотого нимба вокруг ее головы.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 10.png]]}}
 
−
 
−
Это Гуаньинь, женское воплощение Будды, известное также как бодхисаттва Авалокитешвара. Богиня имеет три лица: на посетителей она смотрит, держа в руках книгу, второй лик изображен с четками, третий — с цветком лотоса. Таким образом, многоликая Гуаньинь представляет три аспекта Будды: прошлое, настоящее и будущее.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 11.png]]}}
 
−
 
−
<br>'''5. Великий Будда Таиланда'''
 
−
<br>Высота: 92 м
 
−
<br>Где: район Мианг провинция Ангтхонг, Таиланд
 
−
<br>Встретиться с Великим Буддой также можно в Таиланде. В провинции Ангтхонг находится самая большая статуя в стране и девятая по высоте в мире. Сидящего в позе лотоса Будду строили 18 лет, все работы завершились пять лет назад. Статуя выполнена из цемента и расписана золотом. Она достигает 92 метра в высоту и 63 метра в ширину.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 12.png]]}}
 
−
 
−
<br>'''6. Гранд Будда'''
 
−
<br>Высота: 88 метров
 
−
<br>Где: город Уси, провинция Цзянсу, Китай
 
−
<br>А это крупнейшая в мире статуя Будды из бронзы. Фигура застыла в той же позе, что и Весенний Будда в провинции Хенан и его японский собрат УшикуДайбуцу. Высота статуи, которая возвышается на холме Линшань, составляет 88 метров.Весит гигант около 800 тонн.Чтобы подойти к Будде вплотную и коснуться его ступней, нужно прошагать 217 ступенек.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 13.png]]}}
 
−
 
−
Гранд Будда соседствует с храмом Сянфуиозером Тайху, гдеочень любят отдыхать туристы. Недавно здесь же построили Брахма дворец и дворец в форме руки Будды.
 
−
 
−
<br>'''7. Будда Майтрея'''
 
−
<br>Высота: 71 метр
 
−
<br>Где: провинция Сычуань, Китай
 
−
<br>Будда Майтрея - еще один древний буддийский колосс. Статуя монаха, излучающего доброту и любовь, находится недалеко от города Лэшань и видна на несколько десятков километров вокруг. Местные жители называют его Да Фо, что дословно означает "Будда Горы".
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 14.png]]}}
 
−
 
−
Это невероятно, но 70-метровое изваяние действительно высеченов толще одной из скал горы Линъюньшань. Ширина плеч достигает 30 м, размер головы — почти 15 м, пальцы рук — 8 м, длина носа — 5,5 м. На протяжении 90 лет, начиная с 713 года, день за днем каменная порода постепенно принимало величественный образ Будды.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 15.png]]}}
 
−
 
−
Его полузакрытые глаза смотрят на гору Эмэйшань, а стопы упираются в реку. На уровне головы Будды находится храмовый комплекс, парк и пагода высотой 38 метров. А справа от головы Будды находится скверик влюбленных. Пары цепляют здесь навесные замки, а ключи бросают в пропасть, чтобы никогда не разлучаться.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 16.png]]}}
 
−
 
−
<br>'''8. Будда Лантау'''
 
−
<br>Высота: 34 м
 
−
<br>Где: Лантау, Гонконг
 
−
<br>Буддистский символ ясности мыслей и чистоты помыслов есть и в Гонконге. Это бронзовая статуя Будды, сидящего на лотосе. Особенность Большой Будда на острове Лантау в том, что он обращен не на юг, как все большие статуи Будд, а на север.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 17.png]]}}
 
−
 
−
К Будде ведет лестница из 268 ступеней, но это не останавливает многочисленных туристов и паломников, которые приезжают в Гонконг, чтобы коснуться его ступней.
 
−
 
−
{{center|[[file:Right coloumn 18.png]]}}
 
−
 
 
{{lang|История: Религии мира}}
 
{{lang|История: Религии мира}}

Текущая версия на 08:36, 22 октября 2018


Байыркы мезгилдерден тартып эле адамдар жогорку күчтөргө ишенип келишкен, мындан миңдеген жылдар мурда жашаган адамдардын өз ишенимдери, кудайлары жана дини болгон. Адамзат цивилизациясынын өнүгүшү менен диндер да өнүгүп отурган, жаңы ишенимдер жана агымдар пайда болгон, ошондуктан дин цивилизациянын өнүгүү деңгээлине жараша же тескерисинче болгон, деген бир беткей тыянак жасоо болбойт, адамдардын ишеними гана прогресстин негизги өбөлгөлөрүнүн бири болгон.

Азыркы дүйнөдө миңдеген ишенимдер жана диндер бар, алардын айрымдары миллиондогон адептерди өзүнө тартса, башкаларына – бар болгону бир нече миң же ал тургай жүздөгөн гана адамдар ишенет.

Байыркы диндер

Диний ишенимдердин эң жөнөкөй формалары мындан 40 миң жыл мурдатан эле жашап келген. Азыркы типтеги адамдын (homo sapiens) пайда болушу дал ошол мезгилге таандык, анын өзүнөн мурдагылардан эң негизги артыкчылыгы ал абстрактуу ой жүгүртүүгө жөндөмдүү, акыл-эстүү адам болгон.

Адамзаттын тарыхындагы ошол алыскы мезгилдерде диний ишенимдердин болгондугу туурасында эң алгачкы адамдарды жерге көмүү практикасы күбө болот. Археологдор ал адамдарды атайын даярдаган жерге көмүшкөндүгүн аныкташты. Мында көзү өткөн адамды жерге берүүгө даярдоонун белгилүү бир ырым-жырымдары алдын ала жасалган. Маркумдардын денесин бир катмар жошо боёк менен жаап, жанына курал-жарагын, үйдө урунган буюмдарын, тагынып жүргөн кооздуктарды жанаша коюшкан. Демек ал кезде көзү өткөн адам жашоосун уланта берет, реалдуу дүйнө менен катар арбактар жашаган башка дагы дүйнө бар деген диний-сырдуу көз караш болгондугу байкалып турат. Маркумду жерге берүү ырым-жырымдары болгондугунун өзү эле, эң алгачкы аңчылар өлүм жөнүндө ой жүгүртүшкөндүгүн, тиги дүйнө, көзү өткөндөн кийинки жашоо тууралуу кандайдыр бир көз караштары болгондугун далилдеп турат. Алар өздөрүнүн көзү өткөн жакындарын таштап салган эмес. Аларды кандайдыр бир алыскы жолго даярдап жаткансып – зарыл болгон эмгек куралдары, тамак-аш, адамды кооздогон буюм-теримдер ж.б. менен жабдыган. Мындан тышкары уруунун көзү өткөн мүчөлөрүн эреже катары алар жашаган жерде же бир аз обочо жерге жашырышкан – башкача айтканда маркум көзү тирүүлөр менен аралаш жүргөндөй сезилген.

Неандерталдардагы сөөктү коюу салты


Ле-Мустьеде (Франция)16-18 жаштагы уланды көмүү неандерталдык эң алгачкы сөөк коюулардын бири болуп саналат. Бул мүрзө 1908-жылы табылган жана илимий чөйрөдө көптөгөн талаш-тартышты пайда кылган – сөөктү аң сезимдүү түрдө жерге берүү фактысы скептиктерде узак талаш туудурган. Уландын сөөгү бир капталынан коюлган. Ал бир колун жазданып, экинчи колун алдыга сунган абалда жаткырылган, анын сөөгү анча терең эмес чуңкурга көмүлгөн, тегерегинде оттук таш сыныктары, таш куралдар жана жаныбарлардын сөөктөрү (мурдагы кескиленген эттер) жатат.

Сөөктү коюу салты


Сөөктү коюу салты

Мүрзөнүн түбүнө көп учурда күл же акиташ, ал эми үстүнө бир нече сантиметр калыңдыктагы кызыл жошо себеленген. Андан соң өлгөн адамды мүрзөнүн ичине жаткырып жарык тийген жакты каратып (башкача айтканда башын дайыма чыгышка, батышка, түндүккө же түштүккө каратып), көп учурда бүрүшкөн же байланган абалда жаткырылган. Мында азем кийимчен болгон, ага ар түрдүү кооз буюмдарды жана башка көмөкчү шаймандарды: эмгек куралдарын, искусство куралдарын, тамак- ашты жанына коюп коюшкан. Маркумду көп учурда кызыл жошо топурак менен жабышкан. Ал кыязы отту, а балким канды же кандай болгон күндө да көзү өткөндөн кийин ажырап кала турган кандайдыр бир жашоонун белгисин элестетсе керек. Мүрзөнү топурак менен толтуруп, эреже катары үстүнө мамонттун оор сөөктөрүн (мисалы далысын) же таштар менен бастырышкан – “жан кирип туруп кетпесин дешсе керек”.

Тешик-Таштан табылган бала. Өзбекстан. Неандертал.


1938-жылы А. П. Окладников болжол менен деңиз деңгээлинен 1500 м бийиктикте тапкан Тешик-Таштагы (Өзбекстан) 8-9 жаштагы баланын мүрзөсүн эң кызыктуу ачылыштардын бири деп эсептөөгө болот. Болжол менен узуну 20 метр, туурасы да ошончолук болгон анча терең эмес бейитти каскан учурда анча жакшы сакталбаса да Орто Азияда биринчи жолу неандерталдыктын сөөгү табылган.

Неандерталдарды көмүү


Кызык жери археологдор баланын мүрзөсүнүн үстүнөн оттун калдыгын, ал эми тегерегинен – учтуу жагы жерге киргизилип каршы-терши сайылган тоо текенин мүйүздөрүн табышкан, бир учурда бул кандайдыр бир тосмо катары коюлса керек. Ушунун өзүн тоо текеге (Орто Азияда бүгүнкү күндө да бул кайберен касиеттүү деп эсептелет) өзгөчө магиялык мамиленин күбөсү жана неандерталдарда күнгө (күнөс жергө) сыйынуунун далили катары түшүндүрүшкөн.

Владимир шаарынан алыс эмес жердеги Сунгирь деп аталган жерден табылган мүрзө өзүнүн ачылыштары менен кызыгуу туудурат. Мүрзөлөрдүн биринде бири-бирине баштарын тийиштирип кыналышып жаткан эки өспүрүмдүн сөөгү чыккан. Алардын бири 7-8 жаштагы кызга, экинчиси 12-13 жаштагы балага таандык. Көргө мамонттун азуусунан жасалган көп сандагы буюмдар, ошондой эле бир нече оттук таш куралдар коюлган, алар баланын жанынан табылган. Алардын жанынан табылган мамонттун аркайган азуусунан жасалган найза эң сейрек табылга катары бааланууда. Найзалардын биринин узундугу – 2 м 46 см, экинчисиники 1 м 66 см. Өтө бекем, оор жана жакшылап учталган бул куралдар аңчынын колундагы кубаттуу аспап болгону көрүнүп турат, мындай курал менен чоң айбанатка коркпостон кол салса да болот. Мындан тышкары кыздын жанынан ошол эле материалдан жасалган сегиз кыска найза жана узундугу 42 см келген эки канжар, ал эми баланын жанынан үч кыска найза жана бир канжар табылган. Алардын билектерине билериктер, манжаларына сөөктөн жасалган шакектер көрк берип турган. Ар биринин моюнуна жакын жерде тыш кийимдерин: плащын же сырт кийимин бүчүлөө үчүн кызмат кылган төөнөгүч жаткан. Мындан тышкары, бала колуна оттук таш саптуу бычакты бекем кармап алган (бычактын экинчиси алыс эмес жерде турат), төшүндө аттын, сол ийининин астында мамонттун фигурасы жатат.

Алгачкы адамдын диний ишенимдери XIX-XX кылымдарда Түштүк Францияда жана Түндүк Италияда табылган аска жана үңкүр живописинин чыгармаларында чыгалдырылган.


Байыркы аска бетиндеги сүрөттөрдүн көпчүлүгү бул адамдардын жана жаныбарлардын аңчылык кылган учурлары.

Сүрөттөргө талдоо жасаган учурда илимпоздор алгачкы адамдар өздөрү менен жаныбарлардын ортосундагы өзгөчө бир байланышка, ошондой эле айрым сыйкырлуу ыкмалардын жардамы менен айбанатырдын жүрүш-турушуна таасир тийгизүү мүмкүнчүлүгүнө ишенген, деген тыянак жасашкан.

  • Ласко (Франция) үңкүрүндөгү аска сүрөттөрү
  • Ласко (Франция) үңкүрүндөгү аска сүрөттөрү
    • Imagessss.jpg
    • Sss01.jpg
    • 150519700211772498.jpg

Саймалуу-Таш (Кыргызстан) сүрөттөрү


    • 1459037072 img 1912.jpg
    • 1017110701.jpg
    • Sss03.jpg

Тотемизм

Тотемизмди диний көз караштардын эң алгачкы формасы деп эсептөө керек.

Тотемизм — уруу менен уруктун жана тотемдин (өсүмдүк, жаныбарлар, буюмдар) ортосундагы фантастикалык, адамдын акыл-эсинен тышкаркы күчкө ээ болгон тектештикке ишеним.

Тотемизм — адамдардын (уруу, урук) кандайдыр бир тобу менен жаныбарлардын же өсүмдүктөрдүн белгилүү бир түрүнүн ортосундагы тектештик байланыштын бар экендигине ишеним. Тотемизм адамзат коллективинин биримдигин жана курчаган дүйнө менен анын байланышын таанып-билүүнүн биринчи формасы болуп саналат. Өзү жашаган жамааттын турмушу анын мүчөлөрү аңчылык кылган жаныбарлардын белгилүү бир түрлөрү менен өтө тыгыз байланышта болгон.

Тарыхтын эң алгачкы этабында жаныбарлар адамдын түпкү ата-бабасы жана анын рухий жана жандуу пири болуп саналат деген пикир калыптанган. Жаныбарлар дүйнөсү менен өзүнүн тектештигин баса белгилеп, адам айбанаттардын аталышын өзүнүн ысмына же өз элинин аталышына киргизген. Жандуу тотемди ыйык көрүп – адам өзүн табияттын ажыралгыс бөлүгү катары сезген.

Фетишизм

Алгачкы адамдарга ийгилик алып келип, коркунучтан калкалай турган ар түрдүү буюмдарды ыйык көрүү өзгөчө мааниге ээ болгон. Диний ишенимдин бул формасы «фетишизм» деп аталган.

Фетишизм — белгилүү бир буюмдар бөтөнчө бир сырткы күчтөргө ээ кендигине ишеним.

Адамды таң калдырган ар кандай: формасы адаттан башкача таш, жыгачтын сыныгы, айбанаттын баш сөөгү, металл же чопо буюм фетиш боло алат. Мындай буюмдарга ага таандык болбогон бөтөнчө касиеттер (адамды айыктыруу, коркунучтан куткаруу, аңчылыкта жардам берүү ж.б. жөндөмү) ыйгарылып келген.

Фетишизм


Анимизм

Диндин алгачкы формалары туурасында айтканда анимизм жөнүндө эскербей коюуга болбойт.

Анимизм — адамдын жаны жана арбактар бар экендигине ишеним.

Өнүгүүнүн өтө төмөнкү деңгээлинде турган карапайым адамдар ар түрдүү оорулардан, табигый кырсыктардан коргонуунун жолун табууга умтулуп, адамдын жашоо-турмушу ага көз каранды болгон табиятка жана бизди курчаган буюмдарга, бөтөнчө касиеттүү күчтөргө ишенип жана аларга сыйынып, аларды бул объектилердин руху катары урматтап келген.

Табияттын бардык кубулуштарынын, буюмдардын жана адамдардын жаны бар деп эсептелген. Адамдын жаны кара санатай жана ак санатай болушу мүмкүн. Арбактарга курмандык кылуу кеңири колдонулган. Адам жанынын өлбөстүгүнө, арбактарга, кара күчтөргө ишеним азыркы учурдагы бардык диндерде сакталып калган. Булардын бардыгы алгачкы доордун көз караштарынан ооп келе жатат. Диний ишенимдердин башка эрте пайда болгон түрлөрү жөнүндө деле ушунун өзүн айтууга болот. Алардын бири мурункулардын ордуна келген кийинки диндерге оошсо, башкалары – тиричиликтеги кирди-чыкты ишенимдердин жана ой жоруулардын чөйрөсүнө өтүп кетти.

Шаманизм

Шаманизм — айрым адам (шаман) табигый күчтөрдөн тышкаркы бөтөнчө жөндөмгө ээ экендигине ишеним.

Шаманизм өзгөчө социалдык статуска ээ болгон адамдар пайда болгон өнүгүүнүн алда канча соңку этабында пайда болот. Шамандар белгилүү бир уруу же урук үчүн мааниси чоң болгон маалыматтарды сактап жүрүшөт. Шамандын жасаган ырым-жырымдары зикир чалуу (камлание) (ыр, бий менен коштолгон ырым-жырымдардын учурунда шаман арбактар менен сүйлөшөт) деп аталат. Зикир чалуу (камлание) учурунда шаман көйгөйдү чечүүнүн же бейтапты дарылоонун ыкмасы жөнүндө арбактардан көрсөтмө алат.

Шаманизм элементтери азыркы диндерде учурайт, мисалы дин кызматындагыларга Кудайга кайрылууга мүмкүндүк берген өзгөчө күч ыйгарылат.

  • Rel1.png
  • Rel2.png
  • Rel3.png
  • Rel4.png

Теңирчилик

Евразиянын кең мейкиндиктеринде көчмөн цивилизациянын шартында көк теңирге – Теңирге жана теңирчилик динине сыйынуу калыптанган.

Хан-Теңири ыйык тоосу


Зороастризм

Зороастризм — Иран тоолорунун чыгыш жагында б.э.ч. I—II миң жылдыктын чегинде пайда болгон байыркы монотеисттик дин.

Зороастризмдин пайда болушу чыгыш-иран урууларынын (алар өздөрүн арья деп атаган) көчмөн малчыларында (турья) Заратуштра пайгамбары пайда болгон б.э.ч. II жана I миң жылдыктарынын чегине таандык. Гректер пайгамбарды кийинчерээк Зороастр, ал эми анын илимин – зороастриз деп атаган. Бул мифтеги бирөө эмес, Заратуштра деген кадимки эле ирандык аты бар адам болгон. Бул сөз “Эски төөчөн” же “Карган төөчү” деп которулат.

Заратуштранын жашаган учуру жана төрөлгөн жери белгисиз, анткени пайгамбардын көзү тирүүсүндө анын окуусу жазылып калган эмес, көп убакыт өткөндөн кийин гана зороастрийлердин ыйык текстеринин жыйнагы пайда болуп, Авеста аталган. Анткени жазууну байыркы ирандыктар кара санатай күчтөрдүн жана алардын кудайы Анхра-Маньюнун жанданышы деп эсептешкен. Ошондуктан ыйык билимди жрецтер жашыруун сактап жана эске тутуп коюшкан. Заратуштра өзү да теги боюнча дин кызматында болгондуктан, ушундай эле окуудан өткөн. Ал кайсы бир динди реформалаган кайсы бир учурда эки динди рефомалаган жана жаңы илимди үгүттөй баштаган. Анысы мекениниде ийгиликке жетишкен эмес, пайгамбар өзү качууга мажбур болгон жана чыгыш ирандын падышасы Виштаспанын сарайынан колдоо таап, ал пайгамбардын жаңы динин кабыл алган жана аны жайылтууга көмөк көрсөткөн.

Зороастризмдин ыйык китеби – Авеста. Сасаниддердин башкаруусунда, биздин эранын III–V к.к. ыйык сөздү жазып алууга чоң маани берген башка жактын диндеринин таасири менен ирандыктар тарабынан ошол кезде колдонулуп жүргөн пехлевий алфавитинин негизинде атайын жазуу негизделген. Ушул “авеста” менен акыры барып Авеста деп аталган (сөзмө-сөз алганда “насаат”, “мактоо”) деп аталган зороастризмдин ыйык жазуусу жазылган. Сасанид Авестасы 21 китептен турат. Бул китептердин ичинен биздин мезгилге чейин толук сакталганы бирөө гана, ал эми ошол кезде түзүлгөн Авеста канонунун төрттөн бирине жакыны бизге жеткен.

    • Жогорку кудай Ахура Мазда
    • Заратуштра
    • Дахма – зороастрийлердин жер төлө мунарасы
    • Азербайжандагы храмы
  • Заратуштра бүткүл жандуунун бардыгын жараткан эң жогорку жана баарын билген Кудай – Ахура-Маздеге сыйынууга үгүттөп, калган кудайлардын бардыгы ошондон келип чыккан деп эсептеген. Кара санатай кудай Анхра-Майнью (Ариман) ага каршы турат. Зороастризимдин этикалык концепцисына негизги көңүл үч нерсеге: жакшы ойго, жакшы сөзгө, жакшы ишке негизделген адамдын ишмердигине бурулат. Ахура-Маздеге сыйынуу биринчи кезекте отко сыйынууну билдирет (мына дал ошондуктан зороастрийлерди кээде отко сыйынуучулар деп аташат).

Дүйнөлүк диндер

Бүгүнкү күндө дүйнөдө дин көп, ошондуктан диндерди классификациялабасак болбойт. Эң оболу дүйнөлүк диндер жана улуттук диндер деп бөлүнөт. Монотеизм дини бар (мында жогорку кудай деп айтылат) жана политеизм дини ( кудайлар көп) бар.

«Дүйнөдөгү негизги беш диндин таралышы»


Бүгүнкү күндөгү дин изилдөөчүлөр планетада бардык ишенген адамдардын басымдуу көпчүлүгү тартылган негизги үч динди бөлүп көрсөтүшөт. Буддизим, христианчылык жана ислам ушул диндерге кирет, ошондой эле аталган диндерге негизделген көп сандаган агымдар, тарамдар жана секталар бар. Ар бир дүйнөлүк диндин миң жылдан ашык тарыхы, ыйык жазуусу жана бир катар салттары жана сыйынуучу багыттары бар, динге ишенгендер аларды сактайт. Бул диндердин таралуу географиясын айтсак, мындан 100 жылга жетпеген мурунку учурда кандайдыр бир чек араларын так ажыратып Европаны, Американы, түштүк Африканы жана Австралияны – “дүйнөнүн христиандык” бөлүктөрү деп, Түндүк Африканы жана Жакынкы чыгышты – мусулман мамлекеттери деп, ал эми Евразиянын түштүк-чыгыш жагындагы мамлекеттерди – буддистердики деп келсек, азыркы учурда жыл өткөн сайын мындай деп бөлүштүрүү шарттуу мүнөзгө ээ, анткени Европа шаарларынын көчөлөрүнөн буддистер менен мусулмандарды улам көбүрөөк жолуктурууга болот. Ал эми Орто Азиянын динден тыш мамлекеттеринде христиан храмы менен мечитти бир көчөдөн көрүүгө болот.


Буддизм

Klyne1.png
Буддизм – пайда болгон убактысы жагынан дүйнөдөгү биринчи дин. Калган дүйнөлүк диндер кыйла кийин пайда болгон: христианчылык – болжол менен беш жүз жыл, ислам – миң жылдан ашыгыраак кийин чыккан.


Klyne1KG.jpg


Буддизм — ар түрдүү маданий өзгөчөлүктөрү жана салттары бар, бири-бирине такыр окшобогон элдердин дини, бүгүнкү күндө ал бүткү жер шарына тарап, этно-конфессиялык жана этно-мамлекеттик чек аралардан алыс өтүп кеткен. Будда дүйнөсү Цейлондон (Шри-Ланка) Бурятия жана Тувага чейин, Япониядан Калмакияга чейин тараган, ошондой эле Америка менен Европага жайылып бара жатат. Буддизм — анын мекени болгон Индия жана маданияты кытай цивилизациясынын салтында өсүп чыккан Ыраакы Чыгыш менен тыгыз байланышы бар Түштүк-Чыгыш Азиянын жүз миллиондогон калкынын дини; миңдеген жылдардан бери Тибет буддизмдин бешиги болуп саналат, бул жакка буддизмдин аркасы менен индия маданияты келген, жазуу, адабий тил пайда болгон жана цивилизациянын негиздери калыптанган.

Буддизмдин жаралышы

Буддизм биздин эрага чейинки биринчи миң жылдыктын орто ченинде ал кездеги үстөмдүк кылган брахманизмге оппозициялык агым катары Индиянын түндүгүндө жаралган. “Буддизм” деген сөз хинди тилиндеги Budhi деген сөздөн келип чыгып, “акылмандык” дегенди билдирет. Бул мааниде алганда Будда “Акылмандык” дегенди түшүндүрөт.

A5dbad4a4572a59a0319f573bd7653a7.jpg

Изилдөөчүлөрдүн көпчүлүгү буддизмди реалдуу инсан негиздеген деп эсептейт. Ал б.э.ч. 560-ж. Индиянын түндүк-чыгышында төрөлгөн шак уруусунун башчысынын уулу болгон. Уламыштарда индиялык падышанын уулу Сиддхартха Гаутама түйшүксүз жана бактылуу жаштыктан кийин жашоонун алсыздыгын жана керексиздигин, кайра-кайра жаралуулардын чексиз тизмеги жөнүндө идеялардын алдындагы коркунучту курч сезген. Ал приц болгон, бирок төмөнкү суроолордун жообун табуу үчүн үйдөн чыгып кеткен:

  • Эмне үчүн дүйнөдө кайгы жана жоготуу көп?
  • Эмне үчүн адамдар карыйт жана өлөт?
  • Адам канткенде өз кайгысынан жана оорусунан арыла алат?

Падышанын уулу жети жыл саякаттап жүрүп бир күнү Бодхи дарагынын түбүндө отурганда жан дүйнөсүн жаркыткан ачылыш болуп өткөн. Ал өзүнүн суроосуна жоопту тапкан. Будда деген ат “тазарган” дегенди билдирет. Өз ачылышына таң калып, ал ушул дарактын астында бир нече күн отургандан кийин өрөөнгө, элге түшүп, жаңы окуусун үгүттөй баштаган.

22381377.jpg

Өзүнүн биринчи үгүтүн Бенареседе окуган. Алгач ага анын беш шакирти кошулган, анан аскетизмден баш тартканда алар андан обочолонушкан. Кийинчерээк өтө көп адамдар анын жолуна түшкөн. Анын идеялары көп адамдарга жакын болгон. Ал 40 жыл бою Түндүк ана Борбордук Индияда үгүт жүргүзгөн.

Slide333 8KG.jpg


Будда ачкан негизги чындык

Адамдын бүт жашоосу – азап тартуу. Бул чындык бардык нерселердин туруксуздугун жана өзгөрүлмөлүүлүгүн таанууга негизделген. Бардыгы жок болуш үчүн пайда болот. Адамдын жашоосу субстанциядан ажырап калган, ал өзүн-өзү жейт, ошондуктан буддизмде жашоо жалын түрүндө көрсөтүлгөн. Ал эми жалындан кайгы менен азапты гана алып чыгууга болот.

Азап тартуунун себеби — биздин каалообуз. Адам жашоого байланып калган, ал абдан жашагысы келет, азап тартуу ошондон келип чыгат. Адамдын жашоосу кайгы менен коштолгондуктан, адам жашагысы келип турганда, азап тартуу боло берет.

Азаптан кутулуу үчүн каалоодон арылуу керек. Бул нирванага жетишүүнүн натйыжасында гана мүмкүн. Ал болсо буддизмде жалындаган каалоону өчүрүү, суусоону токтотуу катары түшүнүлөт. Мунун өзү бир эле учурда жашоону токтотуу эмеспи? Буддизм бул суроого түз жооп бербейт. Нирванага байланыштуу тетири пикир гана айтылат: бул каалоо да, аң сезим да, жашоо да жана өлүм да эмес. Бул адам өзүнүн жанынын көчүп жүрүшүнөн арылган абал. Эң соңку буддизмде нирвана эркиндиктен жана тазалануудан турган башкача жыргал катары түшүндүрүлөт.


Klyne3.jpg


Каалоодон арылуу үчүн, кутулуунун сегиздиктүү ийри-буйру жолдоруна түшүү керек. Нирванага баруучу жолдогу бул баскычтарды аныктап алуу Будда илиминдеги негизги талап болуп саналат, аны эки четинен качып чыгууга мүмкүндүк берген жолдун ортосу деп аташат: ага сезимди канааттандырып жана каалоону какшытып баруу керек. Бул жолду куткаруунун ийри-буйру сегиздиктүү жолу деп аташат, анткени ал жол сегиз абалды көрсөтөт, андан өткөндөн кийин адам жогорку абалга – нирванага жетиши жана кайра жаралуулардын чынжырын үзүшү мүмкүн

Буддисттик окуулардын алгачкы жазуулары Будда өлгөндөн кийин үч жүз жылдан соң пайда болуп отурат. Аны Шакьямунинин эң жакын үч шакиртинин оозунан жазып алышкан. Бүгүнкү күндө бул тексттер бизге “Типитака” же “Трипитака” катары белгилүү. Байыркы индия тилинен которгондо бул “Үч себет акылмандыкты” билдирет. Бул жерде аталышы метафоралык мүнөздө. Ал кезде жазуу пальма жалбырактарына түшүрүлгөн, аны адатта себетте сактагандыктан “китеп” деген сөздү ал жазууларга карата колдонуу оор.

«Типитаканын» биринчи варианты индиянын пали сүйлөшмө тилинде жазылган. Муну Будданын өзү каалаган имиш, ал өзүнүн окуусу көп адамдарга түшүнүксүз болгон санскрит өлүк тилинде жазылышын каалаган эмес. Бирок пали мезгили өтүп жалпы кабыл алынган тил болуудан калган. Көптөгөн диалектилер жана тилдер пайда болгон. Китепти алардын бардыгына которуп отуруу мүмкүн болбогон соң, акыры барып ал санскритке которулган.

Бирок санскрит варианты да биздин күндөргө жетпеди. Ал кездеги бардык будда тексттерин жана жазууларын XIII кылымда мусулмандар монастрлар менен кошо жок кылып жиберишкен. Ар түрдүү тилдерге жана диалекттерге котормолор гана калган, алардын тактыгы жана толуктугу жөнүндө азырынча сөз кылуу мүмкүн эмес.

Бүгүнкү күндө Трипитаканын версиялары ал тургай сөзсүз түрдө санскрит канону катары кабыл алынышы да мүмкүн эмес. Ошондой болсо да, бардык версияларда тексттерди төмөнкүчө бөлүштүрүү байкалат:

1. Виная-питака. Бул китепти түзгөн тексттер Будданын учурунда монахтардын общинасында жашаган 227 эрежени билдирет. Бул эрежелердин сакталышы тазалануу жолундагы биринчи баскыч, буддизмдин түздөн-түз атрибуту сыяктанып көрүнөт. Адаттагы жашоо ыңгайынан баш тартуу жана жашоо кандай болууга тийиш экендиги тууралуу жаңы, көз карашты бузган шартты кабыл алуу;

2. Суттана-питака. Будданын окуусунун маңызын камтыган жазуу. Осуяттар, насааттар жана башкалар. Шакьямуни катуу жоболорду жарыялаган эмес. Адатта ал адамга жооп берип жатып, тиги киши анын сөздөрүнөн өзү үчүн, өзүнүн өнүгүү деңгээли үчүн туура жоопту алгандай кылып жооп берген. Будданын окуусунун мындай өзгөчөлүгү “экинчи себетти” түзгөн тексттерде чагылдырылган. Бул сутралардан (трактаттардан) тышкары анда Шакьямунинин өмүрүнүн соңку жалдары жөнүндө маалыматтар бар;

3. Абхидхамма-питака. Китеп (иш жүзүндө ал бир нече томду камтыйт), алгачкы эки томду окугандан кийин гана түшүнүктүү боло баштайт. Буга чейин ишеним менен гана кабыл алынып келе жаткандардын бардыгы эми кең-кесири түшүндүрүлөт. Жаңырган абалдын үчүнчү баскычы мурдагы бардык тексттерге философиялык талдоону билдирет. Ушул жерде ошондой эле Шакьямунинин мурунку жер үстүндөгү бир абалдан экинчи абалган айлануулары жөнүндөгү баяндар бар.

  • Klyne4.png
  • Klyne5.png
Klyne6.png

Канондук Трипитаканын көлөмү жөнүндө таасир калтыруу кыйла татаал. Ар түрдүү тилде чыккан ар түрдүү басылмаларда ал 55тен 220 томго чейинки көлөмдү ээлейт. Бул – чыны менен эбегейсиз жазма эмгек.

Христианство

Христианчылыктын тарыхы эки миң жылдан ашкан. Буддизм жана ислам менен катар бул дүйнөдөгү үч диндин бири. Планетанын калкынын үчтөн бирине жакыны христианчылыктын: католицизм, православие, протестантизм түрлөрүн тутушат.

Christian1KG.jpg

Христианчылыктын пайда болушунун себептери

Христианчылык б.э. I к. Рим империясынын аймагында пайда болгон. Рим, көп элдерди басып алып, алардын үстүнөн адамдар буга чейин биле элек эзүүнү орноткон. Бирок римдин провинциялары – Сирия менен Палестинада жашаган еврейлерге өзгөчө оор болгон.

Klyne10KG.jpg

Эврейлердин мурдагы мамлекети Иудея бул провинциянын бөлүгү болуп саналган. Боштондукка чыгаруу үчүн Римге каршы күрөштүн бардык каражаты сыналды, бирок сезилерлик натыйжа берген жок. Эми соңку үмүт Яхве Кудайда калды. Еврейлер ал Римдин эзүүсүнөн бошотот деп ишенишкен.

Бул диндин негизги идеялары алгач иудей жамаатынын идеяларына жакын болгон. Христоско, кийинчерээк анын окуусуна ишеним – христианчылык деп аталды, ал эми бул ишенимди колдогондор христиандар деп аталышты.

Klyne11KG.png
Христианчылыктын тарыхы

Иисус Христтин төрөлүшү менен жаңы тарыхый “эра” – биздин эра башталды. Биз эми да биздин эрага чейинки же биздин эранын жылдары деп айтабыз. Ал эми эски китептерден Христос (P. X.) төрөлгөнгө чейин же кийин деген түшүнүктөрдү жолуктурабыз.

Христианчылыктын эң башынан тартып абалына карабастан Кудай алдында бардыгынын теңчилиги жарыяланган.

Klyne1112KG.jpg

Христианчылыктын догматтары сырдуу иштерден – сыйынуу аракеттеринен көрүнөт, алардын учурунда “бул окууга ишенгендерге кудайдын көзгө көрүнбөгөн жакшылыгы” туурасында айтылат. Башкача айтканда кудайдын пайда болушу алар аркылуу болуп өтөт::

Klyne1113KG.jpg


Бара-бара бардык бактысыздыктан адамды куткаруу жөнүндө, анын жаны түбөлүк жашай Тургандагы жөнүндө христиандык идеялар улам көп адамдарды өзүнө тартып отурган. Христиандык сабырдуулукка жана кечиримдүүлүк, кыянатчылыкка каршылык кылбоо идеяларын кембагалдар гана эмес, ошондой эле калктын орто жана ал тургай бай катмары да кабыл алган.

Император Константин

325-ж. император Константиндин тушунда христианчылык Рим имериясынын мамлекеттик дини деп таанылган. Жаңы дин императордук бийликти жана империянын өзүн чыңдоого көмөк көрсөтүүгө тийиш болгон.

1054-жылы чиркөөдө жик кетип, андан кийин христиан чиркөөсү борбору Рим болгон рим-католик чиркөөсүнө жана борбору Константинополдогу православие чиркөөсүнө биротоло эки бөлүнүп калган.


  • Ee001KG.jpg
  • Ee002KG.jpg
  • Ee003KG.jpg
  • Ee004KG.jpg

ХV кылымда Реформациянын натыйжасында протестанттык чиркөөлөр

Христианчылыктын негизги жоболору Библияда (Инжил) баяндалган. Библияны Ыйык Жазуу деп аташат. Ал байыркы тексттердин жыйнагын билдирет жана Эски жана Жаңы Осуяттардан турат. Библия эң көп окулган китептердин ичинен биринчи орунду ээлейт.

Эски Осуят – бул байыркы еврей Танахы, анда байыркы еврей элинин тарыхы баяндалат, аларда монотеисттик Яхвеге сыйынуу процесси сүрөттөлгөн. “Осуят” деген сөздүн өзү Кудай байыркы Еврейлер менен түзгөн келишимди билдирет. Келишим боюнча еврейлер Кудайга ишенет, ал болсо бул элдин жердеги турмушун калкалайт.

Жаңы Осуяттын ыйыктыгын христиандар гана тааныган китептер түзөт. Христиандардын ишениминде байыркы еврейлер Кудай менен түзүлгөн Осуятты сактаган жок, анткени Иисус Христти Мессия катары кабыл албады. Бирок Кудайдын Уулу катары Иисус гана Жерге чыныгы Жыргалчылыкты алып келди, чыныгы Кудайдын Сөзүн жеткирди, ошондуктан Ага ишенгендерге гана өлгөндөн кийин Амандык тартууланат. Иисустун окуусу – бул Жаңы осуят, Кудайдын жаңы Сөзү. Бул сөз эми иудейлерге гана эмес, христиандык ишенимдми кабыл алгандардын бардыгына таандык. Ушул жагынан алганда Жаңы Осуят – бул Кудайдын адамга акыркы жана биротоло сөзү.

  • Rrr004KG.jpg
  • Rrr005.png
  • Hris1.png
  • Hris2.png
  • Hris3.png
  • Hris5.png
  • Hris6.png
  • Hris7.png
  • Hris8.png
  • Hris9.png
  • Hris10.png
  • Hris11.png
  • Hris12.png
  • Hris13.png
  • Hris14.png
  • Hris15.png
  • Hris16.png
  • Hris17.png
  • Hris18.png
  • Hris19.png
  • Hris20.png
  • Hris21.png
  • Hris22.png
  • Hris23.png
  • Hris24.png
  • Hris25.png
  • Hris26.png
  • Hris27.png
  • Hris28.png
  • Hris29.png
  • Hris30.png
  • Hris31.png
  • Hris32.png
  • Hris33.png
  • Hris34.png
  • Hris35.png

ИСЛАМ

Мусулман цивилизациясынын өнүгүшү Ислам жана Араб халифатынын жаралышы жана өнүгүшү менен байланышкан.

Араб халифатынын аймагынын кеңейиши исламга улуттук диндердин чек арасынан өтүүгө жана дүйнөлүк динге айланууга мүмкүндүк берди.

Араб халифаты дүйнөнүн картасында


Ислам – Аравияда пайда болгон дүйнөлүк үч диндин бири болуп саналат жана дүйнөдөгү кеңири тараган диндерге кирет. 28 өлкөдө Ислам мамлекеттик дин, ал эми 35 өлкөдө мусулмандар динге ишенгендердин көпчүлүгүн түзөт. Араб халифатынын кең мейкиндиги ар түрдүү маданий салттардын өз ара аракетинин жана өз ара баюусунун жаңы борбору болуп калды жана “Мусулман цивилизациясы” деп аталган жаңы феноменди жаратты.

10 % дан ашыгын мусулмандар түзгөн өлкөлөр
IslamtableKG.jpg


Исламга чейин арабдардын бирдиктүү дини болгон эмес жана көп кудайлуулук гүлдөгөн, ошентип Меке шаары язычниктердин зыяратка баруусунун борборуна айланган. Шаар кербенчилердин жолунда пайда болгондуктан, ар өлкөдөн келген соодагерлердин кербени менен кошо бул жакка ар түрдүү философиялык жана диний идеялар тараган. Арабдар иудейлердин жана христиандардын дини менен жакшы тааныш болушкан. VII кылымда иудаизмдин, христианчылыктын, зороастризмдин, манихейчиликтин жана эски араб осуяттарынын негизинде жаңы дин – ислам жаралган.

«Ислам» деген сөз “моюн сунууну”, “Кудайдын бийлигине баш ийүүнү” билдирет. Монотеизм, башкача айтканда бир кудайга ишенүү бул диндин негизинде жатат. Диндин жаралышын өзүн пайгамбар деп жарыялаган Мухамеддин ысмы менен байланыштырышат, ал өзүн пайгамбар деп жарыялаган, Европадагы аты Магомет.

Мухаммед (570-632). Диний үгүттү 610-612-ж.ж. Мекеде өзүнүн туулуп өскөн шаарында баштаган. Алгач аны таанышкан эмес, ошондон соң Мухаммед жактоочулары менен Мединага качкан. Бул окуя мусулман календарынын башталышына негиз салган. 622-жылы өзүнүн жолдоочуларынын чакан тобу менен Мекеден Мединага келгенден кийин Мухаммед үгүтчү катары гана эмес, ошондой эле жашоо-турмуштун ар түрдүү тармагында өзүн жолдогондорго жүрүш-туруш нормасын үйрөткөн теократиялык башкаруучу катары чыккан. Мекеге кайтып келгенден кийин Мухаммед мусулмандар жамаатынын башчысына, ал эми Меке шаары – Кааба жайгашкан мусулмандардын ыйык шаарына айланат.

  • MekkaKG.png
  • Mekka3KG.jpg
  • Mekka22.png
406928 14 i 072.jpg

Мухаммеддин милдети жаңы динди түзүү эмес, бир Кудайга чындап ишенүүнү калыбына келтирүү болгон. Дүйнөлүк дин катары Исламды калыбына келтирүү Араб Халифатынын баскынчылык жүрүштөрү менен байланышкан. Мухаммед Пайгамбар өлгөндөн кийин көп араб уруулары жаңы калпага баш ийүүдөн баш тартып, көтөрүлгөн. Биринчи калпа көтөрүлүштү басып, Аравия жарым аралын бириктиргенден кийин, калпалыктын алдында андан аркы басып алуулар жөнүндөгү маселе турган. Бул картадан араб калпалыгынын басып алууларынын негизги этаптарын аласыңар.

Классикалык ислам адамдын жашап турушунун үч статусун: такыба (мусулман) катары, калкалоочу катары (иудейлер менен христиандар ислам дүйнөсүндө – Китептин адамдары, исламда зомбулук менен мамиле жасабай турган Ыйык жазууну кармоочулар) жана кайрылууга тийиш болгон көп кудайлуулар катары.

Исламда духовенство болбогон сыяктуу чиркөөгө кандайдыр бир институционалдык аналог жок. Имам (молдо) — Куранды билген ар бир мусулман баласы башчылык кыла ала турган жалпы намазга чакыра турган адам.


Ишеним, мусулман теологдорунун көпчүлүгүнүн пикирине ылайык, өзүнө негизги беш нерсени камтыйт:

1) бирден бир жана жападан жалгыз Кудайга ишеним;

2) периштелер;

3) Кудайды ачыктаган Китептер (Куранда ушундай беш Китеп аталган: Авраамдын түрмөгү, Моисейдин Торааты, Давидин Псалтыры, Иисустун Инжили, Мухаммеддин Кураны);

4) Кудайдын пайгамбарлары жана элчилери;

5) Кыямат Кайым, бейиш жана тозок, сый жана жаза.


Исламда ар бир мусулман сактоого милдеттүү болгон негизги беш парз (исламдын шарттары) бар:

Ишенимдин 5 шарты
  • 1stolpKG.jpg
  • Stolp 02KG.jpg
  • Stolp 03KG.jpg
  • Stolp 04KG.jpg
  • Stolp 05KG.jpg

Зыярат бүткөндөн кийин мусулмандардын үч күнгө созулган Курман айты башталат, анда Авраамдын курмандыкка чалуусу жөнүндө эске тутуп, зыяраттын акыркы күнүндө ар ким курмандыкка мал соёт. Мааниси жагынан мусулмандардын экинчи майрамы – орозо айт, ал бир ай туткан орозонун урматына жасалат.

Исламдын ушул негизги майрамдарында өзгөчө бир рухий касиеттер болгондуктан ага өзгөчө мамиле жасалат.

Исламда дээрлик бардык мусулмандар белгилеген дагы бир нече майрам бар. Мисалы Мавлид (пайгамбардын туулган күнү). Аны Раби аль-Авваль айынын 12 де белгилешет. Пайгамбардын төрөлгөн күнү белгисиз, ошондуктан бул майрамды өлгөн күнүнө туш келтиришкен. Закым майрамы – Мухаммед Пайгамбар асмандан көрүнгөн күн. Куранда Пайгамбар Мекеден Иерусалимге ажайып жомоктогудай көтөрүлүп, андан соң Алла менен аңгемелешүү үчүн Иерусалимден көк асманга көтөрүлгөнү айтылыт. Ражабдын 27сине караган түнү белгиленет. Жаңы жыл – Мухаррам айынын эң биринчи күнү. Мухаммед Пайгамбардын Мекеден Мепдинага келишине арналып мечиттерде намаз окулат.


Жалпысынан ислам адамдын жашоо-турмушунун бардык тарабын, бардык деңгээлин камтыган туташ бийлик жүргүзгөн системадагы диндин, маданияттын жана социалдык-саясий түзүлүштүн ажыралгыс биримдигин билдирет/

Мусулмандар адамдын жанынын өлбөстүгүн жана чын жайдын бар экендигин тааныйт.

Сүннөткө отургузуу ырым-жырымы ар бир мусулман баласынын милдеттүү шарты болуп эсептелет.

Исламда жандуу нерсени сүрөткө тартууга тыюу салынат. X кылымда теориялык кудай таануу системасы – калам түзүлгөн.

IX – XII к.к. даль мусулман маданияты руханий жактан да, материалдык жактан да дүйнөлүк маданияттын деңгээлин аныктап турган.


Ислам эки багытка бөлүнөт:

Суннизм — алгачкы үч калпа – Абу-Бекр, Омар жана Осмонду - Мхаммеддин мыйзамдуу жолун жолдоочулар деп эсептеген исламдын негизги багаты. Жогорку мусулман бийлиги жөнүндө маселе чечилгенде алар “бүткүл жамааттын (анын диний төбөлдөрүнүн) макулдугуна” таянат.

Шиизм (арабдын, ah-shia — «колдоочулар», «партия») — исламдагы багыттардын бири. Пайгамбардын жолун жолдоочу катары анын күйөө баласы Алини тааныган саясий партия түрүндө калыптанган. Шиизмде “жашыруун имам”, башкача айтканда сырдуу жок болуп кеткен он экинчи имам жөнүндө окуу пайда болгон. Бул имам белгилүү учурда жерге кайтып келип адилеттикти калыбына келтирет экен. Шииттер Суннаны тааныбайт жана өздөрүнүн жолу бар.


Исламдагы агымдар


Глоссарий

Жебреи́л (араб. جبريل ; же Жабраи́л, Жибреи́л جبرائيل Каир Куранынында) — Аллага өзгөчө жакын турган төрт мукаррабун-периштелердин бири, инжилдеги архангел Гавриил менен окшоштурулат.

Зороастризм - бул байыркы ирандыктардын дини. Зороастризмдин ыйык китеби - Авеста. Өмүрдү сактоо жана кыянаттыкка каршы күрөш зороастризмдин эң башкы нравалык талабы.

Иудаизм- Б.э.ч. 1 миң жылдыкта Палестинада пайда болгон байыркы диндердин бири, ал ар түрдүү өлкөлөрдөгү еврейлердин дини, Яхве кудайына сыйынуу бул диндин негизинде жатат.

Курайшиттер (курейшиттер) — байыркы Мекедеги башкаруучу уруу; Мухаммед Пайгамбар ушул уруудагы купецтерден чыккан.

Манихе́йлик же манихеи́зм (грек. Μανιχαϊσμός, кыт. салт. 摩尼教, пиньинь: móníjiào) — III кылымда Сасаниддер мамлекетинде (азыркы Ирактын аймагында) пайда болгон синкреттик диний окуу.

Монотеи́зм (сөзмө-сөз. «бир кудайга сыйынуу» — грек. μονος — бир, θεος — Кудай) — бир гана Кудайдын бар экендиги жөнүндө же Кудайдын жалгыз экендиги жөнүндө диний көз караш.

Байгамбар (бай.-грек. προφήτης, пайгамбар) — жалпы мааниси бөтөнчө же кудайга байланышкан күчтөр менен байланышкан жана алар менен адамзаттын ортосунда арачы катары кызмат кылган адам; табигый күчтөрдөн бөтөнчөлөнгөн эрк берилген даанышман.

Дин — дүйнөнү таанып-билүүнүн өзгөчө түрү, ал өзүнө моралдык ченемдердин жана жүрүш-туруш типтеринин, каада-салттардын, сыйынган аракеттердин жыйындысын жана адамдардын уюшкан биримдигин камтыган табигый күчтөрдөн жогору турган ишенимдер менен шартталган.

Ырым-жырым — кандайдыр бир шаан-шөкөттөрдү өткөрүүнүн салттуу тартиби.

Христианчылык (грек. Χριστός — «майланган», «месси́я») — Жаңы Осуятта сүрөттөлгөн Иисус Христин өмүрү жана окуусуна негизделген дүйнөлүк авраам дини. Христиандар Назареттен чыккан Иисус Мессия, Кудайдын Уулу жана адамзаттын Куткаруучу экендигине ишенет. Христиандар Иисус Христтин тарыхый инсан экендигине шектенбейт.

Пайдалуу шилтемелер

10 самых красивых мечетей мира. https://www.youtube.com/watch? (Дата обращения: 20.05.2018)
Возникновение христианства. http://www.istmira.com/istoriya-drevnego-mira/460-vozniknovenie-xristianstva.html (Дата обращения: 20.05.2018)
Интересное на карте. http://mapinmap.ru/archives/9089 (Дата обращения: 20.05.2018)
Раннее христианство. http://bookwu.net/book_religiovedenie_737/52_1.-rannee-hristianstvo(Дата обращения: 28.04.2018)]
Тест по истории Возникновение ислама.6класс. https://testschool.ru/2017/10/01/test-po-istorii-vozniknovenie-islama-6-klass/(Дата обращения 17.05.2018г.)
Тест: "Возникновение ислама. Арабский халифат и его распад".https://infourok.ru/test-po-teme-vozniknovenie-islama-arabskiy-halifat-i-ego-raspad-klass-1472668.html(Дата обращения 17.05.2018г.2)]

Библиография

Grandars.ru: Философия: Религия. http://www.grandars.ru/college/filosofiya/zoroastrizm.html
ИНФОУРОК: Библиотека методических материалов. https://infourok.ru/biblioteka
История Средних Веков - Голин, Кузьменко, Лойберг: Арабы в VI-VII веках - Возникновение
Ислама, Образование халифата. http://hist-world.com/istoriya-srednikh-vekov-golin-kuzmenko-lojberg/362-araby-v-vi-vii-vekakh.html
РУНИВЕРС: Библиотека: Всеобщая история. https://www.runivers.ru/lib/rubriks/2763/
РУНИВЕРС: Картография: Исторические карты. https://www.runivers.ru/mp/all-maps.php?
Словари и энциклопедии на Академике: Религия, верования. https://dic.academic.ru/
10 дүйнөлүк диндер

10: Шумер дини

Pravkolonka.png
Көбүрөөк оку

Адамдар мындан 70 000 жыл мурун эле динди практикалап келишкен, деген айрым далилдер болгону менен, диндин эң алгачкы калыптанышына анык далил б.э.ч. болжол менен 3500-жылга таандык. Башкача айтканда шумерлер Месопотанияда дүйнөдөгү биринчи шаарларды, мамлекеттерди жана империяны курган мезгилге таандык. Шумер цивилизациясы пайда болгон райондордон табылган миңдеген чопо тактачалардан улам биз шумерлерде кудайлардын бүтүндөй пантеону болгонун билебиз, алардын ар бири өздөрүнүн секторлоруна жана процесстерге башчылык кылышкан, башкача айтканда белгилүү бир кудайдын боорукерлигин же ачууланышын адамдар башкача түшүндүрө алышкан эмес. Шумерлердин бардык кудайлары адамдардын ою боюнча белгилүү астрономиялык телолорду, табигый күчтөрдү: мисалы Күндүн чыгышын жана батышын башкарышкан. Дин шумер коомунун турмушунун борбордук бөлүгүн ээлеген: падышалар кудайдын эрки менен аракеттенип жатабыз деп, диний жана саясий милдеттерди аткарышкан, ал эми ыйык храмдар жана эбегейсиз платформалар кудайлардын турак-жайы деп эсептелген. Азыркы диндердин көпчүлүгүндө Шумер Дининин таасири байкалат. Байыркы шумер адабиятынын бизге жеткен үлгүсү болгон Гилгамеш эпопеясы библияда айтылган улуу топон сууну эске салат. Нух пайгамбарынын тукумун кагыштырган Вавилон мунарасы тууралуу айтылат.

9: Байыркы Египет Дини

Egipet.jpg
Көбүрөөк оку

Байыркы Египеттин турмушуна диндин таасирине ынануу үчүн региондо жайгашкан миңдеген пирамидаларды кароо жетиштүү. Ар бир курулуш адамдын өмүрү өлгөндөн кийин деле улана берет деген Египеттиктердин ишенимин символдоштуруп турат. Египеттик фараондордун башкаруусу болжол менен б.э.ч. 3100-жылдан 323-жылга чейин созулган. Башкача айтканда 31 өзүнчө династияны камтыйт. Кудайдын статусуна ээ болгон фараондор динди өз бийлигин бекемдөө жана бардык адамдарды баш ийдирүү үчүн пайдаланышкан. Бай адамдардын мүрзөсүнө кымбат баалуу буюмдарды, эмеректи, курал-жарактарды жана ал тургай кулдарын кошо көмүшкөн, себеби өлгөндөн кийин деле толук жашоо бар деп эсептешкен.

Бир кудай түшүнүгү

Бир кудай түшүнүгүн орнотуу аракети Байыркы Египетте болуп өткөн. Фараон Эхнатон б.э.ч. 1379-жылы бийликке келип Күндүн кудайы Атонду бирден бир кудай деп жарыялаган. Фараон башка кудайлар жөнүндө айтылгандардын бардыгын өчүрүүгө жана алардын сүрөттөрүн жок кылууга аракет жасаган. Бирок ал өлгөндөн кийин аны чыккынчы деп жарыялашып, анын храмдарын кыйратышкан жана анын өзүнүн болгондугу жөнүндө жазууларды сызып салышкан.

8: Грек жана Рим Дини

Greki.jpg
Көбүрөөк оку

Египет сыяктуу эле грек дини политеизм болгон. Олимпиалык 12 кудай кеңири таанылганы менен, гректер ошондой эле бир нече миңдеген башка жергиликтүү кудайларга сыйынышкан. Грециядагы Рим мезгилинде бул кудайлар Римдин керектөөлөрүнө адатташтырылган: Зевс Юпитер болгон, Венера Афродита болуп алган. Иш жүзүндө рим динин көпчүлүк бөлүгү гректерден алынган. Ушул эки дин тең көп учурда грек-рим дини деген жалпы ат менен эске салынат.

Грек жана рим кудайлары кыйла эле каардуу болушкан. Алар ачуулануу, кызгануу сезимдерине жол беришкен. Кудайлардан ырайым үмтөтүп, зыян келтирүүдөн аларды баш тарттырып, элге жакшы иш жасоону суранып, жалбаруу аракеттери ушуну менен түшүндүрүлөт.


7: Друидизм

Druidizm.jpg
Көбүрөөк оку

Жалаң гана жаратылышка негизделген дин Друидизм байыркы доорлордо шамандардын практикасынан жаралган. Алгач ал бүткүл Европага тараган, бирок кийин Британиянын жээктери тарапка ооп, келт урууларына келген, бул дин бүгүнкү күндө да чакан топтордун арасында практикаланууда. Друидизмдин негизги идеясы адамдын бардык аракети эч кимге, ал тургай өзүнө да зыян келтирбестен жасалууга тийиш. Жерге же башкаларга зыян келтиргенден башка эч күнөөсү жок деп эсептешет друиддер. Адам кудайларга зыян келтирүүгө жөндөмсүз болгондуктан жана алар өзүн коргой алгандыктан, бул динде эч кандай кудайга акарат келтирүү жок. Друиддердин ишенимине ылайык, адамдар – Жердин кыпындай гана бөлүгү, алар жер бетиндеги макулуктардын бардык түрлөрү менен жанаша жашай берет. Алар ой жүгүртүү, сүкүткө отуруп, эч кимге зыянын келтирбей, курмандыкка чалуудан башка аракет жасабайт. Курмандыкка чалынган малдын этин тамакка колдонушат. Табияттын айланасында болуп, алардын ар кандай аземи күндүн токтошу, теңелиши жана айдын циклдери менен байланышта болгон. Христиандар политеисттик ынанымы үчүн бул диндегилерге каршы турушкан.

6: Асатру

Asatru.jpg
Көбүрөөк оку

Түндүк Европадагы христиандарга чейинки кудайлардын ишеними – Асатру – бутпарастардын викка динине окшоп кетет. Б.э.ч. болжол менен 1000 жылдыкта Скандинавиядагы Коло доорунун башталышына туш келген Асатру викингдердин байыркы Скандинавия диндеринен көп нерсени алып, Асатруну жолдогондордун көпчүлүгү викингдердин кылычташуу сыяктуу адат салттарын улантып жатышат. Диндин эң башкы баалуулуктары – акылмандык, күч, каармандык, кубаныч, ар-намыс, эркиндик, күч-кубат жана бабалар менен кандаштык байланыштын маанилүүлүгүн. Друизм сыяктуу эле Асатру табиятта негизделген жана анын бардык жол-жоболору сезондордун алмашуусу менен байланышкан. Асатру аалам тогуз дүйнөгө бөлүнөт, деп ырастайт. Алардын ичинде Асгард – кудайлардын падышалыгы жана Мидгард (Жер) – бүткүл адамзаттын үйү. Бул тогуз дүйнөнү бириктирүү – Дүйнөлүк дарак. Негизги кудай жана ааламдын түзүүчүсү – Бирөө.


Салыктан бошотуу

Асатранын айрыс аспектилери айрым адамдарга жалгандай көрүнгөнү менен, ал бүткүл дүйнөгө кеңири тарап бара жатат. Мындан тышкары, Исландия менен Норвегияда катталган бул дин Кошмо Штаттарды салыктан бошотулган.

5: Индуизм

Induizm.jpg
Көбүрөөк оку

Адилеттик үчүн айтып коюучу нерсе техникалык жактан алганда индуизм – бул бир дин эмес. Бул түшүнүктүн астына Инидиядан келген көптөгөн ишенимдер жана практикалар бириккен. Индуизм – эң байыркы диндердин бири, анын тамыры болжол менен б.э.ч. 3000-жылга чейин жетет. Айрымдар бул дин дайыма өкүм сүрүп келген дешет. Индоевропа тилдериндеги диний чыгармаларда, Ведаларда диндин ыйык осуяттары жыйналган. Индуизмдин жалпы таралган идеясы – “Мокшаны”, тагдырга ишенимди жана кайра жаралууну издөө болуп саналат. Индустардын көз карашында адамдын жаны түбөлүк, ал улам төрөлүп, кайра жарала берет. Башка негизги диндерден айырмаланып, индуизм эч бир негиздөөчү жөнүндө сөз кылбайт.

4: Буддизм

Budda-shakyamuni.jpg
Көбүрөөк оку

Б.э.ч. 6-кылымга жакын Индияда пайда болгон буддизм көп жагынан индуизмге окшош. Аны Сидхардха Гаутама катары төрөлүп, индус катары чоңойгон Будда деп аталган адам негиздеген. Индустар сыяктуу эле буддисттер кайра жаралууга, кармага жана толук боштондукка жетишүү идеясы – Нирванага ишенет. Буддизмдин бардык мектептери колдонгон Төрт Асыл чындык – Төрт Ыйык чындык бар.

1. Жашоонун өзү бүт бойдон – азап чегүү.

2. Бардык азап чегүүлөр адамдын каалоосунан пайда болгон.

3. Каалоодон баш тартуу азаптан куткарат.

4. Азапты токтотуунун жолу бар, ал сегиздик жол

Буддизм кудай таанууга анча көп көңүл бөлбөйт, өзүн тартипке чакыруу, медитация (сүкүт) жана боорукерлик көбүрөөк маанилүү. Натыйжада буддизм кээде динге караганда философияга көбүрөөк жакын.

Жол

Буддизм сыяктуу эле даосизим жана конфуцийчилик динге караганда философияга көбүрөөк жакындайт. Кийинки экөө Кытайда б.э.ч. 5-6-кылымдарда пайда болгон, экөө тең бүгүнкү күндө Кытайда жигердүү практикаланат. “Дао” же “Жол” деген түшүнүктөргө негизделген даосизм жашоону өзгөчө баалайт жана жөнөкөйлүктү, турмушка мажбурланбаган мамилени үгүттөйт. Конфуцийликтик негизинде суйүү, жакшылык жана адамкерчилик жатат.

3: Джайнизм

Dzhaynizm.jpg
Көбүрөөк оку

Индиядан чыккан дагы бир дин руханий эркиндикке жетишүүнү жайнизм башкы сапат катары жарыялайт. Бул окуу билимдин жана түшүнүктүн эң жогорку деңгээлине жеткен руханий окутуучулардан, Жайн жашоо жана окуу илиминен башталат. Жайн окуусуна ылайык бул динди жолдогондор материалдык жашоодон же кармадан эркиндикке жетише алат. Индуизмдегидей эле кайра жаралуудан бошонууну “Мокша” деп аташат. Азап тартууну айыптаган буддизмден айырмаланып жайнизм идеясы – аскетизм, өзүнөн-өзү баш тартуу. Алар зомбулуктан баш тартууну чынчылдыкты, сексуалдык карманууну, элден четтөөнү жарыялашат. Өз алдынча өнүгүү максатында руханий өсүштүн 14 этаптан турган жолун басып өтүшөт.

2: Иудаизм

Iudaizm.jpg
Көбүрөөк оку

Дин библия аны кудай менен динди негиздегендердин ортосундагы макулдашуу катары сүрөттөөсүнө негизделген. Иудаизм – б.э.ч. 21-кылымда жашаган патриарх Ибраимден (Авраам) тараган 3 диндин бири. Калган экөө ислам менен христианчылык. Мусанын (Моисей) беш китеби Тоораны түзүп епврейлердин библиясынын башталышына алып келет. Еврей эли – Авраамдын урпактары бир курдай өз өлкөсү Израилге кайтып келет. Андыктан еврейлерди кээде “тандалган эл” деп аташат. Бул диндин негизине Кудай менен адамдардын ортосундагы ыйык макулдашууну түзгөн 10 осуят алынган. Баары бирдей турбаса да дүйнөдөгү негизги 3 дин 10 осуятты негиз катары тааныйт.

1: Зороастризм

Zoroastrizm.jpg
Көбүрөөк оку

Зороастризм перс пайгамбары Заратустранын же Зороастранын окуусуна негизделген. Ал б.э.ч. 1700 жана 1500-жылдардын аралыгында жашаган. Зороастрий динин орчундуу аспектиси этикалык дуализм, бул жакшылык (Ахура Мазда) жана жамандык (Ангра Майнью) ортосундагы тынымсыз күрөш. Жеке жоопкерчилик бул дин үчүн чоң мааниге ээ, анткени алардын тагдыры ушул эки күчтүн ортосунда жасалган тандоого байланыштуу болот.

Тестти өтүңүз
Тестти өтүңүз
Источник — «https://bb.edu.gov.kg/index.php?title=KR:Тарых:_Дүйнөлүк_диндер&oldid=27411»