Тарых — различия между версиями
Admine2 (обсуждение | вклад) (Новая страница: «{{Якорь|Начало}} <div class="row his-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content --> == Что изучает история?…») |
Admine2 (обсуждение | вклад) |
||
| (не показано 17 промежуточных версий этого же участника) | |||
| Строка 1: | Строка 1: | ||
{{Якорь|Начало}} | {{Якорь|Начало}} | ||
<div class="row his-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content --> | <div class="row his-bg"><div class="maintext large-8 medium-7 columns"><!-- Page Content --> | ||
| − | == | + | == Тарых эмнени үйрөтөт? == |
| − | <div class="lblh">''''' | + | <div class="lblh">'''''«Тарых – бизге өткөн жашоодон жарык берген шам чырак.»''''' |
<p align="right" style="font-weight:bold;">В.О.Ключевский.</p> | <p align="right" style="font-weight:bold;">В.О.Ключевский.</p> | ||
| − | '' | + | '' '''«Тарых»''' сөзү грек тилинен алганда «өткөндөр жөнүндө баян» деген маанини туюндурат. Силер кандайдыр-бир окуянын тарыхка киргенин айтканда, ал коомдун саясий, социалдык же маданий жашоосундагы маанилүү, олуттуу окуя болгонун эске аласыңар. Тарыхый илимди саясий же аскердик тарых, илимдин жана техниканын тарыхы, искусствонун тарыхы сыяктуу коомдун турмушунун ар тарабы жөнүндөгү илимдердин бүтүндөй топтому катары кароого болот... Мында көңүлдүн борборунда дайыма АДАМ турат. |
| − | + | ||
| − | + | Тарых илиминин өтө жооптуу милдети бар – учурду түшүнүү жана келечекти калыптандыруу үчүн адамдардын өткөн муундарынын тажрыйбасын колдонуу максатында өткөндү изилдөө. Биздин «Тарых» деп аталган сабакты окуткан бетибизден силер келечегиңердин пайдубалын түптөшүңөр үчүн таанып-билүүчүлүк саякатты сунуштайбыз.'' | |
</div> | </div> | ||
| − | |||
| − | + | {{center|[[Файл:BB History KG new.mp4|640px|start=1]]}} | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | < | + | <p style="text-align:left;"><span style="font-family:Times Nwe Roman; font-weight:bold; font-size:20px; color:orange; font-style:italic"> Адамзаттын өнүгүшү </span></p> |
| − | < | + | {{right|[[Файл:Rise_Of_Nations.mp4|class=show-for-large-up|500пкс]]}} |
| − | + | {{center|[[Файл:Rise_Of_Nations.mp4|class=hide-for-large-up]]}} | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''Биринчи бөлүм''' тарыхтын өзүнө жана анын негизги категорияларына арналган. Биз табигый мезгилдин тарыхый мезгилден айырмасы эмнеде экенин, эмне үчүн тарыхый мезгил тез же жай жүрөрүн, алдыга озуп же «артка кайрыларын», эмне үчүн түрдүү тарыхый доордо убакытты эсептөөнүн түрдүү системалары – календарлар болгонун чогуу териштиребиз. Окумуштуулардын кеңешине кайрылуу менен силер тарыхый окуяларды объективдүү баалоо үчүн булактардын түрдүү: жазуу, заттык, сүрөт, үндүк типтерин колдоно аласыңар. Көмөкчү тарыхый сабактардан: археология, этнография, палеография, тарыхый география, нумизматика жана башкалардан кыйгап өтө албайбыз. | |
| − | + | ||
| − | + | '''Кийинки үч бөлүм''' цивилизациянын негизги эки түрүнө: отурукташкан жана көчмөн типтерине арналган. | |
| − | ''' | + | |
| + | «Цивилизация деген эмне?» — деп сурашыңар мүмкүн. | ||
| + | |||
| + | Цивилизация — бул белгилүү бир тарыхый мезгилде коомдун саясий, экономикалык, руханий жана социалдык жетишкендиктеринен турган материалдык жана руханий өнүгүү формасы. Биз тарыхтын бардык баскычтарында маданияттын өнүгүүсүнүн мыйзам ченемдүүлүктөрүн карайбыз, цивилизациянын карым-катышынын маселелерин жана Чыгыш-Батыш тарыхый огунун калыптаныш көйгөйлөрүн аныктайбыз. | ||
| − | + | '''Экинчи жана үчүнчү бөлүм''' тарыхта жашоо-турмушу ири дарыялар менен байланышкан эң байыркы цивилизациянын жаралышы жөнүндө баяндайт, анткени бул цивилизацияны жараткан калк сугат дыйканчылыгы менен алектенишкен. Бул элдин цивилизациясы – дарыя цивилизациясы деп аталат. Булар байыркы Шумер, Египет, Индия жана Кытай цивилизациялары. Ал эми байыркы Финикиянын, Криттин, Грециянын жана Римдин өнүгүшү көбүнчө алардын деңиз жээктерине жакын жайгашуусу менен аныкталып, деңиз цивилизациясы деп аталат. Ошондой эле Байыркы Греция жана Байыркы Рим – антикалык цивилизациянын негизги курамдык бөлүктөрү, алар кийинки тарыхтын философиялык, маданий, илимий негиздерин түптөшкөн. Байыркы Римдин кыйрашы - Байыркы Дүйнөнүн тарыхынын аякташы жана Орто кылымдын башталышы менен бүткөн. | |
| − | ''' | + | Көчмөн цивилизациянын шумдуктуу дүйнөсү жөнүндө «Көчмөн цивилизация» деп аталган '''төртүнчү бөлүм''' баяндайт. Адамзат үчүн шаар же дыйканчылык цивилизациясынан кем эмес мааниге ээ болгон бул цивилизацияны «талаа ынкылабы» деп атоого болот. Көчмөн цивилизация – чыгыш жана батыш цивилизациядан айырмаланган өзгөчө дүйнө, ал эми талаадагы жашоо мүнөзү боюнча шаарда, айылда, деңизде жашоо сыяктуу эле тарыхый феномен болуп саналат. Көчмөн маданияттын өнүгүүсүнүн мыйзам ченемдүүлүктөрүн жана өзгөчөлүктөрүн изилдөө жана түшүнүү биз үчүн өтө маанилүү, анткени ушул цивилизациянын түпкүрүндө кыргыз эли калыптанган. |
| − | + | Тарыхтын бардык мезгилинде адамдын жашоосунда дин олуттуу ролду ойноп келген. Дүйнөлүк диндер кандай калыптанды жана бүгүнкү күндө кандай мааниге ээ болду? Ал жөнүндө '''бешинчи «Дүйнөнүн диндери» деп аталган бөлүм''' баяндайт. | |
| − | + | '''«Орто кылымдын доорундагы дүйнө» деп аталган алтынчы бөлүм''' орто кылымдын дооруна – адамзат тарыхындагы эң көрүнүктүү мезгилге арналат. Азыркы мамлекеттердин негиздери жана маданий дөөлөттөр дал ушул доордо калыптанган. Орто кылымдагы мезгилдерде ислам жана христианчылык дүйнөлүк динге айланган. Уламыштагы баатырлар, эр жүрөк деңизде сүзүүчүлөр, таланттуу сүрөтчүлөр жана архитекторлор, даанышман окумуштуулар орто кылымдын тарыхында из калтырышкан. | |
| − | + | Жаңы тарыхтын мезгили – бул социалдык кагылышуулардын мезгили. Дүйнөнү өзгөрткөн XVII-XIX кк. ыңкылаптардын себептери '''жетинчи бөлүмдө''' баяндалат. | |
| − | [[файл: | + | [[файл:Uchenik.jpg|70px||link=]] — Тарыхый окуялардын замандашы болууга болобу? |
| − | [[файл: | + | [[файл:Uchilka.jpg|70px||link=]] — Тарых – бул бир мүнөт мурун болгон окуя! |
| − | [[файл: | + | [[файл:Uchenik.jpg|70px||link=]] — Ал эми кылымчы? |
| − | [[файл: | + | [[файл:Uchilka.jpg|70px||link=]] — Биз замандашы болгон XX к. жана XXI к. башындагы жакынкы эле окуялар жөнүндө '''«Соңку мезгил – соңку дүйнө» деп аталган сегизинчи бөлүмдө''' сөз болот. |
<br /> | <br /> | ||
<br /> | <br /> | ||
| − | |||
</div> | </div> | ||
<div class="large-4 medium-5 columns"><!-- Sidebar --> | <div class="large-4 medium-5 columns"><!-- Sidebar --> | ||
| Строка 52: | Строка 51: | ||
<div class="shadow radius sbstyle"> | <div class="shadow radius sbstyle"> | ||
<div class="row"> | <div class="row"> | ||
| − | <div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric"> | + | <div class="large-10 small-10 large-centered small-centered columns rubric">Кыргызстандагы 7 белгилүү жай</div> |
</div> | </div> | ||
<div class="row"><div class="large-12 small-12 columns"> | <div class="row"><div class="large-12 small-12 columns"> | ||
<gallery mode="slideshow" style="width:100%; text-indent:0px; overflow:hidden; margin-top:0px; margin-bottom:0px; padding:0px;"> | <gallery mode="slideshow" style="width:100%; text-indent:0px; overflow:hidden; margin-top:0px; margin-bottom:0px; padding:0px;"> | ||
| − | Файл:Burana.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px"> | + | Файл:Burana.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px">Бурана мунарасы – бул уникалдуу жана XI-XII к.к. Орто Азиядагы бир аз эрте сакталып калган мунаралык курулмалардын – мунаралардын бири. Ошондой эле бул байыркы Баласагын шаарындагы бүтүн калган жалгыз имарат. Баласагын шаары эки жолу Орто Азиянын күчтүү мамлекеттеринин: Караханиддердин (азыркы Кыргызстандын, Казахстандын, КЭРдин, Тажикстандын, Өзбекстандын аймактары) жана Каракидандын борбору болгон. Дал ушул шаарда белгилүү жазуучу жана ойчул Жусуп Баласагын төрөлүп, өскөн. Уламыш боюнча мунараны хан кара курттун чагып алуусунан өлөт деп айтылган өзүнүн кызы үчүн курдурган. Хан кызын коргоо үчүн аны бийик мунаранын башына бекитип койгон. Бирок кара курт хандын кызына алып келген жүзүмдүн арасында болуп, алдын ала айтылган окуя болот. Анын уусунан кыз көз жумат. Калк бул кайгылуу жерди таштап көчүп кетишкен жана жалгыз гана мунара калган.</p> |
| − | Файл:Kumboz.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px"> | + | Файл:Kumboz.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px">Манастын күмбөзү – Кыргызстандын аймагындагы сакталган эстеликтердин ичинен XIV кылымдагы уникалдуу мемориалдык-маданий архитектура болуп саналат. Бизге жеткен мааламаттар боюнча күбөз 1334-жылы Чагатайлардын династиясынын эмири Абукинин Канизек-катын ысмындагы кызынын күмбөзү катары курулган. Бирок бул байыркы эстеликтин курулушу тууралуу элдин айтуусу боюнча бир канча уламыштар бар, окумуштуулардын көз караштары да ар түрдүү. Алардын бирөө, баатыр Манастын акылман жубайы Каныкей өзүнүн жолдошунун сөөгүн жана анын байлыктарын кайсы бир жердеги аскага көөмп, ага ушул Күмбөздү курдурган. Өзүнүн жолдошунун сөөгүн душмандарын адаштыруу, талап-тоноо жана мазактоодон сактоо үчүн, күмбөзгө аялдын ысмын жаздыртып койгон жана бир гана кооз Күмбөз калган.</p> |
| − | Saimaly.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px"> | + | Saimaly.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px">Саймалуу-Таш – Орто Азиядагы эң чоң аска-таш сүрөт-петроглифтеринин топтолушу жана ачык асман алдындагы эң фотогендүү жана ачык байыркы сүрөт галереясы. Бул жерден байыркы мал чарбачылык, дыйканчылык жана мергенчилик жашоосундагы ар түрдүү сюжеттерди табууга болот. Саймалуу-Таш – тотемдик жаныбарларга сыйынган байыркы элдердин ачык асман алдындагы өтө чоң сыйынуучу жери болгон. Бул жерде байыркы магиялык белгилердин жана Ноорузду майрамдоонун сүрөттөрү бар. Бул уникалдуу петроглифтердин галереясы Фергана тоо кыркаларында деңиз деңгээлинен 3450 м бийиктикте жайгашкан.</p> |
| − | Shahfazil.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px">Шах-Фазиль - | + | Shahfazil.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px">Шах-Фазиль – Караханиддер доорундагы бирден-бир уникалдуу жана сейрек архитектуралык эстеликтердин бири. Бул архитектуралык комплекстин уникалдуулугу, комплекс ар түрдүү доордогу эстеликтерден турган: Арча-Мазар ыйык тоосун, Шах-Фазиль (XI к.) күмбөзүн, (XVIII-XIX кк.) мечитин, Аламбердар жана Сафид-Булан (XIX к.) күмбөздөрүн, дербиштин ыйык үңкүрүн камтыгандыгында.</p> |
| − | Sulaiman-Too.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px"> | + | Sulaiman-Too.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px">Сулайман-Тоо тоосу – кыргыздын Мекеси болуп саналат жана бул жакка көп сандаган мумулман зыяратчылар келишет. Бирок тоого зыярат кылуу салты бир аз байыркы мусулманчылыкча жүргүзүлөт. Күнгө бул жерде коло доорунда эле сыйынышкан. Тоодогу үңкүрлөрдүн биринде Заратустра өзү жашаган жана белгилүү «Авеста» дал ушул жерде жазылгандыгын зороастрия салты бекемдейт. Сулайман-Тоо ошондой эле «Соломондун тактысы» дегенди билдирип, Сулаймандын-Тактысы деп да аталып жүрөт. Мусулмандар, Алла библиялык пайгамбар Соломонду таакыбалыгы үчүн таш тактыны ыйгарган жана тактыны дүйнөнүн четине жайгаштырган деп эсептешет. 2009-жылы Сулайман-Тоо, «Ыйык тоо» тарыхый-маданий корук катары ЮНЕСКОнун маданий мурастарынын тизмесине киргизилген. .</p> |
| − | Tash_Rabat.JPG|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px">Таш-Рабат | + | Tash_Rabat.JPG|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px">Таш-Рабат – Орто кылымдагы (XV к. курулган) уникалдуу архитектуралык эстелик, орто кылымдык архитектуралардан эң чоң таш курулма болуп саналат жана Кара-Коюн (Нарын облусу) кооз капчыгайында деңиз деңгээлинен 3000 м бийиктикте жайгашкан. Бөлмөлөрү лабиринтти элестетип, уламыш боюнча бөлмөлөрдүн пландалышы жана саны ар дайым алмашып турат. Бул сыяктуу аритектуралык эстелик орто Азия боюнча жок. Бул курулуштун максаты азырынча сыр бойдон калууда. Окумуштуулар бул деген храм деп божомолдошууда. Бирок кандай диндин? </p> |
| − | Uzgen.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px"> | + | Uzgen.jpg|<p style="text-align:justify; text-indent:10px; margin-bottom:0px">Өзгөн архитектуралык комплекси – орто кылымдагы Орто Азия элдеринин монументалдык архитектурасынын уникалдуу шедеврин камтыйт. Күмбөздөрдө Караханид мамлекетинин башкаруучулары көмүлгөн. Бирдиктүү ансамблди камтыган үч күмбөз жана мунара XI-XII кылымдардыга караханид мезгилинде архитектуранын өнүккөнүн көркөм чагылдырат. </p> |
</gallery> | </gallery> | ||
</div></div> | </div></div> | ||
Текущая версия на 02:41, 6 сентября 2018
Тарых эмнени үйрөтөт?
«Тарых – бизге өткөн жашоодон жарык берген шам чырак.»
В.О.Ключевский.
«Тарых» сөзү грек тилинен алганда «өткөндөр жөнүндө баян» деген маанини туюндурат. Силер кандайдыр-бир окуянын тарыхка киргенин айтканда, ал коомдун саясий, социалдык же маданий жашоосундагы маанилүү, олуттуу окуя болгонун эске аласыңар. Тарыхый илимди саясий же аскердик тарых, илимдин жана техниканын тарыхы, искусствонун тарыхы сыяктуу коомдун турмушунун ар тарабы жөнүндөгү илимдердин бүтүндөй топтому катары кароого болот... Мында көңүлдүн борборунда дайыма АДАМ турат.
Тарых илиминин өтө жооптуу милдети бар – учурду түшүнүү жана келечекти калыптандыруу үчүн адамдардын өткөн муундарынын тажрыйбасын колдонуу максатында өткөндү изилдөө. Биздин «Тарых» деп аталган сабакты окуткан бетибизден силер келечегиңердин пайдубалын түптөшүңөр үчүн таанып-билүүчүлүк саякатты сунуштайбыз.
Адамзаттын өнүгүшү
Биринчи бөлүм тарыхтын өзүнө жана анын негизги категорияларына арналган. Биз табигый мезгилдин тарыхый мезгилден айырмасы эмнеде экенин, эмне үчүн тарыхый мезгил тез же жай жүрөрүн, алдыга озуп же «артка кайрыларын», эмне үчүн түрдүү тарыхый доордо убакытты эсептөөнүн түрдүү системалары – календарлар болгонун чогуу териштиребиз. Окумуштуулардын кеңешине кайрылуу менен силер тарыхый окуяларды объективдүү баалоо үчүн булактардын түрдүү: жазуу, заттык, сүрөт, үндүк типтерин колдоно аласыңар. Көмөкчү тарыхый сабактардан: археология, этнография, палеография, тарыхый география, нумизматика жана башкалардан кыйгап өтө албайбыз.
Кийинки үч бөлүм цивилизациянын негизги эки түрүнө: отурукташкан жана көчмөн типтерине арналган.
«Цивилизация деген эмне?» — деп сурашыңар мүмкүн.
Цивилизация — бул белгилүү бир тарыхый мезгилде коомдун саясий, экономикалык, руханий жана социалдык жетишкендиктеринен турган материалдык жана руханий өнүгүү формасы. Биз тарыхтын бардык баскычтарында маданияттын өнүгүүсүнүн мыйзам ченемдүүлүктөрүн карайбыз, цивилизациянын карым-катышынын маселелерин жана Чыгыш-Батыш тарыхый огунун калыптаныш көйгөйлөрүн аныктайбыз.
Экинчи жана үчүнчү бөлүм тарыхта жашоо-турмушу ири дарыялар менен байланышкан эң байыркы цивилизациянын жаралышы жөнүндө баяндайт, анткени бул цивилизацияны жараткан калк сугат дыйканчылыгы менен алектенишкен. Бул элдин цивилизациясы – дарыя цивилизациясы деп аталат. Булар байыркы Шумер, Египет, Индия жана Кытай цивилизациялары. Ал эми байыркы Финикиянын, Криттин, Грециянын жана Римдин өнүгүшү көбүнчө алардын деңиз жээктерине жакын жайгашуусу менен аныкталып, деңиз цивилизациясы деп аталат. Ошондой эле Байыркы Греция жана Байыркы Рим – антикалык цивилизациянын негизги курамдык бөлүктөрү, алар кийинки тарыхтын философиялык, маданий, илимий негиздерин түптөшкөн. Байыркы Римдин кыйрашы - Байыркы Дүйнөнүн тарыхынын аякташы жана Орто кылымдын башталышы менен бүткөн.
Көчмөн цивилизациянын шумдуктуу дүйнөсү жөнүндө «Көчмөн цивилизация» деп аталган төртүнчү бөлүм баяндайт. Адамзат үчүн шаар же дыйканчылык цивилизациясынан кем эмес мааниге ээ болгон бул цивилизацияны «талаа ынкылабы» деп атоого болот. Көчмөн цивилизация – чыгыш жана батыш цивилизациядан айырмаланган өзгөчө дүйнө, ал эми талаадагы жашоо мүнөзү боюнча шаарда, айылда, деңизде жашоо сыяктуу эле тарыхый феномен болуп саналат. Көчмөн маданияттын өнүгүүсүнүн мыйзам ченемдүүлүктөрүн жана өзгөчөлүктөрүн изилдөө жана түшүнүү биз үчүн өтө маанилүү, анткени ушул цивилизациянын түпкүрүндө кыргыз эли калыптанган.
Тарыхтын бардык мезгилинде адамдын жашоосунда дин олуттуу ролду ойноп келген. Дүйнөлүк диндер кандай калыптанды жана бүгүнкү күндө кандай мааниге ээ болду? Ал жөнүндө бешинчи «Дүйнөнүн диндери» деп аталган бөлүм баяндайт.
«Орто кылымдын доорундагы дүйнө» деп аталган алтынчы бөлүм орто кылымдын дооруна – адамзат тарыхындагы эң көрүнүктүү мезгилге арналат. Азыркы мамлекеттердин негиздери жана маданий дөөлөттөр дал ушул доордо калыптанган. Орто кылымдагы мезгилдерде ислам жана христианчылык дүйнөлүк динге айланган. Уламыштагы баатырлар, эр жүрөк деңизде сүзүүчүлөр, таланттуу сүрөтчүлөр жана архитекторлор, даанышман окумуштуулар орто кылымдын тарыхында из калтырышкан.
Жаңы тарыхтын мезгили – бул социалдык кагылышуулардын мезгили. Дүйнөнү өзгөрткөн XVII-XIX кк. ыңкылаптардын себептери жетинчи бөлүмдө баяндалат.
— Тарыхый окуялардын замандашы болууга болобу?
— Тарых – бул бир мүнөт мурун болгон окуя!
— Ал эми кылымчы?
— Биз замандашы болгон XX к. жана XXI к. башындагы жакынкы эле окуялар жөнүндө «Соңку мезгил – соңку дүйнө» деп аталган сегизинчи бөлүмдө сөз болот.
Кыргызстандагы 7 белгилүү жай
